Жүн. Жүн шикізаты, өнімдері

1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
3. Қорытынды

Жүн мен қылшық былғары мен тон өндірісінің өте бағалы өнімі, себебі олар тоқыма өндірісінің негізгі шикізаты болып табылады. Солай бола тұрса да былғары өндірісінде жүнді жинап алуға жөнді көңіл бөлінбейді. Мех және тон өндірісінде жинайтын жүнді зауыттық жүн деп атайды. Зауыттық жүннің сапасы тірі малдан қырқып алған жүннен нашарлау болады. Теріде ұзақ, нәрсіз тұрған жүн қаттылау, бос және жөнді боялмайды.
Былғары өндірісінде жүңді өзеңмен байланысын әлсіретіп барып, механикалық жолмен жүн сыпырғыш машиналарда сыпырып тастау арқылы алады.
Бағалы жүні бар терілерді мысалы: кой, ешкі немесе шошқа терілері, ферментативтік немесе механикалық жолмен тазартады. Мех өндірісінде жоғары бағалы жүнді қой терісінен қырқып алады.

Негізгі бөлім.
Алынған жүнді тоқыма өндірісіне жібереді. Жүн мен қылшықтың сапасы мен шығымы малдың тұқымына, жынысына, сойған кездегі салмағына және оның тұрған жерінің климатына, бағу жағдайына байланысты.
Жүн мен қылшықтық сипаттамасы. Былғары зауытынан алынатын жүн шикізат түріне қарай бөлінеді: сиыр (мүйізді ірі қараның терісінен алынған) жылқы, қой және ешкі жүндері.
Негізінен былғары зауыттарынан сиыр жүні алынады. Бірақ ең бағалысы қой жүні. Жағу арқылы алынған жүннің сапасы онша жақсы болмайды, өйткені күкіртті натрий оның сапасына кері әсер етеді, жүнді бұзады. Ешкі жүні ұзын қылшықтан және майда түбіттен тұрады. Ол екеуі де ете бағалы шикізат. Қылшық жүн щетка өндірісінде қолданылады. Өндірісте жүнді қалыңдығы бойынша сұрыптайды: 1-жіңішке, 2-жіңішкерек, 3-қатты, 4-қаттылау, ал, ұзындығы бойынша: 1) 35 мм және одан ұзын; 2) 25—35 мм; 3) 10—25 мм, түріне қарай: ақ, сұр және түрлі түсті.
Жүн сапасының негізгі көрсеткіштері ондағы болатын майлы заттардың, минералды қосындылардың, тері өзеңі мен шелдің шамасына байланысты болады. Шошқа терісінің қылшығы бағалы қосалқы шикізат болып табылады. Қылшықтың жүннен айырмашылығы оның ұшының сыртқы қабатының бірнеше тарамға бөлінуінде. Мұндай қылшықтарды сурет салатын және бояйтын щетка жасауға қолданады.
Қыста сойылған жасы жеткен шошқаның қылшығы өте ұзын, қатты, берік және жылтыр болады, оның ішінде арқа мен мойын қылшығы бағаланады. Қылшық жүннің сапасы оны алу әдісіне байланысты. Оны алу үшін натрий сульфиді мен ферментативті әдіс, күлдеу, қыру және жұлу әдістері қолданылады.
Жүнді жинау, тазалау және тасымалдау. Мех өндірісіңде қырқылған жүн, желдеткіш-вентиляторлар арқылы арнаулы бункерге түседі, әртүрлі ұзындықтағы жүннің араласып кетпеуі үшін бункер тез-тез босатылып тұрады. Тері қалдықтарынан тазартылған жүн сортталып, 2-3 рет кептіріліп, кептірілгеннен соң, суытып орап, салмағы 60-70 кг-ға жететін бумаға тең жасалынады. Жүнді матаға желімдеу арқылы жасанды мех алуға болады.
Былғары өндірісіндегі қалдық жүнді былай тазартады. Жүн сыпыратын машинадан өткен соң, оны шайып, кептіріп, буып тең жасайды. Күлдеу цехындағы жүн майлы заттар және минералды тұздармен былғанып түседі. Мұндай күйде ол тез гидродизге түсіп, бұзылып кетпеуі үшін оны жуады. Күлдеуден өткен жуылмаған жүнді 6 сағаттан аса сақтамау керек, ал жағып сылау әдісі арқылы сыпырылған жүнді 1 сағаттан аса сақтауға болмайды.

1.Арғынбаев X., Казақтың мал шаруашылығы жайында этнографиялық очерктер. А., 1969;
2.А. Бекенов, X. Қыдырбаев. Сирек кездесетін хайуанаттарды қорғау.
3.Есентаев.Е.ақ жүнді құрықты қойлар.-Алматы,1985.
4.Ә. Жұмадилов., А. Бекенов., X. Қыдырбаев. Қазақстан қорықтары.
"Қайнар" баспасы, Алматы,— 1980.
5.Иойриш.Н.П. Ара шарушылығының өнімдері және оны пайдалану.-Алматы,1998.