Ms dos операциялық жүйесi. Графикалық редактор

1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
2. MS DOS операциялық жүйесi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
3. BIOS модулi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
4. Тақталарды басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
5 Norton Commander менюi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
6 Файл (File) менюiнiң командалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
7. Команда (Command) менюiнiң командалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
8. Келтiру (Options) менюiнiң командалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
9. Функционалдық пернелер қызметi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
10. Терезе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
11. Графикалық редактор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24
12.Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

MS DOS операциялық жүйесi. Негізгі ұғымдар мен белгілеулер. Файлдар туралы түсінік. Файлдар каталогы. Файлдар маршруты. MS DOS операциялық жүйесінің құрлымы. Ішкі және сыртқы командалар. Norton Commander бағдарламасымен жұмыс. Norton Commander менюі. Командалар және олардың қызметтері. Мәтіндік файл құру. Тақталармен жұмыс. Windows операциялық жүйесі. Оның негізгі ұғымдары. Терезе, жарлық, бума. Windows жүйесінің анықтамалық жүйесімен жұмыс. Сілтеуіш терезесі. Блокнот. Калькулятор. Қарапайым және инженерлік калькулятор. WORD PAD мәтіндік редактор. PAINT графикалық редактор. Программа терезесі. Аспаптар. Геомтриялық фигуралар.

Жұмыстың мақсаты: Операциялық жүйемен жұмыс жасап үйрену. NORTON COMMANDER бағдарламасымен жұмыс жасау. Windows операциялық жүйесімен танысу және жұмыс жасап үйрену. Блокнотты, калькуляторды және оның түрлеріне, WordPad мәтіндік редакторымен, PAINT графикалық редакторымен терезелерімен танысу және жұмыс жасап үйрену.

Операциялық жүйелер – компьютердi басқаруға арналған және қолданбалы бағдарламалармен байланысы бар нақты бағдарлама. Дербес компьютерлер үшiн кең тараған операциялық жүйелерге MS DOS, WINDOWS*, UNIX ж„не т.б.
Дербес компьютерлерге арналған операциялыј жүйелердiң барлығы да тек бiр адамдық болып табылады. WINDOWS*, UNIX көп мақсатты жүйелер болып табылады. Көп мақсаттылығта – бiр компьютерде бiр уақытта қатарласа бiрнеше есептi шығару мүмкiндiгi немесе бiрнеше әрекеттiң қатар атқарылады.
Көптеген компьютерлерде MS DOS пен көп терезелi WINDOWS операциялыј жүйелерiн падаланады.
Операциялық жүйе ЭЕМ-нiң бағдарламалық құралдарының ажырамас бөлiгi болып саналады. әрбiр адамға ЭЕМ-нiң барлық құрылғыларын басқару мүмкiншiлiгiн беретiн, сол себептi басқа бағдарламаларды аппаратурамен байланыс жасаудан босатын, компьютерде жұмыс iстегiсi келетiн әрбiр адамға өте қажет операциялық жүйенiң алатын орны ерекше.
Операциялық жүйе екi негiзгi қызметтi орындайды:
1. Барлық қолданбалы және жүйелiк бағдарламалардың жұмыстарын қолдап, олардың бiр-бiрiмн және аппараттық жабдыјтармен байланыстарын қамтамасыз ету;
2. әрбiр адамға ЭЕМ-дi жлпы басқару мүмкiншiлiгiн беру.
Операциялық жүйелер көптеген функцияларды орындайды: ЭЕМ-нiң
жадын бөлу, жұмыс кезiнде туындайтын әртүрлi оқиғаларды анықтау, жұмыс нәтижелеренi қағазға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, ақпараттарды сыртқы ортадан алу және беру т.б. Операциялық жүйе-нiң негiзгi ядросы машина iске қосылған сәттен бастап ЭЕМ-нiң жадында болады. Машинаны жалпы басқару үшiн операциялыј жүйенiң командалық тiлi пайдаланылады, оның көмегiмен адам дискiнi белгiлеу, мәлiметтердi көшiру, кез келген бағдарламаны iске қосу, керектi жұмыс режимiн орнату сияқты әртүрлi әрекеттер орындайды.

1.ГАФФИН А.Путеводитель по глобальной компьютерной сети
Internet.- М.: Артос, 1996.- 274 с.- (Просто о сложном).
2.ГИЛСТЕР П.Навигатор INTERNET: Путеводитель для человека с
компьютером и модемом.- М.: Джон Уайли энд Санз, 1995.- 735 с.
3.СОЛОМЕНЧУК В.Интернет: краткий курс: Пособие для ускоренного
обучения.- СПб.: Питер, 2000.- 288 с.: ил.
4. Интернетке кіріспе «Бүкілдүниежүзілік өрмек»: Әдістемелік құрал.-Алматы, 1999.-25б.
5. Шөкіш А. Интернет – Америка барлаушылырының туындысы немесе ғаламдық ақпараттар туралы не білеміз?//Алтын орда.-2002.- ақпан.-Б.19

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

1.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

2. MS DOS операциялық жүйесi ... ... ... ... ... ... ... . ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

3. BIOS модулi
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 7
4. Тақталарды басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..11

5 Norton Commander
менюi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 12

6 Файл (File) менюiнiң
командалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13

7. Команда (Command) менюiнiң
командалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15

8. Келтiру (Options) менюiнiң
командалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17

9. Функционалдық пернелер қызметi
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18

10.
Терезе ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21

11. Графикалық
редактор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... . 24

12.Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...27

MS DOS операциялық жүйесi

MS DOS операциялық жүйесi. Негізгі ұғымдар мен белгілеулер. Файлдар
туралы түсінік. Файлдар каталогы. Файлдар маршруты. MS DOS операциялық
жүйесінің құрлымы. Ішкі және сыртқы командалар. Norton Commander
бағдарламасымен жұмыс. Norton Commander менюі. Командалар және олардың
қызметтері. Мәтіндік файл құру. Тақталармен жұмыс. Windows операциялық
жүйесі. Оның негізгі ұғымдары. Терезе, жарлық, бума. Windows жүйесінің
анықтамалық жүйесімен жұмыс. Сілтеуіш терезесі. Блокнот. Калькулятор.
Қарапайым және инженерлік калькулятор. WORD PAD мәтіндік редактор. PAINT
графикалық редактор. Программа терезесі. Аспаптар. Геомтриялық фигуралар.

Жұмыстың мақсаты: Операциялық жүйемен жұмыс жасап үйрену. NORTON COMMANDER
бағдарламасымен жұмыс жасау. Windows операциялық жүйесімен танысу және
жұмыс жасап үйрену. Блокнотты, калькуляторды және оның түрлеріне, WordPad
мәтіндік редакторымен, PAINT графикалық редакторымен терезелерімен танысу
және жұмыс жасап үйрену.

Операциялық жүйелер – компьютердi басқаруға арналған және қолданбалы
бағдарламалармен байланысы бар нақты бағдарлама. Дербес компьютерлер үшiн
кең тараған операциялық жүйелерге MS DOS, WINDOWS*, UNIX ж„не т.б.
Дербес компьютерлерге арналған операциялыј жүйелердiң барлығы да тек
бiр адамдық болып табылады. WINDOWS*, UNIX көп мақсатты жүйелер болып
табылады. Көп мақсаттылығта – бiр компьютерде бiр уақытта қатарласа бiрнеше
есептi шығару мүмкiндiгi немесе бiрнеше әрекеттiң қатар атқарылады.
Көптеген компьютерлерде MS DOS пен көп терезелi WINDOWS операциялыј
жүйелерiн падаланады.
Операциялық жүйе ЭЕМ-нiң бағдарламалық құралдарының ажырамас бөлiгi
болып саналады. әрбiр адамға ЭЕМ-нiң барлық құрылғыларын басқару
мүмкiншiлiгiн беретiн, сол себептi басқа бағдарламаларды аппаратурамен
байланыс жасаудан босатын, компьютерде жұмыс iстегiсi келетiн әрбiр адамға
өте қажет операциялық жүйенiң алатын орны ерекше.
Операциялық жүйе екi негiзгi қызметтi орындайды:
1. Барлық қолданбалы және жүйелiк бағдарламалардың жұмыстарын қолдап,
олардың бiр-бiрiмн және аппараттық жабдыјтармен байланыстарын
қамтамасыз ету;
2. әрбiр адамға ЭЕМ-дi жлпы басқару мүмкiншiлiгiн беру.
Операциялық жүйелер көптеген функцияларды орындайды: ЭЕМ-нiң
жадын бөлу, жұмыс кезiнде туындайтын әртүрлi оқиғаларды анықтау, жұмыс
нәтижелеренi қағазға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, ақпараттарды
сыртқы ортадан алу және беру т.б. Операциялық жүйе-нiң негiзгi ядросы
машина iске қосылған сәттен бастап ЭЕМ-нiң жадында болады. Машинаны жалпы
басқару үшiн операциялыј жүйенiң командалық тiлi пайдаланылады, оның
көмегiмен адам дискiнi белгiлеу, мәлiметтердi көшiру, кез келген
бағдарламаны iске қосу, керектi жұмыс режимiн орнату сияқты әртүрлi
әрекеттер орындайды.
Операциялығ жүйе – адам мен ЭЕМ аппараттық құралдарының арасындағы
байланысты ұйымдастыратын бағдарлама немесе бiрiктiрiлген бағдарлама тобы.
Оның құрамына өз командалары және драйверлер – сыртқы құрылғыларды басқару
бағдарламалары, утилиттер – жұмысты жеңiлдететiн бағдарламалар және т.б.
кiредi.
ОЖ-ң атқаратын жұмысын үш топқа бөлуге болады:
➢ мәлiметтердi енгiзу-шығарудың барлық түрлерiн ұйымдастыру;
➢ ЭЕМ сыртқы ортамен байланыстыру;
➢ Мәлiметтердi сақтау мен өндеу жұмыстарын атқару.
Компьютерлердiң әртұрлi моделдерiнде қолданылатын ОЖ–ң мүмкiндiктерi
де әрјалай бола бередi. ең көп тараған ОЖ түрлерiне MS DOS және де соңғы
кезде кеңiнен қолданыла бастаған көп терезелi операциялыј жүйелер - WINDOS
бағдарламалары жатады.
MS DOS жүйесi 1981 жылы пайда болып, компьютерлерге орналастырылды.
ЭЕМ-де бағдарламалар мен мәлiметтердi сајтаушы рөлiн магниттiк
дискiдегi жинақтауыштар (МДЖ) атқарады. Дискiлердi латын алфавитiнiң
алғашқы бас әрiптерiмен А:, В:, С:, D: және т.с.с. болып белгiленедi.
Компьютерлердiң көбiнде иiлгiш магниттiк дискi екеу болады, олар А:
ж„не В:, ал қатты дискiдегi жинақтауыштар бiр немесе бiрнеше болады бола
бередi, олар С:, D:, Е: ж„не т.с.с. түрлерiнде белгiленедi.
ЭЕМ iске қосылқанда ОЖ кқбiнесе С: қатты дискiсiнен немесе А: иiлгiш
дискiсiнен оқылып жедел жадқа жүктеледi де, экранға ОЖ қызмет атқаруға
дайын екендiгiн бiлдiретiн A:\ немесе C:\.
A:\ - бұл А: дискiсiнiң жұмыс iстеуге дайындығын көрсетедi. Егер
компьютер iске қосылғанда А: дискiжетек ұясына дискет салынбаса, онда ЭЕМ
автоматты түрде С: дискiсiнен оқиды.
С:\ - С: дискiсiнiң жҙмыс iстеп тұрғанын көрсетедi.
ОЖ ЭЕМ жедел жадына дұрыс жүктелген соң, экранға С:\ немесе A:\
сияқты команда енгiзу жолдары шығады.
Мәтiндер мен бағдарламалардан түратын мәлiметтер тұрақты күйде
дискiдегi файлдарда сајталады. Файл – белгiлi бiр атпен магниттiк дискiде
жазылған бiртектес ақпараттар жиыны. ОЖ жұмысы үшiн керектi мәлiметтер
рүлiн әртүлi типтегi файлдар атқарады. Файл бағдарламадан, не оларқа
қажеттi берiлген сандар тобынан, мәтiннен түруы мүмкiн. әрбiр файлдың
файлдар каталогында тiркелген үзiндiк аты болуы керек. Дискiде аттары
әртүрлi көптеген файлдар болады. Файлдың толық атауы екi бөлiктен құралады:
аты және заты (түрi не типi). Файлдың аты – 8 таңбаға дейiнгi әрiптен
басталатын сандар мен әрiптер жиыны, ал оның 3 таңбадан аспайтын екiншi
бөлiгi оның заты, типi не атының кеңейтiлуi деп те атайды. Файлдың аты мен
заты нүктемен бөлiнедi.
ФайлдыҢ толық аты латынның бас не кiшi әрiптерiмен белгiленедi. Мыс:
red.bas, tot.txt, COMMAND.COM, BASIC.EXE.
Файлды дискiге жазғанда не өзгерткенде, оның көлемi, жазылған уақыты,
мерзiмi де тiркеледi. Файлдың аты, типi, символмен берiлген көлемi,
операциялық жүйенiң календары мен сақатынан жазылған күнi, айы, сақаты
файлдың атрибуттары деп аталады.
Кейбiр командаларды орындау кезiнде файлдардың атын толық көрсетпеуге
болады, бұл жағдайда ОЖ файлдар тобын iздейдi.
Кейде файлдардың бiреуiн ғана емес,қатар орналасған бiрнешеуiн
топтауға тура келедi. Мүны файлдың атына шаблондарды немесе нұсқаларды,
яғни * және ? белгiлерiн қою арқылы iстеуге болады.
* - файлдың атындағы осы таңбадан бастап кез келген сөз тiркестерiн
орналастыруға болатының бiлдiредi.
L – файлдың атындағы болуы мүмкiн кез келген таңбаны немесе оның болмауын
да көрсетедi. Мысалы:
AL*.* - аты KOL әрiптерiнен басталатын барлық файлдар тобын көрсетедi
(alma.txt, alia.doc, alan.bac);
*.TXT – типi не заты EXE болып келген бар файлдар тобын көрсетедi
(alma.exe, talon.exe,beta.exe);
*.* - жұмыс iстеп отырЈан ақымдағы каталогтақы барлық файлдарды топтап
белгiлейдi;
* - типi көрсетiлмеген файлдар тобын көрсетедi (alia);
BAS – типi BAS болып келген аты бiр, екi, үш ж„не төрт таңбадан
тұратын файлдар тобын көрсетедi (alis.bas, osa.bas, tor.bas);
ALL.* - аты А таңбасынан түратын және А әрпiнен басталып үш таңбадан
түратын заты кез келген сөз болатын файлдар тобын көрсетедi (a.txt, ag.com,
asa.dos).
Дискiде сақталатын файлдар өте көп болады, олар бiрнеше мыңдаған
сандарға жетедi. Мұндай ақпараттармен жұмыс iстейтiн адам қандай ақпарат
қай жерде орналасғанын және ол файлдардың аттарын есте сақтауы керек.
Файлды дискiде iздеудi жеңiлдету үшiн арнайы тiркеген ыңғайлы. Ол үшiн
каталог ұғымы қолданылады. Каталог – белгiлi бiр ортақ қасиеттерiне қарай
магниттiк дискiде орналастырылЈан файлдар тобына қойылған атау. әрбiр
аталогтың өзiндiк белгiлi бiр аты бар. Егер каталогта файл аты жазылса,
файл сол каталогта орналасған деп атайды. әр каталогта көп файл жазыла
бередi.
Бiр каталогқа аттары бiрдей екi файлды орналастыруға болмайды. Оның
соңғысы жазыларда алдыңғысы бiрден жойлып кетедi, бiрақ аттас файлдар
әртүрлi каталогтарда орналаса бередi. Бiр каталог екiншi бiр каталогтыҢ
iшiне орналаса бередi, мұндайда ол бағынышты атанып, сатылы түрде бұл
каталогқа басқа бiр каталог бағынышты болып орналаса беруi мүмкiн. Осындай
бiрiнiң iшiне бiрi орналасған каталогтар бұтақ тәрiздi көп сатылы
(иерархиялы) файлдар жүйесiн құрайды.
Дискiде мiндеттi түрде түпкi немесе 1-деңгейдегi каталог болуы тиiс.
Оған файлдар, 2-деңгейдегi каталогтар, ал оның iшiне 3-деңегйдегi каталогы,
т.с.с. орналасуы мүмкiн.Бағынышты каталогтар тiзбегi “\” таңбасымен бөлiнiп
жазылады. Мыс:
C:\GRUP - мұндағы GRUP 1-шi деңгейдегi каталог
C:\GRUP\PO - мұндағы PO 2-шi деңгейдегi каталог
Файлдар бұтақ тәрiздi күрделi түрде құрылса, онда оның тек өз атын
ғана емс, сонымен қатар тұрған орнын, басты каталогын, оның деңгейлерiн
көрсету керек. Мұндай файлдың нақты тұрғын көрсететiн каталогтар тiзбегiн –
маршрут не жол деп атайды. Файл толық түрде мынадай элементтермен
белгiленедi:
➢ дискiнiң аты, ол бiрақ кейде көрсетiлмей де кетедi;
➢ бiрiнiң iшiне бiрi кiретiн каталогтар тiзбегiнiң аттарынан тұратын
маршрут;
➢ тiзбектi аяқтайтын файлдың өз аты.
Файлдың маршрутын немесе адресiн толық көрсету үшiн дискiнiң атын,
каталог аттарының тiзбегiн, ең соңында файлдың атын және типiн толық
көрсету қажет. Жалпы ереже бойынша файлдың толық аты мынадай болады:
[дискiнiң аты:\] [маршрут\] файлдың аты[.типi]

әрбiр iс-әрекет орындалған сайын экранға ЭЕМ-нiң келесi команданы
орындауға дайын екендiгiн көрсететiн шақыру тiзбегi автоматты түрде экранға
шығып отырады. Егер маршрут С: таңбаларынан басталса, файл орны осы
дискiнiң түпкi каталогынан есептеледi, диск көрсетiлмесе, файл орны
ақымдағы каталогтан бастап есептеледi.
Кейбiр үш әрiп тiркестерiнен тұратын аттар стандартты құрылғылардың
аттары болып келедi. Олардың файлдың аттары немесе заттары ретiнде
пайдалануға болмайды. Мыс:
PRN- негiзгi баспақа беру қүрылғысы, 1-шi принтер;
LPT2 – қосымша 2-шi принтер;
CON- консоль, яғни берiлген мәндердi енгiзетiн болсақ, пернелiк экранға
шықаратын болсақ – дисплей;
AUX – негiзгi коммуникалық канал;
NUL – бағдарламаны қалыптастыру, жетiлдiру және орындау мақсатында
қолданылатын жалған құрылғы.
Файл атына тiркелiп тұратын оның заты немесе типi онда сақталатын
информацияның тегiне, мазмұнына, тұрiне қарап берiледi. Стандартты типтер:
.BAS – BASIC тiлiнде жазылған бағдарлама түрiндегi файл;
.COM – тә„уелсiз орындалатын командалық файл;
.EXE – ОС жҙмыс басқаруымен жұмыс iстейтiн, бiрден орындалатын файл;
.PAS – Паскаль тiлiнде жазылған бағдарламалыј файл;
.TXT – текстiк файл.
MS DOS операциялық жүйесi дискеттiң немесе С: дискiсiнiң түпкi
каталогында файлдар түрiнде орналасады да, мынадай бөлiктерден тұрады.
- BIOS модулi – компьютердiң тұрақты жадында жазылған мәлiметтi енгiзу-
шығарудың негiзгi жүйесi. Бұл модуль компьютер шыққан заводта жазылып
өшiрiлмей тұрақты сақталады. Ол ЭЕМ iске қосылған сәтте құрылғылардың жұмыс
iстейтiнiн немесеiстемейтiнiн тексерiп, ОЖ-нiң мәлiмет енгiзу-шығаруға
байланысты атқарылатын қарапайым жұмыстарын атқарады;
- Операциялығ жүйенiң жүктеуiшi - бұл кiшкентай ғана программа операциялық
жүйенiң компьютердiң жедел жадында тұрақты сақталатын қалған модульдерiн
файлдардан(IO.SYS, MSDOS.SYS,) оқуды қамтамасыз етедi.
- IO.SYS файлы сыртқы құрылғылармен(пернелiк тақта, дисплей, принтер,)
информация алмасудыҢ барлық түрiн атјарады;
- MSDOS.SYS – файлы жалпы файлдар ашу iсiн және де ЭЕМ жедел жадын
басқарады, оған әрқашанда жедел жадта қанша бос орын бар екенi белгiлi
болады;
- COMMOND.COM командалық процессоры әрбiр адамға қажет түрлi iс әрекеттi
орындайды, ол ЭЕМ iске қосылған кезден бастап ОЖ-нңҢ барлық резиденттi
немесе iшкi командаларының орындау iсiн жүргiзедi. Транзиттi командаларды
орындау үшiн ол дискiден соларға сәйкес бағдарламалық файлды iздеп, егер
табылса, оны жедел жадыға жүктеп, соған басқаруды бередi. Бағдарлама жұмысы
аяқталған соң командалық процессор оны жадыдан жойып, экранға әрi қарай
жұмысқа дайын екендiгiн бiлдiретiн шақыру мәлiметiн шығарады.
- DOS-тың сыртғы немесе транзиттi командалары – операциялыј жҘйемен бiрге
б†лек модульдер тҘрiнде берiлетiн баЈдарламалар, кейде утилиттер деп те
айтыла бередi. Олар сыртјы командалар ретiнде „ртҘрлi јызметтер атјара
бередi.
- ҪүрылҒылар драйверi – DOS жҘйесiн толыјтырып, жаҢадан јосылЈан шеткерi
јҙрылЈыларды басјару iсiн орындайтын арнайы программалар. Драйверлер
компьютердiҢ жедел жадына операциялыј жҘйемен бiрге ојылады да, олардыҢ
аттары CONFIC.SYS деген арнаулы файлда жазылып тҙрады. Операциялыј жҘйе
жедел жадја жҘктелгеннен кейiн дискiден конфигурациялыј файл CONFIC.SYS
ојылып јҙрылЈылар драйверлерi де жедел жадта орналасады. Мҙнан кейiн
командалыј COMMOND.COM файлы ојылып, ол iске кiрiседi. Бҙл командалыј
процессор таЈы бiр командалыј AUTОEXE.BAT файлы iске јосып, оныҢ iшiндегi
командалар мен программаларды бiртiндеп орындай бастайды.
ОС жҙмыс iстегенде оныҢ негiзгi жҙмыс јҙралы – команда. Ол компьютерге
белгiлi бiр „рекеттi орындататын арнаулы программаларды шајыру Ҙшiн
јолданады.
Команда формат деп аталатын, арнаулы јҙрылымнан тҙрады. Формат
команданыҢ атынан ж„не параметрiнен тҙрады.
MS-DOS барлыј командалары резиденттi ж„не транзиттi болып екi Ҙлкен
топја б†лiнедi. Резиденттi командалар јызмет ететiн COMMOND.COM файлыныҢ
јҙрама б†лiгi болып табылады.. Олар – тез орындалатын жиi †олданылатын
јарапайым командалар. Бҙл топја: DIR, MD, CD, RD, TIME, DATE, REN, DEL,
TYPE, COPY ж„не т.б
Транзиттi командаларЈа дискiдегi программалыј файлдар жатады. Оларды iске
јосып орындаудан бҙрын дискiден оју керек. Бҙл топја мына командалар
жатады:: FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE, DISKCOPY ж„не т.б
Каталогтармен жҙмыс жасайтын командалар. Бҙл топја DIR, CD, RD, MD
командалары жатады.
1. DIR командасы – каталогтардыҢ ж„не файлдардыҢ толыј аттарыныҢ, к†лемiнiҢ
ж„не јҙрылЈан уајыты мен мерзiмiнiҢ тiзiмiн бередi. DIR командасын
параметрсiз јолданЈанда экранЈа каталогтыҢ мазмҙнын шыЈарады. Мыс: C:\dir
– С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын к†рсетедi.
Параметр деп тҘпкi каталогты немесе кез келген деҢгейдегi iшкi каталогты
к†рсететiн маршрутты айтады. Каталог мазмҙныныҢ тiзiмi Ҙлкен болЈан
жаЈдайда ајпаратты парајтап шыЈару Ҙшiн јосымша P параметр јолданылады.
Бҙл жаЈдайда экран бетi ајпаратја толЈан соҢ ајпарат экранЈа шыјпай
тојтайды, ал оны жалЈастыру Ҙшiн кез келген перненi басу керек. Ајпарат
экранЈа жинајты тҘрде шыЈу Ҙшiн W параметрi јоланылады. Мыс:
C:\dir р - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын экранЈа бет-бет јылып к†рсетедi.
C:\dir w - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын экранЈа жинајты тҘрде к†рсетедi.

2. MD (Make Directory - каталог жасау) - аЈымдаЈы кез келген каталог iшiнен
жаҢа каталог ашу командасы. Мыс:
C:\md Gruppa – С: дискiсiнен Gruppa атты каталог јҙру.
C:\Gruppamd Student - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa атты
каталогынан 2-шi деҢгейдегi Student каталогын јҙру.
C:\md Gruppa\Student - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa атты
каталогынан 2-шi деҢгейдегi Student каталогын јҙру.

3. CD (Change Dirctory - каталог ауыстыру) – бiр каталогтан екiншi
каталогја к†шу командасы. ЖоЈары д„режедегi каталогтарЈа к†шу мына
параметрлер ’..’, ’’ арјылы iске асады. Мыс:
C:\Gruppa\Studentcd.. - 2-шi деҢгейдегi Student каталогынан 1-шi
деҢгейдегi Gruppa каталогына к†шу.
C:\Gruppacd.. - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогынан тҘпкi јаталогја к†шу.
C:\Gruppa\Studentcd \ - тҘпкi каталогја бiрден к†шедi.

4. RD (Remouve Dirctory - каталогты жою) – iшiнде файлдары жој бос
каталогтар мен iшкi каталогтарды жою командасы. Мыс:
C:\Gruppard Student - 2-шi деҢгейдегi Student каталогын жою.
C:\rd Gruppa - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогын жою.
Файлдармен жҙмыс iстейтiн командалар. Бҙл топја COPY, REN, DELETE,
TYPE, DATE, TIME ж„не т.с.с командылар жатады.

1. COPY - файлдарды к†шiру командасы. Файлдарды к†шiргенде файлдыҢ бҙрынЈы
атын сајтап (егер олар басја каталогја к†шiрiлетiн болса) немесе атын
†згертiп к†шiруге болады. Параметр ретiнде кандай файл, јайдан, јайда ж„не
јандай атпен к†шiрiлетiнi к†рсетiледi. Жалпы тҘрдегi команда форматы:
сopy јайдан, ненi_ јайда

C:\Gruppacopy C:\book.txt - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa
каталогына С: тҘпкi каталогынан book.txt файлын к†шiру;
C:\Gruppacopy С:\ret.doc as.doc - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына С:
тҘпкi каталогындаЈы ret.doc файлын as.doc атымен к†шiру;
C:\Gruppacopy alla.bas alma.bas - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы
ALLA.BAS файлды, †зi орналасјан сол каталогја ALMA.BAS деген атпен к†шiру
(екiншi к†шiрмесiн б†тен атпен алу);
C:\STUDENT\LEXcopy a:\port.txt - A: дискiсiндегi port.txt файлын 2-шi
деҢгейдегi LEX каталогына к†шiру;
C:\Gruppa\Studentcopy book1.txt+book2.txt+book3.txt book.txt – 2-шi
деҢгейдегi Student каталогындаЈы book1.txt, book2.txt, book3.txt файлдарын
осы каталогја book.txt деген атпен бiрiктiру;
copy con жаҢа пернелерден енгiзетiн м„тiнен тҙратын файл јҙру Ҙшiн
јолданылады. М„тiндi терiп болЈаннан кейiн Ctrl+Z ж„не Enter пернелерiн
басып тојтады.
C:\Gruppacopy con book.txt – 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогынан book.txt
атты м„тiндiк файлын јҙру;
C:\Gruppacopy ret1.txt+con ret.txt – 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына
ret1.txt файлыныҢ соҢына пернелерден терген м„тiн жолдарын енгiзу;
C:\Gruppacopy con+ret1.txt ret.txt – 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына
ret1.txt файлыныҢ басына пернелерден терген м„тiн жолдарын енгiзу;
2. REN - файлдардыҢ аттарын †зерту командасы, парамерлердiҢ файлдардыҢ ескi
ж„не жаҢа аттары, мысалы
C:\Grupparen alla.bas alma.bas - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы
ALLA.BAS файлыныҢ атын ALMA.BAS деген атја ауыстыру;
C:\Grupparen *.doc *. txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы барлыј
.doc типтi файлдарды .txt типiне †згерту;
3. DEL – аЈымдаЈы немесе к†рсетiлген каталогтаЈы файлды немесе файлдар
тобын †шiру командасы.
C:\Gruppadel *. txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы барлыј .doc
типтi файлдарды †шiру;
C:\Gruppadel ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ret.txt файлын
жою;
C:\Gruppadel book.* - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы аты book болып
келетiн барлыј файлдарды жою;
4. TYPE – м„тiннен тҙратын файлдыҢ iшкi м„тiнiн экранЈа шыЈаратын команда.
C:\Gruppatype ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ret.txt атты
файлыныҢ мазмҙнын јарау;
1. DATE командасы Ҙстiмiздегi аЈымдаЈы ай, кҘн ж„не жыл мерзiмiн экранЈа
шыЈару ж„не оны †згерту.
2. TIME командасы – аЈымдаЈы уајытты экранЈа шыЈару ж„не јайтадан †згерту,
бҙл команда форматы алдыҢЈыЈа – DATE командасына ҙјсас.
3. CLS-экранды тазарту экранды тазартып операциялыј жҘйенiҢ жҙмысја шајыру
јатарын сол жај жоЈары бҙрышја орналастырады.

NORTON COMMANDER – қолданушының операциялық жүйемен жұмысын
жеңiлдетуге арналған бағдарлама, онда командаларды пернетақтада термей-ақ
тек пернелердi басу арқылы орындауға болады. Ондай операциялық жүйемен
жұмысты жеңiлдетуге арналған бағдарламаларды “операциялық қабыршық” деп
атайды.
NORTON COMMANDER қолданушыға келесi мүмкiнiктер бередi:
• экранда әрдайым каталог мазмұның көрсетедi;
• диск, каталог, файл және жедел жады мөлшерi туралы ақпарат алуға;
• бiр каталогтан екiншiсiне көшуге;
• каталогтар құруға, атын өзгертуге, көшiруге және өшiруге;
• каталогтардан файлдарды көшiруге, ауыстыруға, атын өзгертуге және
өшiруге;
• кез-келген файлды көруге және мәтiндiк файлдарды түзетуге;
• командалық жолдарды түзетiп, DOS-тың кез-келген командасын орындауға
болады.
Norton Commander -дi iске қосу және онымен жұмысты аяқтау
Norton Commander-дi iске қосу үшiн NC.EXE файлын таңдау керек
NC - Norton Commander деген сөздiң басқы әрiптерiнен қысқартылып
алынған.
Norton Commander-мен жұмысын аяқтау үшiн: F10 пернесiн басу қажет.
Экранға пайда болған сұхбаттық терезеден Yes, No батырмаларының Yes
батырмасын басу қажет.
Norton Commander жедел жадыға оқылып, экранға жүктелгенде екi терезе
пайда болады, оларды тақта деп атайды.
Тақталар тақырыбында ағымдық каталог пен диск аты немесе меню жолы
көрсетiледi. Тақталадың төмен жағында командалық жолда DOS шақыруының
белгiсi бар, онда командалар енгiзуге болады. Келесi жолда функционалдық
пернелер қызметi көрсетiлген.
Тақталарды басқару
Курсор тұрған тақтаны ағымдық тақта деп атайды. Тақталарды басқару
үшiн пернелер комбинациялар қолданылады:
Ctrl+O- тақталарды экраннан өшiредi, қайта басса шығады;
Ctrl+P- экранда ағымдық емес тақтаны өшiредi, қайта басса шығады.
Ctrl+U- тақталар орнын ауыстырады;
Ctrl+F1- сол жақ тақтаны өшiредi, қайта басса пайда болады.;
Ctrl+F2- оң жақ тақтаны өшiредi, қайта басса пайда келедi;
Ctrl+B- соңғы жолдағы жатық менюдi көрiнетiн немесе көрiнбейтiн етедi;
Ctrl+L- ағымдық тақта жөнiнде қорытынды элементтердi шығарады немесе
жоғалтады;
Ctrl+Q- ағымдық файл мазмұнын көршi тақтада көрсетедi немесе жоғалтады;
Tab – бiр тақтадан екiншiсiне өту; бiр тақтадан екiншiсiне өту;

Norton Commander менюi
Жоғарғы менюдi шақыру үшiн F9 функционалдық нернесiн басу керек.
Жоғарғы меню бес бөлiктен тұрады:
Left (солжақ), Files (файлдар), Commands (командалар), Options
(опциялар), Right (оң жақ).
(Функционалдық пернелер пернетақтаның ең бiрiншi жолында орналасқан.)
Курсорды бағыттауыш пернелер арқылы керек командаға әкелiп, Ғ1
пернесiн бассаңыз, сол команда қызметi туралы анықтама шығады.
Кейбiр командаларды орындау үшiн пернелердi қолдануға болады.
Бағыттауыш пернелер арқылы - F9 пернесiн басып, пайда болған менюден
курсормен команданы таңдап алып, Enter пернесiн басу қажет.
Norton Commander - дiң әр тақтасында келесi мәлiметтердi көруге болады:
• Дискiдегi каталогтар аттары;
• Дискiдегi каталогтар тармақтары;
• Жедел жады, ағымдық дискi, каталогтар және файлдар жөнiнде ақпарат;
• Файлдар мазмұны.
Сол және оң жақ (Left, Right) менюiнiң командалары
Сол жақ меню командалары сол жақ тақтада орналасады. Дәл осы
командалар оң жақ тақта үшiн де қолданады.:

командалар пернелер қызметi
қазақша Ағылшын
орысша
Қысқа қалып Brief Файл мен каталогтар туралы қысқа
(краткий мәлiметтi экранға шығарады, үш
формат) бағана аттары жазылады
Толық қалып Full Файл мен каталогтар туралы қысқа
(полный мәлiметтi экранға шығарады, бiр
формат) бағанада аты, файл
мөлшерi,уақыты,жөнделген мерзiмi
жазылады.
Жағдай Info Ctrl+L Жедел жады,ағымдық диск және
(состояние) ондағы файл мөлшерi туралы көршi
тақтада мәлiмет шығарады,F4
пернесiн басып,ол мәлiметтi
түзетiп,сақтауға болады.
Тармақ Tree Ағымдық дискiдегi каталогтар
(Дерево тармақтарын көрсетедi.
каталог)
Ашу\жабу On\off Ctrl+F1 Экранда сол жақ тақтаны
(Вкл\Выкл) өшiредi,қайта басса көрсетедi
Аты Name Файл мен каталогтарды аты
(Имя) бойынша реттеп көрсетедi
Түр, Файлдарды кеңейтiлуi бойынша
Кеңейтiлуi реттеп көрсетедi
(тип)
Уақыт Time Файл мен каталогтарды уақыт
(время) бойынша реттеп көрсетедi
Мөлшер Size Файл мен каталогтарды мөлшерi
(размер) бойынша реттеп көрсетедi
Сұрыптаусыз Unsorted Файл мен каталогтар дискiде
(без жазылу ретi бойынша көрсетедi
сортировки)
Қайта оқу Re-read Ағымдық дискiнi,каталог
(обновить тармақтарын қайта оқиды::бұл
панель) команда диск ауыстырғанда және
каталог түзегенде пайдалы
Файлдарды FiLter... Файлдарды маска бойынша iрiктеп
көрсету көрсетед, жасырылған және тек
(отображать орындалатын файлдарды көрсетуге
файлы) болады
Диск ауыстыру drive Alt+F1 Сол жақ тақтада дискiлер тiзiмiн
(сменить диск) шығарады:басқа диск мазмұнын
экранға тез шығару үшiн пайдалы

Файл (File) менюiнiң командалары
командалар пернелер қызметi
қазақша Ағылшын
орысша
Анықтамалық ақпарат Help F1 Экранға анықтама
(справочная информация) шықарады
Қолданушы менюiн шақыру User menu F2 Экранға қолданушы менюiн
(вызов меню пользователя) шығарады
Көру View F3 Экранға файл мазмұнын
(просмотр) шығарады
Түзету Edit F4 Экранға редакторда шағын
(редактирование) файл мазмұнын түзетуге
шығарады
Көшiру Copy F5 Белгiленген немесе
(копирование) курсор тұрған файлды
каталогты көршi тақтаға
көшiредi, атын
түзетуге,F10 және
Alt+F10 пернелерiн басып
көшетiн каталогты
көрсетуге болады
Жылжыту не атын өзгерту Rename or F6 Файлдың каталогтың атын
(переименование.перенос) move өзгертедi немесе басқа
жерге орнын
ауыстырады,атын түзетуге
, F10 және Alt+F10
пернелерiн басып файл
каталог ауысатын
каталогты көрсетуге
болады
Каталог құру Make F7 Жаңа каталог құру үшiн
(создание каталога) directory сұхбаттық терезе ашады
өшiру Delete F8 Белгiленген немесе
(удаление) курсор тұрған файлды
каталогты дискiден
өшiредi
Аттрибуттарды орналастыру File Курсор тұрған файл
(установка атрибутов) attributes атрибуттарын экранға
шығарады, сұхбаттық
терезеде атрибуттарды
түзетуге болады
Файл белгiлеу Select + Файл тобын белгiлеуге
(выделить файлы) Group (сҙр) арналған сұхбаттық
Gray+ терезе ашады,керек маска
енгiзуге немесе Enter
пернесiн басып бәрiнен
белгiлеудi алып тастауға
болады
Белгiлеудi жою UNselect - Файл тобынан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.