Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы және Қазақстан
КІРІСПЕ 4
1 ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ТАРИХЫ 7
1.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының қалыптасуы 7
1.2 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының құрылымы және қызметі 17
1.3 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының 21
Қазақстанмен байланысының басталуы және қалыптасуы 21
2 ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН: САЯСИ СТРАТЕГИЯ 32
2.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Қазақстандағы стратегиясы 32
2.2 Қазақстанның 2010 жылғы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалығы 36
2.3 Қазақстанның демократиясындағы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының рөлі 45
ҚОРЫТЫНДЫ 58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
1 ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ТАРИХЫ 7
1.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының қалыптасуы 7
1.2 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының құрылымы және қызметі 17
1.3 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының 21
Қазақстанмен байланысының басталуы және қалыптасуы 21
2 ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН: САЯСИ СТРАТЕГИЯ 32
2.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Қазақстандағы стратегиясы 32
2.2 Қазақстанның 2010 жылғы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалығы 36
2.3 Қазақстанның демократиясындағы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының рөлі 45
ҚОРЫТЫНДЫ 58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы – қауіпсіздік мәселелерімен айналысатын әлемдегі ең ірі өңірлік ұйым. Ол бүгінде Солтүстік Америкада, Еуропада, Орталық Азияда миллиардтан астам адам өмір сүріп жатқан 56 мемлекеттің басын қосып отыр. Бұл ұйымға қатысушы мемлекеттерді ортақ құндылықтар, ортақ мақсаттар мен ортақ міндеттер біріктіреді, бәрінен бұрын – осы өңірді анағұрлым қауіпсіз, анағұрлым өркендеген өңірге айналдыруға деген ұмтылыс біріктіреді.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға, адамның негізгі бостандықтары мен құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған міндеттерге арқа сүйейді. Қауіпсіздік айқындамасы ретінде шекаралардың қорғалуы, әскери қатердің төндірілмеуі, саяси және экономикалық тұрақтылық, адам құқықтарының сақталуы, қоршаған ортаны қорғау алдымен қарастырылады. Бұл ұйымның қауіпсіздік және қақтығыстардың алдын алу мәселелеріне кешенді көзқарасы жер-жердегі құрылымдар мен институттардың тиімді жүйесіне негізделген.
Қазіргі кезде еуропалық мемлекеттер арасында біріккен қаупсіздік кеңістігін құру жолын іске асырудың нақты шараларына көшу қажеттілігі туындап отыр.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының іс-қызметіне қатысушы елдердің мәртебелері тең және олар ешқандай да шарттық міндеттемелермен байланысты емес. ЕҚЫҰ-ның шеңберіндегі шешімдер құқықтық міндетке ие емес, саяси сипатта және консенсус арқылы қабылданады.
Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен қарым-қатынастарында Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) ерекше орын алады.
Қазақстан Еуропа мемлекеттерімен неғұрлым терең ынтымақтастық жасауға мүдделі. Еуропалық Одақ (ЕО) елдері де Орталық Азия мемлекеттерімен, әсіресе, Қазақстанмен өзара байланысқа баса назар аударады. Олардың бірегей тиісті ұстанымы 2007 жылы маусымда ЕО саммитінде қабылданған “ЕО және Орталық Азия: жаңа әріптестік стратегиясы” атты құжатта көрініс тапты.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға, адамның негізгі бостандықтары мен құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған міндеттерге арқа сүйейді. Қауіпсіздік айқындамасы ретінде шекаралардың қорғалуы, әскери қатердің төндірілмеуі, саяси және экономикалық тұрақтылық, адам құқықтарының сақталуы, қоршаған ортаны қорғау алдымен қарастырылады. Бұл ұйымның қауіпсіздік және қақтығыстардың алдын алу мәселелеріне кешенді көзқарасы жер-жердегі құрылымдар мен институттардың тиімді жүйесіне негізделген.
Қазіргі кезде еуропалық мемлекеттер арасында біріккен қаупсіздік кеңістігін құру жолын іске асырудың нақты шараларына көшу қажеттілігі туындап отыр.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының іс-қызметіне қатысушы елдердің мәртебелері тең және олар ешқандай да шарттық міндеттемелермен байланысты емес. ЕҚЫҰ-ның шеңберіндегі шешімдер құқықтық міндетке ие емес, саяси сипатта және консенсус арқылы қабылданады.
Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен қарым-қатынастарында Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) ерекше орын алады.
Қазақстан Еуропа мемлекеттерімен неғұрлым терең ынтымақтастық жасауға мүдделі. Еуропалық Одақ (ЕО) елдері де Орталық Азия мемлекеттерімен, әсіресе, Қазақстанмен өзара байланысқа баса назар аударады. Олардың бірегей тиісті ұстанымы 2007 жылы маусымда ЕО саммитінде қабылданған “ЕО және Орталық Азия: жаңа әріптестік стратегиясы” атты құжатта көрініс тапты.
1. Кортунов А.В. СБСЕ и перспективы создания системы коллективной безопасности в Евразии. – в кн. Кортунов А.В.Россия и Запад: модели интеграции. М., РНФ-РОПЦ, 2002
2. Иванов И.С. Новая российская дипломатия. Десять лет внешней политики страны. – М., 2002. – 382 с.
3. Киссинджер Г. Нужна ли Америке внешняя политика? / Пер. с англ. под ред. В.Л. Иноземцева. – М., 2002. – 352 с.
4. От Хельсинки до Будапешта: история СБСЕ/ОБСЕ в документах (1973–1994), М.: Наука, 1997
5. Ghebali V.-Y. L`OSCE dans l`Europe post-communiste, 1990-1996. Vers une identite paneuropeenne de securite. – Bruxelles. 1996. – 741p.
6. Смутс М. Международные организации и неравноправие государств. Международный журнал социальных наук. Ноябрь, 1995
7. Гольдин Г.Г. ОБСЕ и Приднестровье. – Учебное пособие. Г.Г. Гольдин, В.В. Матяш – М., Дип. Академия МИД РФ, 2000
8. Киссинджер Г. Дипломатия / Пер. с англ. В.В. Львова. – М., 1997. – 848с.
9. Рахманинов Ю.Н. ОБСЕ в XXI веке: на пути к новой модели безопасности, США: Экономика. Политика. Идеология, №5, 1997 С. 44-51
10. Ротфельд А. Формирование новой европейской системы безопасности, Мировая экономика и международные отношения, №6, 1998, С. 20-28
11. Щербак И.Н. Меры доверия и новая архитектура европейской безопасности, США: Экономика. Политика. Идеология, №3, 1991 С. 52-59
12. ОБСЕ: управление процессом перемен в новом столетии, Ежегодник СИПРИ 2000. Вооружения, разоружение и международная безопасность. – М., 2001. – С. 212-219.
13. The Netherlands and the Organization for Security and Cooperation in Europe in 2003: Role and Direction. - 2002. – 56 p.
14. Piotr Switalski. The OSCE in the European Security System: Chance and Limits. Warsaw. 1997. – 62 p.
15. Бухарестская декларация Совета министров. Бухарест, 3-4 декабря 2001 г. // www.osce.org
16. Десятая встреча Совета министров ОБСЕ. Порту, 6-7 декабря, 2002. // www.osce.org
17. Ежегодный доклад о деятельности СБСЕ за 2008 год // www.osce.org
18. Cooperation entre l`Organisation des Nations Unies et l`Organisation pour la securite et la cooperation en Europe. Assamblee generale des Nations Unies, 6 fevrier 2003.
19. Speech by J. Flis, M.P. Parliamentary secretary for ministry of foreign affairs at the conference “Twenty years of the Final Act of Helsinki –Towards a new European Security Model”, Moscow, 17-18 July 1995.
20. Speech by President Clinton to the people and leaders of Germany at the Schauspielhaus. Berlin. 13 May 1998. // www.usembassy.der.
21. Сергей Дьяченко. Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі Төрағасының Орынбасары. Қазақстан Республикасы – Еуропамен бірге // Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының сайты //www.kisi.kz.
22. Досым Сатпаев ЕҚЫҰ-ға төрағалықтың Азияға өтуі. //Егемен Қазақстан газеті №63-64 (25461) 14 ақпан сенбі 2009 жыл.
23. Қазақстан Республикаысының президенті мен Қазақстан республикасы үкіметінің актілер жинағы №37, ҚР мемлекеттік бағдарламасы «Еуропаға жол», Астана 2008.
24. Қазақстан Республикасының Ішкі істер вице-министрі А.Ж. Шпекбаевтың Еуропадағы ынтымақтастық және қауіпсіздік ұйымының Астана қаласындағы Орталығының Басшысы Александр Кельчевскиймен кездесуі туралы баспасөз релизі. //Ішкі істер министрлігінің сайты http:www.mvd.kz.
25. Дмитрий Перцев. Что даст ОБСЕ Астане // информационная газета gazeta.kz.
26. Леонид Соколов. По всем направлениям безопасности // газета «Казахстанская правда», № 152 от 2.12.2008 г.
27. Татьяна Костина. На основе консенсуса // газета «Казахстанская правда», № 108 от 4.05.2008 г.
28. Қазақстан республикасы мен еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы арасындағы ынтымақтастық //Сыртқы істер министрінің сайты www.portal.mfa.kz.
29. Марат Тәжин. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымына қатысушы мемлекеттердің Сыртқы істер министрлерінің кеңесіндгі баяндамасы //Сыртқы істер министрінің сайты www.portal.mfa.kz.
30. Тоқтарбай ҚАДАМБАЕВ, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты. Әлем алдындағы биiк бедел // «Егемен Қазақстан» газеті №80 25 наурыз 2008 ж.
31. М. Тәжин. ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуге дайындық жұмыстарының барысы және ЕҚЫҰ «Үштігі» құрамындағы жұмыстардың басталуы.// www.inform.kz 4 сәуір 2008 ж .
32. Д. Қалетаев. Қазақстан ЕҚЫҰ-ға 2010 жылы төраға ретінде Еуроатлантикалық және Еуразиялық кеңістікті бірегей диалог алаңына айналдыру үшін аталған ұйымның беделін пайдаланады. //www.inform.kz 28 наурыз 2009 ж.
33. Нұртай Әбіқаев. Қазақстаyға келетін қауіптің жолын кесуге ЕҚЫҰ әлеуетін белсенді іске қосуға ниеттеніп отыр. //www.inform.kz 20 ақпан 2009 ж
34. Уәлихан ҚАЛИЖАНОВ, Парламент Мәжілісінің депутаты. Демократиялық дамудың дәйегі // «Егемен Қазақстан» газеті №125-126 (25523) 07 сәуір сейсенбі 2009 ж.
35. Йоран Леннмаркер. ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының төрағасы. Қазақстан Еқыұ ауқымын кеңейтеді //www.dmk.kz, 28-желтоқсан 2008 ж.
36. Кәмшат Тасболатова. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы Еуропаға тиімді //www.massagan.com, 8 – қаңтар, 2009 ж
2. Иванов И.С. Новая российская дипломатия. Десять лет внешней политики страны. – М., 2002. – 382 с.
3. Киссинджер Г. Нужна ли Америке внешняя политика? / Пер. с англ. под ред. В.Л. Иноземцева. – М., 2002. – 352 с.
4. От Хельсинки до Будапешта: история СБСЕ/ОБСЕ в документах (1973–1994), М.: Наука, 1997
5. Ghebali V.-Y. L`OSCE dans l`Europe post-communiste, 1990-1996. Vers une identite paneuropeenne de securite. – Bruxelles. 1996. – 741p.
6. Смутс М. Международные организации и неравноправие государств. Международный журнал социальных наук. Ноябрь, 1995
7. Гольдин Г.Г. ОБСЕ и Приднестровье. – Учебное пособие. Г.Г. Гольдин, В.В. Матяш – М., Дип. Академия МИД РФ, 2000
8. Киссинджер Г. Дипломатия / Пер. с англ. В.В. Львова. – М., 1997. – 848с.
9. Рахманинов Ю.Н. ОБСЕ в XXI веке: на пути к новой модели безопасности, США: Экономика. Политика. Идеология, №5, 1997 С. 44-51
10. Ротфельд А. Формирование новой европейской системы безопасности, Мировая экономика и международные отношения, №6, 1998, С. 20-28
11. Щербак И.Н. Меры доверия и новая архитектура европейской безопасности, США: Экономика. Политика. Идеология, №3, 1991 С. 52-59
12. ОБСЕ: управление процессом перемен в новом столетии, Ежегодник СИПРИ 2000. Вооружения, разоружение и международная безопасность. – М., 2001. – С. 212-219.
13. The Netherlands and the Organization for Security and Cooperation in Europe in 2003: Role and Direction. - 2002. – 56 p.
14. Piotr Switalski. The OSCE in the European Security System: Chance and Limits. Warsaw. 1997. – 62 p.
15. Бухарестская декларация Совета министров. Бухарест, 3-4 декабря 2001 г. // www.osce.org
16. Десятая встреча Совета министров ОБСЕ. Порту, 6-7 декабря, 2002. // www.osce.org
17. Ежегодный доклад о деятельности СБСЕ за 2008 год // www.osce.org
18. Cooperation entre l`Organisation des Nations Unies et l`Organisation pour la securite et la cooperation en Europe. Assamblee generale des Nations Unies, 6 fevrier 2003.
19. Speech by J. Flis, M.P. Parliamentary secretary for ministry of foreign affairs at the conference “Twenty years of the Final Act of Helsinki –Towards a new European Security Model”, Moscow, 17-18 July 1995.
20. Speech by President Clinton to the people and leaders of Germany at the Schauspielhaus. Berlin. 13 May 1998. // www.usembassy.der.
21. Сергей Дьяченко. Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі Төрағасының Орынбасары. Қазақстан Республикасы – Еуропамен бірге // Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының сайты //www.kisi.kz.
22. Досым Сатпаев ЕҚЫҰ-ға төрағалықтың Азияға өтуі. //Егемен Қазақстан газеті №63-64 (25461) 14 ақпан сенбі 2009 жыл.
23. Қазақстан Республикаысының президенті мен Қазақстан республикасы үкіметінің актілер жинағы №37, ҚР мемлекеттік бағдарламасы «Еуропаға жол», Астана 2008.
24. Қазақстан Республикасының Ішкі істер вице-министрі А.Ж. Шпекбаевтың Еуропадағы ынтымақтастық және қауіпсіздік ұйымының Астана қаласындағы Орталығының Басшысы Александр Кельчевскиймен кездесуі туралы баспасөз релизі. //Ішкі істер министрлігінің сайты http:www.mvd.kz.
25. Дмитрий Перцев. Что даст ОБСЕ Астане // информационная газета gazeta.kz.
26. Леонид Соколов. По всем направлениям безопасности // газета «Казахстанская правда», № 152 от 2.12.2008 г.
27. Татьяна Костина. На основе консенсуса // газета «Казахстанская правда», № 108 от 4.05.2008 г.
28. Қазақстан республикасы мен еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы арасындағы ынтымақтастық //Сыртқы істер министрінің сайты www.portal.mfa.kz.
29. Марат Тәжин. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымына қатысушы мемлекеттердің Сыртқы істер министрлерінің кеңесіндгі баяндамасы //Сыртқы істер министрінің сайты www.portal.mfa.kz.
30. Тоқтарбай ҚАДАМБАЕВ, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты. Әлем алдындағы биiк бедел // «Егемен Қазақстан» газеті №80 25 наурыз 2008 ж.
31. М. Тәжин. ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуге дайындық жұмыстарының барысы және ЕҚЫҰ «Үштігі» құрамындағы жұмыстардың басталуы.// www.inform.kz 4 сәуір 2008 ж .
32. Д. Қалетаев. Қазақстан ЕҚЫҰ-ға 2010 жылы төраға ретінде Еуроатлантикалық және Еуразиялық кеңістікті бірегей диалог алаңына айналдыру үшін аталған ұйымның беделін пайдаланады. //www.inform.kz 28 наурыз 2009 ж.
33. Нұртай Әбіқаев. Қазақстаyға келетін қауіптің жолын кесуге ЕҚЫҰ әлеуетін белсенді іске қосуға ниеттеніп отыр. //www.inform.kz 20 ақпан 2009 ж
34. Уәлихан ҚАЛИЖАНОВ, Парламент Мәжілісінің депутаты. Демократиялық дамудың дәйегі // «Егемен Қазақстан» газеті №125-126 (25523) 07 сәуір сейсенбі 2009 ж.
35. Йоран Леннмаркер. ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының төрағасы. Қазақстан Еқыұ ауқымын кеңейтеді //www.dmk.kz, 28-желтоқсан 2008 ж.
36. Кәмшат Тасболатова. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы Еуропаға тиімді //www.massagan.com, 8 – қаңтар, 2009 ж
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы және Қазақстан
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 Еуропадағы қауіпсіздік жӘне ынтымақтастық ұйымының ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ тарихы
7
1.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының қалыптасуы 7
1.2 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының құрылымы және
қызметі 17
1.3 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының 21
Қазақстанмен байланысының басталуы және қалыптасуы 21
2 Еуропадағы қауіпсіздік жӘне ынтымақтастық Ұйымы жӘне Қазақстан: саяси
стратегия 32
2.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Қазақстандағы
стратегиясы 32
2.2 Қазақстанның 2010 жылғы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымына төрағалығы 36
2.3 Қазақстанның демократиясындағы Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық ұйымының рөлі 45
Қорытынды 58
Пайдаланылған Әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы – қауіпсіздік
мәселелерімен айналысатын әлемдегі ең ірі өңірлік ұйым. Ол бүгінде
Солтүстік Америкада, Еуропада, Орталық Азияда миллиардтан астам адам өмір
сүріп жатқан 56 мемлекеттің басын қосып отыр. Бұл ұйымға қатысушы
мемлекеттерді ортақ құндылықтар, ортақ мақсаттар мен ортақ міндеттер
біріктіреді, бәрінен бұрын – осы өңірді анағұрлым қауіпсіз, анағұрлым
өркендеген өңірге айналдыруға деген ұмтылыс біріктіреді.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы бейбітшілік пен
қауіпсіздікті нығайтуға, адамның негізгі бостандықтары мен құқықтарын
қамтамасыз етуге бағытталған міндеттерге арқа сүйейді. Қауіпсіздік
айқындамасы ретінде шекаралардың қорғалуы, әскери қатердің төндірілмеуі,
саяси және экономикалық тұрақтылық, адам құқықтарының сақталуы, қоршаған
ортаны қорғау алдымен қарастырылады. Бұл ұйымның қауіпсіздік және
қақтығыстардың алдын алу мәселелеріне кешенді көзқарасы жер-жердегі
құрылымдар мен институттардың тиімді жүйесіне негізделген.
Қазіргі кезде еуропалық мемлекеттер арасында біріккен қаупсіздік
кеңістігін құру жолын іске асырудың нақты шараларына көшу қажеттілігі
туындап отыр.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының іс-қызметіне
қатысушы елдердің мәртебелері тең және олар ешқандай да шарттық
міндеттемелермен байланысты емес. ЕҚЫҰ-ның шеңберіндегі шешімдер құқықтық
міндетке ие емес, саяси сипатта және консенсус арқылы қабылданады.
Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен қарым-қатынастарында
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) ерекше орын алады.
Қазақстан Еуропа мемлекеттерімен неғұрлым терең ынтымақтастық жасауға
мүдделі. Еуропалық Одақ (ЕО) елдері де Орталық Азия мемлекеттерімен,
әсіресе, Қазақстанмен өзара байланысқа баса назар аударады. Олардың бірегей
тиісті ұстанымы 2007 жылы маусымда ЕО саммитінде қабылданған “ЕО және
Орталық Азия: жаңа әріптестік стратегиясы” атты құжатта көрініс тапты.
Сыртқы істер министрлері кеңесінің 2007 жылғы 29-30 қарашада Мадридте
қабылдаған Қазақстанның 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымында төрағалық етуі туралы шешімі біздің еліміздің халықаралық тұрғыдан
танылуының, сапалық жаңа деңгейге көтерілуінің айқын айғағы болды.
Қазақстанның төрағалығы – бұл, бірінші кезекте, өзінің саяси тарихында
тұңғыш рет салмақты халықаралық легитимизация мен өзінің ұмтылысына қолдау
көрген барлық Қазақстан халқының жетістігі.
Қазақстан халқы іштегі және сырттағы сындарға қарамастан, таңдап
алынған саяси және экономикалық даму бағытынан таймаған елімізге қолдау
көрсетіп, өзінің ақылмандығын айғақтады.
Нақ Қазақстан халқы еліміздің Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымына төрағалығының басты тірегі және негізгі бенефициары болып табылады.
Қазақстанның тапсырысы ел басшылығының ғана бастамасы емес, бірақ қоғамдық
консенсустың көрінісін білдіреді. Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымына төрағалық саяси жүйені одан әрі дамытуға ықпал етіп, іс жүзінде
қоғамдық-саяси өмірімізді еліміздің одан әрі демократиялануы жағына қарай
жүйелі реформалауға бағытталған ішкі интенциямызбен үйлеседі.
Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуіне мүмкіндік берілуі туралы көптен
күткен шешім Қазақстан қоғамындағы психологиялық құштарлықты жоғарылатып,
реформалар үдерістерінің қуатты катализаторы, одан әрі либерализациялау
мен ашықтыққа бағытталған жолдың дұрыстығының қосымша қуаттаушысы болады.
Қазақстанды әлемдік қоғамдастықтың жаңаша тануы – елдегі экономикалық
табыстардың, қоғамдағы тұрақтылықтың, жалпыұлттық консенсустың жемісі.
Мұның барлығы Қазақстан Республикасын ұзақ мерзімді перспективада
демократиялық және саяси жаңғыртудың негізгі және құнды құрамдастары.
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алғаннан бергі аса қысқа мерзім ішінде
халықаралық қатынастардың тең құқылы субъектісіне айналды және нарықтық
экономикасы, ыңғайлы инвестициялық климаты, демократиялық институттары мен
азаматтық қоғамның шешуші жүйесі бар ел ретінде Еуропаның саяси алаңында
үйлесімді дамып келеді.
Еуропалық қауыпсіздік және ынтымықтастық ұйымының адамдарды сатумен
күресу, жеңіл және ату қаруларын заңсыз айналымына шектеулерін қоюда рөлі
маңызды болып келеді. Бұл қоғамның атқаратын қызметтері мен міндеттері
бейбітшілік пен ынтымақтастықты қөздейді, осы себепті дипломдық жұмыстың
өзектілігі байқалады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымының қалыптасу тарихын және Қазақстандағы ЕҚЫҰ-ң рөлін, ЕҚЫҰ мен
Қазақстан арасындағы саяси қарым-қатынас мәселелерін ашып көрсету.
Алға қойылған мақсаттарын орындау үшін, келесі міндеттер қаралады:
ЕҚЫҰ-ң қалыптасу тарихын зерттеп, әр кезеңдегі іс-әрекеттерін орындалу
реті бойынша жүйелеу;
ЕҚЫҰ-ң құрылымы мен ондағы өзгерістерін, атқаратын қызметін көрсету;
Қазақстан мен ЕҚЫҰ-ң байланысын, саяси стратегиясын көрсету;
Мадридтегі Қазақстанның төрағалығы жөніндегі шешімінің Қазақстан үшін
маңыздылығын ашып айту.
Зерттеу объектісі болып Еуропалық Қауыпсіздік және Ынтымықтастық
Ұйымының іс әрекетіне байланысты қабылданған заң күші бар құжаттар және
бекітілген бағдарламаға сәйкес өткізілген шаралар.
Дипломдық жұмыстың маңыздылығы демократия, бейбітшілік және адам мен
қоғам бостандығы, Қазақстан мен ЕҚЫҰ арасындағы саяси байланыстар, сонымен
қатар қайта өрлеуде, қауіпсіздікті сақтауда Қазақстанның өз тарапынан жаңа
шешу жолдарын ұсынуы болып табылады.
Дипломдық жұмыс құрлымы бойынша кіріспеден, негізгі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құрылған.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі болып Қазақстан Республикасының
нормативты-құқықтық актілері, шетел және отандық ғалымдар мен
экономистердің еңбектері, интернет жаңалықтары қаралды.
1 Еуропадағы қауіпсіздік жӘне ынтымақтастық ұйымының ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ тарихы
1.1 ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
ЕҚЫҰ – қауіпсіздікті қолдайтын ұйымдардың ішіндегі ең ауқымдысы, ең жас
және тұрақтылыты қолдау аясындағы потенциалы жоғары ұйым. ЕҚЫҰ
қауіпсіздікке байланысты сұрақтарды кеңінен қамтиды, олардың негізгісі:
адам құқығы мен бостандығын қорғау, сонымен қатар экономика мен экология
саласындағы ынтымақтастық және саяси, әскери сұрақтар да маңызды болып
табылады ЕҚЫҰ – ң негізгі мақсаты осы сұрақтардың шешімін табу.
ЕҚЫҰ-ның басқа еуропалық қауіпсіздік институттарынан бірегейлігі – оның
БҰҰ Жарғысының VІІІ Тарауының астарындағы өңірлік келісім болып табылатын
Еуропадағы қақтығыстарды ескертудің алдын алудың, дағдарыстарды реттеудің
және қақтығыстардан кейін қалпына келтірудің басты құралы ретінде құрылған
бірден-бір ұйым екендігінде. Бірақ, ЕҚЫҰ-ның қызмет көрсету аймағы тек
Еуропамен ғана шектелмейді, бейнелеп айтар болсақ, бұл ұйымның қызмет аясы
“Ванкуверден Владивостокқа” дейінгі аралықты қамтиды. [1,б.41]
ЕҚЫҰ-ның қаруландыру және қарусыздандыру әрекететін бақылау саласындағы
мүмкіндіктері және оның экономикалық, әлеуметтік ынтымақтастыру саласындағы
рөлі, адам құқығының қорғалуы қарастырылды. Осыған қарамастан кейбір
зерттеушілердің айтуы бойынша ұйымның қаржылық, институционалды және
ұйымдастырушылық мүмкіндіктері ұйымға қатысушылардың барлық қауіп
түрлерінен қорғау кепілдігін қамтамасыз етуде жеткіліксіз деп қаралды.
Қауіп түрлерінің келесі типтері анықталды:
– Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңесі
барлық мемлекеттерді қамтиды, бірақ осыған қарамастан іс-жүзінде
тиімді шешімдерін қабылдауға қабілетсіз;
Негізінен жалғыз ұйым осындай кепілдеме бере алады ма, және жаңа
жүйеде басымды орын ала алады ма? Менің ойым бойынша жауап біртекті – бола
алмайды.
Осыған қарамастан не себепті ЕҚЫҰ-ның қалыптасуы Еуропа үшін
қауіпсіздік ұйымы ретінде маңызды орын алады?
Біріншіден, жаңа қауіпсіздік концепциясын іске асыру үшін алғашқы
қадамдарын бастау қажет, ал олар барлығына ортақ. ЕҚЫҰ қағидаларына
жататындары:
– демократия;
– адам құқықтарын қорғау;
– заң ұлықтылығын сақтау;
– нарықтық экономика,
– әлеметтік әділеттілік және қоршаған ортаны сақтаудағы
жауапкершілігі, бұл ұғымдар барлық қатысушы мемлекеттер арасында
түсінігін табады.
Екіншіден, ЕҚЫҰ-ның негізі – барлық қатысушы мемлекеттер арасында тепе-
теңдікті сақтау, бұл барлық мемлекеттерді бірдей орынға қояды, мұнда
олардың экономикалық-әлеуметтік даму деңгейі қарастырылмайды, осыдан бұл
жағдай кең пікір таласуға, оның ішінде экономикалық мәселелер бойынша пікір
алмасуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, әскери одақ тек жеке мемлекеттің әскери күшін
біріктіретіндіктен, ортақ жауға қарсы қауіпсіздікті толығымен қамтамасыз
ете алмайды. Өз алдында бірігу үшін қарсылас жау өзіне одақтастар іздейді,
бұл ірі топтар арасында ауызбіршілікті бәсеңдетеді. Қоғамдастар ұлттық
мұраны негізге ала отырып, өздерінің белсенділігімен жеке мүдделерінің
бірігуіне әкеледі, осыдан сенімділік пен айқындылық туындайды. Осыдан бұл
қоғам қарулы емес құралдарға толығымен сүйенгендіктен олар ұйымдастырылған
агрессияға қарсы шыға алмайды. Олар қоғамдас елдердің құлдырау кезінде
әлсіз, сондықтан арты соғысқа әкеледі.
Төртіншіден, ЕҚЫҰ – жалпы еуропалық жалғыз қауіпсіздік ұйымы. 1990
жылдардан кейін ұйымның мүмкіншіліктерін арттыратын жаңа құрылымдары пайда
болды. Оған Тұрақты кеңес, Варшавадағы адам құқығы және демократиялық
институт Бюросы, қайшылықтырды болдырмау орталығы және аз ұлттар ісі
бойынша Жоғарғы комиссар жатады.
Сонымен қоса олар Батыс Еуропадағы көпшілік қақтығыс орындарына
бақылаушы топтарды жіберді, олар дау-дамайды бейбіт жолмен шешу үшін және
барлық орын алған жағдайларды анықтау мақсатында қызмет етті. Сонымен бірге
ЕҚЫҰ аймақтық келісім бойынша БҰҰ жарнасының сегізінші бөліміне сәйкес
глобалды қауіпсіздік ұжымы жүйесіне енгізілген. Бірақ бұл шаралардың
көпшілігі әсерсіз. [2,б.65]
ЕҚЫҰ бастапқыда өз жұмысын Хельсинскиде АҚШ, Канада және Еуропа
елдерінен барлығы 33 мемлекет мүше болып табылатын ұйым ретінде, яғни
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) болып құрылудан
бастады. 1975 жылғы 1 тамызда халықаралық ынтымақтастықтың жаңа
қағидаттарының негізін салып, қорытынды актіге қол қойды. Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтмақтастық кеңесі “қырғи қабақ соғыс” кезеңінде бір-
біріне қарсы тұрған блоктар арасындағы келіссөздер мен консультациялар
жөніндегі форумның қызметін атқарды.
Еуропадағы жан-жақты қамтитын қауіпсіздік жүйесін қалыптастыру
идеясының өзі бірнеше ғасырлар бойы билеп келе жатыр. Аббат Сан-Пьер 1713
жылдың өзінде-ақ Еуропада мәңгілік бейбітшілік орнату жобасын ұсынған.
Бұл жоба бойынша Еуропа мемлекеттері арасында одақтық келісімдер жасалады,
сонымен қоса территориялық даулардан бас тарту және барлық келіспеушілік
сұрақтарын халықаралық үш жақты сотта қаралу көзделді. [8,б.17]
Француз ойшылы, жазушы Жан Жак Руссо барлық қиындықтарды жеңу Еуропа
Республикасын құру деп түсіндіргенімен, Еуропаның ол кезде бірігуге дайын
еместігін іштей білетін. Ресей империясының белгілі ойшылы С.Ю.Витте
Еуропада бейбітшілік пен қауіпсіздікті орнату үшін, Ресей, Франция және
Германия мемлекеттерінің арасында Ұлы Одақ құру деп түсіндірді.
Жалпыеуропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету аумағындағы кейбір ойлар
1814-1815 жылдары Вен конгресінде де талқыланған болатын. Осы ойларды іске
асыру 1815 ж қыркүйекте Ізгі Одақтың құрылуынан бастау алды. Одақтың
негізгі мақсаты әлемдік тәртіптің беріктілігі мен тұрақтылығын бақылау еді,
себебі Еуропалық монархия қорқынышты үрейді ең алдымен ішкі төңкерістен
көрді.
1919 ж Ұлттар Лигасының құрылуы Еуропадағы қауіпсіздік жүйесінің
қалыптасуының әрекеті болды. Бұл ұйымның іс-әрекетінің негізі ретінде
қаралған қағидалар әсерсіз еді, сондықтан мемлекетаралық қайшылықтардың
реттелмеуі және агрессияға қарсы әсерлі әдістерінің болмауы, құрылғаннан-ақ
тұрақсыз екені уақыт сынынан өтпегенінен көрінді.
Екінші дүниежүзілік соғыс бейбітшілікті сақтау мен агрессияға қарсы
тұрудың қажет екенін көрсетті. Бұл ой Біріккен Ұлттар Ұйымының 1945 ж
жарғысында өз орнын алды. БҰҰ-н құру барысында Ұлттар Лигасының қайғылы іс-
әрекеті ескерілді. Нәтижесінде ұжымдық қауіпсіздіктің негізі болатын
әмбебап халықаралық ұйым пайда болды. БҰҰ-ң жарнасының сегізінші бөліміне
сәйкес әлемдік бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдайтын және аймақтық
қауіпсіздіктің мәселелерін шешетін, сонымен қатар БҰҰ-ң тірегі болатын
аймақтық ұйымдарды құру көзделген болатын.
Басқа да елдер әсіресе КСРО БҰҰ-ң декларациясы шарттарының аясындағы
ұсыныстарына, оны шынайы жүргізу жолдарына белсенді қолдау көрсетті.
Берлинде өткен АҚШ, Ұлы Британия және Франция министрлері кеңесінде (25
қаңтар-18 ақпан 1954 ж) кеңестер жағынан Еуропада 50 жыл аралығына ұжымдық
қауіпсіздікті орнату туралы келісім шарттың жобасы ұсынылды, оған барлық
еуропа елдерінің қолдары қойылғанда, тұрақты жұмыс жасайтын ұйымдық
құрылымына сүйенетін еді. Ұсыныс бойынша батыс елдері, Германия
демократиялық Республикасын мойындағанымен, Германия Федеративтік
Республикасын Солтүстік атлантика ұйымы мүшелігіне бөгет болды деп санады.
Сонымен атар еуропалық қауіпсіздік мәселелерін шешуде, батыс блогы атынан
Америка Құрама Штаттары қолайсыз деп табылды. Ал Венгрияда, Польшада
белгілі оқиғалар орын алғандықтан және Берлин қабырғасы көтерілгендіктен
жалпы жоба ұмытылды.[4,б.26]
Алпысыншы жылдардың екінші жартысында қайшылықтар басылғандықтан, Батыс
пен шығыс арасында байланыстар жаңғырғандықтан, КСРО жан-жақты Варшава
келісім шарты ұйымының атынан ұсыныс жасады, онда еуропа қауіпсіздігі
сұрақтары бойынша жиналыс өткізу туралы, ол жерде салтанатты түрде еуропада
орнатылған шекараларды растайтын және Батыс пен Шығыс арасында кеңінен
экономикалық және саяси байланыстардың негізін қалайтын ұсыныстың (құқықтың
сипаты бар) қабылдануы қаралған.
1969 ж бұл ұсынысқа сақтықпен қарайтын НАТО , осындай жиналысқа белгілі
шарттар бойынша қатысуға дайын екенін білдірді. Оған келесі жағдайлар
жатады: АҚШ пен Канаданың толық мүшелігі, Берлин құқықтық статусының
расталуы, Еуропада ядролық емес қарусыздандыру мәселелерін талқылау және
адам құқытары сұрақтарын жиналыс тәртібінде қарау.
1970 жылдардың басында келіспеушіліктер шешілді, Кеңес одағы АҚШ пен
Канада жиналысына қатысуына келісім берді. Берлин бойынша төртжақты
келісімге қол қойылды, келісім бойынша ГФР, ГДР, Польша, Чехославакия және
Кеңес Одағы арасында шекаралардың мәңгі сақталуы және күшті пайдаланудан
бас тарту туралы шарттар жасалды. КСРО мен АҚШ арасындағы стратегиялық (ОСВ
1) қарулануды шектеу туралы келісімсөздің басталғаны және Р.Никсон мен
Л.И.Брежневтің 1972 ж мамыр айындағы кездесуінің жоғары деңгейде өтуі
қолайлы жағдайлар туғызды.
Алғашқы келіссөздері 1972 ж 22 қарашада Хельсинки (Диполи) қаласында
орын алды да 1973 ж 8 сәуірде Хельсинкиде қорытынды кеңес ұсыныстары
қабылданған соң аяқталды (Көк кітап атымен белгілі ), мұнда үш кезеңде
жүргізілетін жиналыстың практикалық аспектілері егжей-тегжейлі анықталған,
олар: оның күн тәртібі, қатысушылар құрамы , жүргізілу орны, мерзімді және
ережелі қаржыландыру тәртібі. Жиналыстағы шешім қабылдау әдістері ретінде
қорытынды ұсыныстардың консенсус қағидасы бекітілді.
ЕҚЫК (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық кеңесі) алғашқы
келіссөз жүргізу кезеңі Хельсинкиде 1973 ж шілде айының 3 мен 9 аралығында
өткізілді, 35 мемлекеттің сыртқы істер министрлері қатысты, оның ішінде
барлық Еуропа елдері (Албаниядан басқа), Америка Құрама Штаттары және
Канада болды, Көк кітапты бекітті және өз үкіметтерінің Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтымақтастық бойынша пікірлерін ортаға салды. Келіссөз
жүргізілгенде кең ауқымды қатысушылардың болуы сол кезден-ақ ЕҚЫК-ң блоктар
аралық сипатын білдірді. Ол туралы Хельсинки қорытынды кеңес ұсыныстарында
айтылған ережелердің 1- бабында былай деген: Жиналысқа қатысқан барлық
мемлекеттер дербес және тәуелсіз мемлекет ретінде, теңдей қатысады. Жиналыс
қарулы одақтардан тыс жүргізіледі.[5,б.56]
Екінші кезең 1973 ж 18-қыркүйектен бастап, 1975 жылдың 25-шілдесіне
дейін Женевада өтті, ол жиналыстың қорытынды құжаттарымен жұмыс жүргізілуге
арналды.
Үшінші кезең ЕҚЫК келіссөздерінің 1975 ж 1-тамызда Қорытынды актіге
қол қоюымен аяқталды, ол мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастарды
дамытудағы үлесті салмақ еді және халықаралық қайшылықтарды шешуге бет
бұрды.Сол 1975 ж қол қойылған Хельсинки келісім шарты аясында дипломатиялық
қатынастарды дамыту жалғасын тапты.
Осылайша Хельсинки процесі басталуының негізі қаланды, ол жалпы
Еуропа үшін сол кезде алғанда қолайлы қауіпсіздік моделінің шет жағасын
белгілеу амалдарының бірі болды.
1975 ж Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық кеңесінің Қорытынды актіге
қол қоюы екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінде қалыптасқан саяси және
территориялық нәтижелерін бекітті, жалпы Еуропалық қауіпсіздік жүйесін
қалыптастыру жолында маңызды қадам болып табылды, Батыс пен Шығыстың
ядролық теңдігін сақтау бойынша қалыптасқан жағдайлардың жауабы ретінде
қаралды. Егер Үшінші елде қарулы қақтығыстар шектелген және локалды болып
келсе, Еуропада темір тормен бөлінген қарсылас қарулы блоктар арасында
кез-келген ірі, көлемді күшпен таласу адамзатты ұжымдық өзін-өзі өлтіру
қаупіне әкеледі. Осыдан Еуропа мемлекеттерінің және АҚШ пен Канаданың
континентте өздерінің жүріп-тұру ережелерін қалыптастыру шешімі қабылданды.
Хельсинки қорытынды актісі он қағиданы бекітті (Хельсинки ондығы деп
аталды), маңыздылығы өте жоғары саналды, оларды қатысушы мемлекеттер
мойындауға міндеттенді, барлық қатысушы мемлекеттерге, олардың саяси
экономикалық және әлеуметтік жүйесіне және олардың шамасы, географиялық
орналасу жағдайына, экономикалық даму сатысына қарамастан қағида бәріне
бірдей. Әрбір бектілген декларация баптарын қатысушы мемлекттер құрметпен
қарауға міндеттенді. Хельсинки ондығы келесі қағидалардан тұрады:
1. Тәуелсіздік теңдігі, тәуелсіздікке тән құқықтарын қадірлеу
2. Күшті немесе қауіптену күшін пайдаланбау
3. Шекараның сақталуы
4. Мемлекеттің территориялық бүтіндігі
5. Келіспеушіліктерді бейбіт жолмен реттеу
6. Ішкі істерге араласпау
7. Адамның құқықтарын және бостандық негіздерін қадірлеу, оған
еркін ойлау, дінге берілу, өзіндік көзқарастары мен ар-ұят
бостандығы жатады
8. Ұлттардың теңдігі және өз тағдырын шешу құқықтары
9. Мемлекеттер арасындағы ынтымақтастық
10. Халықаралық құқықтары бойынша міндеттерін адал орындау
Іс – жүзінде жасырын соғыс толығымен аяқталмастан бұрын қабылданған
Хельсинки қағидаларының маңызы зор болды, себебі олар жай ғана БҰҰ-ң
жарлығының негізгі жағдайларын қайталамай, сонымен бірге оны дамытатын,
Еуропа континентінде қатысушы мемлекеттердің бейбіт өмір сүру жолдарын
толығымен ашып көрсетті. [6,б.61]
ЕҚЫК Қорытынды актісінде істі жүргізу салалары бекітілген, олар
толығымен мемлекетаралық қатынастар шеңберін қамтиды және Хельсинкиде
қоржын атауына ие болды. Ал қазіргі кезде өлшемдер деп аталады.
Бірінші қоржынға, яғни әскери саясат өлшеміне – саяси қауіпсіздігі және
қару-жарақтарын бақылау, қайшылықтардың алдын алу және оларды шешу
сұрақтары жатады.
Екінші қоржынға, яғни экономика-экологиялық өлшеміне – экономика,
ғылым, техника және қоршаған ортасаласындағы қарым қатынастар бойынша
мәселлерін қамту жатады.
Үшінші қоржынға, яғни адамдық өлшеміне – гуманитарлық және басқа да
(ақпараттар, мәдениет, білім беру) саласын, сонымен бірге адам құқықтары
бойынша ынтымақтасуы жатады. [7,б.58]
Осылай келе Қорытынды акт Батыс пен Шығыс арасындағы тіресу жағдайында
компромис болып, екі блок мемлекеттері арасында ұзақ мерзімді ынтымақтасу
негіздерін қалады, бірақ олар сол кезде алаңдаушылық білдіруімен болды.
Көптеген Еуропа елдерінде екіжақты келісім шарт пен мәмлелер міндетті түрде
қорытынды актіне сілтемеушілік беріліп қол қойылған. Ынтымақтастық бойынша
екіжақты комиссиялар құрылған, әр-түрлі бағытта жалпыеуропалық жиналыстары
өткізіле басталды.
Кеңес Одағында шетелдіктердің келуін, шетел журналистерінің жұмыстарын
және т.б. жеңілдететін жағдайлар мен нормативтік актілер қабылданды.
Қабылданған құжаттар Еуропа мемлекеттері қатынастары арасындағы қалыптасқан
терең сенімсіздіктерін жоймады, бірақ та оларды шешу жолының жаңа амалын
ұсынды. Құжаттың басты кемшілігі ретінде қаралатыны онда тек саяси
жағдайлардың болуы және оны орындамау немесе бұзуға қарсы шаралар
қарастырылмаған.
Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық кеңесінің екінші кезеңі ХХ
ғасырдың 90 жылдарын қамтыды.80-90 жылдар аралығында Еуропада
фундаментальді саяси өзгерістер жүрді, жасырын соғыстан шығуға алдын – ала
сілтемелері туындады. 1989-1990 жылдары Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде
саяси биліктің ауысуы және Германияның бірігуі, Варшава келісім шартының
тарауы және 1991 ж Кеңес Одағының тарқауы әлемнің биоөрістік жүйесінің
жойылуына әкелді. Әлемдегі саяси күштердің орындарының ауысуына байланысты
Еуропа үкіметі алдында Шығыс Еуропа қауіпсіздік саласында қалыптасқан
вакумды толтыруға бағытталған және еуропа қатынастары тұрақтылығын қамтуға
арналған құрылымын қалыптастыру міндеттері жүктелді. Бұл мақсатқа жетуге
қатысты әр - түрлі қолайлы жолдардың түрлері айтылды.
80 жылдардың соңында Кеңес Одағы жалпы Еуропа үйі жобасын ұсынды,
оның мағынасы Еуропада жан-жақты ынтымақтасу негізінде жаңа мемлекетаралық
қатынастар түрін қалыптастыру еді. Қайта құру КСРО-да саяси ойлары
өзгеріске ұшырады, жасырын соғыс дәуіріне тән болған идеологиялық және
әскери саясаты қайшылықтарын шешуге бағытталған негіздерін қалыптастырған.
Сол кезде-ақ ЕҚЫК-сін Еуропалық БҰҰ түріне ұқсастырылып өзгерту ойы кең
көрініс алды, Ол түгел еуропа үшін шекарасыз кеңістік орнатып майдансыз
қауіпсіздік жүйесі қызмет көрсететін құрылымды қарастырды. [8,б.62]
Жаңа Еуропалық тәртіпті орнатуда 1989 ж Франция президенті
Ф.Миттеранның ұсынған кеңейтілген Еуропалық конфедерациясы туралы ой-пікірі
маңызды орын алды, бейбітшілік пен қауіпсіздік ісі диалогын сақтауда
олардың жаңа мүмкіндіктеріне қол жеткізу үшін континенттегі барлық
мемлекеттері ынтымақтасуын қажет етеді. Сонымен бірге Франция пікірі
бойынша, бұл конфедерация Еуропа одағынсыз құрылу мүмкін емес, ол барлық
еуропалықтар үшін тарту өрісі ретінде қаралады. Ол өз іс-әрекетінде
икемділік пен прагматизм жолын ұстауын қажет етеді, ешбір жағдайда басқа
институттар қызметтерін алмастырмай және аймақта қалыптасқан басқа да
ынтымақтастық түрлерін жоққа шығармауы тиісті. Болжау бойынша
конфедерацияға қатысушы мемлекеттерде демократия дамуы және тұрақтылық
деңгейі міндетті түрде біркелкі болуы шарт емес, өйткені бұл жаңа
құрылымның негізгі мақсаты осындай айырмашылықтар арасында пайда болатын
мәселелерін шешу.
Солтүстік Атлантикалық Одақ өз алдында Еуропадағы барлық ұлттар
арасында жаңа қатынастар құрылуы туралы ниетін жариялады. 1990 ж альянсқа
қатысушы мемлекеттері саммитінде қабылданған Лондон декларациясында ұйымның
жұмысының саяси бөлігін күшейту туралы жағдайлары бекітілген. Жасырын соғыс
жылдары жаулары болып келген шығыс Еуропа елдеріне альянс достық қол ұшын
бере бастады. [10,б,22]
1990 ж 19-21 қараша айында Парижде өткен ЕҚЫК-не қатысушы елдердің
басшылары мен үкіметтерінің арнайы жиналысы Еуропада жасырын соғыстың өше
бастауының алды болды. Бұл жиналыс аясында өткен алғашқы жоспардан тыс
отырысы болды, өйткені Венада қабылданған шешімге сәйкес, келесі жоғары
деңгейдегі кездесу 1992 ж Хельсинкиде өтуі тиісті еді. Оған Еуропадағы
қарқынды саяси өзгерістер итермеледі, осыдан соң ЕҚЫК жүйесінде құрылымдық
қайта құрылуы болды, саяси процестерге әсер ететін, шынымен тиімді қызмет
етуші ұйым ретінде тарихи мүмкіндігі қалыптасты.
Саммитте қабылданған жаңа Еуропаға қатысты Париж хартиясы құжаттары, 22
елдің келісілген декларациясы, Еуропадағы жай қарулы күштер туралы келісім
шарты, идеологиялық, саяси, ұйымдастырушы және әскери алдын ала жағдайын
тудырды, ол Еуропада келешекте ЕҚЫК аймақтық қауіпсіздік құрылымына
айналды.Еуропадағы Шығыс және Батыс бастапқы географиялық мағынаға ие
бола бастады. [11,б.59]
Еуропадағы Батыс –Шығыс сызығы бойынша блоктың аяқталуы, сонымен қоса
жасырын соғыс заманының өтуі де, өкінішке орай Еуропа континентінде
тұрақтылық пен беріктікті қамтамасыз ете алмады. Тоқсаныншы жылдардың
басында Еуропа қауіпсіздігінде жаңа қауіптер туындай бастады. Оның бәрі ең
алдымен Югославияның, Кеңес Одағының тарауынан басталды, территориялық
келіспеушіліктердің өршуі, коммунистік елдердің экономикалық жағдайларының
нашарлауы қауіптің басталуына себеп болды. Кеңес одағы мен Югослаияның
құлау негізінде пайда болған көптеген елдер ЕҚЫК-ң құрамына кірді.Сондықтан
90 жылдардың басында жиналыстың басты міндеті қайшылықтардың алдын-алу,
мемлекетаралық келіспеушіліктерді бейбіт жолмен шешу болды. Қарулы
қақтығыстар мен адам өлшемін бақылауда жиналыстың маңызды әрекеті болды.
[12,б.59]
1991 ж 10-қыркүйек пен 4-қазан аралығында ЕҚЫК-ң адамдық өлшемінің 4
қорытынды конференциясы өтті. Онда адам құқығына, бостандығына,
демократияға, және заңдылыққа байланысты мәселелер қаралды.
Ал 1992 ж Хельсинкидегі жиналыс өте жоғары деңгейде өтті. ЕҚЫК-ң
форумнан трансаймақтық ұйым болуына бастау болған уақыт үзілісін шақыру
құжаты қабылданды. Хельсинки саммитінде ЕҚЫК-ң төрағалық лауазымы
бекітілді, ол жиналыстың іс-әрекеті туралы сұрақтарға, ондағы мәселелерге
байланысты консультациялар беріп отыруы тиіс еді.
Стокгольм кездесуінде (14-15 желтоқсан 1992 ж) ЕҚЫК-ң бас хатшысы
лауазымы бекітілді.
1993 ж министрлер кеңесінің Римдегі кездесуінде ЕҚЫК-ң күнделікті
оперативтік мәселелерін шешетін Тұрақты комитеттің құрылуы туралы шешім
қабылданды.
Ал 1994 ж желтоқсанда Будапештте өткен кездесуде ЕҚЫК мүшелері ХХІ
ғасырда қауіпсіздіктің моделі қандай болу керек екенін талқылады.Мұндай
модель құру үшін ЕҚЫК-ң ұйымға айналуы керек еді. Қатысушы мемлекеттер ЕҚЫК
аймағында соғыс әрекетерінің тұтануы тоқтамағанын, адам құқықтарының
бұзылуын айтып өз реніштерін білдірді. Будапешт саммитінде қауіпсіздіктің
соғыстық-әлеуметтік аспектілеріне қатысты өткізілу кодексі бекітілді.Ақыр
соңы қатысушы мемлекеттер ЕҚЫК-ң рөлінің өсуі ЕҚЫК-н Еуропадағы қауіпсіздік
және ынтымақтастық ұйымына өзгерту деп тапты. ЕҚЫК ЕҚЫҰ-на ауысқанымен оның
іс-әрекеті, институттары өзгермейді деді.
Осы Будапештегі саммитте 1995 жылдың 1-қаңтарынан бастап ЕҚЫК-ін өзінің
жарнамасы және құқықтық базасымен бірге Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық ұйымына (ЕҚЫҰ) ауыстыру туралы шешім қабылданды.
ХХІ ғасырдың қауіпсізідік моделдерін талқылау 1995 ж желтоқсанда ЕҚЫҰ-ң
Лиссабон саммитінде жалғасын тапты.Лиссабон кездесуінде ХХІ ғасырдағы
Еуропа үшін қауіпсіздіктің жалпы және кең ауқымды модельдері декларациясы
қабылданды.
1995-1996 жж Үш шоғырлас шеңберлер сценариі жасалды, осыған сәйкес
шағын шеңбер Батыс Еуропа Одағы, орта шеңбер Солтүстік Атлантика Одағы
және үлкен шеңбер Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық ұйымы
араларында тығыз әрекеттесуі қарастырылған.
Лиссабон саммитіндегі мәселелер 1999 ж ЕҚЫҰ-ң Стамбул саммитінде
жалғасын тапты.Осы саммитте ХХІ ғасырдың қауіпсіздік моделдерін талқылау
қорытындысы жасалды және Еуропа қауіпсіздігінің Хартиясы қабылданды.. Сонда
30 қатысушы мемлекеттер Стамбул декларациясын қабылдап, Еуропадағы қарулы-
күштер келісім құжатына қол қойды. [12,б.162]
Барлық қатысушы мемлекеттердің басшылары демократиялық, біртұтас, ЕҚЫҰ
құру туралы жария етті. Ондағы қатысушы мемлекеттер бір-бірімен
бейбітшлікте тұрады, ал адам мен қоғам бостандықта, қайта өрлеуде,
қауіпсіздікте. Бұл мақсатқа жету үшін келесі қадамдарды қабылдау керек еді:
Қаупсіздік платформасын қабылдау, ол ЕҚЫҰ-мен басқа да дүниежүзілік
ұйымдардың байланысын нығайту мақсатында ынтымақтастыққа негізделген;
Бейбітшілік сақтау жолдары бойынша, ұйымның қауіпсіздікке деген
көзқарасын ашып көрсету бойнша ЕҚЫҰ-ң рөлін дамыту;
Жедел экспертті көмек көрсету және ынтымақтасу топтарын құру, ол ЕҚЫҰ-
ың жергілікті орындары көмек сұраған жағдайда тез жауап беру түрінде ірі
масштабты азаматтық операцияларын жүргізуге мүмкіндік береді;
Заңның басымдылығын сақтауға және құқықтық тәртіпті реттеуге көмектесу
мақсатында полиция іс әрекеттерін кеңейту;
ЕҚЫҰ операцияларын тез орындау және жоспарлау мақсатында оперативтік
орталық құру;
ЕҚЫҰ айналасындағы әлеуметтік кеңес беру процесін күшейту, ол ЕҚЫҰ
Тұрақты кеңесі тұсында Әзірлеу комитетін тағайындау жолымен іске асырылады;
2000 ж кездесу Венада өтті, онда Оңтүстік Шығыс Еуропадағы ЕҚЫҰ рөлі
туралы декларациясы қабылданды және оның шешімі бойынша адамдарды сатумен
күресу, жеңіл және ату қаруларын заңсыз айналымын шектеу туралы құжат
мақұлданды. Негізгі баптары бойынша министрлер арасында ауызбіршілік
болмағандықтан, қорытынды жалпы саяси құжаты қабылданбады – министрлер
декларациясы.
2001 жылғы кездесу Бухарест қаласында өтті. Кездесу қорытындысы бойынша
министрлік декларациясы қабылданды, онда терроризммен күресу бойынша іс-
жүргізу жоспары, саяси диалог жүргізу форумы ретінде ЕҚЫҰ рөлін күшейту
туралы құжаты, аймақтық мәселелері бойынша үндеу. [16,б.5]
2002 жылдың 12-маусымында Халықаралық Лиссабон конференциясы өтті,
Терроризмді болдырмау және онымен күресу туралы қорытынды құжаты
қабылданды, онда терроризмге қарсы тұру кезінде халықаралық және аймақтық
ұйымдардың рөліне баға берілді.
2003 жылдағы кездесу Нидерландының Маастрихт қаласында өтті. Әскери -
саяси қауіпсіздік саласында шешімдері бекітілді (артық қару-жара қорларын
жою, жылжымалы зенитті-зымыран кешендерінің таралуын бақылау, жеңіл және
ату қарулар саласында бақылауын жақсарту туралы). 2003 жылдан бастап Ресей
және көптеген ЕҚЫҰ мүшелерімен түсінбеушіліктер орын алғандықтан, саяси
декларациялар қабылданбады. Маастрихте АҚШ мемлекеттік хатшысы Колин Пауэлл
Ресей 1999 ж Стамбул келісімдерін (Приднестровья және Грузиядан өз
әскерлерін шығаруы) орындауға міндетті және бұл жағдай декларацияда
көрсетілуге тиіс деп мәлімдеді.Ресей құжаттың қабылдауына жол бермеді.[13]
2004 жылғы кездесу София қаласында өтті және ол Украинадағы сарғылт
төңкеріспен тұтас келгендіктен “Қорытынды құжат” тағы да қабылданбады.
2005 жылы Любляне (Словения) қаласында өткен шетел министрлер
басшыларының кеңесі нәтижесіз аяқталды, қорытынды декларация қабылданбады.
Ресей мен басқа да ЕҚЫҰ мүшелері арасында тартыстар жалғасын алды, онда
Приднестровьядан әскерлерін шығаруын талап етеді және коммерциялық емес
ұйымдар туралы заң жобасы қабылдануы айыпталады. Бұл жоба бойынша
мемлекеттік бақылау күшейтіледі. Ресей өз алдында ЕҚЫҰ жұмысына сын айтумен
сөз қайтаруда. Соңғы кездері ЕҚЫҰ бақылаушылары өз іс-әрекетінде ТМД
қатысушы мүшелері арасында жүргізілетін сайлау мониторингін объективті емес
деп көрсетті.
2006 жылдың 5-желтоқсанында өткізілген ЕҚЫҰ кездесуінде Сергей Лавров
алғаш рет , егер ұйым өз іс-әрекетін жүргізуде адам құқықтарын қорғау
мониторингісінен әскери - саяси және экономикалық ынтымақтастыққа назарын
аудармаса, Ресейдің мүшеліктен шығуы мүмкін екенін мәлімдеді.
2007 ж қазан айында Ресей, Армения, Белорусия, Қазақстан, Қырғызстан,
Тәжікстан және Өзбекстан ЕҚЫҰ жұмысына резолюция жобасын ұсынды. Оған
сәйкес демократиялық институттар және адам құқығы бойынша бюросы жұмысына
шектеу қойды. 30 -қарашада ЕҚЫҰ саммит жұмысы қорытындысы бойынша бұл
резолюция қабылданбады.
2007 жылдың 1-қаңтарынан бастап Испания шетел және ынтымақтастық
министрі Мигель Анхель Морантинос төрағалық лауазымына ие болды.
Ал 2008 жылдан бастап Финляндия шетел және ынтымақтастық министрі
Александр Стубб төрағалық лауазымын қабылдады.
Соңғы министрлер кеңесі 2008 ж 29-30 қарашада Мадрид қаласында өтті.
Онда ЕҚЫҰ төрағалық ету лауазымына 2009 ж –Греция, 2010 ж – Қазақстан, 2011
ж –Литва мемлекеттері бекітілді.
ЕҚЫҰ жұмысын ашып көрсету үшін келесі бөлімде оның құрылымы мен
қызметтеріне дәлірек тоқталамыз.
1.2 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының құрылымы және
қызметі
ЕҚЫҰ саммиттерінде келесі ғасырға қауіпсіздік моделі құрылуы туралы
пікірталастар жүргізілді, бірақ оның жұмыстары іс-жүзінде алғашқы қалпынан
жылжымады. Барлық қатысушылар бір көзқарасқа ортақ келді, ол Еуропа
күнделікті кедесетін қауіпсіздік мәселелері, оның жаңа түрлері мен
тәуекелдерін шешуде ауқымды қамтылуын қажет ететінінде.
ЕҚЫҰ - Еуропа қауіпсіздігінің жаңа архитектурасын құраушы негізгі ұйымы
болып қарастырылды, осыған қатысты белгілі тәжірибе жинақтап, оны төрт
бағыт бойынша дамытуда:
– дағдарыс жағдайларын алдын-алу және ескерту;
– дағдарыс жағдайларын шиеленістірмеу мақсатында жасанды
әрекеттерін қолдану;
– дағдарысты шешу жолдарын табу;
– дағдарыстан соң қалпына келтіру шаралары (Босня және Герцоговина
жағдайлар үлгілеріндегідей).
Ұйымның институттары мынандай болып келеді. ЕҚЫҰ-ның тұрақты Кеңесі
мүше мемлекеттердің өкілдерінен тұрады әрі іс жүзінде ЕҚЫҰ-ның басты
атқарушы органы болып табылады. Кеңес те, Қауіпсіздік саласындағы
ынтымақтастық жөніндегі форум да жалпыеуропалық қауіпсіздікке байланысты
әскери мәселелерді талқылау және шешім қабылдау үшін аптасына бір рет
Венада Веналық Хофбург конгрес орталығында бас қосып, тиісті мәселелерді
жіктеп, жіліктеп, талқылап отырады. Әсіресе, осындай отырыстарда
Қауіпсіздік пен сенім саласындағы Шараларға тікелей қатысты мәселелерге
басымдық беріліп отырады. Ынтымақтастық жөніндегі форум болса,
қауіпсіздікке төнген жаңа қатерлер және ЕҚЫҰ аумағындағы жанжалдарды шешу
мәселелерімен айналысады. Өз кезегінде жыл сайын Прагада өткізілетін ЕҚЫҰ-
ның Экономикалық форумы ұйым аясындағы мемлекеттердің қауіпсіздігіне әсер
ететін экономикалық және экологиялық проблемаларды талдайды.
ЕҚЫҰ-ның жоғары деңгейдегі кездесулерінде осы ұйымға мүше елдер
басшылары жиналып, тиісті мәселелерді талқылап отырады. ЕҚЫҰ-ның осындай
саммиті оған мүше мемлекеттер немесе үкіметтер басшыларының кезеңдік
кездесуі болып табылады. Саммиттердің басты міндеті – ұйымның саяси
бағыттарын және даму бағдарларын ең жоғары деңгейде айқындау.
Жоғары дәрежелі кездесулер өтпейтін жылдары Сыртқы істер министрлерінің
Кеңесі шақырылады. Бұл кеңес ЕҚЫҰ бас хатшысын үш жылдық мерзімге сайлайды.
Оның басты қызметі ұйым төрағасын ұйымдастырушылық жағынан қолдау болып
табылады. Бас хатшының кеңесі ЕҚЫҰ-ын операциялық қолдауды жүзеге асырады.
Іс жүзінде ЕҚЫҰ-ны төраға басқарады. Төраға ЕҚЫҰ-ға мүше елдердің
бірінің сыртқы істер министрі болып табылады. Төраға сыртқы істер
министрлері кеңесінде және жоғары дәрежедегі кездесулерде қабылданған
шешімдердің орындалуына жауап береді. Ол ЕҚЫҰ әрекеттерін үйлестіреді.
ЕҚЫҰ Парламент Ассамблеясының құрамы шамамен 300 депутаттан тұрады.
Олар ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттердің заң шығарушы билігі атынан келеді.
Ассамблеяның басты мақсаты – парламенттік бақылау мен ұйым әрекетіне
еуропалық депутаттарды тарту. [7,б.21]
Демократиялық институттар мен адам құқығы жөніндегі Бюро өз болмысы
жағынан ЕҚЫҰ-ның ұйымға мүше мемлекеттерде адам құқығы мен іргелі
демократиялық бостандықтың сақталуына жауап беретін басты бөлімшесі болып
табылады. Бюро сонымен қатар ЕҚЫҰ-ның "жауапкершілік аумағында"
демографиялық құрылымдардың дамуына көмектеседі.
Өз кезегінде БАҚ бостандығы жөніндегі өкіл ЕҚЫҰ мемлекеттерінде
бұқаралық ақпарат құралдарының даму ахуалын назарда ұстайды және сөз
бостандығы бұзылған елдер жайында мүше мемлекеттердің үкіметтеріне ескерту
береді.
Адам құқығын сақтау мәселесімен айналысатын ЕҚЫҰ құрылымдары аясында
Ұлттық азшылық істері жөніндегі Бас комиссар бюросының (Гаага) алар орны да
ерекше. Бұл құрылым континенттегі тұрақтылық пен бейбітшілікке қатер
үйіретін этникалық жанжалдарды ертерек ескертумен және ЕҚЫҰ мүше
мемлекеттері арасында қатынасты орнықтырумен шұғылданады.
Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымының ұйымдық құрылымында
Сенім мен қауіпсіздікті күшейту жөніндегі шаралардың орны бөлек. Бұл
бағдарлама Еуропа континентінде ахуалды асқындырмау және өзара сенімді
қалыптастыру үшін жасалған. Оның аясында бұған дейін мынандай құжаттар
қабылданған болатын: Еуропадағы кәдімгі қару-жарақ көлемін белгілейтін
Еуропадағы кәдімгі әскери күштер жөніндегі Шарт, мүше мемлекеттердің бір-
бірінің әрекеттерін, әсіресе, қауіпсіздік саласындағы әрекеттерін өзара
қадағалауға мүмкіндік беретін "Ашық аспан" туралы Шарт, Сенім мен
қауіпсіздікті күшейту жөніндегі Шаралар аясында төраға Дейтон бейбіт
келісімінің бірқатар баптарын орындауды бақылау жөніндегі өзінің жеке
өкілдерін тағайындайды.
ЕҚЫҰ-ға қатысты ішкі татуласу мен арбитраж жөніндегі Конвенцияға қол
қойған мүше мемлекеттер арасындағы жанжалды жағдайлар мен дауларды реттеу
үшін Татуластыру мен арбитраж Соты құрылды. Ол Женевада орналасқан.
ЕҚЫҰ-ның Орталық аппаратында 370 қызметкер жұмыс істейді. Бұған ұйымның
түрлі миссиялары мен жобаларында жұмыс істеп жатқан 1000-нан астам
халықаралық қызметкерлер мен сол миссиялар жүзеге асып жатқан аумақтағы
елдердің 2000 азаматын қосыңыз.[6,б.38]
Демократиялық институтар мен адам құқықтары Бюросы ЕҚЫҰ-ң адам
құқықтарын бақылау мониторингі және ЕҚЫҰ қатысушы-мемлекеттерінің
демократиялық бостандығы бойынша негізгі бөлімшесі болып табылады. Бюро
сонымен қатар ЕҚЫҰ қарамағындағы демографиялық институттардың дамуына
көмектеседі. Өз кезегінде обстандық сұрақтары бойынша тағайындалған төраға
ЕҚЫҰ –ға мемлекеттердің кіретін бұқаралық – ақпарат құралдарының дамуын
қадағалайды және қатысушы-мемлекеттерге сөз бостандығының бұзылуына
байланысты алғашқы ескертулерін айтады. Мұндай ескерту 2002 ж Түркменстанға
берілген болатын.
ЕҚЫҰ құрылымының аймағында адам құқығын сақтау сұрақтарымен айналысатын
аз ұлттар істері бойынша Жоғары комиссар бюросына назар аударған жөн. Бұл
бөлімше әлемдегі тұрақтықтылықты бұзатын қауіп-қатерге, этникалық
қайшылықтарға байланысты ескертпелер береді және ел арасында бейбітшілікті,
ЕҚЫҰ қатысушы-мемлекеттерінің арасында достық қарым- қатынасты орнатумен
айналысады. [12]
Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының ұйымдық құрылымында
басты орынды қауіпсіздіқ пен сенімділікті нығайту шаралары алады. Бұл
бағдарлама Еуропа бөлігінде бір-біріне деген сенімділікті нығайту
мақсатында жасалған. Бұл бағдарлама аумағында келесі құжаттар қабылданған:
ДОВСЕ (Еуропа қарулы күштері жайындағы келісім шарт), Еуропадағы
келісуші елдер арасында жай қаруларына шектеулерін қоятын;
Ашық аспан туралы келісім шарт, қатысушы елдер арасында бірі-бірінің
әрекеттерін бақылауға мүмкіндігін береді, әсіресе қауыпсіздік саласында.
Қауыпсіздікті және сенімділікті арттыру бойнша шарттар аясында, атқарушы
төрағасы өзінің жеке өкілеттерін Дейтон бейбітшілік келісімін орындалуын
қадағалау үшін тағайындайды. Келіспеушілік жағдайларын және қатысушы
мемлекеттер арасындағы дауды шешу үшін ЕҚЫҰ қатысты ішкі арбитраж және
татуластыру бойынша конвенцияға қол қойғандарға арналып Женева қаласында
орналасқан арбитраж және татуластыру бойынша сот құрылған. [16,б.4]
ЕҚЫҰ –ң негізгі іс – жүргізу барысында келесі ресми тілдер танылады:
– ағылшын тілі;
– неміс тілі;
– испан тілі;
– француз тілі;
– итальяан тілі;
– орыс тілі,
ЕҚЫҰ –ң бюджеті 2008 ж шамамен €164 168 200 евроны құрады.
ЕҚЫҰ мүшелерінің құрамы күннен-күнге көбейіп келеді, өйткені бұл
ұйымның негізгі құрылу мақсаты қауіпсіздік пен бейбітшілікті орнату.
Қазіргі ЕҚЫҰ құрамын 1-кестеден көруге болады.
Кесте 1 - ЕҚЫҰ мүшелерінің құрамы
Мемлекеттер Кірген уақыты Мемлекеттер Кірген уақыты
Австрия 25 маусым 1973 Македония 12-қыркүйек 1995 ж
Әзірбайжан 30-қаңтар 1992ж Мальта 25 – маусым 1973 ж
Албания 19 маусым 1991ж Молдавия 30-қаңтар 1992 ж
Андора 25-сәуір 1996 ж Монако 25 – маусым 1973 ж
Армения 30 қаңтар 1992 ж Нидерланды 25 – маусым 1973 ж
Белорусия 30 қаңтар 1992 ж Норвегия 25 – маусым 1973 ж
Бельгия 25 – маусым 1973 ж Польша 25 – маусым 1973 ж
Болгария 25 – маусым 1973 ж Португалия 25 – маусым 1973 ж
Босния және 30-сәуір 1992 ж Ресей 25 – маусым 1973 ж
Герцеговина
Ватикан 25 – маусым 1973 ж Румыния 25 – маусым 1973 ж
Венгрия 25 – маусым 1973 ж Сан-Марино 25 – маусым 1973 ж
Ұлыбритания 25 – маусым 1973 ж Сербия 25 – маусым 1973 ж
Венгрия 25 – маусым 1973 ж Словакия 1-қаңтар 1993 ж
Грекия 25 – маусым 1973 ж Словения 24-наурыз 1992 ж
Грузия 24-наурыз 1992 жж АҚШ 25 – маусым 1973 ж
Дания 25 – маусым 1973 ж Тәжікстан 30-қаңтар 1992ж
Ирландия 25 – маусым 1973 ж Түркменстан 30-қаңтар 1992ж
Исландия 25 – маусым 1973 ж Түркия 25 – маусым 1973 ж
Испания 25 – маусым 1973 ж Өзбекстан 30-қаңтар 1992ж
Италия 25 – маусым 1973 ж Украина 30-қаңтар 1992ж
Қазақстан 30-қаңтар 1992ж Финляндия 25 – маусым 1973 ж
Канада 25 – маусым 1973 ж Франция 25 – маусым 1973 ж
Кипр 25 – маусым 1973 ж Хорватия 24-наурыз 1992 ж
Қырғызстан 30-қаңтар 1992ж Черногория 22-маусым 2006 ж
Латвия 10-қыркүйек 1991 ж Чехия 1-қаңтар 1993 ж
Литвия 10-қыркүйек 1991 ж Швейцария 25 – маусым 1973 ж
Лихтенштейн 25 – маусым 1973 ж Швеция 25 – маусым 1973 ж
Люксембург 25 – маусым 1973 ж Эстония 10-қыркүйек 1991 ж
ЕҚЫҰ-ның қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында жасалатын қызметтері
үш өлшемді қамтиды. Олар: адамзаттық, әскери-саяси және экономикалық-
экологиялық қауіпсіздік мәселелері. ЕҚЫҰ-ның осы мәселелер бойынша
атқаратын жұмысы да ауқымды: оған қару-жарақты бақылауға алу, алдын алу
дипломатиялық қарым-қатынас орнату, сенімділікті нығайту, сондай-ақ
экономикалық және экологиялық мәселелер, адам құқықтары және
демократияландыру, сонымен қатар ұйымға мүше мемлекеттердің сайлау үдерісін
қадағалау да кіреді.
1.3 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының
Қазақстанмен байланысының басталуы және қалыптасуы
Қазақстан мен ЕҚЫҰ арасындағы байланыстар тарихына қарап отырсақ, оның
тұрақты түрде қарышты дамып келе жатқанын көремiз. Қазақстан ЕҚЫҰ-ға 1992
ж қаңтар айында мүше болды. ЕҚЫҰ -ға енгеннен бастап, Қазақстан оған мүше
елдермен ынтымақтастық байланыстарды күшейтуде бірізді қағидатты ұстанымды
басшылыққа алуда.
Қазақстанның ЕҚЫҰ-мен қарым-қатынастарын бірнеше кезеңге бөліп
қарастыруға болады.
Алғашқысы – 1994-1997 жылдар, бұл – ықпалдасу іргетасының қаланған
кезеңі. Мұндағы елеулі оқиға 1995 жылы Вена қаласында Қазақстанның тұрақты
өкілдігінің ашылуы болды.
Қазақстан үшін ЕҚЫҰ-ның 1994 жылғы желтоқсан айында Будапешт (Венгрия)
қаласында өткен кезекті жиыны өте маңызды. Сол жолда тәуелсіз Қазақстанның
Президенті 55 (ол кезде Черногория әлі мемлекет болып жарияланбаған)
мемлекеттің басшылары қатынасқан жиында тұңғыш рет сөз сөйлеп, жаңа саяси
жағдайдағы жаңа мемлекет – Қазақстанның Еуропа мен Азия кеңістігіндегі
қауіпсіздік пен даму үдерістерін қамтамасыз етуге байланысты өз ұсыныстарын
ортаға салған. Дәл осы жиын үстінде Қазақстан үшін маңызды келісімге қол
қойылып, елдің мәртебесі көтерілген еді. Ол – жер бетіндегі ядролық қарулы
мемлекеттердің Қазақстанға берген қауіпсіздік кепілдігі туралы тарихи
келісім болатын. Өзімізді жаңадан әлемге таныстырып жүрген тәуелсіздіктің
алғашқы жылдары бұл келісім Қазақстанның мәртебесін көтеріп еді. Үлкен
сахнаға АҚШ Президенті Б.Клинтон, Ұлыбритания Премьері Дж.Мейджор, Франция
Президенті Ф.Миттеран, Ресей Президенті Б.Ельцинмен бірге Нұрсұлтан
Назарбаев көтеріліп, Еуропа тарихында тұңғыш рет осындай кепілдік
келісіміне қол қойылды деген сөздер жария етілгенде, дамыған елдер қатарына
қосылармыз деген сенім де нығая түскен. [21]
Сол 1994 жылы Будапеште қол қойылған келісімнің Қазақстан үшін маңызы
бүгінде артып тұр. Болашақта да оның қажеттілігі арта түсері хақ. Осыдан
кейін, 1995 жылы Қазақстанға кепілдігін Қытай үкіметі жариялады.
Міне, осындай жақсы нышаннан басталған ЕҚЫҰ-мен қарым-қатынасымыз
жылдан жылға өзінің ауқымын кеңейте түсуде. Қазір ЕҚЫҰ-ның Парламенттік
Ассамблеясымен біздің Парламент тығыз қатынаста. Қазақстан делегациясы әр
уақытта белсенділік көрсетіп, өзінің мемлекет мүддесіндегі ұсыныс-
пікірлеріне ЕҚЫҰ-ның назарын аударып отырады.
1998 жылғы 2-3 желтоқсанда ЕҚЫҰ мен Қазақстан Республикасы Үкіметі
арасында өзара түсіністік туралы, Қазақстан Республикасы Үкіметі мен
ЕҚЫҰБДИПЧ арасында өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды.
Алматыда ЕҚЫҰ-ның орталығы ашылды.
Ал ЕҚЫҰ мен әрі қарайғы ықпалдастықтың артуына 2003 жылы аталған
меморандумға қатысты хаттамаға қол қою оң әсерін тигізсе, 2004-2006 жылдар
қарым-қатынастардың нағыз жанданған тұсы болды. 2004 жылдың сәуір айында
ЕҚЫҰ төрағасы – Болгарияның сыртқы істер министрі Соломон Пасси келіп, оның
сапары кезінде Алматыдағы ЕҚЫҰ Орталығының жаңа басшысы И.Викки өз жұмысына
кірісті.
Қазақстан ЕҚЫҰ-ның экономикалық-экологиялық, әскери-саяси және
гуманитарлық қызметінің үш өлшемін ілгері жылжытуға үлес қосқан бірқатар іс-
шараларды жүргізді.[22]
Қазақстан Астанада ЕҚЫҰ басшылығының, Ұйымға қатысушы мемлекеттер,
академиялық және діни топтар, азаматтық қоғам өкілдерінің қатысуымен 2006
жылғы 17-18 мамырда ЕҚЫҰ-ның адамдарды сатуға қарсы іс-қимыл жөніндегі
өңірлік конференциясын және Алматыда “Мәдениетаралық, дінаралық және
этносаралық түсіністік” кеңесін өткізді. ЕҚЫҰ шеңберінде алғаш рет,
әсіресе, жаһандану, жаңа қыр көрсетулер мен қатерлер жағдайында
тұрақтылықтың басты факторларының бірі ретінде толеранттылықтың маңызы және
діндер, мәдениеттер мен өркениеттер үнқатысуын өрістету үшін ЕҚЫҰ-ның
әлеуетін барынша пайдалану қажеттігі ерекше атап көрсетілді.
Айта кетсек әскери-саяси өлшем саласы бойынша Венада 2006 жылғы 29
мамыр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 Еуропадағы қауіпсіздік жӘне ынтымақтастық ұйымының ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ тарихы
7
1.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының қалыптасуы 7
1.2 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының құрылымы және
қызметі 17
1.3 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының 21
Қазақстанмен байланысының басталуы және қалыптасуы 21
2 Еуропадағы қауіпсіздік жӘне ынтымақтастық Ұйымы жӘне Қазақстан: саяси
стратегия 32
2.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Қазақстандағы
стратегиясы 32
2.2 Қазақстанның 2010 жылғы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымына төрағалығы 36
2.3 Қазақстанның демократиясындағы Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық ұйымының рөлі 45
Қорытынды 58
Пайдаланылған Әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы – қауіпсіздік
мәселелерімен айналысатын әлемдегі ең ірі өңірлік ұйым. Ол бүгінде
Солтүстік Америкада, Еуропада, Орталық Азияда миллиардтан астам адам өмір
сүріп жатқан 56 мемлекеттің басын қосып отыр. Бұл ұйымға қатысушы
мемлекеттерді ортақ құндылықтар, ортақ мақсаттар мен ортақ міндеттер
біріктіреді, бәрінен бұрын – осы өңірді анағұрлым қауіпсіз, анағұрлым
өркендеген өңірге айналдыруға деген ұмтылыс біріктіреді.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы бейбітшілік пен
қауіпсіздікті нығайтуға, адамның негізгі бостандықтары мен құқықтарын
қамтамасыз етуге бағытталған міндеттерге арқа сүйейді. Қауіпсіздік
айқындамасы ретінде шекаралардың қорғалуы, әскери қатердің төндірілмеуі,
саяси және экономикалық тұрақтылық, адам құқықтарының сақталуы, қоршаған
ортаны қорғау алдымен қарастырылады. Бұл ұйымның қауіпсіздік және
қақтығыстардың алдын алу мәселелеріне кешенді көзқарасы жер-жердегі
құрылымдар мен институттардың тиімді жүйесіне негізделген.
Қазіргі кезде еуропалық мемлекеттер арасында біріккен қаупсіздік
кеңістігін құру жолын іске асырудың нақты шараларына көшу қажеттілігі
туындап отыр.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының іс-қызметіне
қатысушы елдердің мәртебелері тең және олар ешқандай да шарттық
міндеттемелермен байланысты емес. ЕҚЫҰ-ның шеңберіндегі шешімдер құқықтық
міндетке ие емес, саяси сипатта және консенсус арқылы қабылданады.
Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен қарым-қатынастарында
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) ерекше орын алады.
Қазақстан Еуропа мемлекеттерімен неғұрлым терең ынтымақтастық жасауға
мүдделі. Еуропалық Одақ (ЕО) елдері де Орталық Азия мемлекеттерімен,
әсіресе, Қазақстанмен өзара байланысқа баса назар аударады. Олардың бірегей
тиісті ұстанымы 2007 жылы маусымда ЕО саммитінде қабылданған “ЕО және
Орталық Азия: жаңа әріптестік стратегиясы” атты құжатта көрініс тапты.
Сыртқы істер министрлері кеңесінің 2007 жылғы 29-30 қарашада Мадридте
қабылдаған Қазақстанның 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымында төрағалық етуі туралы шешімі біздің еліміздің халықаралық тұрғыдан
танылуының, сапалық жаңа деңгейге көтерілуінің айқын айғағы болды.
Қазақстанның төрағалығы – бұл, бірінші кезекте, өзінің саяси тарихында
тұңғыш рет салмақты халықаралық легитимизация мен өзінің ұмтылысына қолдау
көрген барлық Қазақстан халқының жетістігі.
Қазақстан халқы іштегі және сырттағы сындарға қарамастан, таңдап
алынған саяси және экономикалық даму бағытынан таймаған елімізге қолдау
көрсетіп, өзінің ақылмандығын айғақтады.
Нақ Қазақстан халқы еліміздің Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымына төрағалығының басты тірегі және негізгі бенефициары болып табылады.
Қазақстанның тапсырысы ел басшылығының ғана бастамасы емес, бірақ қоғамдық
консенсустың көрінісін білдіреді. Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымына төрағалық саяси жүйені одан әрі дамытуға ықпал етіп, іс жүзінде
қоғамдық-саяси өмірімізді еліміздің одан әрі демократиялануы жағына қарай
жүйелі реформалауға бағытталған ішкі интенциямызбен үйлеседі.
Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуіне мүмкіндік берілуі туралы көптен
күткен шешім Қазақстан қоғамындағы психологиялық құштарлықты жоғарылатып,
реформалар үдерістерінің қуатты катализаторы, одан әрі либерализациялау
мен ашықтыққа бағытталған жолдың дұрыстығының қосымша қуаттаушысы болады.
Қазақстанды әлемдік қоғамдастықтың жаңаша тануы – елдегі экономикалық
табыстардың, қоғамдағы тұрақтылықтың, жалпыұлттық консенсустың жемісі.
Мұның барлығы Қазақстан Республикасын ұзақ мерзімді перспективада
демократиялық және саяси жаңғыртудың негізгі және құнды құрамдастары.
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алғаннан бергі аса қысқа мерзім ішінде
халықаралық қатынастардың тең құқылы субъектісіне айналды және нарықтық
экономикасы, ыңғайлы инвестициялық климаты, демократиялық институттары мен
азаматтық қоғамның шешуші жүйесі бар ел ретінде Еуропаның саяси алаңында
үйлесімді дамып келеді.
Еуропалық қауыпсіздік және ынтымықтастық ұйымының адамдарды сатумен
күресу, жеңіл және ату қаруларын заңсыз айналымына шектеулерін қоюда рөлі
маңызды болып келеді. Бұл қоғамның атқаратын қызметтері мен міндеттері
бейбітшілік пен ынтымақтастықты қөздейді, осы себепті дипломдық жұмыстың
өзектілігі байқалады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымының қалыптасу тарихын және Қазақстандағы ЕҚЫҰ-ң рөлін, ЕҚЫҰ мен
Қазақстан арасындағы саяси қарым-қатынас мәселелерін ашып көрсету.
Алға қойылған мақсаттарын орындау үшін, келесі міндеттер қаралады:
ЕҚЫҰ-ң қалыптасу тарихын зерттеп, әр кезеңдегі іс-әрекеттерін орындалу
реті бойынша жүйелеу;
ЕҚЫҰ-ң құрылымы мен ондағы өзгерістерін, атқаратын қызметін көрсету;
Қазақстан мен ЕҚЫҰ-ң байланысын, саяси стратегиясын көрсету;
Мадридтегі Қазақстанның төрағалығы жөніндегі шешімінің Қазақстан үшін
маңыздылығын ашып айту.
Зерттеу объектісі болып Еуропалық Қауыпсіздік және Ынтымықтастық
Ұйымының іс әрекетіне байланысты қабылданған заң күші бар құжаттар және
бекітілген бағдарламаға сәйкес өткізілген шаралар.
Дипломдық жұмыстың маңыздылығы демократия, бейбітшілік және адам мен
қоғам бостандығы, Қазақстан мен ЕҚЫҰ арасындағы саяси байланыстар, сонымен
қатар қайта өрлеуде, қауіпсіздікті сақтауда Қазақстанның өз тарапынан жаңа
шешу жолдарын ұсынуы болып табылады.
Дипломдық жұмыс құрлымы бойынша кіріспеден, негізгі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құрылған.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі болып Қазақстан Республикасының
нормативты-құқықтық актілері, шетел және отандық ғалымдар мен
экономистердің еңбектері, интернет жаңалықтары қаралды.
1 Еуропадағы қауіпсіздік жӘне ынтымақтастық ұйымының ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ тарихы
1.1 ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
ЕҚЫҰ – қауіпсіздікті қолдайтын ұйымдардың ішіндегі ең ауқымдысы, ең жас
және тұрақтылыты қолдау аясындағы потенциалы жоғары ұйым. ЕҚЫҰ
қауіпсіздікке байланысты сұрақтарды кеңінен қамтиды, олардың негізгісі:
адам құқығы мен бостандығын қорғау, сонымен қатар экономика мен экология
саласындағы ынтымақтастық және саяси, әскери сұрақтар да маңызды болып
табылады ЕҚЫҰ – ң негізгі мақсаты осы сұрақтардың шешімін табу.
ЕҚЫҰ-ның басқа еуропалық қауіпсіздік институттарынан бірегейлігі – оның
БҰҰ Жарғысының VІІІ Тарауының астарындағы өңірлік келісім болып табылатын
Еуропадағы қақтығыстарды ескертудің алдын алудың, дағдарыстарды реттеудің
және қақтығыстардан кейін қалпына келтірудің басты құралы ретінде құрылған
бірден-бір ұйым екендігінде. Бірақ, ЕҚЫҰ-ның қызмет көрсету аймағы тек
Еуропамен ғана шектелмейді, бейнелеп айтар болсақ, бұл ұйымның қызмет аясы
“Ванкуверден Владивостокқа” дейінгі аралықты қамтиды. [1,б.41]
ЕҚЫҰ-ның қаруландыру және қарусыздандыру әрекететін бақылау саласындағы
мүмкіндіктері және оның экономикалық, әлеуметтік ынтымақтастыру саласындағы
рөлі, адам құқығының қорғалуы қарастырылды. Осыған қарамастан кейбір
зерттеушілердің айтуы бойынша ұйымның қаржылық, институционалды және
ұйымдастырушылық мүмкіндіктері ұйымға қатысушылардың барлық қауіп
түрлерінен қорғау кепілдігін қамтамасыз етуде жеткіліксіз деп қаралды.
Қауіп түрлерінің келесі типтері анықталды:
– Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңесі
барлық мемлекеттерді қамтиды, бірақ осыған қарамастан іс-жүзінде
тиімді шешімдерін қабылдауға қабілетсіз;
Негізінен жалғыз ұйым осындай кепілдеме бере алады ма, және жаңа
жүйеде басымды орын ала алады ма? Менің ойым бойынша жауап біртекті – бола
алмайды.
Осыған қарамастан не себепті ЕҚЫҰ-ның қалыптасуы Еуропа үшін
қауіпсіздік ұйымы ретінде маңызды орын алады?
Біріншіден, жаңа қауіпсіздік концепциясын іске асыру үшін алғашқы
қадамдарын бастау қажет, ал олар барлығына ортақ. ЕҚЫҰ қағидаларына
жататындары:
– демократия;
– адам құқықтарын қорғау;
– заң ұлықтылығын сақтау;
– нарықтық экономика,
– әлеметтік әділеттілік және қоршаған ортаны сақтаудағы
жауапкершілігі, бұл ұғымдар барлық қатысушы мемлекеттер арасында
түсінігін табады.
Екіншіден, ЕҚЫҰ-ның негізі – барлық қатысушы мемлекеттер арасында тепе-
теңдікті сақтау, бұл барлық мемлекеттерді бірдей орынға қояды, мұнда
олардың экономикалық-әлеуметтік даму деңгейі қарастырылмайды, осыдан бұл
жағдай кең пікір таласуға, оның ішінде экономикалық мәселелер бойынша пікір
алмасуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, әскери одақ тек жеке мемлекеттің әскери күшін
біріктіретіндіктен, ортақ жауға қарсы қауіпсіздікті толығымен қамтамасыз
ете алмайды. Өз алдында бірігу үшін қарсылас жау өзіне одақтастар іздейді,
бұл ірі топтар арасында ауызбіршілікті бәсеңдетеді. Қоғамдастар ұлттық
мұраны негізге ала отырып, өздерінің белсенділігімен жеке мүдделерінің
бірігуіне әкеледі, осыдан сенімділік пен айқындылық туындайды. Осыдан бұл
қоғам қарулы емес құралдарға толығымен сүйенгендіктен олар ұйымдастырылған
агрессияға қарсы шыға алмайды. Олар қоғамдас елдердің құлдырау кезінде
әлсіз, сондықтан арты соғысқа әкеледі.
Төртіншіден, ЕҚЫҰ – жалпы еуропалық жалғыз қауіпсіздік ұйымы. 1990
жылдардан кейін ұйымның мүмкіншіліктерін арттыратын жаңа құрылымдары пайда
болды. Оған Тұрақты кеңес, Варшавадағы адам құқығы және демократиялық
институт Бюросы, қайшылықтырды болдырмау орталығы және аз ұлттар ісі
бойынша Жоғарғы комиссар жатады.
Сонымен қоса олар Батыс Еуропадағы көпшілік қақтығыс орындарына
бақылаушы топтарды жіберді, олар дау-дамайды бейбіт жолмен шешу үшін және
барлық орын алған жағдайларды анықтау мақсатында қызмет етті. Сонымен бірге
ЕҚЫҰ аймақтық келісім бойынша БҰҰ жарнасының сегізінші бөліміне сәйкес
глобалды қауіпсіздік ұжымы жүйесіне енгізілген. Бірақ бұл шаралардың
көпшілігі әсерсіз. [2,б.65]
ЕҚЫҰ бастапқыда өз жұмысын Хельсинскиде АҚШ, Канада және Еуропа
елдерінен барлығы 33 мемлекет мүше болып табылатын ұйым ретінде, яғни
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) болып құрылудан
бастады. 1975 жылғы 1 тамызда халықаралық ынтымақтастықтың жаңа
қағидаттарының негізін салып, қорытынды актіге қол қойды. Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтмақтастық кеңесі “қырғи қабақ соғыс” кезеңінде бір-
біріне қарсы тұрған блоктар арасындағы келіссөздер мен консультациялар
жөніндегі форумның қызметін атқарды.
Еуропадағы жан-жақты қамтитын қауіпсіздік жүйесін қалыптастыру
идеясының өзі бірнеше ғасырлар бойы билеп келе жатыр. Аббат Сан-Пьер 1713
жылдың өзінде-ақ Еуропада мәңгілік бейбітшілік орнату жобасын ұсынған.
Бұл жоба бойынша Еуропа мемлекеттері арасында одақтық келісімдер жасалады,
сонымен қоса территориялық даулардан бас тарту және барлық келіспеушілік
сұрақтарын халықаралық үш жақты сотта қаралу көзделді. [8,б.17]
Француз ойшылы, жазушы Жан Жак Руссо барлық қиындықтарды жеңу Еуропа
Республикасын құру деп түсіндіргенімен, Еуропаның ол кезде бірігуге дайын
еместігін іштей білетін. Ресей империясының белгілі ойшылы С.Ю.Витте
Еуропада бейбітшілік пен қауіпсіздікті орнату үшін, Ресей, Франция және
Германия мемлекеттерінің арасында Ұлы Одақ құру деп түсіндірді.
Жалпыеуропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету аумағындағы кейбір ойлар
1814-1815 жылдары Вен конгресінде де талқыланған болатын. Осы ойларды іске
асыру 1815 ж қыркүйекте Ізгі Одақтың құрылуынан бастау алды. Одақтың
негізгі мақсаты әлемдік тәртіптің беріктілігі мен тұрақтылығын бақылау еді,
себебі Еуропалық монархия қорқынышты үрейді ең алдымен ішкі төңкерістен
көрді.
1919 ж Ұлттар Лигасының құрылуы Еуропадағы қауіпсіздік жүйесінің
қалыптасуының әрекеті болды. Бұл ұйымның іс-әрекетінің негізі ретінде
қаралған қағидалар әсерсіз еді, сондықтан мемлекетаралық қайшылықтардың
реттелмеуі және агрессияға қарсы әсерлі әдістерінің болмауы, құрылғаннан-ақ
тұрақсыз екені уақыт сынынан өтпегенінен көрінді.
Екінші дүниежүзілік соғыс бейбітшілікті сақтау мен агрессияға қарсы
тұрудың қажет екенін көрсетті. Бұл ой Біріккен Ұлттар Ұйымының 1945 ж
жарғысында өз орнын алды. БҰҰ-н құру барысында Ұлттар Лигасының қайғылы іс-
әрекеті ескерілді. Нәтижесінде ұжымдық қауіпсіздіктің негізі болатын
әмбебап халықаралық ұйым пайда болды. БҰҰ-ң жарнасының сегізінші бөліміне
сәйкес әлемдік бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдайтын және аймақтық
қауіпсіздіктің мәселелерін шешетін, сонымен қатар БҰҰ-ң тірегі болатын
аймақтық ұйымдарды құру көзделген болатын.
Басқа да елдер әсіресе КСРО БҰҰ-ң декларациясы шарттарының аясындағы
ұсыныстарына, оны шынайы жүргізу жолдарына белсенді қолдау көрсетті.
Берлинде өткен АҚШ, Ұлы Британия және Франция министрлері кеңесінде (25
қаңтар-18 ақпан 1954 ж) кеңестер жағынан Еуропада 50 жыл аралығына ұжымдық
қауіпсіздікті орнату туралы келісім шарттың жобасы ұсынылды, оған барлық
еуропа елдерінің қолдары қойылғанда, тұрақты жұмыс жасайтын ұйымдық
құрылымына сүйенетін еді. Ұсыныс бойынша батыс елдері, Германия
демократиялық Республикасын мойындағанымен, Германия Федеративтік
Республикасын Солтүстік атлантика ұйымы мүшелігіне бөгет болды деп санады.
Сонымен атар еуропалық қауіпсіздік мәселелерін шешуде, батыс блогы атынан
Америка Құрама Штаттары қолайсыз деп табылды. Ал Венгрияда, Польшада
белгілі оқиғалар орын алғандықтан және Берлин қабырғасы көтерілгендіктен
жалпы жоба ұмытылды.[4,б.26]
Алпысыншы жылдардың екінші жартысында қайшылықтар басылғандықтан, Батыс
пен шығыс арасында байланыстар жаңғырғандықтан, КСРО жан-жақты Варшава
келісім шарты ұйымының атынан ұсыныс жасады, онда еуропа қауіпсіздігі
сұрақтары бойынша жиналыс өткізу туралы, ол жерде салтанатты түрде еуропада
орнатылған шекараларды растайтын және Батыс пен Шығыс арасында кеңінен
экономикалық және саяси байланыстардың негізін қалайтын ұсыныстың (құқықтың
сипаты бар) қабылдануы қаралған.
1969 ж бұл ұсынысқа сақтықпен қарайтын НАТО , осындай жиналысқа белгілі
шарттар бойынша қатысуға дайын екенін білдірді. Оған келесі жағдайлар
жатады: АҚШ пен Канаданың толық мүшелігі, Берлин құқықтық статусының
расталуы, Еуропада ядролық емес қарусыздандыру мәселелерін талқылау және
адам құқытары сұрақтарын жиналыс тәртібінде қарау.
1970 жылдардың басында келіспеушіліктер шешілді, Кеңес одағы АҚШ пен
Канада жиналысына қатысуына келісім берді. Берлин бойынша төртжақты
келісімге қол қойылды, келісім бойынша ГФР, ГДР, Польша, Чехославакия және
Кеңес Одағы арасында шекаралардың мәңгі сақталуы және күшті пайдаланудан
бас тарту туралы шарттар жасалды. КСРО мен АҚШ арасындағы стратегиялық (ОСВ
1) қарулануды шектеу туралы келісімсөздің басталғаны және Р.Никсон мен
Л.И.Брежневтің 1972 ж мамыр айындағы кездесуінің жоғары деңгейде өтуі
қолайлы жағдайлар туғызды.
Алғашқы келіссөздері 1972 ж 22 қарашада Хельсинки (Диполи) қаласында
орын алды да 1973 ж 8 сәуірде Хельсинкиде қорытынды кеңес ұсыныстары
қабылданған соң аяқталды (Көк кітап атымен белгілі ), мұнда үш кезеңде
жүргізілетін жиналыстың практикалық аспектілері егжей-тегжейлі анықталған,
олар: оның күн тәртібі, қатысушылар құрамы , жүргізілу орны, мерзімді және
ережелі қаржыландыру тәртібі. Жиналыстағы шешім қабылдау әдістері ретінде
қорытынды ұсыныстардың консенсус қағидасы бекітілді.
ЕҚЫК (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық кеңесі) алғашқы
келіссөз жүргізу кезеңі Хельсинкиде 1973 ж шілде айының 3 мен 9 аралығында
өткізілді, 35 мемлекеттің сыртқы істер министрлері қатысты, оның ішінде
барлық Еуропа елдері (Албаниядан басқа), Америка Құрама Штаттары және
Канада болды, Көк кітапты бекітті және өз үкіметтерінің Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтымақтастық бойынша пікірлерін ортаға салды. Келіссөз
жүргізілгенде кең ауқымды қатысушылардың болуы сол кезден-ақ ЕҚЫК-ң блоктар
аралық сипатын білдірді. Ол туралы Хельсинки қорытынды кеңес ұсыныстарында
айтылған ережелердің 1- бабында былай деген: Жиналысқа қатысқан барлық
мемлекеттер дербес және тәуелсіз мемлекет ретінде, теңдей қатысады. Жиналыс
қарулы одақтардан тыс жүргізіледі.[5,б.56]
Екінші кезең 1973 ж 18-қыркүйектен бастап, 1975 жылдың 25-шілдесіне
дейін Женевада өтті, ол жиналыстың қорытынды құжаттарымен жұмыс жүргізілуге
арналды.
Үшінші кезең ЕҚЫК келіссөздерінің 1975 ж 1-тамызда Қорытынды актіге
қол қоюымен аяқталды, ол мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастарды
дамытудағы үлесті салмақ еді және халықаралық қайшылықтарды шешуге бет
бұрды.Сол 1975 ж қол қойылған Хельсинки келісім шарты аясында дипломатиялық
қатынастарды дамыту жалғасын тапты.
Осылайша Хельсинки процесі басталуының негізі қаланды, ол жалпы
Еуропа үшін сол кезде алғанда қолайлы қауіпсіздік моделінің шет жағасын
белгілеу амалдарының бірі болды.
1975 ж Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық кеңесінің Қорытынды актіге
қол қоюы екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінде қалыптасқан саяси және
территориялық нәтижелерін бекітті, жалпы Еуропалық қауіпсіздік жүйесін
қалыптастыру жолында маңызды қадам болып табылды, Батыс пен Шығыстың
ядролық теңдігін сақтау бойынша қалыптасқан жағдайлардың жауабы ретінде
қаралды. Егер Үшінші елде қарулы қақтығыстар шектелген және локалды болып
келсе, Еуропада темір тормен бөлінген қарсылас қарулы блоктар арасында
кез-келген ірі, көлемді күшпен таласу адамзатты ұжымдық өзін-өзі өлтіру
қаупіне әкеледі. Осыдан Еуропа мемлекеттерінің және АҚШ пен Канаданың
континентте өздерінің жүріп-тұру ережелерін қалыптастыру шешімі қабылданды.
Хельсинки қорытынды актісі он қағиданы бекітті (Хельсинки ондығы деп
аталды), маңыздылығы өте жоғары саналды, оларды қатысушы мемлекеттер
мойындауға міндеттенді, барлық қатысушы мемлекеттерге, олардың саяси
экономикалық және әлеуметтік жүйесіне және олардың шамасы, географиялық
орналасу жағдайына, экономикалық даму сатысына қарамастан қағида бәріне
бірдей. Әрбір бектілген декларация баптарын қатысушы мемлекттер құрметпен
қарауға міндеттенді. Хельсинки ондығы келесі қағидалардан тұрады:
1. Тәуелсіздік теңдігі, тәуелсіздікке тән құқықтарын қадірлеу
2. Күшті немесе қауіптену күшін пайдаланбау
3. Шекараның сақталуы
4. Мемлекеттің территориялық бүтіндігі
5. Келіспеушіліктерді бейбіт жолмен реттеу
6. Ішкі істерге араласпау
7. Адамның құқықтарын және бостандық негіздерін қадірлеу, оған
еркін ойлау, дінге берілу, өзіндік көзқарастары мен ар-ұят
бостандығы жатады
8. Ұлттардың теңдігі және өз тағдырын шешу құқықтары
9. Мемлекеттер арасындағы ынтымақтастық
10. Халықаралық құқықтары бойынша міндеттерін адал орындау
Іс – жүзінде жасырын соғыс толығымен аяқталмастан бұрын қабылданған
Хельсинки қағидаларының маңызы зор болды, себебі олар жай ғана БҰҰ-ң
жарлығының негізгі жағдайларын қайталамай, сонымен бірге оны дамытатын,
Еуропа континентінде қатысушы мемлекеттердің бейбіт өмір сүру жолдарын
толығымен ашып көрсетті. [6,б.61]
ЕҚЫК Қорытынды актісінде істі жүргізу салалары бекітілген, олар
толығымен мемлекетаралық қатынастар шеңберін қамтиды және Хельсинкиде
қоржын атауына ие болды. Ал қазіргі кезде өлшемдер деп аталады.
Бірінші қоржынға, яғни әскери саясат өлшеміне – саяси қауіпсіздігі және
қару-жарақтарын бақылау, қайшылықтардың алдын алу және оларды шешу
сұрақтары жатады.
Екінші қоржынға, яғни экономика-экологиялық өлшеміне – экономика,
ғылым, техника және қоршаған ортасаласындағы қарым қатынастар бойынша
мәселлерін қамту жатады.
Үшінші қоржынға, яғни адамдық өлшеміне – гуманитарлық және басқа да
(ақпараттар, мәдениет, білім беру) саласын, сонымен бірге адам құқықтары
бойынша ынтымақтасуы жатады. [7,б.58]
Осылай келе Қорытынды акт Батыс пен Шығыс арасындағы тіресу жағдайында
компромис болып, екі блок мемлекеттері арасында ұзақ мерзімді ынтымақтасу
негіздерін қалады, бірақ олар сол кезде алаңдаушылық білдіруімен болды.
Көптеген Еуропа елдерінде екіжақты келісім шарт пен мәмлелер міндетті түрде
қорытынды актіне сілтемеушілік беріліп қол қойылған. Ынтымақтастық бойынша
екіжақты комиссиялар құрылған, әр-түрлі бағытта жалпыеуропалық жиналыстары
өткізіле басталды.
Кеңес Одағында шетелдіктердің келуін, шетел журналистерінің жұмыстарын
және т.б. жеңілдететін жағдайлар мен нормативтік актілер қабылданды.
Қабылданған құжаттар Еуропа мемлекеттері қатынастары арасындағы қалыптасқан
терең сенімсіздіктерін жоймады, бірақ та оларды шешу жолының жаңа амалын
ұсынды. Құжаттың басты кемшілігі ретінде қаралатыны онда тек саяси
жағдайлардың болуы және оны орындамау немесе бұзуға қарсы шаралар
қарастырылмаған.
Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық кеңесінің екінші кезеңі ХХ
ғасырдың 90 жылдарын қамтыды.80-90 жылдар аралығында Еуропада
фундаментальді саяси өзгерістер жүрді, жасырын соғыстан шығуға алдын – ала
сілтемелері туындады. 1989-1990 жылдары Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде
саяси биліктің ауысуы және Германияның бірігуі, Варшава келісім шартының
тарауы және 1991 ж Кеңес Одағының тарқауы әлемнің биоөрістік жүйесінің
жойылуына әкелді. Әлемдегі саяси күштердің орындарының ауысуына байланысты
Еуропа үкіметі алдында Шығыс Еуропа қауіпсіздік саласында қалыптасқан
вакумды толтыруға бағытталған және еуропа қатынастары тұрақтылығын қамтуға
арналған құрылымын қалыптастыру міндеттері жүктелді. Бұл мақсатқа жетуге
қатысты әр - түрлі қолайлы жолдардың түрлері айтылды.
80 жылдардың соңында Кеңес Одағы жалпы Еуропа үйі жобасын ұсынды,
оның мағынасы Еуропада жан-жақты ынтымақтасу негізінде жаңа мемлекетаралық
қатынастар түрін қалыптастыру еді. Қайта құру КСРО-да саяси ойлары
өзгеріске ұшырады, жасырын соғыс дәуіріне тән болған идеологиялық және
әскери саясаты қайшылықтарын шешуге бағытталған негіздерін қалыптастырған.
Сол кезде-ақ ЕҚЫК-сін Еуропалық БҰҰ түріне ұқсастырылып өзгерту ойы кең
көрініс алды, Ол түгел еуропа үшін шекарасыз кеңістік орнатып майдансыз
қауіпсіздік жүйесі қызмет көрсететін құрылымды қарастырды. [8,б.62]
Жаңа Еуропалық тәртіпті орнатуда 1989 ж Франция президенті
Ф.Миттеранның ұсынған кеңейтілген Еуропалық конфедерациясы туралы ой-пікірі
маңызды орын алды, бейбітшілік пен қауіпсіздік ісі диалогын сақтауда
олардың жаңа мүмкіндіктеріне қол жеткізу үшін континенттегі барлық
мемлекеттері ынтымақтасуын қажет етеді. Сонымен бірге Франция пікірі
бойынша, бұл конфедерация Еуропа одағынсыз құрылу мүмкін емес, ол барлық
еуропалықтар үшін тарту өрісі ретінде қаралады. Ол өз іс-әрекетінде
икемділік пен прагматизм жолын ұстауын қажет етеді, ешбір жағдайда басқа
институттар қызметтерін алмастырмай және аймақта қалыптасқан басқа да
ынтымақтастық түрлерін жоққа шығармауы тиісті. Болжау бойынша
конфедерацияға қатысушы мемлекеттерде демократия дамуы және тұрақтылық
деңгейі міндетті түрде біркелкі болуы шарт емес, өйткені бұл жаңа
құрылымның негізгі мақсаты осындай айырмашылықтар арасында пайда болатын
мәселелерін шешу.
Солтүстік Атлантикалық Одақ өз алдында Еуропадағы барлық ұлттар
арасында жаңа қатынастар құрылуы туралы ниетін жариялады. 1990 ж альянсқа
қатысушы мемлекеттері саммитінде қабылданған Лондон декларациясында ұйымның
жұмысының саяси бөлігін күшейту туралы жағдайлары бекітілген. Жасырын соғыс
жылдары жаулары болып келген шығыс Еуропа елдеріне альянс достық қол ұшын
бере бастады. [10,б,22]
1990 ж 19-21 қараша айында Парижде өткен ЕҚЫК-не қатысушы елдердің
басшылары мен үкіметтерінің арнайы жиналысы Еуропада жасырын соғыстың өше
бастауының алды болды. Бұл жиналыс аясында өткен алғашқы жоспардан тыс
отырысы болды, өйткені Венада қабылданған шешімге сәйкес, келесі жоғары
деңгейдегі кездесу 1992 ж Хельсинкиде өтуі тиісті еді. Оған Еуропадағы
қарқынды саяси өзгерістер итермеледі, осыдан соң ЕҚЫК жүйесінде құрылымдық
қайта құрылуы болды, саяси процестерге әсер ететін, шынымен тиімді қызмет
етуші ұйым ретінде тарихи мүмкіндігі қалыптасты.
Саммитте қабылданған жаңа Еуропаға қатысты Париж хартиясы құжаттары, 22
елдің келісілген декларациясы, Еуропадағы жай қарулы күштер туралы келісім
шарты, идеологиялық, саяси, ұйымдастырушы және әскери алдын ала жағдайын
тудырды, ол Еуропада келешекте ЕҚЫК аймақтық қауіпсіздік құрылымына
айналды.Еуропадағы Шығыс және Батыс бастапқы географиялық мағынаға ие
бола бастады. [11,б.59]
Еуропадағы Батыс –Шығыс сызығы бойынша блоктың аяқталуы, сонымен қоса
жасырын соғыс заманының өтуі де, өкінішке орай Еуропа континентінде
тұрақтылық пен беріктікті қамтамасыз ете алмады. Тоқсаныншы жылдардың
басында Еуропа қауіпсіздігінде жаңа қауіптер туындай бастады. Оның бәрі ең
алдымен Югославияның, Кеңес Одағының тарауынан басталды, территориялық
келіспеушіліктердің өршуі, коммунистік елдердің экономикалық жағдайларының
нашарлауы қауіптің басталуына себеп болды. Кеңес одағы мен Югослаияның
құлау негізінде пайда болған көптеген елдер ЕҚЫК-ң құрамына кірді.Сондықтан
90 жылдардың басында жиналыстың басты міндеті қайшылықтардың алдын-алу,
мемлекетаралық келіспеушіліктерді бейбіт жолмен шешу болды. Қарулы
қақтығыстар мен адам өлшемін бақылауда жиналыстың маңызды әрекеті болды.
[12,б.59]
1991 ж 10-қыркүйек пен 4-қазан аралығында ЕҚЫК-ң адамдық өлшемінің 4
қорытынды конференциясы өтті. Онда адам құқығына, бостандығына,
демократияға, және заңдылыққа байланысты мәселелер қаралды.
Ал 1992 ж Хельсинкидегі жиналыс өте жоғары деңгейде өтті. ЕҚЫК-ң
форумнан трансаймақтық ұйым болуына бастау болған уақыт үзілісін шақыру
құжаты қабылданды. Хельсинки саммитінде ЕҚЫК-ң төрағалық лауазымы
бекітілді, ол жиналыстың іс-әрекеті туралы сұрақтарға, ондағы мәселелерге
байланысты консультациялар беріп отыруы тиіс еді.
Стокгольм кездесуінде (14-15 желтоқсан 1992 ж) ЕҚЫК-ң бас хатшысы
лауазымы бекітілді.
1993 ж министрлер кеңесінің Римдегі кездесуінде ЕҚЫК-ң күнделікті
оперативтік мәселелерін шешетін Тұрақты комитеттің құрылуы туралы шешім
қабылданды.
Ал 1994 ж желтоқсанда Будапештте өткен кездесуде ЕҚЫК мүшелері ХХІ
ғасырда қауіпсіздіктің моделі қандай болу керек екенін талқылады.Мұндай
модель құру үшін ЕҚЫК-ң ұйымға айналуы керек еді. Қатысушы мемлекеттер ЕҚЫК
аймағында соғыс әрекетерінің тұтануы тоқтамағанын, адам құқықтарының
бұзылуын айтып өз реніштерін білдірді. Будапешт саммитінде қауіпсіздіктің
соғыстық-әлеуметтік аспектілеріне қатысты өткізілу кодексі бекітілді.Ақыр
соңы қатысушы мемлекеттер ЕҚЫК-ң рөлінің өсуі ЕҚЫК-н Еуропадағы қауіпсіздік
және ынтымақтастық ұйымына өзгерту деп тапты. ЕҚЫК ЕҚЫҰ-на ауысқанымен оның
іс-әрекеті, институттары өзгермейді деді.
Осы Будапештегі саммитте 1995 жылдың 1-қаңтарынан бастап ЕҚЫК-ін өзінің
жарнамасы және құқықтық базасымен бірге Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық ұйымына (ЕҚЫҰ) ауыстыру туралы шешім қабылданды.
ХХІ ғасырдың қауіпсізідік моделдерін талқылау 1995 ж желтоқсанда ЕҚЫҰ-ң
Лиссабон саммитінде жалғасын тапты.Лиссабон кездесуінде ХХІ ғасырдағы
Еуропа үшін қауіпсіздіктің жалпы және кең ауқымды модельдері декларациясы
қабылданды.
1995-1996 жж Үш шоғырлас шеңберлер сценариі жасалды, осыған сәйкес
шағын шеңбер Батыс Еуропа Одағы, орта шеңбер Солтүстік Атлантика Одағы
және үлкен шеңбер Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық ұйымы
араларында тығыз әрекеттесуі қарастырылған.
Лиссабон саммитіндегі мәселелер 1999 ж ЕҚЫҰ-ң Стамбул саммитінде
жалғасын тапты.Осы саммитте ХХІ ғасырдың қауіпсіздік моделдерін талқылау
қорытындысы жасалды және Еуропа қауіпсіздігінің Хартиясы қабылданды.. Сонда
30 қатысушы мемлекеттер Стамбул декларациясын қабылдап, Еуропадағы қарулы-
күштер келісім құжатына қол қойды. [12,б.162]
Барлық қатысушы мемлекеттердің басшылары демократиялық, біртұтас, ЕҚЫҰ
құру туралы жария етті. Ондағы қатысушы мемлекеттер бір-бірімен
бейбітшлікте тұрады, ал адам мен қоғам бостандықта, қайта өрлеуде,
қауіпсіздікте. Бұл мақсатқа жету үшін келесі қадамдарды қабылдау керек еді:
Қаупсіздік платформасын қабылдау, ол ЕҚЫҰ-мен басқа да дүниежүзілік
ұйымдардың байланысын нығайту мақсатында ынтымақтастыққа негізделген;
Бейбітшілік сақтау жолдары бойынша, ұйымның қауіпсіздікке деген
көзқарасын ашып көрсету бойнша ЕҚЫҰ-ң рөлін дамыту;
Жедел экспертті көмек көрсету және ынтымақтасу топтарын құру, ол ЕҚЫҰ-
ың жергілікті орындары көмек сұраған жағдайда тез жауап беру түрінде ірі
масштабты азаматтық операцияларын жүргізуге мүмкіндік береді;
Заңның басымдылығын сақтауға және құқықтық тәртіпті реттеуге көмектесу
мақсатында полиция іс әрекеттерін кеңейту;
ЕҚЫҰ операцияларын тез орындау және жоспарлау мақсатында оперативтік
орталық құру;
ЕҚЫҰ айналасындағы әлеуметтік кеңес беру процесін күшейту, ол ЕҚЫҰ
Тұрақты кеңесі тұсында Әзірлеу комитетін тағайындау жолымен іске асырылады;
2000 ж кездесу Венада өтті, онда Оңтүстік Шығыс Еуропадағы ЕҚЫҰ рөлі
туралы декларациясы қабылданды және оның шешімі бойынша адамдарды сатумен
күресу, жеңіл және ату қаруларын заңсыз айналымын шектеу туралы құжат
мақұлданды. Негізгі баптары бойынша министрлер арасында ауызбіршілік
болмағандықтан, қорытынды жалпы саяси құжаты қабылданбады – министрлер
декларациясы.
2001 жылғы кездесу Бухарест қаласында өтті. Кездесу қорытындысы бойынша
министрлік декларациясы қабылданды, онда терроризммен күресу бойынша іс-
жүргізу жоспары, саяси диалог жүргізу форумы ретінде ЕҚЫҰ рөлін күшейту
туралы құжаты, аймақтық мәселелері бойынша үндеу. [16,б.5]
2002 жылдың 12-маусымында Халықаралық Лиссабон конференциясы өтті,
Терроризмді болдырмау және онымен күресу туралы қорытынды құжаты
қабылданды, онда терроризмге қарсы тұру кезінде халықаралық және аймақтық
ұйымдардың рөліне баға берілді.
2003 жылдағы кездесу Нидерландының Маастрихт қаласында өтті. Әскери -
саяси қауіпсіздік саласында шешімдері бекітілді (артық қару-жара қорларын
жою, жылжымалы зенитті-зымыран кешендерінің таралуын бақылау, жеңіл және
ату қарулар саласында бақылауын жақсарту туралы). 2003 жылдан бастап Ресей
және көптеген ЕҚЫҰ мүшелерімен түсінбеушіліктер орын алғандықтан, саяси
декларациялар қабылданбады. Маастрихте АҚШ мемлекеттік хатшысы Колин Пауэлл
Ресей 1999 ж Стамбул келісімдерін (Приднестровья және Грузиядан өз
әскерлерін шығаруы) орындауға міндетті және бұл жағдай декларацияда
көрсетілуге тиіс деп мәлімдеді.Ресей құжаттың қабылдауына жол бермеді.[13]
2004 жылғы кездесу София қаласында өтті және ол Украинадағы сарғылт
төңкеріспен тұтас келгендіктен “Қорытынды құжат” тағы да қабылданбады.
2005 жылы Любляне (Словения) қаласында өткен шетел министрлер
басшыларының кеңесі нәтижесіз аяқталды, қорытынды декларация қабылданбады.
Ресей мен басқа да ЕҚЫҰ мүшелері арасында тартыстар жалғасын алды, онда
Приднестровьядан әскерлерін шығаруын талап етеді және коммерциялық емес
ұйымдар туралы заң жобасы қабылдануы айыпталады. Бұл жоба бойынша
мемлекеттік бақылау күшейтіледі. Ресей өз алдында ЕҚЫҰ жұмысына сын айтумен
сөз қайтаруда. Соңғы кездері ЕҚЫҰ бақылаушылары өз іс-әрекетінде ТМД
қатысушы мүшелері арасында жүргізілетін сайлау мониторингін объективті емес
деп көрсетті.
2006 жылдың 5-желтоқсанында өткізілген ЕҚЫҰ кездесуінде Сергей Лавров
алғаш рет , егер ұйым өз іс-әрекетін жүргізуде адам құқықтарын қорғау
мониторингісінен әскери - саяси және экономикалық ынтымақтастыққа назарын
аудармаса, Ресейдің мүшеліктен шығуы мүмкін екенін мәлімдеді.
2007 ж қазан айында Ресей, Армения, Белорусия, Қазақстан, Қырғызстан,
Тәжікстан және Өзбекстан ЕҚЫҰ жұмысына резолюция жобасын ұсынды. Оған
сәйкес демократиялық институттар және адам құқығы бойынша бюросы жұмысына
шектеу қойды. 30 -қарашада ЕҚЫҰ саммит жұмысы қорытындысы бойынша бұл
резолюция қабылданбады.
2007 жылдың 1-қаңтарынан бастап Испания шетел және ынтымақтастық
министрі Мигель Анхель Морантинос төрағалық лауазымына ие болды.
Ал 2008 жылдан бастап Финляндия шетел және ынтымақтастық министрі
Александр Стубб төрағалық лауазымын қабылдады.
Соңғы министрлер кеңесі 2008 ж 29-30 қарашада Мадрид қаласында өтті.
Онда ЕҚЫҰ төрағалық ету лауазымына 2009 ж –Греция, 2010 ж – Қазақстан, 2011
ж –Литва мемлекеттері бекітілді.
ЕҚЫҰ жұмысын ашып көрсету үшін келесі бөлімде оның құрылымы мен
қызметтеріне дәлірек тоқталамыз.
1.2 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының құрылымы және
қызметі
ЕҚЫҰ саммиттерінде келесі ғасырға қауіпсіздік моделі құрылуы туралы
пікірталастар жүргізілді, бірақ оның жұмыстары іс-жүзінде алғашқы қалпынан
жылжымады. Барлық қатысушылар бір көзқарасқа ортақ келді, ол Еуропа
күнделікті кедесетін қауіпсіздік мәселелері, оның жаңа түрлері мен
тәуекелдерін шешуде ауқымды қамтылуын қажет ететінінде.
ЕҚЫҰ - Еуропа қауіпсіздігінің жаңа архитектурасын құраушы негізгі ұйымы
болып қарастырылды, осыған қатысты белгілі тәжірибе жинақтап, оны төрт
бағыт бойынша дамытуда:
– дағдарыс жағдайларын алдын-алу және ескерту;
– дағдарыс жағдайларын шиеленістірмеу мақсатында жасанды
әрекеттерін қолдану;
– дағдарысты шешу жолдарын табу;
– дағдарыстан соң қалпына келтіру шаралары (Босня және Герцоговина
жағдайлар үлгілеріндегідей).
Ұйымның институттары мынандай болып келеді. ЕҚЫҰ-ның тұрақты Кеңесі
мүше мемлекеттердің өкілдерінен тұрады әрі іс жүзінде ЕҚЫҰ-ның басты
атқарушы органы болып табылады. Кеңес те, Қауіпсіздік саласындағы
ынтымақтастық жөніндегі форум да жалпыеуропалық қауіпсіздікке байланысты
әскери мәселелерді талқылау және шешім қабылдау үшін аптасына бір рет
Венада Веналық Хофбург конгрес орталығында бас қосып, тиісті мәселелерді
жіктеп, жіліктеп, талқылап отырады. Әсіресе, осындай отырыстарда
Қауіпсіздік пен сенім саласындағы Шараларға тікелей қатысты мәселелерге
басымдық беріліп отырады. Ынтымақтастық жөніндегі форум болса,
қауіпсіздікке төнген жаңа қатерлер және ЕҚЫҰ аумағындағы жанжалдарды шешу
мәселелерімен айналысады. Өз кезегінде жыл сайын Прагада өткізілетін ЕҚЫҰ-
ның Экономикалық форумы ұйым аясындағы мемлекеттердің қауіпсіздігіне әсер
ететін экономикалық және экологиялық проблемаларды талдайды.
ЕҚЫҰ-ның жоғары деңгейдегі кездесулерінде осы ұйымға мүше елдер
басшылары жиналып, тиісті мәселелерді талқылап отырады. ЕҚЫҰ-ның осындай
саммиті оған мүше мемлекеттер немесе үкіметтер басшыларының кезеңдік
кездесуі болып табылады. Саммиттердің басты міндеті – ұйымның саяси
бағыттарын және даму бағдарларын ең жоғары деңгейде айқындау.
Жоғары дәрежелі кездесулер өтпейтін жылдары Сыртқы істер министрлерінің
Кеңесі шақырылады. Бұл кеңес ЕҚЫҰ бас хатшысын үш жылдық мерзімге сайлайды.
Оның басты қызметі ұйым төрағасын ұйымдастырушылық жағынан қолдау болып
табылады. Бас хатшының кеңесі ЕҚЫҰ-ын операциялық қолдауды жүзеге асырады.
Іс жүзінде ЕҚЫҰ-ны төраға басқарады. Төраға ЕҚЫҰ-ға мүше елдердің
бірінің сыртқы істер министрі болып табылады. Төраға сыртқы істер
министрлері кеңесінде және жоғары дәрежедегі кездесулерде қабылданған
шешімдердің орындалуына жауап береді. Ол ЕҚЫҰ әрекеттерін үйлестіреді.
ЕҚЫҰ Парламент Ассамблеясының құрамы шамамен 300 депутаттан тұрады.
Олар ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттердің заң шығарушы билігі атынан келеді.
Ассамблеяның басты мақсаты – парламенттік бақылау мен ұйым әрекетіне
еуропалық депутаттарды тарту. [7,б.21]
Демократиялық институттар мен адам құқығы жөніндегі Бюро өз болмысы
жағынан ЕҚЫҰ-ның ұйымға мүше мемлекеттерде адам құқығы мен іргелі
демократиялық бостандықтың сақталуына жауап беретін басты бөлімшесі болып
табылады. Бюро сонымен қатар ЕҚЫҰ-ның "жауапкершілік аумағында"
демографиялық құрылымдардың дамуына көмектеседі.
Өз кезегінде БАҚ бостандығы жөніндегі өкіл ЕҚЫҰ мемлекеттерінде
бұқаралық ақпарат құралдарының даму ахуалын назарда ұстайды және сөз
бостандығы бұзылған елдер жайында мүше мемлекеттердің үкіметтеріне ескерту
береді.
Адам құқығын сақтау мәселесімен айналысатын ЕҚЫҰ құрылымдары аясында
Ұлттық азшылық істері жөніндегі Бас комиссар бюросының (Гаага) алар орны да
ерекше. Бұл құрылым континенттегі тұрақтылық пен бейбітшілікке қатер
үйіретін этникалық жанжалдарды ертерек ескертумен және ЕҚЫҰ мүше
мемлекеттері арасында қатынасты орнықтырумен шұғылданады.
Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымының ұйымдық құрылымында
Сенім мен қауіпсіздікті күшейту жөніндегі шаралардың орны бөлек. Бұл
бағдарлама Еуропа континентінде ахуалды асқындырмау және өзара сенімді
қалыптастыру үшін жасалған. Оның аясында бұған дейін мынандай құжаттар
қабылданған болатын: Еуропадағы кәдімгі қару-жарақ көлемін белгілейтін
Еуропадағы кәдімгі әскери күштер жөніндегі Шарт, мүше мемлекеттердің бір-
бірінің әрекеттерін, әсіресе, қауіпсіздік саласындағы әрекеттерін өзара
қадағалауға мүмкіндік беретін "Ашық аспан" туралы Шарт, Сенім мен
қауіпсіздікті күшейту жөніндегі Шаралар аясында төраға Дейтон бейбіт
келісімінің бірқатар баптарын орындауды бақылау жөніндегі өзінің жеке
өкілдерін тағайындайды.
ЕҚЫҰ-ға қатысты ішкі татуласу мен арбитраж жөніндегі Конвенцияға қол
қойған мүше мемлекеттер арасындағы жанжалды жағдайлар мен дауларды реттеу
үшін Татуластыру мен арбитраж Соты құрылды. Ол Женевада орналасқан.
ЕҚЫҰ-ның Орталық аппаратында 370 қызметкер жұмыс істейді. Бұған ұйымның
түрлі миссиялары мен жобаларында жұмыс істеп жатқан 1000-нан астам
халықаралық қызметкерлер мен сол миссиялар жүзеге асып жатқан аумақтағы
елдердің 2000 азаматын қосыңыз.[6,б.38]
Демократиялық институтар мен адам құқықтары Бюросы ЕҚЫҰ-ң адам
құқықтарын бақылау мониторингі және ЕҚЫҰ қатысушы-мемлекеттерінің
демократиялық бостандығы бойынша негізгі бөлімшесі болып табылады. Бюро
сонымен қатар ЕҚЫҰ қарамағындағы демографиялық институттардың дамуына
көмектеседі. Өз кезегінде обстандық сұрақтары бойынша тағайындалған төраға
ЕҚЫҰ –ға мемлекеттердің кіретін бұқаралық – ақпарат құралдарының дамуын
қадағалайды және қатысушы-мемлекеттерге сөз бостандығының бұзылуына
байланысты алғашқы ескертулерін айтады. Мұндай ескерту 2002 ж Түркменстанға
берілген болатын.
ЕҚЫҰ құрылымының аймағында адам құқығын сақтау сұрақтарымен айналысатын
аз ұлттар істері бойынша Жоғары комиссар бюросына назар аударған жөн. Бұл
бөлімше әлемдегі тұрақтықтылықты бұзатын қауіп-қатерге, этникалық
қайшылықтарға байланысты ескертпелер береді және ел арасында бейбітшілікті,
ЕҚЫҰ қатысушы-мемлекеттерінің арасында достық қарым- қатынасты орнатумен
айналысады. [12]
Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының ұйымдық құрылымында
басты орынды қауіпсіздіқ пен сенімділікті нығайту шаралары алады. Бұл
бағдарлама Еуропа бөлігінде бір-біріне деген сенімділікті нығайту
мақсатында жасалған. Бұл бағдарлама аумағында келесі құжаттар қабылданған:
ДОВСЕ (Еуропа қарулы күштері жайындағы келісім шарт), Еуропадағы
келісуші елдер арасында жай қаруларына шектеулерін қоятын;
Ашық аспан туралы келісім шарт, қатысушы елдер арасында бірі-бірінің
әрекеттерін бақылауға мүмкіндігін береді, әсіресе қауыпсіздік саласында.
Қауыпсіздікті және сенімділікті арттыру бойнша шарттар аясында, атқарушы
төрағасы өзінің жеке өкілеттерін Дейтон бейбітшілік келісімін орындалуын
қадағалау үшін тағайындайды. Келіспеушілік жағдайларын және қатысушы
мемлекеттер арасындағы дауды шешу үшін ЕҚЫҰ қатысты ішкі арбитраж және
татуластыру бойынша конвенцияға қол қойғандарға арналып Женева қаласында
орналасқан арбитраж және татуластыру бойынша сот құрылған. [16,б.4]
ЕҚЫҰ –ң негізгі іс – жүргізу барысында келесі ресми тілдер танылады:
– ағылшын тілі;
– неміс тілі;
– испан тілі;
– француз тілі;
– итальяан тілі;
– орыс тілі,
ЕҚЫҰ –ң бюджеті 2008 ж шамамен €164 168 200 евроны құрады.
ЕҚЫҰ мүшелерінің құрамы күннен-күнге көбейіп келеді, өйткені бұл
ұйымның негізгі құрылу мақсаты қауіпсіздік пен бейбітшілікті орнату.
Қазіргі ЕҚЫҰ құрамын 1-кестеден көруге болады.
Кесте 1 - ЕҚЫҰ мүшелерінің құрамы
Мемлекеттер Кірген уақыты Мемлекеттер Кірген уақыты
Австрия 25 маусым 1973 Македония 12-қыркүйек 1995 ж
Әзірбайжан 30-қаңтар 1992ж Мальта 25 – маусым 1973 ж
Албания 19 маусым 1991ж Молдавия 30-қаңтар 1992 ж
Андора 25-сәуір 1996 ж Монако 25 – маусым 1973 ж
Армения 30 қаңтар 1992 ж Нидерланды 25 – маусым 1973 ж
Белорусия 30 қаңтар 1992 ж Норвегия 25 – маусым 1973 ж
Бельгия 25 – маусым 1973 ж Польша 25 – маусым 1973 ж
Болгария 25 – маусым 1973 ж Португалия 25 – маусым 1973 ж
Босния және 30-сәуір 1992 ж Ресей 25 – маусым 1973 ж
Герцеговина
Ватикан 25 – маусым 1973 ж Румыния 25 – маусым 1973 ж
Венгрия 25 – маусым 1973 ж Сан-Марино 25 – маусым 1973 ж
Ұлыбритания 25 – маусым 1973 ж Сербия 25 – маусым 1973 ж
Венгрия 25 – маусым 1973 ж Словакия 1-қаңтар 1993 ж
Грекия 25 – маусым 1973 ж Словения 24-наурыз 1992 ж
Грузия 24-наурыз 1992 жж АҚШ 25 – маусым 1973 ж
Дания 25 – маусым 1973 ж Тәжікстан 30-қаңтар 1992ж
Ирландия 25 – маусым 1973 ж Түркменстан 30-қаңтар 1992ж
Исландия 25 – маусым 1973 ж Түркия 25 – маусым 1973 ж
Испания 25 – маусым 1973 ж Өзбекстан 30-қаңтар 1992ж
Италия 25 – маусым 1973 ж Украина 30-қаңтар 1992ж
Қазақстан 30-қаңтар 1992ж Финляндия 25 – маусым 1973 ж
Канада 25 – маусым 1973 ж Франция 25 – маусым 1973 ж
Кипр 25 – маусым 1973 ж Хорватия 24-наурыз 1992 ж
Қырғызстан 30-қаңтар 1992ж Черногория 22-маусым 2006 ж
Латвия 10-қыркүйек 1991 ж Чехия 1-қаңтар 1993 ж
Литвия 10-қыркүйек 1991 ж Швейцария 25 – маусым 1973 ж
Лихтенштейн 25 – маусым 1973 ж Швеция 25 – маусым 1973 ж
Люксембург 25 – маусым 1973 ж Эстония 10-қыркүйек 1991 ж
ЕҚЫҰ-ның қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында жасалатын қызметтері
үш өлшемді қамтиды. Олар: адамзаттық, әскери-саяси және экономикалық-
экологиялық қауіпсіздік мәселелері. ЕҚЫҰ-ның осы мәселелер бойынша
атқаратын жұмысы да ауқымды: оған қару-жарақты бақылауға алу, алдын алу
дипломатиялық қарым-қатынас орнату, сенімділікті нығайту, сондай-ақ
экономикалық және экологиялық мәселелер, адам құқықтары және
демократияландыру, сонымен қатар ұйымға мүше мемлекеттердің сайлау үдерісін
қадағалау да кіреді.
1.3 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының
Қазақстанмен байланысының басталуы және қалыптасуы
Қазақстан мен ЕҚЫҰ арасындағы байланыстар тарихына қарап отырсақ, оның
тұрақты түрде қарышты дамып келе жатқанын көремiз. Қазақстан ЕҚЫҰ-ға 1992
ж қаңтар айында мүше болды. ЕҚЫҰ -ға енгеннен бастап, Қазақстан оған мүше
елдермен ынтымақтастық байланыстарды күшейтуде бірізді қағидатты ұстанымды
басшылыққа алуда.
Қазақстанның ЕҚЫҰ-мен қарым-қатынастарын бірнеше кезеңге бөліп
қарастыруға болады.
Алғашқысы – 1994-1997 жылдар, бұл – ықпалдасу іргетасының қаланған
кезеңі. Мұндағы елеулі оқиға 1995 жылы Вена қаласында Қазақстанның тұрақты
өкілдігінің ашылуы болды.
Қазақстан үшін ЕҚЫҰ-ның 1994 жылғы желтоқсан айында Будапешт (Венгрия)
қаласында өткен кезекті жиыны өте маңызды. Сол жолда тәуелсіз Қазақстанның
Президенті 55 (ол кезде Черногория әлі мемлекет болып жарияланбаған)
мемлекеттің басшылары қатынасқан жиында тұңғыш рет сөз сөйлеп, жаңа саяси
жағдайдағы жаңа мемлекет – Қазақстанның Еуропа мен Азия кеңістігіндегі
қауіпсіздік пен даму үдерістерін қамтамасыз етуге байланысты өз ұсыныстарын
ортаға салған. Дәл осы жиын үстінде Қазақстан үшін маңызды келісімге қол
қойылып, елдің мәртебесі көтерілген еді. Ол – жер бетіндегі ядролық қарулы
мемлекеттердің Қазақстанға берген қауіпсіздік кепілдігі туралы тарихи
келісім болатын. Өзімізді жаңадан әлемге таныстырып жүрген тәуелсіздіктің
алғашқы жылдары бұл келісім Қазақстанның мәртебесін көтеріп еді. Үлкен
сахнаға АҚШ Президенті Б.Клинтон, Ұлыбритания Премьері Дж.Мейджор, Франция
Президенті Ф.Миттеран, Ресей Президенті Б.Ельцинмен бірге Нұрсұлтан
Назарбаев көтеріліп, Еуропа тарихында тұңғыш рет осындай кепілдік
келісіміне қол қойылды деген сөздер жария етілгенде, дамыған елдер қатарына
қосылармыз деген сенім де нығая түскен. [21]
Сол 1994 жылы Будапеште қол қойылған келісімнің Қазақстан үшін маңызы
бүгінде артып тұр. Болашақта да оның қажеттілігі арта түсері хақ. Осыдан
кейін, 1995 жылы Қазақстанға кепілдігін Қытай үкіметі жариялады.
Міне, осындай жақсы нышаннан басталған ЕҚЫҰ-мен қарым-қатынасымыз
жылдан жылға өзінің ауқымын кеңейте түсуде. Қазір ЕҚЫҰ-ның Парламенттік
Ассамблеясымен біздің Парламент тығыз қатынаста. Қазақстан делегациясы әр
уақытта белсенділік көрсетіп, өзінің мемлекет мүддесіндегі ұсыныс-
пікірлеріне ЕҚЫҰ-ның назарын аударып отырады.
1998 жылғы 2-3 желтоқсанда ЕҚЫҰ мен Қазақстан Республикасы Үкіметі
арасында өзара түсіністік туралы, Қазақстан Республикасы Үкіметі мен
ЕҚЫҰБДИПЧ арасында өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды.
Алматыда ЕҚЫҰ-ның орталығы ашылды.
Ал ЕҚЫҰ мен әрі қарайғы ықпалдастықтың артуына 2003 жылы аталған
меморандумға қатысты хаттамаға қол қою оң әсерін тигізсе, 2004-2006 жылдар
қарым-қатынастардың нағыз жанданған тұсы болды. 2004 жылдың сәуір айында
ЕҚЫҰ төрағасы – Болгарияның сыртқы істер министрі Соломон Пасси келіп, оның
сапары кезінде Алматыдағы ЕҚЫҰ Орталығының жаңа басшысы И.Викки өз жұмысына
кірісті.
Қазақстан ЕҚЫҰ-ның экономикалық-экологиялық, әскери-саяси және
гуманитарлық қызметінің үш өлшемін ілгері жылжытуға үлес қосқан бірқатар іс-
шараларды жүргізді.[22]
Қазақстан Астанада ЕҚЫҰ басшылығының, Ұйымға қатысушы мемлекеттер,
академиялық және діни топтар, азаматтық қоғам өкілдерінің қатысуымен 2006
жылғы 17-18 мамырда ЕҚЫҰ-ның адамдарды сатуға қарсы іс-қимыл жөніндегі
өңірлік конференциясын және Алматыда “Мәдениетаралық, дінаралық және
этносаралық түсіністік” кеңесін өткізді. ЕҚЫҰ шеңберінде алғаш рет,
әсіресе, жаһандану, жаңа қыр көрсетулер мен қатерлер жағдайында
тұрақтылықтың басты факторларының бірі ретінде толеранттылықтың маңызы және
діндер, мәдениеттер мен өркениеттер үнқатысуын өрістету үшін ЕҚЫҰ-ның
әлеуетін барынша пайдалану қажеттігі ерекше атап көрсетілді.
Айта кетсек әскери-саяси өлшем саласы бойынша Венада 2006 жылғы 29
мамыр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz