Кеңес дәуіріндегі заң ғылымы

КІРІСПЕ

Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы (Кеңес Одағы, КСРО) - Еуропада 1922 жылдан 1991 жылға дейiн және Азия бар болған мемлекет. КСРО 1/6 бөлiгi мекенделетiн орналасты кептiр және 1917 жылға Ресейлiк империя Финляндия, Поляк патшалығының бөлiгiсiз орналасатын және (Карстың жерi, Түркия қазiр) кейбiр басқа аумақ аумақтағы әлемiнiң елiн аудан бойынша өзi iрi болды, бiрақ шамшатпен, Оңтүстiк Сағалинмен және Курилдермен ғалициямен, Закарпатьемен, Пруссияның бiр бөлiгi, Северндермен. Кеңес одағы құрамында Қазақстан да болған.
Кеңес дәуірінде де заң ғылымының негізгі салалары – азаматтық, қылмыстық, сот құқықтары орыстық жүйемен қалыптастырылды. Әдет-ғұрып заңдарына күйе жағылып, олардың сан ғасырлар бойы қазақ қоғамына қызмет етіп келгені ескерілмей, қайта ескіліктің сарқыншақтары деген желеумен тәрік етілді. Сөйтіп, Қазақстандағы заң ғылымы Тамырынан ажыратылып, батыстық жүйеге көшті. Батыстық жүйе қазақ халқы үшін пайдалы ма, жоқ па, ол жағын зерделеген ешкім болмады. Дегенмен, батыстық үрдісте даму сипатына қарамастан заң ілімін, заң құрылысын жете танып, зерделейтін отандық ғылым қалыптаса бастады. Отандық заң ғылымы, негізінен, кеңестік сипатта жүйеленді. Қазақстанда кеңестік дәуірде заң ғылымы-ның негізгі салалары – азаматтық, қылмыстық және сот құқықтары қалыптасып дамыды. Оның үстіне мүлде жаңа құқықтық салалар пайда болды. Олар: жер, су, орман, кен, табиғат қорғау, еңбек, еңбекпен түзеу, тұрғын үй, шаруашылық, мемлекеттілік, әкімшілік, ұжымшар, кеңшар, көлік құқықтары.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. Қазақ Энциклопедиясы, 4 том 3 бөлім.
2. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
1. Кеңес Дәуіріндегі Заң Ғылымы
2. Кеңес дәуірі 1918 — 1940 жылдары
3. 1941 — 1945 жылдары
4. 1946 —1959 жылдары
5. 1960 — 1985 жылдары
6. 1986 — 1991 жылдар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы (Кеңес Одағы, КСРО) - Еуропада
1922 жылдан 1991 жылға дейiн және Азия бар болған мемлекет. КСРО 16 бөлiгi
мекенделетiн орналасты кептiр және 1917 жылға Ресейлiк империя Финляндия,
Поляк патшалығының бөлiгiсiз орналасатын және (Карстың жерi, Түркия қазiр)
кейбiр басқа аумақ аумақтағы әлемiнiң елiн аудан бойынша өзi iрi болды,
бiрақ шамшатпен, Оңтүстiк Сағалинмен және Курилдермен ғалициямен,
Закарпатьемен, Пруссияның бiр бөлiгi, Северндермен. Кеңес одағы құрамында
Қазақстан да болған.

Кеңес Дәуіріндегі Заң Ғылымы

Кеңес дәуірінде де заң ғылымының негізгі салалары – азаматтық, қылмыстық,
сот құқықтары орыстық жүйемен қалыптастырылды. Әдет-ғұрып заңдарына күйе
жағылып, олардың сан ғасырлар бойы қазақ қоғамына қызмет етіп келгені
ескерілмей, қайта ескіліктің сарқыншақтары деген желеумен тәрік етілді.
Сөйтіп, Қазақстандағы заң ғылымы Тамырынан ажыратылып, батыстық жүйеге
көшті. Батыстық жүйе қазақ халқы үшін пайдалы ма, жоқ па, ол жағын
зерделеген ешкім болмады. Дегенмен, батыстық үрдісте даму сипатына
қарамастан заң ілімін, заң құрылысын жете танып, зерделейтін отандық ғылым
қалыптаса бастады. Отандық заң ғылымы, негізінен, кеңестік сипатта
жүйеленді. Қазақстанда кеңестік дәуірде заң ғылымы-ның негізгі салалары –
азаматтық, қылмыстық және сот құқықтары қалыптасып дамыды. Оның үстіне
мүлде жаңа құқықтық салалар пайда болды. Олар: жер, су, орман, кен, табиғат
қорғау, еңбек, еңбекпен түзеу, тұрғын үй, шаруашылық, мемлекеттілік,
әкімшілік, ұжымшар, кеңшар, көлік құқықтары.

Кеңес дәуірі
1918 — 1940 жылдары
Кеңес өкiметi орнағаннан кейiн қоғамдық-саяси және экономикалық-әлеуметтік
қатынастарда түбiрлi өзгерiстер жүзеге асырылды. Барлық жердi мемлекет
меншiгiне алу, помещиктер жерлерiн тәркiлеу, жердi шаруаларға тегiн беру
туралы декрет жарияланды. Кеңестiк дәуiрдiң алғашқы кезеңдерiнде өндiрiс
құрал-жабдықтарын мемлекеттік меншiгiне айналдыру, қоғамдастыру iсiне
басшылық жасау мақсатымен социалистік мемлекеттік органдар, оның iшiнде
халық шаруашылық органдары құрылды. Банктер, iрi өнеркәсiп орындары, көлiк,
т.б. шаруашылықтың шешушi салалары мемлекет меншiгiне көштi. Сөйтiп,
өндiрiс құрал-жабдығына социалдық меншiктi орнату, халық шаруашылығын
жоспарлы дамыту, аймақтардың экономикасын КСРО халық шаруашылығы кешенiнiң
бiр бөлiгi ретiнде өркендету, т.б. негiздерiнде социалдық экономикалық
жүйесi қалыптаса бастады. Қазақ өлкесiнде өндiрiс құрал-жабдықтарын
мемлекет меншiгiне алу, жердi тәркiлеу үдерiсi саяси, экономикалық,
әлеуметтік өзiндiк ерекшелiктерге байланысты 20-жылдардың бас кезiне дейiн
созылды. Бұл кезеңде өлкеде халық шаруашылығының барлық салалары бойынша
мемлекет меншiгiне алынған кәсiпорындар саны 1 мыңға жуықтады. Олардың
iшiнде iрiлерi: Қазақ (қырғыз) кен өнеркәсiбi акционерлік қоғамы, Кендi
Алтай кәсiпорындары, Екiбастұз көмiр кендерi, Спасск мыс қорыту зауыты,
Атбасар мыс кенiнiң зауыттары мен кенiштерi, Қарағанды мен Байқоңыр
кендерi, Орал — Жем өңiрiнiң мұнай кәсiпшiлiктерi.

Қазақ халқы Азамат соғысына (1918 — 1920) жаппай қатыспағанымен, ерiксiз
араласуға мәжбүр болды. Қазақ жерi ақтар мен қызылдардың майдан шебiне
айналды. Бұған қоса қазақтарға қарсы азық түлiк майданы, “Азық-түлiк
армиясының” және “Соғыс коммунизм саясатының” шабуылы салдарынан халық
үркiншiлiк кезеңдi бастан кешiрдi. Шаруашылығы күйреп, шаңырағы шайқалған
қазақтар 20-жылдардың басында ашаршылыққа ұшырады. Азамат соғысынан кейiнгi
кезеңде Қазақстанда күйзелген халық шаруашылығын Жаңа экономикалық саясат
(НЭП) негiзiнде шаруашылықтарды қалпына келтiру жұмыстары өрiстетiлдi. Ең
алдымен, өнеркәсiп пен ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң маңызды түрлерiн
өндiрудi Қазан төңкерiсiне дейiнгi деңгейге жеткiзу көзделдi. Жер-су, т.б.
реформалар жүргiзiлдi. Орта Азия республикалары мен Қазақстанның
мемлекеттік-аумақтық жiгi межелендi. Қазақстанның аумағы 2,7 млн. км2 болып
белгiлендi, халқы 5,4 млн. адамға жеттi. 1926 — 1928 жылдары қазақ
ауылдарында 1370 мың гектар шабындық, 1250 гектар егiндiк жер қайта
бөлiндi. 1927 — 1928 жылдары республикада халық шаруашылығын қалпына
келтiру аяқталып, өнеркәсiптi индустрияландыру, ауыл шаруашылығын
ұжымдастыру кезеңiне аяқ басты. Экономиканың аграрлы бөлiмi Кеңес
мемлекетiнiң экономикалық дамуындағы ең басты мақсат – индустрияландырудың
жылдамдатылуын демеуге тиiс болды. 20-жылдардың аяғында басталған
ұжымдастыру шаруаларды өнеркәсiптен мүлдем алшақтатты (қ. Ұжымдық
шаруашылық). Iрi социалистік егiн шаруашылығын құруға ұмтылу “тәрбиелiк
маңызға” ие болды. Қазақстанда ұжымдастыру 1932 жылдың көктемiнде аяқталады
деп ұйғарылды. Жосықсыз жылдамдатылған үдерiс 1925 — 32 ж. ел басқарған
Ф.И. Голощекиннiң арандатушылық тәжiрибесiне айналды. Ұжымдастырудың ең
ауыр зардаптарының бiрi байларды тәркiлеу болды. “Аша тұяқ қалмасын, асыра
сiлтеу болмасын” деген ұранмен басталған ұжымдастыру кезiнде қазақтардың
малы тiгерге тұяқ қалдырылмай сыпырып алынды. 1930 жылғы 15 наурызға дейiн
Қазақстанда 3113 адам сотталып, қамауға алынды, 2450 шаруа қоныс аударды.
Қазақстан аумағы Кеңес мемлекетiнiң басқа аймақтарындағы “кулактардың жер
аударылатын” мекенiне айналды. Шаруалардың басына түскен жазалаудың алдында
астық дайындау науқаны жүргiзiлiп, астық қоры, тұқымдық қоры тәркiлендi.
Мұның арты күнкөрiстiк iшiп-жемiнен айрылған қазақ халқын жоңғар
шапқыншылығы кезiндегi “ақтабан шұбырындымен” салыстыруға болатын алапат
ашаршылыққа соқтырды. Ашаршылық пен оның ауыр зардабы құрбандарының саны 1
млн. 750 мың адамға, яки бүкiл қазақ халқының 40%-на жеттi. 1 010 мың қазақ
тарихи отанын тастап үдере көшуге мәжбүр болды. Үкiметтiң солақай
белсендiлiкпен малды қырғынға ұшыратуы салдарынан қазақ қоғамының негiзгi
азық-түлiк қоры болып табылатын дәстүрлi мал шаруашылығы қатты күйзелiске
ұшырады. Малшы көшпендiлердi сәтсiз отырықшыландыру ұжымшарларға соққы
болып тидi.

1-бесжылдық (1929 — 32) тұсында Қазақстанда 40 өнеркәсiп iске қосылды,
өнеркәсiп өнiмiнiң жалпы көлемі 3,2 есе артты. Оның жеке салалары: түстi
металлургия өнiмi 6,1 есе, құрылыс материалдары — 6,9, химия — 5,3, металл
өңдеу — 4, отын — 3,1 есе өстi.

2-бесжылдық (1933 — 37) кезiнде Қазақстанның табиғи қорларын қарқынды игеру
iсi жалғастырылды. Шымкент қорғасын зауыты, Балқаш мыс қорыту, Ащысай
полиметалл, Ақтөбе химия комбинаттары, Қарағанды көмiр алабының шахталары,
Ембi мұнай кәсiпшiлiктерi, т.б. барлығы 120 өнеркәсiп пайдалануға берiлдi.
Олардың арасында алдымен ұзындығы 1500 км Түркiстан — Сiбiр темiр жолы
(Түрксiб) өлке экономикасының өсуiне зор ықпал еттi. Республикада тамақ
өнеркәсiбi де даму жолына түстi. Семейде ет-консервi, Гурьев (қазiргi
Атырау) пен Арал қалаларында балық, Алматыда жемiс-жидек, Петропавл,
Ақтөбе, Шымкент, Қарағандыда ет комбинаттары салынды. Жеңiл және жергiлiктi
өнеркәсiп салаларында да ондаған кәсiпорындар бой көтердi. 1938 — 1940
жылдары 700 кәсiпорын iске қосылды. 1940 жылы Қарағанды көмiр алабының
өндiрiсi 1913 жылмен салыстырғанда 77,5 есе көбейiп, 6460 мың т-ға жеттi.
Ембi мұнай кәсiпшiлiктерiнiң өндiрiстiк қорлары жаңартылды. 1940 жылы
республикада 700 мың т мұнай өндiрiлдi. Қарағанды, Алматы, Балқаш, Шымкент
электр станциялары, Үлбi су электр станциясы пайдалануға берiлдi. Өскемен
электр стансасы, бiрнеше жылу-электр станциялары салына бастады. 1940 жылы
632,4 млн. кВт сағ, яғни 1928 жылғы деңгейден 85 есе артық электр қуаты
өндiрiлдi. Жалпы алғанда республиканың өнеркәсiп өнiмi Қазан төңкерiсiне
дейiнгi деңгейден 13 есе, ал ауыр өнеркәсiп бойынша 20 есеге жуық артты.
Халық шаруашылығының жалпы өнiмiнде өнеркәсiптiң үлес салмағы 60% болды
(1940).

1941 — 1945 жылдары

2-дүниежүзілік соғыс жылдары (1941—45) республика алдына айрықша қиын,
кезек күттiрмейтiн және бiр-бiрiмен байланысты мiндеттер қойылды. Бұл КСРО-
ның батыс аудандарынан көшiрiлген өнеркәсiп орындарын қабылдау, оларды
тиiстi жерлерге тездетiп орналастыру, өнiм өндiрудi кiдiрiссiз жолға қою
болатын. Экономиканы түгелдей соғыс жағдайына бейiмдеу, өндiрiс қуаттарын
үнемi арттыру, майданды барлық керектi заттармен қамтамасыз ету қажет
болды. Республика бұл мәселелердi ойдағыдай шештi. 1941 жылдың 4-тоқсанында
және 1942 жылдың басында Орта Азия мен Қазақстанға көшiрiлген 250
кәсiпорынның жартысынан астамы (142) Қазақстанға орналастырылды. Көшiрiлген
және жаңадан салынған зауыттар мен фабрикаларды iске қосу нәтижесiнде жұмыс
iстеп тұрған негiзгi қорлардың өндiрiстiк қуаты бiршама артты. Жаңа
өнеркәсiп салалары пайда болды, олар: қара металлургия, мұнай өндiру, ауыл
шаруашылығы машиналарын жасау, станок жасау, кен және шахта жабдықтарын
өндiру, сығымдағыш-автомат шығару, шағын литражды моторлар, прокат,
құбырлар, сымдар, жасанды талшық жасау, т.б. Мата, жүн иiру, тоқыма заттар,
шұлық, метиз-фурнитура, айна, кондитер, жемiс-консервi, темекi және шай
өлшейтiн өндiрiстер жұмыс iстедi. Соғыс жылдарында Ақтөбе ферроқорытпа
зауыты, Қазақ металлургия зауыты, Текелi полиметалл комбинаты, Қарағанды
көмiр шахталары, Ембi мұнай кәсiпшiлiктерi, Гурьев (қазiргi Атырау) мұнай
айыру зауыты, кен байыту фабрикалары, кенiштер, Қаратау кен-химия
комбинаты, электр станциялары, жеңiл және тамақ өнеркәсiбi орындары,
жүздеген км темір жол желiлерi iске қосылды. Түстi металлургия өнiмдерiнiң
маңызы артты, мыс өнiмдерiн өндiру 1,5 есе өстi. Қазақстан ел қорғанысына
аса қажеттi қорғасын беретiн негiзгi базаға айналды. Қысқа мерзiм iшiнде
мыс пен қорғасын қақтамаларын өндiру игерiлдi. Балқаш жұмысшылары мыс
өндiрудi 10 есе, молибдендi 20 есе, түстi металл қақтамасын 2 есе арттырды.
Ақтөбе ферроқорытпа зауыты мен Жездi марганец кенiшi ел қара
металлургиясының қажеттерiн едәуiр дәрежеде қанағаттандырып отырды. Қазақ
металлургия зауыты 1944 жылы желтоқсанда тұңғыш рет болат бердi. Республика
майдан мен тылды көмiрмен, мұнаймен, түстi және қара металдармен жабдықтау
жөнiндегi жетекшi базалардың бiрiне айналды. Елдi көмiрмен жабдықтайтын кен
орнының бiрi ретiнде Қарағанды көмiр алабын дамытуға баса назар аударылды.
Соғыс кезiнде Қарағанды кеншiлерi 34 млн. т-дан астам көмiр өндiрдi,
Оңтүстік Оралға берiлетiн кокстелетiн көмiр көлемі 90% өстi. Қазақстанның
мұнай өндiрiсi бүкiл соғыс жылдары майданды мұнай өнiмдерiмен қамтамасыз
еттi. Гурьев мұнай айыру зауыты iске қосылуына байланысты әскери техника
жоғары октанды бензинмен және сапалы жағар маймен қамтамасыз етiле бастады.
Қазақстанның отын және металлургия өнеркәсiптерi жоғары қарқынмен дамыды.
Соғыс жылдарында Қаратау кен-химия зауыты (1944), Қарағанды синтетикалық
каучук зауыты (1943), Қостанай жасанды талшық зауыты, Гурьев (Атырау) мұнай
айыру зауыты (1945) салынды. Алматы ауыр машина жасау зауыты, Шымкент пресс-
автоматтар зауыты, Целиноград (Астана) “Қазақ ауыл шаруашылық машинасы”,
Орал арматура зауыттары жалпы одақтық маңызға ие болды. Армияны киiм-
кешекпен және соғыс жабдықтарымен, ал халықты күнделiктi тұтыну заттарымен
жабдықтаған жеңiл және тамақ өнеркәсiбiнiң маңызы ерекше. Маман жұмысшылар
мен қызметкерлердiң соғысқа кетуiне байланысты кәсiпорындарды жұмыс күшiмен
қамтамасыз ету қиындай түстi. Әйелдердi, жас жеткiншектердi, қарт кiсiлердi
жұмысқа тартуға тура келдi. Қазақстанда соғыс жылдары 102 мың жас жұмысшы
тәрбиелендi. 1945 жылы өнеркәсiп өндiрiсiнде iстейтiндердiң саны 255,4 мың
адамға жеттi. Соғыстың алғашқы жылында қорғаныс қорына республика халқынан
түскен ақша мөлшері 700 млн. сомнан асты. Соғыс кезiндегi қиындықтарға
қарамастан 1945 жылы мұнай өндiру 1940 жылмен салыстырғанда 1,3 есе, көмiр
— 1,7, электр энергиясын өндiру 1,8 есе артты. Соғыс жылдарында
республикада ауыл шаруашылығы салалары тез дамыды. 1942—1943 жылы ауыл
шаруашылығы дақылдарының егiс көлемі 1 млн. га-дан астам ұлғайды. Қазақстан
ауылдары мен деревнялары зор жiгермен еңбек еттi. Республика шаруашылықтары
мемлекетке 5839 мың т астық, оның iшiнде 3568 мың т бидай, 241 мың т
картоп, 174 мың т көкөнiс, 1389 мың т қант қызылшасы, 323 мың т мақта, 738
мың т мал мен құс етiн, 1146 мың т сүт, 64 мың т жүн өткiздi.

1946 —1959 жылдары

Көлiк пен байланыс жүйесiн дамыту жөнiнде қыруар жұмыстар жүргiзiлдi.
Республика аумағында темір жолдың пайдалану ұзындығы 1631 км-ге, жүк
тасымалы 5,7 млн. т-ға жеттi. Уралды көмiрмен қамтамасыз етуде маңызды рөл
атқарған Қарталы — Ақмола (Астана) темір жол желiсi қатарға қосылды. Гурьев
(Атырау) — Қандағаш, Жамбыл (Тараз) — Шолақтау темір жол желiлерi
пайдалануға берiлдi. Күрделi құрылыс көлемi ұлғайды.

2-бесжылдықта барлық салалар бойынша 721 млн. сом күрделi қаржы игерiлсе, 4
жарым жыл iшiнде (1941 — 1946) 981 млн. сом игерiлдi. Соғыстан кейiнгi
бесжылдықтарда (1946 — 1960) Қазақстан экономикасы бейбiт жағдайға
көшiрiлiп, қандай да болсын халық шаруашылығы мәселелерiн шеше алатын,
одақтың негiзгi ауыл шаруашылығы базаларының бiрiне айналды. Жаудың басып
алуынан (оккупациядан) зардап шеккен және өнеркәсiптiң соғысқа дейiнгi
дәрежесiне 1949 жылдың аяғында ғана жеткен аудандардан Қазақстан халық
шаруашылығының өзгешелiгi сонда, ол қалпына келтiру кезеңiне соқпай,
бұрынғысынша ұдайы өндiрiс негiзiнде дамыды. Қазақстан бұл аудандарға
металл, отын, шикiзат қорларын, құрылыс материалдарын, жабдық, азық-түлiк,
асыл тұқымды мал, т.б. жөнелтiп тұрды.

4-бесжылдықта (1946 — 50) өнеркәсiптiң “А” тобы салаларын және ауыл
шаруашылығын өркендету үшiн республикада барлық күрделi қаржының тиiсiнше
40,2%-ы және 14,2%-ы пайдаланылды. Одақтық өнеркәсiптiң жалпы өнiмiнiң 1940
— 1950 жылдары өсу қарқыны 17,3% болса, Қазақстан өнеркәсiбiнiң өсу қарқыны
23,2%-ға жеттi. Кәсiпорындардың саны 4 мыңға жеттi. Осы жылдары Қазақ
металлургия, Балқаш мыс қорыту, Балқаш кен-металлургия зауыттары, Лениногор
(Риддер) қорғасын комбинаты, Шымкент қорғасын, Өскемен қорғасын-мырыш,
Ақтөбе ферроқорытпа зауыттары мен Ақтөбе химия комбинаты, Жамбыл (Тараз)
суперфосфат зауыты, мұнай өндiретiн Қаратон және Мұнайлы кәсiпшiлiктерi,
т.б. кәсiпорындар салынып, өндiрiстiк қуаттары кеңейтiлдi. Машина жасау
және метал өңдеу өнеркәсiбi негiзiнен қайта құрылды. Темір жолдың
пайдаланылатын бөлiгiнiң ұзындығы Қазақстан аумағында 1940 жылы 6,6 мың км
болса, 1945 жылы 8,2 мың км-ге, 1950 жылы 8,4 мың км-ге, 1960 жылы 11,5 мың
км-ге жеттi. Өзен және автомобиль көлiгi жедел дамыды. Жүк тасымалы 1950
жылы 1945 жылмен салыстырғанда 1,9 есе артты. Республиканың 21 қаласында
автомобиль қатынасы орнады. 1950 жылы мемлекеттік және кооперативтік бөлшек
сауда тауар айналымы 1940 жылы деңгейiнен 48% өстi. Тұрғын үй құрылысының
қарқыны жеделдетiлдi. Қала мен жұмысшы қыстақтарының тұрғын үй қоры 5 млн.
м2-ден астам өстi, ауылдық жерлерде 100 мың м2 үй салынды. 1946 жылы оқу-
ағарту, денсаулық сақтау, әлеуметтік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.