Үлбір және тондық терілерінің жартылай фабрикаттарының көрсеткіштері және оларды анықтау және сұрыптау әдістері
Кіріспе
Негізгі бөлім
Үлбір аң терісі және тондық қой терісі бұйымдарының классификациясы.
Аң терісінен бас киімдерді топтастыру және олардың сұрыптамасы.
Бас киімдер туралы жалпы мәліметтер.
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі.
Негізгі бөлім
Үлбір аң терісі және тондық қой терісі бұйымдарының классификациясы.
Аң терісінен бас киімдерді топтастыру және олардың сұрыптамасы.
Бас киімдер туралы жалпы мәліметтер.
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі.
Менің курстық жұмысымның мақсаты, қазіргі замаңғы үлбір және былғары бұйымдарын тұтынатындардың бір проблемасы болып табылатын мәселе жайлы ақпарат жинап , сол проблеманы шешу жолдарымен оқып танысу. Нарықта тұтынушылар саны жылдан жылға өсіп келеді. Олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында өте көп өңдіріс орындары ашылған. Өңдірістердің көбі жеке меншік болғандықтан, өнімдерінің яғни тауардың сапасы үнемі талапқа сай бола бермейді, кейде тіпті тауарларда дефектілер табылып жатады. Осындай жағдайларда тұтынушылардың құқықтары туралы заң бойынша өнімді экспертизаға жөңелту арқылы бұл мәселе реттеледі. Экспертиза жүргізудің қоғам өміріне әкелетін ең бірінші пайдасы,ол өнімнің сапасын арттыру.Бұйымның сапасы деп оның қолданылытын мақсатына байланысты, талаптарға сәйкес болу дәрежесін көрсететін қасиеттер жиынтығын айтамыз. Өнімнің қасиеттері оның өндіру және пайдалану кезінде байқалатын объективтік, өзіндік ерекшеліктерін қарастырамыз. Нарықтық экономиканың негізгі талабы еңбек, шикізат және энергетикалық шығындарды барынша аз жумсай отырып, мейлінше жоғары сапалы және сұранысқа ие өнім алу болып табылады.Стандарттар аң терісі-үлбір шикізатының бірнеше ұқсас түрлеріне немесе біреуіне қойылады. Олардың мазмұнына байланысты құрлымы болады және негізгі үш бөлімнен тұрады: техникалық талаптар; қабылдау тәсілі және зерттеу әдісі; қаптау, таңбалау және тасымалдау.
МЕМСТ-тың бірінші бөлімінде сапасын талап ететін шикізат белгілерінің сипаттамасы мен түрлерінің атауларын, құрайды, сәйкес көрсеткіштер бойынша (өлшеміне, сортына, ақауларына, жүнді жабынның биіктігіне, бояуына және т.б) сорттау тәсілдерін құрайды.
Екінші бөлім шикізатты қабылдау тәсілін және олардың сапасының бақылау әдісін құрайды.
Үшінші бөлімде қаптау, таңбалау және тасымалдау тәсілдері түсіндіріледі немесе қандайда бір шикізат түрлерін таңбалау және қаптау бойынша кәзіргі МЕМСТ-ға сәйкес нұсқау беріледі.
Аң терісі – үлбір шикізатын сұрыптау стандарттармен негізделеді. Терілерді сорттау МЕМСТ – тың талаптарына сәйкес өлшемдерді өлшеу мен сапа құнына негізделген.
Аң терісі – үлбір шикізаттарының сапасы жүнді жабынның жағдайына (үлпілдегіне, жылтырлығына, қалыңдығына, биіктігіне, жібектігіне), былғары тканінің беріктігіне, ақауларға байланысты болады. Сапа құны әдетте органолептикалық әдіспен, яғни жете қадағалаумен жүргізіледі.
Сорттауда теріні түріне, кряжасына, сортына, ақауларына қарай бөледі.
Сол уақытта күрт айқындалған жыныстық және дара өзгергіштікпен терісі қымбат аңдардың жеке түрлері үшін, стандарт терінің өлшемдері, түсі, жүнді жабындының суреті бойынша сұрыптуды енгізеді.
Сұрыптауды жеткілікті жарықта, еңдұрысы күндізгі жарықта (жарқын күн жарығында емес), жеткілікті жалпақ (1м-ден тар еес), тегіс сүргіленген үстелдерде жүргізеді. Электр жарығының спектрін күндізгінің спектріне жақындатаын, күндізгі шам жарықтары қолдануға жол беріледі.
Сұрыптаудың негізгі әдістері.
1. Терлердің барлық партиясын түрлер бойынша бөлу.
2. Терінің ақауларын және сұрыптарын, түстерін, өлшемдерін, кряждарын анықтау:
Терілерді тексеру барысында жнді жабындысы тегіс және бірқалыпты жататындай етіп сілку қажет. Ұсақ терілерді (сусар, қара күзен, саз күзен, ондатр, т/б) сол қолмен жаясынан, оң қолмен тұмсығынан ұстап, оң қолмен толқы тәрізді қозғалыстармен сілкілейді. Көбірекірі терілерді жаясынан үстелге салады және сол қолмен қысыңқырайды, ал оң қолымен тұмығынан ұстап, толқын тәрізді сілкілейді.
Қылшығы сыртқа бағытталған терілерде сұрыптаушы алдымен жота бөлігінің бойымен жүнді жабындының күйін тексереді, артынан теріні құрссақ жағынан тексереді. Мойын мен жалартын ерекше мұқият тексеру керек, өйткені басқаларға қарағанда, осы үлскілерде күзде қылшығы кешірек жетіледі, көктемде түлеудің басына таман қылшығы сирей бастайды.
МЕМСТ-тың бірінші бөлімінде сапасын талап ететін шикізат белгілерінің сипаттамасы мен түрлерінің атауларын, құрайды, сәйкес көрсеткіштер бойынша (өлшеміне, сортына, ақауларына, жүнді жабынның биіктігіне, бояуына және т.б) сорттау тәсілдерін құрайды.
Екінші бөлім шикізатты қабылдау тәсілін және олардың сапасының бақылау әдісін құрайды.
Үшінші бөлімде қаптау, таңбалау және тасымалдау тәсілдері түсіндіріледі немесе қандайда бір шикізат түрлерін таңбалау және қаптау бойынша кәзіргі МЕМСТ-ға сәйкес нұсқау беріледі.
Аң терісі – үлбір шикізатын сұрыптау стандарттармен негізделеді. Терілерді сорттау МЕМСТ – тың талаптарына сәйкес өлшемдерді өлшеу мен сапа құнына негізделген.
Аң терісі – үлбір шикізаттарының сапасы жүнді жабынның жағдайына (үлпілдегіне, жылтырлығына, қалыңдығына, биіктігіне, жібектігіне), былғары тканінің беріктігіне, ақауларға байланысты болады. Сапа құны әдетте органолептикалық әдіспен, яғни жете қадағалаумен жүргізіледі.
Сорттауда теріні түріне, кряжасына, сортына, ақауларына қарай бөледі.
Сол уақытта күрт айқындалған жыныстық және дара өзгергіштікпен терісі қымбат аңдардың жеке түрлері үшін, стандарт терінің өлшемдері, түсі, жүнді жабындының суреті бойынша сұрыптуды енгізеді.
Сұрыптауды жеткілікті жарықта, еңдұрысы күндізгі жарықта (жарқын күн жарығында емес), жеткілікті жалпақ (1м-ден тар еес), тегіс сүргіленген үстелдерде жүргізеді. Электр жарығының спектрін күндізгінің спектріне жақындатаын, күндізгі шам жарықтары қолдануға жол беріледі.
Сұрыптаудың негізгі әдістері.
1. Терлердің барлық партиясын түрлер бойынша бөлу.
2. Терінің ақауларын және сұрыптарын, түстерін, өлшемдерін, кряждарын анықтау:
Терілерді тексеру барысында жнді жабындысы тегіс және бірқалыпты жататындай етіп сілку қажет. Ұсақ терілерді (сусар, қара күзен, саз күзен, ондатр, т/б) сол қолмен жаясынан, оң қолмен тұмсығынан ұстап, оң қолмен толқы тәрізді қозғалыстармен сілкілейді. Көбірекірі терілерді жаясынан үстелге салады және сол қолмен қысыңқырайды, ал оң қолымен тұмығынан ұстап, толқын тәрізді сілкілейді.
Қылшығы сыртқа бағытталған терілерде сұрыптаушы алдымен жота бөлігінің бойымен жүнді жабындының күйін тексереді, артынан теріні құрссақ жағынан тексереді. Мойын мен жалартын ерекше мұқият тексеру керек, өйткені басқаларға қарағанда, осы үлскілерде күзде қылшығы кешірек жетіледі, көктемде түлеудің басына таман қылшығы сирей бастайды.
1. Қыдырбаев Х. Терісі бағалы аңдар- оларды пайдалану және қорғау – Алматы, Қайнар, 1982 ж.
2. Елемесов К.Е., Закиров М.Д. Қарақөл елтірісі аң терісі және тоңдық қой терісі шикізаттарының тауартануы 1-2 бөлімі, Алматы, 1993 ж.
3. Жангисин Д. Мал терісінің сапасын жақсарту жолдары- Алматы, 1997 ж.
4. Ақжігітов М. Мал шаруашылығынан алынатын шикізаттың сапасын арттыру – Алматы, Қайнар, 1975 ж.
5. Көшербаев Ч.К., Садуов М., Кенжебау М.Ш. Бағалы аң терісін тауарлау- Алматы, 2002 ж
6. Тері, мех, бағалы аң шикізатының МЕСТері
7. Қыдырбаев.Х. Қазақстанның жануарлар әлемі.-Алматы,1977.
8. Құсайынұлы.Қ. Қазақ шаруашылығы отаршылық дәуірде.-Алматы,2001.
9. Мадиев.Ө.Қ. Былғары және мех химиясы мен технологиясы.-Алматы,1995.
10. Марзабеков.Ж. Қарақұйрық.-Алматы,1986.
11. Мұқанов С.,Халықмұрасы.Тарихи-этнографиялық шолу, А., 2002; Сәбденов К,, Төрттүлік, А., 2002;
12. Сәтімбеков Р., Байжанов А., Мал шаруашылығы селекциясыңдағы жетісгіктер, "Биология жөне салауат негізі", 2003, №5, 5-8 беттер.
2. Елемесов К.Е., Закиров М.Д. Қарақөл елтірісі аң терісі және тоңдық қой терісі шикізаттарының тауартануы 1-2 бөлімі, Алматы, 1993 ж.
3. Жангисин Д. Мал терісінің сапасын жақсарту жолдары- Алматы, 1997 ж.
4. Ақжігітов М. Мал шаруашылығынан алынатын шикізаттың сапасын арттыру – Алматы, Қайнар, 1975 ж.
5. Көшербаев Ч.К., Садуов М., Кенжебау М.Ш. Бағалы аң терісін тауарлау- Алматы, 2002 ж
6. Тері, мех, бағалы аң шикізатының МЕСТері
7. Қыдырбаев.Х. Қазақстанның жануарлар әлемі.-Алматы,1977.
8. Құсайынұлы.Қ. Қазақ шаруашылығы отаршылық дәуірде.-Алматы,2001.
9. Мадиев.Ө.Қ. Былғары және мех химиясы мен технологиясы.-Алматы,1995.
10. Марзабеков.Ж. Қарақұйрық.-Алматы,1986.
11. Мұқанов С.,Халықмұрасы.Тарихи-этнографиялық шолу, А., 2002; Сәбденов К,, Төрттүлік, А., 2002;
12. Сәтімбеков Р., Байжанов А., Мал шаруашылығы селекциясыңдағы жетісгіктер, "Биология жөне салауат негізі", 2003, №5, 5-8 беттер.
Үлбір және тондық терілерінің жартылай фабрикаттарының көрсеткіштері және оларды анықтау және сұрыптау әдістері.
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның мақсаты, қазіргі замаңғы үлбір және былғары бұйымдарын тұтынатындардың бір проблемасы болып табылатын мәселе жайлы ақпарат жинап , сол проблеманы шешу жолдарымен оқып танысу. Нарықта тұтынушылар саны жылдан жылға өсіп келеді. Олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында өте көп өңдіріс орындары ашылған. Өңдірістердің көбі жеке меншік болғандықтан, өнімдерінің яғни тауардың сапасы үнемі талапқа сай бола бермейді, кейде тіпті тауарларда дефектілер табылып жатады. Осындай жағдайларда тұтынушылардың құқықтары туралы заң бойынша өнімді экспертизаға жөңелту арқылы бұл мәселе реттеледі. Экспертиза жүргізудің қоғам өміріне әкелетін ең бірінші пайдасы,ол өнімнің сапасын арттыру.Бұйымның сапасы деп оның қолданылытын мақсатына байланысты, талаптарға сәйкес болу дәрежесін көрсететін қасиеттер жиынтығын айтамыз. Өнімнің қасиеттері оның өндіру және пайдалану кезінде байқалатын объективтік, өзіндік ерекшеліктерін қарастырамыз. Нарықтық экономиканың негізгі талабы еңбек, шикізат және энергетикалық шығындарды барынша аз жумсай отырып, мейлінше жоғары сапалы және сұранысқа ие өнім алу болып табылады.Стандарттар аң терісі-үлбір шикізатының бірнеше ұқсас түрлеріне немесе біреуіне қойылады. Олардың мазмұнына байланысты құрлымы болады және негізгі үш бөлімнен тұрады: техникалық талаптар; қабылдау тәсілі және зерттеу әдісі; қаптау, таңбалау және тасымалдау.
МЕМСТ-тың бірінші бөлімінде сапасын талап ететін шикізат белгілерінің сипаттамасы мен түрлерінің атауларын, құрайды, сәйкес көрсеткіштер бойынша (өлшеміне, сортына, ақауларына, жүнді жабынның биіктігіне, бояуына және т.б) сорттау тәсілдерін құрайды.
Екінші бөлім шикізатты қабылдау тәсілін және олардың сапасының бақылау әдісін құрайды.
Үшінші бөлімде қаптау, таңбалау және тасымалдау тәсілдері түсіндіріледі немесе қандайда бір шикізат түрлерін таңбалау және қаптау бойынша кәзіргі МЕМСТ-ға сәйкес нұсқау беріледі.
Аң терісі - үлбір шикізатын сұрыптау стандарттармен негізделеді. Терілерді сорттау МЕМСТ - тың талаптарына сәйкес өлшемдерді өлшеу мен сапа құнына негізделген.
Аң терісі - үлбір шикізаттарының сапасы жүнді жабынның жағдайына (үлпілдегіне, жылтырлығына, қалыңдығына, биіктігіне, жібектігіне), былғары тканінің беріктігіне, ақауларға байланысты болады. Сапа құны әдетте органолептикалық әдіспен, яғни жете қадағалаумен жүргізіледі.
Сорттауда теріні түріне, кряжасына, сортына, ақауларына қарай бөледі.
Сол уақытта күрт айқындалған жыныстық және дара өзгергіштікпен терісі қымбат аңдардың жеке түрлері үшін, стандарт терінің өлшемдері, түсі, жүнді жабындының суреті бойынша сұрыптуды енгізеді.
Сұрыптауды жеткілікті жарықта, еңдұрысы күндізгі жарықта (жарқын күн жарығында емес), жеткілікті жалпақ (1м-ден тар еес), тегіс сүргіленген үстелдерде жүргізеді. Электр жарығының спектрін күндізгінің спектріне жақындатаын, күндізгі шам жарықтары қолдануға жол беріледі.
Сұрыптаудың негізгі әдістері.
1. Терлердің барлық партиясын түрлер бойынша бөлу.
2. Терінің ақауларын және сұрыптарын, түстерін, өлшемдерін, кряждарын анықтау:
Терілерді тексеру барысында жнді жабындысы тегіс және бірқалыпты жататындай етіп сілку қажет. Ұсақ терілерді (сусар, қара күзен, саз күзен, ондатр, тб) сол қолмен жаясынан, оң қолмен тұмсығынан ұстап, оң қолмен толқы тәрізді қозғалыстармен сілкілейді. Көбірекірі терілерді жаясынан үстелге салады және сол қолмен қысыңқырайды, ал оң қолымен тұмығынан ұстап, толқын тәрізді сілкілейді.
Қылшығы сыртқа бағытталған терілерде сұрыптаушы алдымен жота бөлігінің бойымен жүнді жабындының күйін тексереді, артынан теріні құрссақ жағынан тексереді. Мойын мен жалартын ерекше мұқият тексеру керек, өйткені басқаларға қарағанда, осы үлскілерде күзде қылшығы кешірек жетіледі, көктемде түлеудің басына таман қылшығы сирей бастайды.
Сыртқа былғары ұлпасымен бағытталған терінің сұрыптарын анықтауда басты назар тері ұлпасының күйіне және түсіне, оның тығыздығына және майлылығына бөлінеді.
Ары қарай ақаулар мен олардың өлшемдерін анықтайды. Бұл операция маңызды мәнге ие, өйткені өделмеген терілерде кейбір ақаулар аз байқалады және өңдегеннен кейін ғана анықталады.
Тері ұлпасымен сыртқа бағытталған терілерде сызаттар, тесіктер, қан ұюлар, тістелгендер жақсы көрінеді. Осындай терілерде жүнді жабынның ақауларын анықтау қиынырақ. Қылшықтары сыртқа бағытталған терілерде ақауларды анықтау барысында, қылшығы тегіс және үлпілдеп жататындай етіп, алдын-ала сілкілеу қажет, сонда соғылған жерлер мен ойылған жерлерде тегіс емес қырқылған жүнді жабындының дақтары анық байқалатын болады. Осы түрдегі терілерде қанау, ойылғандар, дақтар және қылшықтардың сиреуі, тесіктер, сызаттар жақсы көрінеді.
Негізгі бөлім
Үлбір жартылай фабрикатының сапасы - үлбір терісін кепілді мерзімде пайдаланатын бұйым етуде эстетикалық және санитарлы-гигиеналық талаптарға сай қасиеттерінің жиынтығы.
Үлбір жартылай фабрикатының негізгі тұтынушылық қасиеті мыналар: әдемілік, беріктік, беріктік, мықты жылу ұстағыш қасиеті. Үлбір терілерінің әдемілігіне, оның эстетикалық көрсеткіштерімен қоса жылтырлығы, жүмсақтығы, мамықтығы, жүнді жабынының биіктігі және тараңқылығы жатады.
Санитарлы-гигиеналық қасиеттері-ауа өткізгіш қабілетін, ылғалдану әсеріне беріктігін сипаттайды.
Үлбір және тондық қой терілерінің жартылай фабрикаты жүнді жабынның былғары тканінің микро-құрлымды құрлысы арқасында бұйымның жылуқорғағыш қасиетін қамтамасыз ететін жылу аккумляторы болып табылады.
Үлбір және тондық қой терілері жартылай фабрикатын келесі әдістермен бағалайды: органолептикалық, тәжірибелі беріктік, инструменталды (зертханалық).
Сапаның органолептикалық бағасы-үлбір өндірісініде жиі қолданылады; ұқыпты қадағалау жолымен жүзеге асады; созылу; тәжірибелі мамандар мен жұмысшыларды қызықтыратын терінің майысуы және түтілуі; сапаның объективті құны органолептикалық пен жиі сәйкес келеді.
Тәжірибелі беріктік. Бұл әдіс ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу кезінде және өңдеудің жаңа технологиясымен үлбірдің жартылай фабрикат бұйымымен өндіріс ішінде қолданылады (бояғыштардың жаңа түрлерін қолданумен). Үлбір бұйымдарының тәжірибелі партияларынан дайындалып, белгілі бір адамдарға киюге беріледі және біраз күннен кейін қортындысы бақыланады.
Физико-химиялық, химиялық, механикалық әдістер тәжірибесімен зерттеу материалдарын толықтай немесе жартылай бұзылуын қадағалау арқылы өңделген үлбір терісіне комплексті талдау жүргізіледі.
Сапа бағасының инструмендальді әдісі
Сапа бағасының инструментальді (зертханалық) әдісіне микроскопиялық, химиялық және физико-механикалық талдаулар кіреді.
Микроскопиялық талдау. Былғары тканінің кесіндісінде микроскоп арқылы коллаген қылшықтарын, үлбір жартылай фабрикаттарының өңдеу процестерін дұрыс жүргізу үшін пучков бұрыштарының иілімін, олардың бүгілмесін және қылшықтардың тіпті жұқа бөліну дәрежесін үйренеді.
Химиялық талдау.
Химиялық талдаудың көмегімен терідегі ылғалдың, күлдің, майлы заттардың, қышқылдың сандық құрамын (тері ұлпасы мен жүнді жабынды үшін жеке) анықтайды.
Бұл көрсеткіштер МЕСТ- тармен регламенттеледі және белгіленген химиялық құрамдағы аң терісінің жартылай фабрикатын шығаруда міндетті болады, өйткені бұйымдардың киілуі, жасалуға және сақталуға жарамдылығы ф осыларға байланысты.
Ылғалдың құрамы. МЕСТ бойынша тері ұлпасының ылғалдылығы 14-16 % дан аспауы керек. Ылғалдың жоғарлаған құрамы теріні ауырлатады және сақтауда ақуыздардың өзгерісін тудыруы мүмкін. Жартылай фабрикатта ылғалдың төмен құрамы оны қатты, аз иілгіштікті етеді. Натрий хлоридінің үлкен мөлшері терілерде болуы ылғалдың жоғарлауына әкеледі. Өйткені тұз ылғалды тартады.
Ылғалдың мөлшерін тұрақты салмаққа дейін 100-105оС температурада кептіру шкафында тері үлгісінің ілмесін кептіру арқылы анықталады.
Майдың құрамы шикізаттың түріне байланысты болады. Май мөлшерінің ұлғаюы су әсеріне жартылай фабикаттың төзімділігін жоғарлатады, бұл кезде тері ұлпасы-көбірек иілгішті және жұмсақ. Кептіру шкафында 100-102оС температурада кейінгі кептірумен, арнайы аппараттарда органикалық еріткіштермен экстрагирлеу жолымен, жүнді жабын мен тері ұлпасы үшін май мөлшерін жеке анықтайды.
Боялмаған өңделген аң терілерінде май құрамын тездетіпанықтаудың жаңа әдісі өңделген (ВНИИМП әдісі), ол көгілдір толуинді бояғыштың қатысуымен, талданатын ерітінділердің оптикалық тығыздығын өлшеу жолымен, еріткішпен экстрагирленген май құрамын коллорияметриялық анықтауға негізделген.
Минералды заттардың құрамы: минералды заттарды зерттелетін зат ілмесін жағу және оны 500-600оС температурада пеште тізбекті тізбекті қыздыру жолымен анықтайды. Бұл кезде заттың органикалық бөлігі жанады. Күлдің құрамын алдыңғы талдаудың формуласы бойынша май құрамына ұқсас есептейді.
Минералды заттардың құрамын анықтау минералды илеудегі аң терісі жартылай фабрикаттаилеуді жүргізу параметрлеріне байланысты болатын, алюмийнидің немесе хромның байланысқан оксидінің бір шама саны түзіледі. Ақуыздар мен хром неғұрлым көп байланысқан сайын тері ұлпасы соғұрлым көбірек берік және азырақ иілгішті бола түседі. Сондықтан хромның құрамы аң терісі жартылай фабрикаттарының әрбір түрі үшін стандартпен нормаланады. Күлде минерады илеулердің мөлшері әртүрлі әдістердің көмегімен анықталады.
Сонымен қатар, күлдлің құрамына натрий хлориді және өңдеу үдерісінде теріге енгізілуі оны ауырлататын, басқа минералды заттар кіреді.
Тері ұлпасының қышқылдығы- бұл маңызды көрсеткіш, аң терісінен бұйымдардың ұзақ уақыт бойында сақталу қабілетін сипаттайды, өйткені терілерді өңдеуден қалып қойған артық қышқыл сақталу кезінде аң терісін бұзуы мүмкін. Сондықтан қышқыл құрамы стандартпен қатаң нормаланады.
Физико-механикалық талдау. Физикомеханикалық сынақтар көрсеткіштерінің қатарына жататындар: а) тері ұлпасы үшін: созудағы беріктік, иілгіштік, беткі қабаттың беріктігі, т.б; б) қылшықтар үшін: былғануы, қоюлығы, үйкелуге төзімділігі, жылу қорғау қасиеттері, түстің төзімділігі, жүнді жабындының серпімділігі, т.б.
Тері ұлпасының беріктігі. Зерттеулер арнайы кескіштердің көмегімен динаметрлерде кесілетін, қылшықты жабындысыз белбеу үлгілерде жүргізіледі. Ол үшін дайындалған белбеулерді қысқыштарға бекітеді және ажыраудағы жүктеуді анықтай отырып, өсетін жүктеудің әсерінен созады. Одан кейін үлгінің көлденең қима ауданына шекті жүктеу шамасын бөлу жолымен, созудағы беріктілік шегін -үлестік жүктеуді анықтайды.
Аң терісі жартылай фабрикатының әртүрлі түрлеріндегі тері ұлпасында беріктіліктің орташа көрсеткіштері 3-кестеде берілген.
Тері ұлпасының иілгіштігі. Өңделген терінің тері ұлпасы қажеті иілгіштік ие болуы керек, яғни теріге өзара перпендикуляр бағыттарда салыстырмалы аздап күш салғанда ол созылуы және өз формасын сақтауы тиіс. Өндіріс шарттарында бұл қасиет потяжка деп аталады.
Иілгіштіктің болуымен терілерде ақауларды жою мүмкіндігі анықталады, бұл аң терісі бұйымдарының сыртқы түрін мәнді дәрежеде жақсартады.
Аң терісінің иілгіштік қасиеттері шикізаттың түріне және теріге химиялық және физикалық әсерлерге байланысты болады және пикелдеуде, ашытуда, майлауда, бөлуде, т.б. қалыптасады.
Иілгішті анықтау әдісінің мәні өзара перпендикуляр бағыттарда теріні тартуға негізделеді. Шамамен өзгермеген жүктеуде тері өлемдері ұлғаятын, аймақ ерекшеленеді. Теріні белгіленген уақытта жүктеусіз қалдыра отырып созылу шамасын табады.
Беткі қабаттың беріктігін анықтау. Бұл анықтау тері ұлпасының беріктігіне аң терісін сынаумен бір уақытта жүргізіледі. Белдікті сынауда терідегі тері ұлпасының оң жағында сызаттар пайда болған сәтте жүктеуді анықтайды.
а) былғануды анықтау. Егер бояудан кейін бетінен бекітілмеген бояғыш жойылмаса, боялған қылшық былғанады. Аң терісінің былғануын арнайы аспапта жүнді жабындысының бетінен құрғақ үйкелуде ақ қағаздың боялу қарқындылығымен анықтайды және эталонменсалыстырғанда төрт балды жүйе бойынша бағаланады. Боялған аң терілерінің бұлғану көрсеткіштері регламенттеледі. МЕСТ-қа сәйкес жол берілетін былғанулар: қара түске боялған терілер үшін 3 баллдан артық емес, басқа тондарға боялған терілер үшін -2 баллдан артық емес.
Тондық қой терісі үшін тері ұлпасының былғануы нормаланады.
б) жүнді жабындының қоюлығын анықтау. Жүнді жабындының қоюлығы тері сапасында негізгі көрсеткіштердің бірі болып табылады. Қылшықтардың қоюлығы терінің әр түрлі топографиялық үлескілерінде әртүрлі және аудан қылшықтар санын есептеумен және РГ-4 радиометриялық густометрдің көмегімен - үш әдіспен қалыңдықтарымен және қылшықтар санаттарының санымен анықталады.
Үлбір аң терісінің жартылай фабрикатының әр бір түрі терілер аудандары, өлшемдері, сұрыптары, кряжалары шектерінде варьирленетін, белгіленген қоюлыққа ие. Жүнді жабындының қоюлығына байланысты үлбір аң терісі мен тондық қой терісі шикізаттарын төрт топқа бөледі.
Қылшықты сөмкелердің зақымдануына байланысты ағзаның салдарынан қылшықтардың түсуі, механикалық өңдеуде (тарау, жиекті қылшықтарды жұлу мен қыру) қылшықтарды бөлшектей соғудың ауданын өзгертудің (отырып қалу, созылу) салдарынан сақтауда және жөндеуде жүнді жабындының қоюлығы біршама өзгереді.
в) үйкелуге жүнді жабындының төзімділігін анықтау. Аң терісінен бұйымдарды пайдалануың шынайы жағдайларына максималды жақын шарттарды жасай отырып, белгіленген уақыт бойында белгіленген жүктеуде арнайы аспапта терілерден арнайы дайындалған үлгілердің үйкеліске сыналуын жүрізеді. Алдын ала үлгі белдіктерді дайындайды, өлшейді және үйкелейтін материал-шинельдік мауытымен үйкеліске ұшыратады. Сынаудан кейін үлгіні өлшейді және салмағын жоғалту бойынша жүнді жабындының төзімділігін анықтайды.
Жүнді жабындысын сондай-ақ шаршаңқы беріктілікке (көп реттік бүктеуге) де санайды, бұл кезде қылшықтың құрлымы бұзылады және беріктігі азаяды. Осы сынаулар аң тері бұйымдарын пайдаланудың шынайы жағдайларын сипаттайды.
Аң терісінің жылу қорғау қасиеттерін анықтау. Аң терісі жартылай фабрикатының, сондай-ақ бұйымдарының жыу қорғау қасиеттері жүнді жабындының ішіндегі инертті ауаның мөлшеріне және тері ұлпасының борпылдағына байланысты болады. Ауа жақсы оқшауланған болып табылады, сондықтан жүнді жабындысында ауа қабаты неғұрлым көбірек болған сайын, қылшықт ың қоюлығына, биіктігіне, формасына байланысты болатын, оның жылу қорғау қасиеттеріде соғұрлым жоғары болады. Бопылдақ тері ұлпасы жылуқорғау қасиеттерін азайтады, өйткені ауа өтуді ұлғайтады.
Сонымен қатар, аң терісін сыртқа қаратып бұйымдарды киюде желге төзімділік, яғни ауа ағынының әсерінде жүнді жабындысында инертті ауаны ұстау қабілеті сияқты көрсеткіш үлкен мәнге ие.
Көбірек жылысы- поляр түлкісінің, ақ қоянның, түлкінің, сол түстік бұғының терілері. Мәнсіз жылу қорғау қасиеттеріне - саршұнақ, көртышқан - төмен және сирек жүнді жабындымен терілер ие болады.
Жылу қорғау қасиеттері жүнді жабындының қатпарлануына байланысты, ол неғұрлым азырақ қатпарланса, оның жылу қорғау қасиеттері соғқрлым жоғары болады.
Бояудың жарыққа төзімділігін анықтау. Жүнді жабындыдағы бояудың жарыққа төзімділігі немесе жарыққа беріктілігі теріні бояуға дайындаудың сипатына және бояуда қолданылатын бояғыштардың сәйкестенуіне байланысты болады.
Бояудың жарыққа төзімділігін Ксено-тестпен - арнайы арнайы аспаппен анықтайды. Сыналатын үлгі бояудың көрінердей өзгерісіне дейін ксенонды сәулемен сәулеленуіне ұшырайды. Түсін кетіру дәрежесін 1-ден 8-ге дейін балдармен бағалайды. Үлгіде түстің өзгеруін эталонмен салыстыра отырып, визуальді белгілейді. Балл жоғары болған сайын, жарық әсеріндегі бояу соғұрлым берік болады.
Аң терісінің қатпарлануы қылшықтарының серпімділігіне байланысты болады. Тәжірибеде қатпарлануды органолептикалы түрде бағалайды; теріні сілкілейді және жүнді жабындыны қолмен басыңқырайды.
Жүнді жабындының серпімділігін анықтау. Жүнді жабындының маңызды сапа көрсеткіші серпімділігі, мыжылудан кейін бастапқы қалпына қайта келу қабілеті, яғни иілгіштігі болып табылады. Жүнді жабындысының мыжылудағы қалдық деформациясы (қатпарлануы) аң терісі жартылай фабрикатының және тұтастай бұйымның тауарлық қасиеттерін нашарлатады. Оны есептеу формуласы:
Мұндағы С-жүнді жабындының қатпарлану дәрежесі, %; Т1-49 Па (0,5см2) қысымда жүнді жабындының биіктігі, мм; Т2-берілген қысымда жүнді жабындының биіктігі, мм.
Қылшықтың беріктілігін анықтау. Қылшықтың беріктілігі созуда және бүктеуде беріктіліктің көрсеткіштерімен анықталады. Беріктілікке сынауды динанометрлерде жүргізеді.
Созылуда қылшықтардың беріктілігі екі көрсеткіштермен анықталады: ажырату жүктемесімен және ажырату кернеуімен. Ажыртау жүктері қылшықтың абсалютті беріктілігін сипаттайды, бұл қылшықтардың түріне және санаттарына байланысты 1-150 сН да тербеледі. Қылшықтар әртүрлі микроскопиялық құрылымға ие, сондықтан ажырату жүктемесінің шамасы қылшықтар қалыңдығының тікелей қызметі болып табылмайды, кератин серпімділігінің модуліне және қыртыс қабатының ауданына байланысты болады.
Ажырату кернеуі қылшықтың көлденең қима ауданының бірлігіне келетін ажыраудакүштеуді сипаттайды және қыртысты өзекшелі қабаттардың қатынастарына тәуелді болады. Өзекшесіз қылшық (қойдың түбіті) максималді ажырату кернеуіне, қыртысты қабатсыз (бұғы қылқаны) минималды ажырату кернеуіне ие.
Көп ретті бүктеуде қылшықтың беріктілігі (ұзақмерзімділігі) созатын және бүктецйтін әсерлерде туындайтын кернеуге байланысты болады. Қылшықтардың бүктемесінде туындайтын кернеу олардың сыртқы қабатының деформациясына пропорцианал. Өз кезегінде қылшықтардың сыртқы қабатының деформациясы бүктелген жердегі өзекшенің диаметріне және бүктелу қисығының радиусына байланысты болады. Көп реттік бүктеуде қылшықтардың ұзақ мерзімділігі созатын жүктеулердің шамасынан кері тәуелдікте болады.
Көпреттік бүктеуге қылшықтардың төзімділігі әртүрлі өңдеулерде өзгеруі мүмкін. Осылайша, анилинді бояу нәтижесінде үй қоянындағы қылқанды қылшықтардың сындық деформациясы мәні 3,61 ден 2,44 %-ға, яғни 33% төмендейді.
Тері ұлпасымен қылшықтар байланысының беріктілігі маңызды қасиет, оған аң терісі өндірісінде терілерді қайта өңдеу мүмкіндігі сияқты, аң терісі жартылай фабрикатының ескіруге төзімділігі де тәуелді болады. Тері ұлпасымен қылшықтардың байланысы күшті әлсіреген (күшті аққан) аң терілерін, аң терісінің жартылай фабрикатын өндіруге емес, жүнді өткізуге немесе теріні жөндеуге жібереді. Тері ұлпасымен қылшықтар байланысының беріктігі көптеген факторларға байланысты: аң терісінің түріне, қылшықтардың санатына, тері ұлпасында қылшық сөмкелерінің жату тереңдігіне, аулау маусымына. Ол жануардың тіршілігінде (көктемдегі түлеу алдына қарағанда, қыста жоғары) сияқты, аң терісін дайындауда, сақтауда, жөндеуде де өзгеруі мүмкін.
Тері ұлпасымен қылшық байланысының беріктілігі бұл 1мм2 ауданда тері ұлпасынан
Қылшық шоғырын жұлғанда, бір қылшыққа шығындалатын күштеу.
Эстетикалық көрсеткіштер.
Аң терісі мен тондық қой терісінің сапасын бағалау үшін сондай-ақ эстетикалық көрсеткіштерді де қолданады. Қылшық жабындысының жылтырауы, оның түсі мен реңі, жұмсақтығы, қоюлығы.
Жылтырау қылшықтың жарық сәулелерін айнадай шағылыстыру қабілетін сипаттайды. Түбіттіге қарағанда қылқанды қылшық көбірек қарқынды жылтырауға ие. Түзуге қарағанда, бұйраланған қылшық азырақ жылтырауға ие. Жылтыраудың дәрежесі сондай-ақ, әсіресе, сірқабықтың (қылшықтың ортаңғы қабатының) ыдырауына әкелетін анилинді бояғыштармен, бояу жөндеу технологияларын жүргізудің дұрыстығына да байланысты болады.
Жоғары шағылысу қабілеттеріне және күшті жылтырауға қосмекенді түбітті аңдардың қылқандары ие. Жылтыраудың келесі топтарын ажыратады: қарағанда, күшті жылтыраумен жүнді жабындысы жоғары бағаланады. Жылтырлықты бағалау органолептикалық әдіспен жүргізіледі.
Жүнді жабындысының және қылшықтың жеке топтарының ұзындығы мен биіктігі. Түрге, кряжаға, тұқымға, үлескіге, сұрыпқа, басқа да факторларға байланысты болады. Қылшықтардың ұзындығы эстетикалық және жылу қорғау қасиеттеріне, бұйымдардың ескіруге төзімділігіне әсер етеді. Жүнді жабындының жаратылысты және шынайы биіктігін ажыратады. Жүнді жабындысының биіктігі қылшықтардың үш негізгі топтарының (бағыттайтын, қылқанды және жүндес) биіктігіне және ұзындық бойынша олардың қатынастарына байланысты болады. Қылшықтардың жаратылысты ұзындығы тері ұлпасынан бастап қылшықтардың ұштарына дейін (бұйралану мен бүктелуді назарға алмастан) штангенциркульмен немесе сызғышпен өлшенеді. Қылшықтардың шынай биіктігі- тегістеуден кейінгі қылшықтардың ұзындығы болады.
Шартты түрде терілерді қылшықтардың ұзындығы бойынша келесі топтарға бөледі: ерекше ұзынқылшықты - 90мм-ден жоғары (қасқыр, құну), ұзынқылшықты -50-60 мм (кәмшат, құндыз, түлкі), орташа ұзын қылшықты - 25-50мм (бұлғын, сусар, ондатр, сібір күзені, үй қояны), қысқа қылшықтылар -15-25мм (тиін,зорман, солонгой), ерекше қысқа қылшықтылар -8-15мм(көртышқан, саршұнақ).
Жүнді жабындының түсі мен реңі. Бұлғын, сусар, қара күзен, тиін, түлкі, т.б. терілерінің табиғи түсі ерекше құндылыққа ие. Пикелдеудің, илеудің, жаюдың және майлаудың дұрыс емес тәртібінде түс өзгері мүмкін. Бұл ластайтын үгінділердің және тотықтыратын майлардың үлкен мөлшерін қолданумен, қышқылдың жоғары концентрациясымен түсіндіріледі.терінің негізгі түсіне қосымша көбінесе әртүрлі реңдері болады. Осылайша, қара қаракөл көбінесе көгілдір, қоңырлау, қызғылт реңдерге ие болуы мүмкін, сондықтан қара қаракөлдің терілерін жөндеуден кейін әрқашан қара түске бояйды. Тері қылшықтарының бояуы жарықтың әсеріне, дымқыл және құрғақ үйкеліске берік болуы керек, терілер былғанған болмауы керек.
Жүнді жабыдының таза табиғи түктері тым сирек кездеседі, сондықтан бояулар түрін дәл сипаттау қиын. Осыған байланысты тәжірибедежүнді жабындының түстерін бағалау кәзіргі уақытқа дейін шарттты беріледі: көгілдір (поляр түлкісі) - көгілдір реңкпен қою сарғыш түске қатысты; қызыл (түлкі) - сарғышқа немесе тіпті қоңыр түске қатысты.
Дақтың (меланиннің)ыдырауы және кератиннің ескіруі нәтижесінде, уақыт өте келе жүнді жабындының жаратылысыт бояуы өзгереді. Қылшықтардың қара түсі қоңыр тартып, ақ түске сарғаюы мүмкін.
Жаратылысты бояу сондай-ақ маусымға, мекен ету аудандарына байланысты да өзгереді, сондықтан түбітті-аң терісі шикізаттары түрлерінің қатарын жүнді жабындының түсі бойынша түсті топтарға сұрыптайды.
Жүнді жабындының жұмсақтығы. Қылшықтардың жұмсақтығы қылшық өзегінің құрылысына, қылшық өзегі қалыңдығының оның ұзындығына қатынасына түбітті қылшықтардың сандық тқатынасына, олардың даму дәрежесіне және қалыңдығына байланысты болады. (5-кесте)
Терінің әртүрлі үлескілерінде қылшықтардың жұмсақтығы бірдей емес: ең серпімді және қаттылары - жалда, қырқасында және огузокта - көбірек жұмсақтар, ең жұмсағы құрсақта. Жүнді жабындысының жұмсақтығы органолептикалық анықтайды, түбіттің бір түрі шектерінде- қылшықтың қалыңдығы мен ұзындығына қатысты зертханалық әдіспен анықтайды.
Жұмсақтың коэфициентін анықтайтын формула:
Км=ТД
Мұндағы Т-қылшықтың қалыңдығы, мкм; Д-қылшықтың ұзындығы, мм.
Қылқандылығы. Терілердің қасиеттері жүнді жабындысының биіктігі мен қоюлығына ғана емес, сондай-ақ әртүрлі санаттардағы қылшықтардың сандық қатынастарына да тәуелді болады. Қылшықтардың қалыңдығына байланысты бұл көрсеткіштер үлкен шектерде тербеледі; мысалы:саз құндызда түбіттің қалыңдығы 13мкм, әртүрлі санаттары қылқандар 40-210 мкм, пішетін қылшықтардың қылқандары 70-100мкм. Бір пішетінге 4-20 дан батап (қасқыр, борсық) 300-ге дейін (камшат, ондатр, құндыз) түбітті қылшықтар келуі мүмкін. Қылқандылық дәрежесі бойынша біріншілері күшті қылқандыларға, соңғысы - аз қылқандыға жатады. Түбіттінің көптеген түрлері орташа қылқандылар деп есептеледі (бір пішетінге 20-60 түбітті қылшықтардан)
Қылқандалықтың дәрежесіне сыртқы түр ғана емес, аң терісінің көптеген басқа қасиеттері де-жұмсақтық, үлпілдектік, қатпарлану, ұйпалану, ескіруге төзімділік, т.б. байланысты болады.
Төменге түсу (салбыраңқылық). Түбітті аң терісі жартылай фабрикаттағы жүнді жабындының салбырауы тері ауданының бірлігінде орналасқан, қылшықтардың қасында көлемімен сипатталады және ұзындығына қылшық тығыздығын көбейтумен анықталады.
Салбырау дәрежесі бойынша түбітті - аң терісі жартылай фабрикатын келесі топтарға бөлуге болады: ерекше салбыраған (поляр түлкісі), салбыраған (сусар), орташа салбыраған (қара күзен), аз салбыраған (көртышқан), ерекше салбыраған (саршұнақ).
Терілерде жүнді жабындының салбырауы, олардың сұрыптарын белгілеуде, бастапқы құрылымдық қасиеті болып табылады. Тәжірибеде терілердің салбырауы (сұрпы) оргонолептикалық анықталады.
Ескіруге төзімділік. Ескіруге төзімділіктің объективті көрсеткіші болмайды. Тәжірибе мәліметтерінің негізінде камшат терісінің ескіруге төзімділігіне қатысты, аң терісі жартылай фабрикаттарының әртүрлі түрлерінде ескіруге төзімділіктің кестесі %-бен құрылған.
Терілердің ескіруге төзімділігі. 1)аң терісінің жартылай фабрикаты; 2) ескіруге төзімділігі; 3) тері; 4) камшаттың; 5) өзен құндызының; 6) жанаттың, 7) қара күзеннің; 8) күзеннің; 9) жұмсақ сусардың; 10) бұлғынның; 11) тау сусарының; 12) қаракөлдің 13) қызыл түлкінің; 14) ондатрдың; 15) тиіннің; 16) саз құндыздың; 17) сілеусіннің; 18) зорманның; 19) көртышқанның; 20) қоянның; 21) үй қоянының.
Жүнді жабындысының үлпілдектігі. Тәжірибеде қолданылатын ұғым, аң терісінің үлпілдектілігі қылшық серпімділігінің және еңіс бұрышының, қоюлығының, биіктігінің байланыстарына тәуелді болады.
Үлпілдегі бойынша ерекше үлпілдеге, ілпілдеген, азырақ үлпілдеген, аз үлпілдеген терілерді ажыратады.
Жүнді жабындының муарлігі. Муарлік - аң терісінің әдемі суретін жасайтын, жүнді жабындының мәнсіз толқындылығы (қылшықтардың жеке топтарының бұйралығы).
Муарлік лақтар мен бұзаулардың, құлындадың терілеріне, қойлардың қатты жүнді тұқымдары мен қаракөл тұқымыныңтумаған қозыларының терілеріне (қаракөл, муаре) тән. Ол сондай-ақ аң терісі жартылай фабрикатының кейбір түрлерінде жүнді жабындысын қырыққаннан кейін пайда болады (өскен мерлушка). Муарлік жартылай фабрикатының кейбір түрлерінің негізгі көрсеткіші болып табылады.
Үлбір аң терісі және тондық қой терісі бұйымдарының классификациясы.
Үлбір-аң терісі және тондық қой терісі бұйымдарын мақсатты белгіленуі (жеті тауарлық топтар), жыныс жас белгісі (төрт топіші), сондай-ақ топіші шегінде - бұйымдардың түрлері, үлгілері, өлшемдері және бойлары бойынша топтастырады.
Дайын аң терісі бұйымдарын МЕСТ-нормтаивті - техникалық құжаттама бойынша жүргізеді, ол бес негізгі бөлімдерден тұрады:
Бірінші бөлімде аң терісі бұйымдары жасалуы мүмкін аңтері үлпершек жартылай фабрикаты түрлерінің толық тізімі (өңдеу әдісін көрсетумен), сондай-ақ жеке бөлшектердің өлшену жерлерін белгілеумен бұйым сызулары, бойлары мен өлшемдері берілген;
Екінші бөлімде бұйым сапасын анықтауға қажетті мәліметтер, бұйым сапасына техникалық талаптар, сондай-ақ аң терісі бұйымдарын жасау технологиясы бойынша негізгі мәліметтер берілген;
Үшінші бөлімде белгіленулерін, маталар артикулдарын және оларға стандарт нөмірлерді көрсетумен қолданбалы материалдар; аң тері үлпершегі жартылай фабрикатын іріктеу, бұйымдарды жасау және терілердегі тері матасының біріктенуі, бұйымдардың жеке бөліктеріне астарды жиектьеу, борттарды жасау ережелері; сұрыптар, ақаулар және түстер тобы бойынша бұйымдарды сұрыптауға талаптар берілген. Дайын аң терісі бұйымында сапаны анықтауға арналған негіз бұйым жасалған аң терісі жартылай фабрикатының сұрпы.
Төртінші бөлімде сынау әдістері туралы мәліметтер бар. Үсті мен астардың сапасын органолептикалық жолмен анықтайды. Бұйым өлшемдерін- өлшеу құралының көмегімен;
Бесінші бөлімде аң терісі бұйымдарын қаптауға, таңбалауға, тасымалдауға және сақтауға негізгі талаптар кіреді.
Әйелдердің аң терісінен киімі.
Әйелдерге арналған аң терісінен киімді МЕСТ 876580 бойынша сұрыптайды. Жартылай фабрикаттың бір түрінен жасалғанда аң терісі және аралас киімнің үсті жүнді жабындының жылтыры, жұмсақтығы, қоюлығы, бұйралану формасы, биіктігі, бояуы, түсі бойынша іріктелуі тиіс. Терінің топографиялық үлескілеріне байланысты, жоғарыда айтылған, қасиеттердің жаратылысты айырмашылықтарына жол беріледі, сондай-ақ бекітілген үлгілерге сәйкес, қаракөлдің сұрыптары және бұйралану топтары, бояуы бойынша аң терісі жартылай фабрикатының әртүрлі түрлерінің сәйкесуіне жол беріледі.
Кряжалар, жұмсақтық топтары, сапа топтары, жылтырлық топтары, түсі мен бояуы, бояу тазалығының дәрежесі, өңдеу түрі бойынша аң терісінен және аралас тігілген киім жасалған аң терісіне нормативті-техникалық құжаттаманың талаптарына сәйкес келуі тиіс.
Әйелдерге арналған аң терісінен сырт киімдердің сұрыптамасы манто, пальто, жартылай польто, жакеттер, желеткалар.
Манто пальтодан етегінің үлкен қаусырмасымен, түймелердің болмауымен ерекшеленеді, оң полочка сол жақ бүйір тігіне дейін жетуі мүмкін, ал ойықтар сызығы - планка сызығына дейін жетеді. Жеңдердің ойықтарын көбірек кең етеді.
Пальто жартылай пальто мен жакеттер ұзындығымен ерекшеленеді. Пальтоның ұзындығы 112-120 см, жартылай пальто -80-100см, жакет 65-75см. Пальтоның, жартылай пальтоның және жакеттердің қаусырмасы 15см-ден кем емес.
Пальтоны, жартылай пальтоны, жакеттерді боялмаған, боялған қырқылған, жұлынған немес қырылған аң терісінен жасайды: қаракөл, смушка, мерлушка, түбітті-лақ, клем, муаре, түбітті қой, түбітті құлын аң терілерінен және теңіз аңдарының терілерінен, үй қояны, сібір күзені, қара күзен, ондатр, саз құндыз, түлкі, жанат, атжалман, тиін, көртышқан,саршұнақ, су және қойма егеуқұйрығы, зорман, тарбаған, алатышқан, т.б. терілерінен жасайды.
Жакеттерді пальтоға арналған жоғарыда аталған аң терісі жартылай фабрикаттарынан сондай-ақ тиіннің терісінен, ақ қоянның жотасынанқаракөлдің аяқатыран, т.б. жасайды. Жакеттерді тік және белсызғымен жартылай жанасатын деп бөледі.
Әйелдердің сырт киімдерінің өлшемін үш өлшем белгілерімен анықтайды: жүнін сыртқа қаратып арқасының ортасымен екіге бүктеп немесе манекенге кигізіп, бойы, жамбас өлшемі, кеуде өлшемі (см) бойынша.
Әйелдердің пальтосы мен жартылай пальтосы 9 өлшемді және 6 боймен қарастырылады:
1-146, 2-152, 3-158, 4-164, 5-170, 6-176 (тек 50-52 өлшемдер үшін) (кесте11).
Бұйымдар сұрпын жүнді жабындының күйі бойынша анықтайды.; ақаулардың болуына байланысты бұйымды ақаулардың төрт тобына бөледі. (бірінші, екінші, үшінші, төртінші)
Еркектердің аң терісінен киімі.
Еркектердің аң терісінен киімі негізінен жартылай фабрикаттардың келесі түрлерінен жасайды: жартылай қатты жүнді, қатты жүнді, қырқылған және сазқұндыздай боялған қой терісінен, табиғи немесе боялған түбітті ит терісінен. Күртешелер кең таралған, сондай-ақ аң терісінен желеткелерде қолданыс тапқан.
Аң терісінен пиджактарды әдетте стандартты үлгілерде жасайды: әр бортта төрт түймесімен және ілмектерімен екі бортты, екі жартыдан тұратын хлястикпен; жеңдерң екі тігісті, қой терісінен жағасы қырқылған немесе боялған, тік, жатқызылған, бір металл ілмекке және ілмеге түймеленеді. Пиджакта борттан 10см-ден кем емес қашықтықта сол жақ етектің астарында бір ішкі қалта және аң терісі жартылай фабрикатынан қақпақшалармен екі бүйірлік тілікті қалта болу керек. Астары сәтеннен немес аң терісінің арзан түрлерінен. Астар мен үстінің арасында мақтаның, ватиннің немес басқа маталық емес материалдардың қабаты салынады. Үсті жұмсақ және иілгішті тері ұлпасымен; жүнді жабындының түсі, сұрпы бойынша біртекті терілер. Барлық бөліктердің жүнді жабындысы жоғарыдан төменге бағытталуы керек.
Әдетте пиджактарды бес бойлы, алты өлшемді (46-дан 56-ға дейін) етіп шығарады.
Аң терісінен желеткелерді қырқылған және боялған қой терісінен, боялмаған және боялған лақтан, әртүрлі түрдің мерлушкасынан, зорман, атжалман терілерінен дайындайды. Желеткелерді аң терісін ішке қаратып тігеді, желеткенің үсті-матадан (вельвет, плащ матасы, т.б.) тігіледі.
Тақыр желеткелер (сыртында өңделген тері матасымен) тондық қой терісінен және велюрге өңделген жүнді қой терісінен жасайды. Олар алты өлшемді, төрт бойлы болады. Тақыр желеткелерде бүйір тігістерге 500-800мм ендікті резеңке қойылады.
Балалардың аң терісінен киімі.
Балалардың сыртқы аң терісінен киімі-пальто, пиджактар, куртка (ұл балаларға).
Жыныстық жасты топ бұл бұйымдардың үлгісін анықтайды.әдетте үш жас ерекшелікті топтарға арналған бұйымдарды (пальтоны) шығарады: мекиепке дейінгі, мектеп жасындағы, жеткіншекті.
Аң
Терісінен киім мектепке деінгі топқа арналған пальто ұлдар мен қыздарға конструкциясы бойынша шамамен еркешеленбейді. Көбінесе бұл тік немесе аздап кеңейтілген силуэтті пальто. Қыздарға арналған пальто төмен жағынан аздап кеңеюі мүмкін. Ұлдарға арналған пальто қосымша элементтерге ие болуы мүмкін, олар: хлястиктер, иық белгілер, шлицтер, т.б.
Мектеп жасындағы және жеткіншек қыздарға арналған пальто тік, жартылай жабысқан және төменіректе кеңейгенсилуэттерде, бір бортты немесе екі бортты, жеңдері жамалған, реглан типті, құрама болып шығарылады. Жағалары да әр түрлі формада болуы мүмкін: дөңгеленген, шалькамен,капюшонмен, лацкандармен, бөкебай немесе бөкебайға ауысатын тірек түрінде. Қалталары жапсырма, тілікті, қақпақшалармен, қақпақшаларсыз, т.б.
Ұл балаларға арналған курткаларды аң терісі астарымен аң терісінен және тоқыма түрінде жасайды.
Бұйымдардың осы тобын жасау үшін аң терісі жартылай фабрикатының келесі түрлерін қолданады: боялған және боялмаған мысықтың және үй қоянының терілерін; жүнді қой терісін, жүнді үй қоянының терісін, мерлушканы, алатышқанның, саршұнақтың терілерін, тіпті тиін терісінің бастарын да т.б.
Бала бақша және мектепке дейінгі жасқа пальтоны үш өлшеммен (24,26,28) және үш боймен (1-8см, 2-86см, 3-110см) шығарады; мектеп жасындағы балаларға жеті өлшеммен (30,32,34,36,38,40,42) және төрт боймен (1-146см,2-152см,3-158см,4-164см) жасайды.
Аралас киімнің аң терісі бөлігі.
Сұрыптамасы: жағалар, манжеттер, жөндеуі (төбесі), аң терсінен астар (етек). Олардың сұрыптылығын МЕСТ 7069-79 бойынша анықтайды.
Жағаларды үлгілер, жыныс-жасты топтар, өлшемдер, түстер, сұрыптар және ақаулар топтары бойынша бөледі. Үлгілер сән бағытына байланысты болады. Жағаның негізгі бөліктері: отлет (окат), моны (жамау сызығы), ортасы, орталығы, оң және сол шеттері.
Отлет-сыртқы жиек сызығы
Мойны бұйымға тігілетін жағаның ішкі жиек сызығы.
Ортасы-жағаның ұзындығы бойынша ортаңғы сызық; оң және сол шеттері-оның бүйір бөлшектері.
Орталық жалпақтығы бойынша ортаңғы сызық.
Сондай-ақ жағаларды еркектікі, әйелдікі, балалардікі деп топтастырады.
Жағалардың өлшемдерін мойын тесігінің ұзындығымен анықтайды. Әдетте жағалар келесі өлшемдермен ерлер мен әйелдерге 44-60; балаларға 24-48 жасалады.
Өңдеу әдісіне байланысты жағалар боялған, боялмаған, жұлынған немесе қырылған, қырқылған, жүнді жабындысы ерекше өңделген болады.
Ерлердің жағаларын жасауға аң терісі жартылай фабрикатының келесі түрлерін қолданады: өзен құндызының, теңіз мысығының, камшаттың, жүнді иттің, қойдың, қаракөлдің, мерлушканың, жүнді лақтың, лямканың, яхобабаның терілерін, тиіннің, саз құндыздың, үй қоянының, үй мысығының терілерін.
Конструкциясы бойынша ерлердің жағалары тік, лацкандармен тік және шелді болады. Конструкциясы бойынша және сыртқы түрі бойынша әйелдердің жағалары әртүрлі: тік, лацкандармен тік, шалді, жастардікі, тік тұрған. Осы бұйымдарды жасауға шамамен барлық түрлердің (боялмаған, боялған және ерекше өңделген) аңтерісі үлпершегінің жартылай фабрикатын қолданады.
Балалардың жағалары: ұлдарға тік, қыздарға тік және коломбин фасонында. Тік жағаларда отлет сызықтар мен горловина, коломбин фасонындағы жағаларға қарағанда, азырақ иілген, сондай-ақ ұштарының (овальді, үшкір) формаларымен еркешеленеді. Жағалардың әрбір фасоны өз нөміріне ие. Әдетте балалардың жағаларын аң терісінен жартылай фабрикаттардың арзан түрлерінен жасайды: тиін терісінің жоталарынан, летяга тиінінің терісінен, үй қоянының, ала тышқанның, су егеуқұйрығының, саршұнақтың, мерлушканың, лямканың, жүнді лақтың, қырқылған боялған қой терісінен.
Жартылай фабрикаттардың ақаулары: тесіктер, ажыраулар, сынақтар, таздар, қиықтар. Жүнді жабындының анық ерекшеленетін бояуымен тері үлекілеріжойылуы тиіс, қондырмалары жүнді жабындының сапасы, бағыты,бояуы бойынша мұқият іріктеледі және бұйымның жалпы түсінде ерекшеленбеуі кероек. 0,2см2-тан артық емес ауданды сынықтар мен таздар, сондай-ақ тесіктер, жүнді жабынды жағынан байқалмаса, жойылмайды. Жағаларға қондырмалар ұштарынан 10см, жамау сызығынан 13тен артық емес қашықтықта орналасуы керек. 40мм-ден артық жүнді жабындының ұзындығымен және бұйра тоапты теріден жасалған, жағалардың бүкіл ауданыменқондырмаларға жол беріледі.
Алатышқанның, су егеуқұйрығының, атжалманның терісіненжасалған жағалар мақтадан жасалған матаға желімделуі керек.
Түсті және сұр қаракөлдің боялмаған терілерінен жағаларда тері матасын бояуға жол беріледі. Тері матасын бояусыз жағаларды ақ түсті қаракөлден және ашық көгілдір түбітпен экстра түсті көгілдір поляр түлкісінің терілерінен жасайды.
Жағалардың бекітілген фасонына және аң терісінен жартылай фабрикатқа байланысты жүнді жабындының бағытына қойылатын талаптар:
- ірі және ұзын жүнді терілерден (түлкі, поляр түлкісі, жанат, т.б.) - жағаны бойлай бір ұшынан басқасына немесе ұштарынан ортасына қарай;
- қырқылған немесе жұлынған терілерден (үй қояны, үй мысығы, ондатр) - жағаның отлетіненгорловинаға немес кері бағытта горлавинадан отлетке;
- бұйраланған топты терілерден: ерлердікі ұштарынан орталыққа, әйелдердің және балалардың-горловинадан отлетке немес орталыққа үлестік бағытта, сондай-ақ орталықтан ұштарына қарай.
Манжеттер, жағалар сияқты, сол сұрыптағы, түрдегі, түстегі шикізаттықолданумен жасалады.
Манжеттің жоғарға бөлігі жақсы жүнді жабындымен терілерден жасалуы керек. Әдетте манжеттер сатылымғңа жағалармен бірге түседі.
Аң терісінен жөндеу (жөндеме) - аң терісінен жіңішке жолақтар, әйелдер пальтосының жеңдерінің ортасына, қалталарға, борттарға, етекке тігіледі.
Аң терісінен астар үсті матадан болатын киімдерге қолданылады. Астарға жақсы аң терісі үлпершегінен жартылай фабрикат тиінен, ій мысығынан, жүнді иттен, қаракөлден, қойдан, түлкіден, өйткені олар серпімді ұзын тығыз жүн жабындысына ие. Аңтерісінен астардың жеңіне әдетте жартылай фабрикаттың арзан түрлерін қолданады.
Аң терісінен бұйымдардың моделдерін және өлшемдерін анықтау.
Аң терісінен бұйымдар тапсырыс берушімен келісілген арнайы талаптармен, сән талаптарымен байланысқан, әртүрлі фасондарда өңделеді. Әрбір қабылданған фасондарға, оның жасалуы жүзеге асырылатын, белгіленген нөмір (артикуль, модель) беріледі.
Аң терісінен бұйымдарда ерлер, әйелдер пальтосының, жартылай пальтоның, пиджактардың, куркалардың, жеңсіз киімдердің фасондары, жағалар мен манжеттердің формалары, балалардың пальтосы мен шапкалары кең түрде түрлендіріліп отырады. Әйелдердің сырт киімдерінің фасондары әртүрлі болып келеді.
Бұйым үлгісін анықтау сатып алынған тауардың үлгі эталонымен немесе оның көшірмесімен сыртқы түрі бойынша бұйымды салыстыру жолымен жүргізіледі. Бұл кезде бұйым силуэті, конструкциясы, тігілу фасоны, технолгиялық өңделуі,жөндеу ерекшеліктері, ішкі бөлшектердің болуы, фурнитура бойынша үлгіге толық сәкес келуі керек. Сатып алынған тауардың үлгі эталоны болмаса, үлгінің сәйкестігі каталогқа немесе албомға, келісім шарттың техникалық шарттарына енгізілген сипаттама бойынша белгіленеді.
Бұйым өлшемдерін анықтау бұйымның өлшем белгілерін анықтайтын негізгі параметрлер бойынша өлшеу жолымен жүргізіледі, содан кейін өлшеу нәтижелерін келісім шарттағы техникалық шарттардың сәйкестігі мәліметтерімен салыстырылады.
Бұйымның өлшемі мен бойын анықтауда өлшеудің негізгі орындары болып табылатындар: ойық деңгейінде бұйымның ені, тар жерде таяқшасының ені, тар жерде арқасының ені, арқасының ұзындығы (жағаның жамау сызығынан бастап бұйымның етегіне дейін арқаның ортасын бойлай); жеңнің ұзындығы (окаттың жоғары нүктесінен бастап бұйымның етегіне дейін немес манжеттің төменгі шетіне дейін). Өлшеулердің нәтижелері см - мен айқындалады. Сәйкесті фасонды және өлшемді лекалоға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның мақсаты, қазіргі замаңғы үлбір және былғары бұйымдарын тұтынатындардың бір проблемасы болып табылатын мәселе жайлы ақпарат жинап , сол проблеманы шешу жолдарымен оқып танысу. Нарықта тұтынушылар саны жылдан жылға өсіп келеді. Олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында өте көп өңдіріс орындары ашылған. Өңдірістердің көбі жеке меншік болғандықтан, өнімдерінің яғни тауардың сапасы үнемі талапқа сай бола бермейді, кейде тіпті тауарларда дефектілер табылып жатады. Осындай жағдайларда тұтынушылардың құқықтары туралы заң бойынша өнімді экспертизаға жөңелту арқылы бұл мәселе реттеледі. Экспертиза жүргізудің қоғам өміріне әкелетін ең бірінші пайдасы,ол өнімнің сапасын арттыру.Бұйымның сапасы деп оның қолданылытын мақсатына байланысты, талаптарға сәйкес болу дәрежесін көрсететін қасиеттер жиынтығын айтамыз. Өнімнің қасиеттері оның өндіру және пайдалану кезінде байқалатын объективтік, өзіндік ерекшеліктерін қарастырамыз. Нарықтық экономиканың негізгі талабы еңбек, шикізат және энергетикалық шығындарды барынша аз жумсай отырып, мейлінше жоғары сапалы және сұранысқа ие өнім алу болып табылады.Стандарттар аң терісі-үлбір шикізатының бірнеше ұқсас түрлеріне немесе біреуіне қойылады. Олардың мазмұнына байланысты құрлымы болады және негізгі үш бөлімнен тұрады: техникалық талаптар; қабылдау тәсілі және зерттеу әдісі; қаптау, таңбалау және тасымалдау.
МЕМСТ-тың бірінші бөлімінде сапасын талап ететін шикізат белгілерінің сипаттамасы мен түрлерінің атауларын, құрайды, сәйкес көрсеткіштер бойынша (өлшеміне, сортына, ақауларына, жүнді жабынның биіктігіне, бояуына және т.б) сорттау тәсілдерін құрайды.
Екінші бөлім шикізатты қабылдау тәсілін және олардың сапасының бақылау әдісін құрайды.
Үшінші бөлімде қаптау, таңбалау және тасымалдау тәсілдері түсіндіріледі немесе қандайда бір шикізат түрлерін таңбалау және қаптау бойынша кәзіргі МЕМСТ-ға сәйкес нұсқау беріледі.
Аң терісі - үлбір шикізатын сұрыптау стандарттармен негізделеді. Терілерді сорттау МЕМСТ - тың талаптарына сәйкес өлшемдерді өлшеу мен сапа құнына негізделген.
Аң терісі - үлбір шикізаттарының сапасы жүнді жабынның жағдайына (үлпілдегіне, жылтырлығына, қалыңдығына, биіктігіне, жібектігіне), былғары тканінің беріктігіне, ақауларға байланысты болады. Сапа құны әдетте органолептикалық әдіспен, яғни жете қадағалаумен жүргізіледі.
Сорттауда теріні түріне, кряжасына, сортына, ақауларына қарай бөледі.
Сол уақытта күрт айқындалған жыныстық және дара өзгергіштікпен терісі қымбат аңдардың жеке түрлері үшін, стандарт терінің өлшемдері, түсі, жүнді жабындының суреті бойынша сұрыптуды енгізеді.
Сұрыптауды жеткілікті жарықта, еңдұрысы күндізгі жарықта (жарқын күн жарығында емес), жеткілікті жалпақ (1м-ден тар еес), тегіс сүргіленген үстелдерде жүргізеді. Электр жарығының спектрін күндізгінің спектріне жақындатаын, күндізгі шам жарықтары қолдануға жол беріледі.
Сұрыптаудың негізгі әдістері.
1. Терлердің барлық партиясын түрлер бойынша бөлу.
2. Терінің ақауларын және сұрыптарын, түстерін, өлшемдерін, кряждарын анықтау:
Терілерді тексеру барысында жнді жабындысы тегіс және бірқалыпты жататындай етіп сілку қажет. Ұсақ терілерді (сусар, қара күзен, саз күзен, ондатр, тб) сол қолмен жаясынан, оң қолмен тұмсығынан ұстап, оң қолмен толқы тәрізді қозғалыстармен сілкілейді. Көбірекірі терілерді жаясынан үстелге салады және сол қолмен қысыңқырайды, ал оң қолымен тұмығынан ұстап, толқын тәрізді сілкілейді.
Қылшығы сыртқа бағытталған терілерде сұрыптаушы алдымен жота бөлігінің бойымен жүнді жабындының күйін тексереді, артынан теріні құрссақ жағынан тексереді. Мойын мен жалартын ерекше мұқият тексеру керек, өйткені басқаларға қарағанда, осы үлскілерде күзде қылшығы кешірек жетіледі, көктемде түлеудің басына таман қылшығы сирей бастайды.
Сыртқа былғары ұлпасымен бағытталған терінің сұрыптарын анықтауда басты назар тері ұлпасының күйіне және түсіне, оның тығыздығына және майлылығына бөлінеді.
Ары қарай ақаулар мен олардың өлшемдерін анықтайды. Бұл операция маңызды мәнге ие, өйткені өделмеген терілерде кейбір ақаулар аз байқалады және өңдегеннен кейін ғана анықталады.
Тері ұлпасымен сыртқа бағытталған терілерде сызаттар, тесіктер, қан ұюлар, тістелгендер жақсы көрінеді. Осындай терілерде жүнді жабынның ақауларын анықтау қиынырақ. Қылшықтары сыртқа бағытталған терілерде ақауларды анықтау барысында, қылшығы тегіс және үлпілдеп жататындай етіп, алдын-ала сілкілеу қажет, сонда соғылған жерлер мен ойылған жерлерде тегіс емес қырқылған жүнді жабындының дақтары анық байқалатын болады. Осы түрдегі терілерде қанау, ойылғандар, дақтар және қылшықтардың сиреуі, тесіктер, сызаттар жақсы көрінеді.
Негізгі бөлім
Үлбір жартылай фабрикатының сапасы - үлбір терісін кепілді мерзімде пайдаланатын бұйым етуде эстетикалық және санитарлы-гигиеналық талаптарға сай қасиеттерінің жиынтығы.
Үлбір жартылай фабрикатының негізгі тұтынушылық қасиеті мыналар: әдемілік, беріктік, беріктік, мықты жылу ұстағыш қасиеті. Үлбір терілерінің әдемілігіне, оның эстетикалық көрсеткіштерімен қоса жылтырлығы, жүмсақтығы, мамықтығы, жүнді жабынының биіктігі және тараңқылығы жатады.
Санитарлы-гигиеналық қасиеттері-ауа өткізгіш қабілетін, ылғалдану әсеріне беріктігін сипаттайды.
Үлбір және тондық қой терілерінің жартылай фабрикаты жүнді жабынның былғары тканінің микро-құрлымды құрлысы арқасында бұйымның жылуқорғағыш қасиетін қамтамасыз ететін жылу аккумляторы болып табылады.
Үлбір және тондық қой терілері жартылай фабрикатын келесі әдістермен бағалайды: органолептикалық, тәжірибелі беріктік, инструменталды (зертханалық).
Сапаның органолептикалық бағасы-үлбір өндірісініде жиі қолданылады; ұқыпты қадағалау жолымен жүзеге асады; созылу; тәжірибелі мамандар мен жұмысшыларды қызықтыратын терінің майысуы және түтілуі; сапаның объективті құны органолептикалық пен жиі сәйкес келеді.
Тәжірибелі беріктік. Бұл әдіс ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу кезінде және өңдеудің жаңа технологиясымен үлбірдің жартылай фабрикат бұйымымен өндіріс ішінде қолданылады (бояғыштардың жаңа түрлерін қолданумен). Үлбір бұйымдарының тәжірибелі партияларынан дайындалып, белгілі бір адамдарға киюге беріледі және біраз күннен кейін қортындысы бақыланады.
Физико-химиялық, химиялық, механикалық әдістер тәжірибесімен зерттеу материалдарын толықтай немесе жартылай бұзылуын қадағалау арқылы өңделген үлбір терісіне комплексті талдау жүргізіледі.
Сапа бағасының инструмендальді әдісі
Сапа бағасының инструментальді (зертханалық) әдісіне микроскопиялық, химиялық және физико-механикалық талдаулар кіреді.
Микроскопиялық талдау. Былғары тканінің кесіндісінде микроскоп арқылы коллаген қылшықтарын, үлбір жартылай фабрикаттарының өңдеу процестерін дұрыс жүргізу үшін пучков бұрыштарының иілімін, олардың бүгілмесін және қылшықтардың тіпті жұқа бөліну дәрежесін үйренеді.
Химиялық талдау.
Химиялық талдаудың көмегімен терідегі ылғалдың, күлдің, майлы заттардың, қышқылдың сандық құрамын (тері ұлпасы мен жүнді жабынды үшін жеке) анықтайды.
Бұл көрсеткіштер МЕСТ- тармен регламенттеледі және белгіленген химиялық құрамдағы аң терісінің жартылай фабрикатын шығаруда міндетті болады, өйткені бұйымдардың киілуі, жасалуға және сақталуға жарамдылығы ф осыларға байланысты.
Ылғалдың құрамы. МЕСТ бойынша тері ұлпасының ылғалдылығы 14-16 % дан аспауы керек. Ылғалдың жоғарлаған құрамы теріні ауырлатады және сақтауда ақуыздардың өзгерісін тудыруы мүмкін. Жартылай фабрикатта ылғалдың төмен құрамы оны қатты, аз иілгіштікті етеді. Натрий хлоридінің үлкен мөлшері терілерде болуы ылғалдың жоғарлауына әкеледі. Өйткені тұз ылғалды тартады.
Ылғалдың мөлшерін тұрақты салмаққа дейін 100-105оС температурада кептіру шкафында тері үлгісінің ілмесін кептіру арқылы анықталады.
Майдың құрамы шикізаттың түріне байланысты болады. Май мөлшерінің ұлғаюы су әсеріне жартылай фабикаттың төзімділігін жоғарлатады, бұл кезде тері ұлпасы-көбірек иілгішті және жұмсақ. Кептіру шкафында 100-102оС температурада кейінгі кептірумен, арнайы аппараттарда органикалық еріткіштермен экстрагирлеу жолымен, жүнді жабын мен тері ұлпасы үшін май мөлшерін жеке анықтайды.
Боялмаған өңделген аң терілерінде май құрамын тездетіпанықтаудың жаңа әдісі өңделген (ВНИИМП әдісі), ол көгілдір толуинді бояғыштың қатысуымен, талданатын ерітінділердің оптикалық тығыздығын өлшеу жолымен, еріткішпен экстрагирленген май құрамын коллорияметриялық анықтауға негізделген.
Минералды заттардың құрамы: минералды заттарды зерттелетін зат ілмесін жағу және оны 500-600оС температурада пеште тізбекті тізбекті қыздыру жолымен анықтайды. Бұл кезде заттың органикалық бөлігі жанады. Күлдің құрамын алдыңғы талдаудың формуласы бойынша май құрамына ұқсас есептейді.
Минералды заттардың құрамын анықтау минералды илеудегі аң терісі жартылай фабрикаттаилеуді жүргізу параметрлеріне байланысты болатын, алюмийнидің немесе хромның байланысқан оксидінің бір шама саны түзіледі. Ақуыздар мен хром неғұрлым көп байланысқан сайын тері ұлпасы соғұрлым көбірек берік және азырақ иілгішті бола түседі. Сондықтан хромның құрамы аң терісі жартылай фабрикаттарының әрбір түрі үшін стандартпен нормаланады. Күлде минерады илеулердің мөлшері әртүрлі әдістердің көмегімен анықталады.
Сонымен қатар, күлдлің құрамына натрий хлориді және өңдеу үдерісінде теріге енгізілуі оны ауырлататын, басқа минералды заттар кіреді.
Тері ұлпасының қышқылдығы- бұл маңызды көрсеткіш, аң терісінен бұйымдардың ұзақ уақыт бойында сақталу қабілетін сипаттайды, өйткені терілерді өңдеуден қалып қойған артық қышқыл сақталу кезінде аң терісін бұзуы мүмкін. Сондықтан қышқыл құрамы стандартпен қатаң нормаланады.
Физико-механикалық талдау. Физикомеханикалық сынақтар көрсеткіштерінің қатарына жататындар: а) тері ұлпасы үшін: созудағы беріктік, иілгіштік, беткі қабаттың беріктігі, т.б; б) қылшықтар үшін: былғануы, қоюлығы, үйкелуге төзімділігі, жылу қорғау қасиеттері, түстің төзімділігі, жүнді жабындының серпімділігі, т.б.
Тері ұлпасының беріктігі. Зерттеулер арнайы кескіштердің көмегімен динаметрлерде кесілетін, қылшықты жабындысыз белбеу үлгілерде жүргізіледі. Ол үшін дайындалған белбеулерді қысқыштарға бекітеді және ажыраудағы жүктеуді анықтай отырып, өсетін жүктеудің әсерінен созады. Одан кейін үлгінің көлденең қима ауданына шекті жүктеу шамасын бөлу жолымен, созудағы беріктілік шегін -үлестік жүктеуді анықтайды.
Аң терісі жартылай фабрикатының әртүрлі түрлеріндегі тері ұлпасында беріктіліктің орташа көрсеткіштері 3-кестеде берілген.
Тері ұлпасының иілгіштігі. Өңделген терінің тері ұлпасы қажеті иілгіштік ие болуы керек, яғни теріге өзара перпендикуляр бағыттарда салыстырмалы аздап күш салғанда ол созылуы және өз формасын сақтауы тиіс. Өндіріс шарттарында бұл қасиет потяжка деп аталады.
Иілгіштіктің болуымен терілерде ақауларды жою мүмкіндігі анықталады, бұл аң терісі бұйымдарының сыртқы түрін мәнді дәрежеде жақсартады.
Аң терісінің иілгіштік қасиеттері шикізаттың түріне және теріге химиялық және физикалық әсерлерге байланысты болады және пикелдеуде, ашытуда, майлауда, бөлуде, т.б. қалыптасады.
Иілгішті анықтау әдісінің мәні өзара перпендикуляр бағыттарда теріні тартуға негізделеді. Шамамен өзгермеген жүктеуде тері өлемдері ұлғаятын, аймақ ерекшеленеді. Теріні белгіленген уақытта жүктеусіз қалдыра отырып созылу шамасын табады.
Беткі қабаттың беріктігін анықтау. Бұл анықтау тері ұлпасының беріктігіне аң терісін сынаумен бір уақытта жүргізіледі. Белдікті сынауда терідегі тері ұлпасының оң жағында сызаттар пайда болған сәтте жүктеуді анықтайды.
а) былғануды анықтау. Егер бояудан кейін бетінен бекітілмеген бояғыш жойылмаса, боялған қылшық былғанады. Аң терісінің былғануын арнайы аспапта жүнді жабындысының бетінен құрғақ үйкелуде ақ қағаздың боялу қарқындылығымен анықтайды және эталонменсалыстырғанда төрт балды жүйе бойынша бағаланады. Боялған аң терілерінің бұлғану көрсеткіштері регламенттеледі. МЕСТ-қа сәйкес жол берілетін былғанулар: қара түске боялған терілер үшін 3 баллдан артық емес, басқа тондарға боялған терілер үшін -2 баллдан артық емес.
Тондық қой терісі үшін тері ұлпасының былғануы нормаланады.
б) жүнді жабындының қоюлығын анықтау. Жүнді жабындының қоюлығы тері сапасында негізгі көрсеткіштердің бірі болып табылады. Қылшықтардың қоюлығы терінің әр түрлі топографиялық үлескілерінде әртүрлі және аудан қылшықтар санын есептеумен және РГ-4 радиометриялық густометрдің көмегімен - үш әдіспен қалыңдықтарымен және қылшықтар санаттарының санымен анықталады.
Үлбір аң терісінің жартылай фабрикатының әр бір түрі терілер аудандары, өлшемдері, сұрыптары, кряжалары шектерінде варьирленетін, белгіленген қоюлыққа ие. Жүнді жабындының қоюлығына байланысты үлбір аң терісі мен тондық қой терісі шикізаттарын төрт топқа бөледі.
Қылшықты сөмкелердің зақымдануына байланысты ағзаның салдарынан қылшықтардың түсуі, механикалық өңдеуде (тарау, жиекті қылшықтарды жұлу мен қыру) қылшықтарды бөлшектей соғудың ауданын өзгертудің (отырып қалу, созылу) салдарынан сақтауда және жөндеуде жүнді жабындының қоюлығы біршама өзгереді.
в) үйкелуге жүнді жабындының төзімділігін анықтау. Аң терісінен бұйымдарды пайдалануың шынайы жағдайларына максималды жақын шарттарды жасай отырып, белгіленген уақыт бойында белгіленген жүктеуде арнайы аспапта терілерден арнайы дайындалған үлгілердің үйкеліске сыналуын жүрізеді. Алдын ала үлгі белдіктерді дайындайды, өлшейді және үйкелейтін материал-шинельдік мауытымен үйкеліске ұшыратады. Сынаудан кейін үлгіні өлшейді және салмағын жоғалту бойынша жүнді жабындының төзімділігін анықтайды.
Жүнді жабындысын сондай-ақ шаршаңқы беріктілікке (көп реттік бүктеуге) де санайды, бұл кезде қылшықтың құрлымы бұзылады және беріктігі азаяды. Осы сынаулар аң тері бұйымдарын пайдаланудың шынайы жағдайларын сипаттайды.
Аң терісінің жылу қорғау қасиеттерін анықтау. Аң терісі жартылай фабрикатының, сондай-ақ бұйымдарының жыу қорғау қасиеттері жүнді жабындының ішіндегі инертті ауаның мөлшеріне және тері ұлпасының борпылдағына байланысты болады. Ауа жақсы оқшауланған болып табылады, сондықтан жүнді жабындысында ауа қабаты неғұрлым көбірек болған сайын, қылшықт ың қоюлығына, биіктігіне, формасына байланысты болатын, оның жылу қорғау қасиеттеріде соғұрлым жоғары болады. Бопылдақ тері ұлпасы жылуқорғау қасиеттерін азайтады, өйткені ауа өтуді ұлғайтады.
Сонымен қатар, аң терісін сыртқа қаратып бұйымдарды киюде желге төзімділік, яғни ауа ағынының әсерінде жүнді жабындысында инертті ауаны ұстау қабілеті сияқты көрсеткіш үлкен мәнге ие.
Көбірек жылысы- поляр түлкісінің, ақ қоянның, түлкінің, сол түстік бұғының терілері. Мәнсіз жылу қорғау қасиеттеріне - саршұнақ, көртышқан - төмен және сирек жүнді жабындымен терілер ие болады.
Жылу қорғау қасиеттері жүнді жабындының қатпарлануына байланысты, ол неғұрлым азырақ қатпарланса, оның жылу қорғау қасиеттері соғқрлым жоғары болады.
Бояудың жарыққа төзімділігін анықтау. Жүнді жабындыдағы бояудың жарыққа төзімділігі немесе жарыққа беріктілігі теріні бояуға дайындаудың сипатына және бояуда қолданылатын бояғыштардың сәйкестенуіне байланысты болады.
Бояудың жарыққа төзімділігін Ксено-тестпен - арнайы арнайы аспаппен анықтайды. Сыналатын үлгі бояудың көрінердей өзгерісіне дейін ксенонды сәулемен сәулеленуіне ұшырайды. Түсін кетіру дәрежесін 1-ден 8-ге дейін балдармен бағалайды. Үлгіде түстің өзгеруін эталонмен салыстыра отырып, визуальді белгілейді. Балл жоғары болған сайын, жарық әсеріндегі бояу соғұрлым берік болады.
Аң терісінің қатпарлануы қылшықтарының серпімділігіне байланысты болады. Тәжірибеде қатпарлануды органолептикалы түрде бағалайды; теріні сілкілейді және жүнді жабындыны қолмен басыңқырайды.
Жүнді жабындының серпімділігін анықтау. Жүнді жабындының маңызды сапа көрсеткіші серпімділігі, мыжылудан кейін бастапқы қалпына қайта келу қабілеті, яғни иілгіштігі болып табылады. Жүнді жабындысының мыжылудағы қалдық деформациясы (қатпарлануы) аң терісі жартылай фабрикатының және тұтастай бұйымның тауарлық қасиеттерін нашарлатады. Оны есептеу формуласы:
Мұндағы С-жүнді жабындының қатпарлану дәрежесі, %; Т1-49 Па (0,5см2) қысымда жүнді жабындының биіктігі, мм; Т2-берілген қысымда жүнді жабындының биіктігі, мм.
Қылшықтың беріктілігін анықтау. Қылшықтың беріктілігі созуда және бүктеуде беріктіліктің көрсеткіштерімен анықталады. Беріктілікке сынауды динанометрлерде жүргізеді.
Созылуда қылшықтардың беріктілігі екі көрсеткіштермен анықталады: ажырату жүктемесімен және ажырату кернеуімен. Ажыртау жүктері қылшықтың абсалютті беріктілігін сипаттайды, бұл қылшықтардың түріне және санаттарына байланысты 1-150 сН да тербеледі. Қылшықтар әртүрлі микроскопиялық құрылымға ие, сондықтан ажырату жүктемесінің шамасы қылшықтар қалыңдығының тікелей қызметі болып табылмайды, кератин серпімділігінің модуліне және қыртыс қабатының ауданына байланысты болады.
Ажырату кернеуі қылшықтың көлденең қима ауданының бірлігіне келетін ажыраудакүштеуді сипаттайды және қыртысты өзекшелі қабаттардың қатынастарына тәуелді болады. Өзекшесіз қылшық (қойдың түбіті) максималді ажырату кернеуіне, қыртысты қабатсыз (бұғы қылқаны) минималды ажырату кернеуіне ие.
Көп ретті бүктеуде қылшықтың беріктілігі (ұзақмерзімділігі) созатын және бүктецйтін әсерлерде туындайтын кернеуге байланысты болады. Қылшықтардың бүктемесінде туындайтын кернеу олардың сыртқы қабатының деформациясына пропорцианал. Өз кезегінде қылшықтардың сыртқы қабатының деформациясы бүктелген жердегі өзекшенің диаметріне және бүктелу қисығының радиусына байланысты болады. Көп реттік бүктеуде қылшықтардың ұзақ мерзімділігі созатын жүктеулердің шамасынан кері тәуелдікте болады.
Көпреттік бүктеуге қылшықтардың төзімділігі әртүрлі өңдеулерде өзгеруі мүмкін. Осылайша, анилинді бояу нәтижесінде үй қоянындағы қылқанды қылшықтардың сындық деформациясы мәні 3,61 ден 2,44 %-ға, яғни 33% төмендейді.
Тері ұлпасымен қылшықтар байланысының беріктілігі маңызды қасиет, оған аң терісі өндірісінде терілерді қайта өңдеу мүмкіндігі сияқты, аң терісі жартылай фабрикатының ескіруге төзімділігі де тәуелді болады. Тері ұлпасымен қылшықтардың байланысы күшті әлсіреген (күшті аққан) аң терілерін, аң терісінің жартылай фабрикатын өндіруге емес, жүнді өткізуге немесе теріні жөндеуге жібереді. Тері ұлпасымен қылшықтар байланысының беріктігі көптеген факторларға байланысты: аң терісінің түріне, қылшықтардың санатына, тері ұлпасында қылшық сөмкелерінің жату тереңдігіне, аулау маусымына. Ол жануардың тіршілігінде (көктемдегі түлеу алдына қарағанда, қыста жоғары) сияқты, аң терісін дайындауда, сақтауда, жөндеуде де өзгеруі мүмкін.
Тері ұлпасымен қылшық байланысының беріктілігі бұл 1мм2 ауданда тері ұлпасынан
Қылшық шоғырын жұлғанда, бір қылшыққа шығындалатын күштеу.
Эстетикалық көрсеткіштер.
Аң терісі мен тондық қой терісінің сапасын бағалау үшін сондай-ақ эстетикалық көрсеткіштерді де қолданады. Қылшық жабындысының жылтырауы, оның түсі мен реңі, жұмсақтығы, қоюлығы.
Жылтырау қылшықтың жарық сәулелерін айнадай шағылыстыру қабілетін сипаттайды. Түбіттіге қарағанда қылқанды қылшық көбірек қарқынды жылтырауға ие. Түзуге қарағанда, бұйраланған қылшық азырақ жылтырауға ие. Жылтыраудың дәрежесі сондай-ақ, әсіресе, сірқабықтың (қылшықтың ортаңғы қабатының) ыдырауына әкелетін анилинді бояғыштармен, бояу жөндеу технологияларын жүргізудің дұрыстығына да байланысты болады.
Жоғары шағылысу қабілеттеріне және күшті жылтырауға қосмекенді түбітті аңдардың қылқандары ие. Жылтыраудың келесі топтарын ажыратады: қарағанда, күшті жылтыраумен жүнді жабындысы жоғары бағаланады. Жылтырлықты бағалау органолептикалық әдіспен жүргізіледі.
Жүнді жабындысының және қылшықтың жеке топтарының ұзындығы мен биіктігі. Түрге, кряжаға, тұқымға, үлескіге, сұрыпқа, басқа да факторларға байланысты болады. Қылшықтардың ұзындығы эстетикалық және жылу қорғау қасиеттеріне, бұйымдардың ескіруге төзімділігіне әсер етеді. Жүнді жабындының жаратылысты және шынайы биіктігін ажыратады. Жүнді жабындысының биіктігі қылшықтардың үш негізгі топтарының (бағыттайтын, қылқанды және жүндес) биіктігіне және ұзындық бойынша олардың қатынастарына байланысты болады. Қылшықтардың жаратылысты ұзындығы тері ұлпасынан бастап қылшықтардың ұштарына дейін (бұйралану мен бүктелуді назарға алмастан) штангенциркульмен немесе сызғышпен өлшенеді. Қылшықтардың шынай биіктігі- тегістеуден кейінгі қылшықтардың ұзындығы болады.
Шартты түрде терілерді қылшықтардың ұзындығы бойынша келесі топтарға бөледі: ерекше ұзынқылшықты - 90мм-ден жоғары (қасқыр, құну), ұзынқылшықты -50-60 мм (кәмшат, құндыз, түлкі), орташа ұзын қылшықты - 25-50мм (бұлғын, сусар, ондатр, сібір күзені, үй қояны), қысқа қылшықтылар -15-25мм (тиін,зорман, солонгой), ерекше қысқа қылшықтылар -8-15мм(көртышқан, саршұнақ).
Жүнді жабындының түсі мен реңі. Бұлғын, сусар, қара күзен, тиін, түлкі, т.б. терілерінің табиғи түсі ерекше құндылыққа ие. Пикелдеудің, илеудің, жаюдың және майлаудың дұрыс емес тәртібінде түс өзгері мүмкін. Бұл ластайтын үгінділердің және тотықтыратын майлардың үлкен мөлшерін қолданумен, қышқылдың жоғары концентрациясымен түсіндіріледі.терінің негізгі түсіне қосымша көбінесе әртүрлі реңдері болады. Осылайша, қара қаракөл көбінесе көгілдір, қоңырлау, қызғылт реңдерге ие болуы мүмкін, сондықтан қара қаракөлдің терілерін жөндеуден кейін әрқашан қара түске бояйды. Тері қылшықтарының бояуы жарықтың әсеріне, дымқыл және құрғақ үйкеліске берік болуы керек, терілер былғанған болмауы керек.
Жүнді жабыдының таза табиғи түктері тым сирек кездеседі, сондықтан бояулар түрін дәл сипаттау қиын. Осыған байланысты тәжірибедежүнді жабындының түстерін бағалау кәзіргі уақытқа дейін шарттты беріледі: көгілдір (поляр түлкісі) - көгілдір реңкпен қою сарғыш түске қатысты; қызыл (түлкі) - сарғышқа немесе тіпті қоңыр түске қатысты.
Дақтың (меланиннің)ыдырауы және кератиннің ескіруі нәтижесінде, уақыт өте келе жүнді жабындының жаратылысыт бояуы өзгереді. Қылшықтардың қара түсі қоңыр тартып, ақ түске сарғаюы мүмкін.
Жаратылысты бояу сондай-ақ маусымға, мекен ету аудандарына байланысты да өзгереді, сондықтан түбітті-аң терісі шикізаттары түрлерінің қатарын жүнді жабындының түсі бойынша түсті топтарға сұрыптайды.
Жүнді жабындының жұмсақтығы. Қылшықтардың жұмсақтығы қылшық өзегінің құрылысына, қылшық өзегі қалыңдығының оның ұзындығына қатынасына түбітті қылшықтардың сандық тқатынасына, олардың даму дәрежесіне және қалыңдығына байланысты болады. (5-кесте)
Терінің әртүрлі үлескілерінде қылшықтардың жұмсақтығы бірдей емес: ең серпімді және қаттылары - жалда, қырқасында және огузокта - көбірек жұмсақтар, ең жұмсағы құрсақта. Жүнді жабындысының жұмсақтығы органолептикалық анықтайды, түбіттің бір түрі шектерінде- қылшықтың қалыңдығы мен ұзындығына қатысты зертханалық әдіспен анықтайды.
Жұмсақтың коэфициентін анықтайтын формула:
Км=ТД
Мұндағы Т-қылшықтың қалыңдығы, мкм; Д-қылшықтың ұзындығы, мм.
Қылқандылығы. Терілердің қасиеттері жүнді жабындысының биіктігі мен қоюлығына ғана емес, сондай-ақ әртүрлі санаттардағы қылшықтардың сандық қатынастарына да тәуелді болады. Қылшықтардың қалыңдығына байланысты бұл көрсеткіштер үлкен шектерде тербеледі; мысалы:саз құндызда түбіттің қалыңдығы 13мкм, әртүрлі санаттары қылқандар 40-210 мкм, пішетін қылшықтардың қылқандары 70-100мкм. Бір пішетінге 4-20 дан батап (қасқыр, борсық) 300-ге дейін (камшат, ондатр, құндыз) түбітті қылшықтар келуі мүмкін. Қылқандылық дәрежесі бойынша біріншілері күшті қылқандыларға, соңғысы - аз қылқандыға жатады. Түбіттінің көптеген түрлері орташа қылқандылар деп есептеледі (бір пішетінге 20-60 түбітті қылшықтардан)
Қылқандалықтың дәрежесіне сыртқы түр ғана емес, аң терісінің көптеген басқа қасиеттері де-жұмсақтық, үлпілдектік, қатпарлану, ұйпалану, ескіруге төзімділік, т.б. байланысты болады.
Төменге түсу (салбыраңқылық). Түбітті аң терісі жартылай фабрикаттағы жүнді жабындының салбырауы тері ауданының бірлігінде орналасқан, қылшықтардың қасында көлемімен сипатталады және ұзындығына қылшық тығыздығын көбейтумен анықталады.
Салбырау дәрежесі бойынша түбітті - аң терісі жартылай фабрикатын келесі топтарға бөлуге болады: ерекше салбыраған (поляр түлкісі), салбыраған (сусар), орташа салбыраған (қара күзен), аз салбыраған (көртышқан), ерекше салбыраған (саршұнақ).
Терілерде жүнді жабындының салбырауы, олардың сұрыптарын белгілеуде, бастапқы құрылымдық қасиеті болып табылады. Тәжірибеде терілердің салбырауы (сұрпы) оргонолептикалық анықталады.
Ескіруге төзімділік. Ескіруге төзімділіктің объективті көрсеткіші болмайды. Тәжірибе мәліметтерінің негізінде камшат терісінің ескіруге төзімділігіне қатысты, аң терісі жартылай фабрикаттарының әртүрлі түрлерінде ескіруге төзімділіктің кестесі %-бен құрылған.
Терілердің ескіруге төзімділігі. 1)аң терісінің жартылай фабрикаты; 2) ескіруге төзімділігі; 3) тері; 4) камшаттың; 5) өзен құндызының; 6) жанаттың, 7) қара күзеннің; 8) күзеннің; 9) жұмсақ сусардың; 10) бұлғынның; 11) тау сусарының; 12) қаракөлдің 13) қызыл түлкінің; 14) ондатрдың; 15) тиіннің; 16) саз құндыздың; 17) сілеусіннің; 18) зорманның; 19) көртышқанның; 20) қоянның; 21) үй қоянының.
Жүнді жабындысының үлпілдектігі. Тәжірибеде қолданылатын ұғым, аң терісінің үлпілдектілігі қылшық серпімділігінің және еңіс бұрышының, қоюлығының, биіктігінің байланыстарына тәуелді болады.
Үлпілдегі бойынша ерекше үлпілдеге, ілпілдеген, азырақ үлпілдеген, аз үлпілдеген терілерді ажыратады.
Жүнді жабындының муарлігі. Муарлік - аң терісінің әдемі суретін жасайтын, жүнді жабындының мәнсіз толқындылығы (қылшықтардың жеке топтарының бұйралығы).
Муарлік лақтар мен бұзаулардың, құлындадың терілеріне, қойлардың қатты жүнді тұқымдары мен қаракөл тұқымыныңтумаған қозыларының терілеріне (қаракөл, муаре) тән. Ол сондай-ақ аң терісі жартылай фабрикатының кейбір түрлерінде жүнді жабындысын қырыққаннан кейін пайда болады (өскен мерлушка). Муарлік жартылай фабрикатының кейбір түрлерінің негізгі көрсеткіші болып табылады.
Үлбір аң терісі және тондық қой терісі бұйымдарының классификациясы.
Үлбір-аң терісі және тондық қой терісі бұйымдарын мақсатты белгіленуі (жеті тауарлық топтар), жыныс жас белгісі (төрт топіші), сондай-ақ топіші шегінде - бұйымдардың түрлері, үлгілері, өлшемдері және бойлары бойынша топтастырады.
Дайын аң терісі бұйымдарын МЕСТ-нормтаивті - техникалық құжаттама бойынша жүргізеді, ол бес негізгі бөлімдерден тұрады:
Бірінші бөлімде аң терісі бұйымдары жасалуы мүмкін аңтері үлпершек жартылай фабрикаты түрлерінің толық тізімі (өңдеу әдісін көрсетумен), сондай-ақ жеке бөлшектердің өлшену жерлерін белгілеумен бұйым сызулары, бойлары мен өлшемдері берілген;
Екінші бөлімде бұйым сапасын анықтауға қажетті мәліметтер, бұйым сапасына техникалық талаптар, сондай-ақ аң терісі бұйымдарын жасау технологиясы бойынша негізгі мәліметтер берілген;
Үшінші бөлімде белгіленулерін, маталар артикулдарын және оларға стандарт нөмірлерді көрсетумен қолданбалы материалдар; аң тері үлпершегі жартылай фабрикатын іріктеу, бұйымдарды жасау және терілердегі тері матасының біріктенуі, бұйымдардың жеке бөліктеріне астарды жиектьеу, борттарды жасау ережелері; сұрыптар, ақаулар және түстер тобы бойынша бұйымдарды сұрыптауға талаптар берілген. Дайын аң терісі бұйымында сапаны анықтауға арналған негіз бұйым жасалған аң терісі жартылай фабрикатының сұрпы.
Төртінші бөлімде сынау әдістері туралы мәліметтер бар. Үсті мен астардың сапасын органолептикалық жолмен анықтайды. Бұйым өлшемдерін- өлшеу құралының көмегімен;
Бесінші бөлімде аң терісі бұйымдарын қаптауға, таңбалауға, тасымалдауға және сақтауға негізгі талаптар кіреді.
Әйелдердің аң терісінен киімі.
Әйелдерге арналған аң терісінен киімді МЕСТ 876580 бойынша сұрыптайды. Жартылай фабрикаттың бір түрінен жасалғанда аң терісі және аралас киімнің үсті жүнді жабындының жылтыры, жұмсақтығы, қоюлығы, бұйралану формасы, биіктігі, бояуы, түсі бойынша іріктелуі тиіс. Терінің топографиялық үлескілеріне байланысты, жоғарыда айтылған, қасиеттердің жаратылысты айырмашылықтарына жол беріледі, сондай-ақ бекітілген үлгілерге сәйкес, қаракөлдің сұрыптары және бұйралану топтары, бояуы бойынша аң терісі жартылай фабрикатының әртүрлі түрлерінің сәйкесуіне жол беріледі.
Кряжалар, жұмсақтық топтары, сапа топтары, жылтырлық топтары, түсі мен бояуы, бояу тазалығының дәрежесі, өңдеу түрі бойынша аң терісінен және аралас тігілген киім жасалған аң терісіне нормативті-техникалық құжаттаманың талаптарына сәйкес келуі тиіс.
Әйелдерге арналған аң терісінен сырт киімдердің сұрыптамасы манто, пальто, жартылай польто, жакеттер, желеткалар.
Манто пальтодан етегінің үлкен қаусырмасымен, түймелердің болмауымен ерекшеленеді, оң полочка сол жақ бүйір тігіне дейін жетуі мүмкін, ал ойықтар сызығы - планка сызығына дейін жетеді. Жеңдердің ойықтарын көбірек кең етеді.
Пальто жартылай пальто мен жакеттер ұзындығымен ерекшеленеді. Пальтоның ұзындығы 112-120 см, жартылай пальто -80-100см, жакет 65-75см. Пальтоның, жартылай пальтоның және жакеттердің қаусырмасы 15см-ден кем емес.
Пальтоны, жартылай пальтоны, жакеттерді боялмаған, боялған қырқылған, жұлынған немес қырылған аң терісінен жасайды: қаракөл, смушка, мерлушка, түбітті-лақ, клем, муаре, түбітті қой, түбітті құлын аң терілерінен және теңіз аңдарының терілерінен, үй қояны, сібір күзені, қара күзен, ондатр, саз құндыз, түлкі, жанат, атжалман, тиін, көртышқан,саршұнақ, су және қойма егеуқұйрығы, зорман, тарбаған, алатышқан, т.б. терілерінен жасайды.
Жакеттерді пальтоға арналған жоғарыда аталған аң терісі жартылай фабрикаттарынан сондай-ақ тиіннің терісінен, ақ қоянның жотасынанқаракөлдің аяқатыран, т.б. жасайды. Жакеттерді тік және белсызғымен жартылай жанасатын деп бөледі.
Әйелдердің сырт киімдерінің өлшемін үш өлшем белгілерімен анықтайды: жүнін сыртқа қаратып арқасының ортасымен екіге бүктеп немесе манекенге кигізіп, бойы, жамбас өлшемі, кеуде өлшемі (см) бойынша.
Әйелдердің пальтосы мен жартылай пальтосы 9 өлшемді және 6 боймен қарастырылады:
1-146, 2-152, 3-158, 4-164, 5-170, 6-176 (тек 50-52 өлшемдер үшін) (кесте11).
Бұйымдар сұрпын жүнді жабындының күйі бойынша анықтайды.; ақаулардың болуына байланысты бұйымды ақаулардың төрт тобына бөледі. (бірінші, екінші, үшінші, төртінші)
Еркектердің аң терісінен киімі.
Еркектердің аң терісінен киімі негізінен жартылай фабрикаттардың келесі түрлерінен жасайды: жартылай қатты жүнді, қатты жүнді, қырқылған және сазқұндыздай боялған қой терісінен, табиғи немесе боялған түбітті ит терісінен. Күртешелер кең таралған, сондай-ақ аң терісінен желеткелерде қолданыс тапқан.
Аң терісінен пиджактарды әдетте стандартты үлгілерде жасайды: әр бортта төрт түймесімен және ілмектерімен екі бортты, екі жартыдан тұратын хлястикпен; жеңдерң екі тігісті, қой терісінен жағасы қырқылған немесе боялған, тік, жатқызылған, бір металл ілмекке және ілмеге түймеленеді. Пиджакта борттан 10см-ден кем емес қашықтықта сол жақ етектің астарында бір ішкі қалта және аң терісі жартылай фабрикатынан қақпақшалармен екі бүйірлік тілікті қалта болу керек. Астары сәтеннен немес аң терісінің арзан түрлерінен. Астар мен үстінің арасында мақтаның, ватиннің немес басқа маталық емес материалдардың қабаты салынады. Үсті жұмсақ және иілгішті тері ұлпасымен; жүнді жабындының түсі, сұрпы бойынша біртекті терілер. Барлық бөліктердің жүнді жабындысы жоғарыдан төменге бағытталуы керек.
Әдетте пиджактарды бес бойлы, алты өлшемді (46-дан 56-ға дейін) етіп шығарады.
Аң терісінен желеткелерді қырқылған және боялған қой терісінен, боялмаған және боялған лақтан, әртүрлі түрдің мерлушкасынан, зорман, атжалман терілерінен дайындайды. Желеткелерді аң терісін ішке қаратып тігеді, желеткенің үсті-матадан (вельвет, плащ матасы, т.б.) тігіледі.
Тақыр желеткелер (сыртында өңделген тері матасымен) тондық қой терісінен және велюрге өңделген жүнді қой терісінен жасайды. Олар алты өлшемді, төрт бойлы болады. Тақыр желеткелерде бүйір тігістерге 500-800мм ендікті резеңке қойылады.
Балалардың аң терісінен киімі.
Балалардың сыртқы аң терісінен киімі-пальто, пиджактар, куртка (ұл балаларға).
Жыныстық жасты топ бұл бұйымдардың үлгісін анықтайды.әдетте үш жас ерекшелікті топтарға арналған бұйымдарды (пальтоны) шығарады: мекиепке дейінгі, мектеп жасындағы, жеткіншекті.
Аң
Терісінен киім мектепке деінгі топқа арналған пальто ұлдар мен қыздарға конструкциясы бойынша шамамен еркешеленбейді. Көбінесе бұл тік немесе аздап кеңейтілген силуэтті пальто. Қыздарға арналған пальто төмен жағынан аздап кеңеюі мүмкін. Ұлдарға арналған пальто қосымша элементтерге ие болуы мүмкін, олар: хлястиктер, иық белгілер, шлицтер, т.б.
Мектеп жасындағы және жеткіншек қыздарға арналған пальто тік, жартылай жабысқан және төменіректе кеңейгенсилуэттерде, бір бортты немесе екі бортты, жеңдері жамалған, реглан типті, құрама болып шығарылады. Жағалары да әр түрлі формада болуы мүмкін: дөңгеленген, шалькамен,капюшонмен, лацкандармен, бөкебай немесе бөкебайға ауысатын тірек түрінде. Қалталары жапсырма, тілікті, қақпақшалармен, қақпақшаларсыз, т.б.
Ұл балаларға арналған курткаларды аң терісі астарымен аң терісінен және тоқыма түрінде жасайды.
Бұйымдардың осы тобын жасау үшін аң терісі жартылай фабрикатының келесі түрлерін қолданады: боялған және боялмаған мысықтың және үй қоянының терілерін; жүнді қой терісін, жүнді үй қоянының терісін, мерлушканы, алатышқанның, саршұнақтың терілерін, тіпті тиін терісінің бастарын да т.б.
Бала бақша және мектепке дейінгі жасқа пальтоны үш өлшеммен (24,26,28) және үш боймен (1-8см, 2-86см, 3-110см) шығарады; мектеп жасындағы балаларға жеті өлшеммен (30,32,34,36,38,40,42) және төрт боймен (1-146см,2-152см,3-158см,4-164см) жасайды.
Аралас киімнің аң терісі бөлігі.
Сұрыптамасы: жағалар, манжеттер, жөндеуі (төбесі), аң терсінен астар (етек). Олардың сұрыптылығын МЕСТ 7069-79 бойынша анықтайды.
Жағаларды үлгілер, жыныс-жасты топтар, өлшемдер, түстер, сұрыптар және ақаулар топтары бойынша бөледі. Үлгілер сән бағытына байланысты болады. Жағаның негізгі бөліктері: отлет (окат), моны (жамау сызығы), ортасы, орталығы, оң және сол шеттері.
Отлет-сыртқы жиек сызығы
Мойны бұйымға тігілетін жағаның ішкі жиек сызығы.
Ортасы-жағаның ұзындығы бойынша ортаңғы сызық; оң және сол шеттері-оның бүйір бөлшектері.
Орталық жалпақтығы бойынша ортаңғы сызық.
Сондай-ақ жағаларды еркектікі, әйелдікі, балалардікі деп топтастырады.
Жағалардың өлшемдерін мойын тесігінің ұзындығымен анықтайды. Әдетте жағалар келесі өлшемдермен ерлер мен әйелдерге 44-60; балаларға 24-48 жасалады.
Өңдеу әдісіне байланысты жағалар боялған, боялмаған, жұлынған немесе қырылған, қырқылған, жүнді жабындысы ерекше өңделген болады.
Ерлердің жағаларын жасауға аң терісі жартылай фабрикатының келесі түрлерін қолданады: өзен құндызының, теңіз мысығының, камшаттың, жүнді иттің, қойдың, қаракөлдің, мерлушканың, жүнді лақтың, лямканың, яхобабаның терілерін, тиіннің, саз құндыздың, үй қоянының, үй мысығының терілерін.
Конструкциясы бойынша ерлердің жағалары тік, лацкандармен тік және шелді болады. Конструкциясы бойынша және сыртқы түрі бойынша әйелдердің жағалары әртүрлі: тік, лацкандармен тік, шалді, жастардікі, тік тұрған. Осы бұйымдарды жасауға шамамен барлық түрлердің (боялмаған, боялған және ерекше өңделген) аңтерісі үлпершегінің жартылай фабрикатын қолданады.
Балалардың жағалары: ұлдарға тік, қыздарға тік және коломбин фасонында. Тік жағаларда отлет сызықтар мен горловина, коломбин фасонындағы жағаларға қарағанда, азырақ иілген, сондай-ақ ұштарының (овальді, үшкір) формаларымен еркешеленеді. Жағалардың әрбір фасоны өз нөміріне ие. Әдетте балалардың жағаларын аң терісінен жартылай фабрикаттардың арзан түрлерінен жасайды: тиін терісінің жоталарынан, летяга тиінінің терісінен, үй қоянының, ала тышқанның, су егеуқұйрығының, саршұнақтың, мерлушканың, лямканың, жүнді лақтың, қырқылған боялған қой терісінен.
Жартылай фабрикаттардың ақаулары: тесіктер, ажыраулар, сынақтар, таздар, қиықтар. Жүнді жабындының анық ерекшеленетін бояуымен тері үлекілеріжойылуы тиіс, қондырмалары жүнді жабындының сапасы, бағыты,бояуы бойынша мұқият іріктеледі және бұйымның жалпы түсінде ерекшеленбеуі кероек. 0,2см2-тан артық емес ауданды сынықтар мен таздар, сондай-ақ тесіктер, жүнді жабынды жағынан байқалмаса, жойылмайды. Жағаларға қондырмалар ұштарынан 10см, жамау сызығынан 13тен артық емес қашықтықта орналасуы керек. 40мм-ден артық жүнді жабындының ұзындығымен және бұйра тоапты теріден жасалған, жағалардың бүкіл ауданыменқондырмаларға жол беріледі.
Алатышқанның, су егеуқұйрығының, атжалманның терісіненжасалған жағалар мақтадан жасалған матаға желімделуі керек.
Түсті және сұр қаракөлдің боялмаған терілерінен жағаларда тері матасын бояуға жол беріледі. Тері матасын бояусыз жағаларды ақ түсті қаракөлден және ашық көгілдір түбітпен экстра түсті көгілдір поляр түлкісінің терілерінен жасайды.
Жағалардың бекітілген фасонына және аң терісінен жартылай фабрикатқа байланысты жүнді жабындының бағытына қойылатын талаптар:
- ірі және ұзын жүнді терілерден (түлкі, поляр түлкісі, жанат, т.б.) - жағаны бойлай бір ұшынан басқасына немесе ұштарынан ортасына қарай;
- қырқылған немесе жұлынған терілерден (үй қояны, үй мысығы, ондатр) - жағаның отлетіненгорловинаға немес кері бағытта горлавинадан отлетке;
- бұйраланған топты терілерден: ерлердікі ұштарынан орталыққа, әйелдердің және балалардың-горловинадан отлетке немес орталыққа үлестік бағытта, сондай-ақ орталықтан ұштарына қарай.
Манжеттер, жағалар сияқты, сол сұрыптағы, түрдегі, түстегі шикізаттықолданумен жасалады.
Манжеттің жоғарға бөлігі жақсы жүнді жабындымен терілерден жасалуы керек. Әдетте манжеттер сатылымғңа жағалармен бірге түседі.
Аң терісінен жөндеу (жөндеме) - аң терісінен жіңішке жолақтар, әйелдер пальтосының жеңдерінің ортасына, қалталарға, борттарға, етекке тігіледі.
Аң терісінен астар үсті матадан болатын киімдерге қолданылады. Астарға жақсы аң терісі үлпершегінен жартылай фабрикат тиінен, ій мысығынан, жүнді иттен, қаракөлден, қойдан, түлкіден, өйткені олар серпімді ұзын тығыз жүн жабындысына ие. Аңтерісінен астардың жеңіне әдетте жартылай фабрикаттың арзан түрлерін қолданады.
Аң терісінен бұйымдардың моделдерін және өлшемдерін анықтау.
Аң терісінен бұйымдар тапсырыс берушімен келісілген арнайы талаптармен, сән талаптарымен байланысқан, әртүрлі фасондарда өңделеді. Әрбір қабылданған фасондарға, оның жасалуы жүзеге асырылатын, белгіленген нөмір (артикуль, модель) беріледі.
Аң терісінен бұйымдарда ерлер, әйелдер пальтосының, жартылай пальтоның, пиджактардың, куркалардың, жеңсіз киімдердің фасондары, жағалар мен манжеттердің формалары, балалардың пальтосы мен шапкалары кең түрде түрлендіріліп отырады. Әйелдердің сырт киімдерінің фасондары әртүрлі болып келеді.
Бұйым үлгісін анықтау сатып алынған тауардың үлгі эталонымен немесе оның көшірмесімен сыртқы түрі бойынша бұйымды салыстыру жолымен жүргізіледі. Бұл кезде бұйым силуэті, конструкциясы, тігілу фасоны, технолгиялық өңделуі,жөндеу ерекшеліктері, ішкі бөлшектердің болуы, фурнитура бойынша үлгіге толық сәкес келуі керек. Сатып алынған тауардың үлгі эталоны болмаса, үлгінің сәйкестігі каталогқа немесе албомға, келісім шарттың техникалық шарттарына енгізілген сипаттама бойынша белгіленеді.
Бұйым өлшемдерін анықтау бұйымның өлшем белгілерін анықтайтын негізгі параметрлер бойынша өлшеу жолымен жүргізіледі, содан кейін өлшеу нәтижелерін келісім шарттағы техникалық шарттардың сәйкестігі мәліметтерімен салыстырылады.
Бұйымның өлшемі мен бойын анықтауда өлшеудің негізгі орындары болып табылатындар: ойық деңгейінде бұйымның ені, тар жерде таяқшасының ені, тар жерде арқасының ені, арқасының ұзындығы (жағаның жамау сызығынан бастап бұйымның етегіне дейін арқаның ортасын бойлай); жеңнің ұзындығы (окаттың жоғары нүктесінен бастап бұйымның етегіне дейін немес манжеттің төменгі шетіне дейін). Өлшеулердің нәтижелері см - мен айқындалады. Сәйкесті фасонды және өлшемді лекалоға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz