Тоқыма материалдарының қасиеттері

Жоспар
Кіріспе

Киім адамды қоршаған ортаның қолайсыз әсерінен қорғайды, терінің бетін механикалық зақымданудан, ластанудан сақтайды. Киім арқылы, адам денесінің айналасында қоршаған орта климатынан біршама айырмашылығы бар, жасанды, киім астындағы микроклимат қалыптасады. Оның температурасы 280С- 340С мөлшерінде, салыстырмалы ылғалдылығы 20-40%, ауа қозғалысы өте төмен 0,006-0,097% мөлшерінде болып келеді. Киімдер киім асты микроклиматын қалыптастыра отырып, организмнің жылу жоғалтуын біршама төмендетіп, дене температурасының тұрақтылығының сақталуына жағдай жасайды, терінің термореттеу қызметін жеңілдетіп, тері арқылы газ алмасу процессін қамтамасыз етеді.
Балалық шақта термореттеу механизмі жетілмегендіктен, организмнің салқындауы немесе ыстықтауы денсаулық жағдайының жедел бұзылуына әкеліп соғатындықтан, балалар организмі жылу өндіруі 3-4 есеге дейін жоғарылайтын өте жоғары қимыл-қозғалыс белсенділігінде болатындықтан, балалар терісі өте нәзік, жылдам жарақаттанғыш келетіндіктен, зат алмасуда терінің тыныс алуының меншікті үлесі ересектерге қарағанда үлкен болатындықтан киімнің қорғаныштық қасиетінің балалар үшін маңызы өте зор.Балалар киімі өзінің конструкциясы және материалының физикалық-гигиеналық көрсеткіші бойынша жас мөлшерінің анатомиялық-физиологиялық ерекшелігіне, іс-әрекеттің түріне және метеорологиялық жағдайға сәйкес болуы керек, және оңай киіліп, оңай шешілетін, бала тәрбиесінде эстетикалық таным қалыптастыруға жағдай жасауы керек.
Мата жасалатын талшықтар табиғи (мақта, кендір, жібек, жүн т.с.с.), жасанды немесе синтетикалық болуы мүмкін. Талшықтардан жасалған жіптер иірілген, қатты немесе бос, үлпілдек болуы мүмкін. Маталар құрылысы бойынша маталық және тоқыма-трикотаждық болып бөлінеді.
Маталардың түрлерін балалар киімінің өндірісінде пайдалану, олардың физикалық-гигиеналық көрсеткіштеріне: қалыңдығы, массасы, көлемдік массасы, кеуектілігі, ауа- және буөткізгіштігі, гигроскопиялылығы, ылғалсақтағыштығы, гидро- және липофильділігіне және жылуөткізгішітігіне байланысты болады.
Матаның қалыңдығы - миллиметрмен өлшенеді және негізінен матаның жылусақтағыштық қасиетіне тікелей әсер етеді. Қалыңдығы жоғары маталардың құрамында жылу өткізгіштік қасиеті өте төмен ауа көп болады. Яғни, мата неғұрлым қалың болса, соғұрлым жылы болады (мыс. бәтес-0,1мм, драп-5мм, табиғи жүн-30-50мм).

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Негізгі бөлім
5. ТОҚЫМА МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ
5.1Геометриялық касиеті
5.2. Маталардың механикалық касиеттері
5.2.1. Токыма маталардың бір циклды үзілетін сипаттамалары
5.2.2. Токыма материалдардың жартылай циклды үзілмейтін
сипаттамалары
5.2.3. Токыма материалдарының иілу кезіндегі драпталынуы
5.2.4. Токыма материалдардың бір циклды үзілмейтін сипаттамалары.
Қыртыстанбауы
5.2.5. Токыма материалдардың көп циклді сипаттамалары
5.3. Токыма материалдардың физикалык касиеті
5.3.1. Гигроскопиялык касиеттері
5.3.2. Өткізгіштік
5.3.3. Бу өткізгіштік
5.3.4. Шаң өткізгіштік
5.3.5. Токыма материалдарының жылу өткізгішітігі
5.3.6. Токыма материалдарының температура өткізгіштігі
5.3.7. Токыма материалдарының электрлену касиеті
5.3.8. Матаның апшуы
5.4. Токыма материалдарының отыруы
5.5. Пішін калыптастыру касиеті

Кіріспе

Киім адамды қоршаған ортаның қолайсыз әсерінен қорғайды, терінің бетін механикалық зақымданудан, ластанудан сақтайды. Киім арқылы, адам денесінің айналасында қоршаған орта климатынан біршама айырмашылығы бар, жасанды, киім астындағы микроклимат қалыптасады. Оның температурасы 280С- 340С мөлшерінде, салыстырмалы ылғалдылығы 20-40%, ауа қозғалысы өте төмен 0,006-0,097% мөлшерінде болып келеді. Киімдер киім асты микроклиматын қалыптастыра отырып, организмнің жылу жоғалтуын біршама төмендетіп, дене температурасының тұрақтылығының сақталуына жағдай жасайды, терінің термореттеу қызметін жеңілдетіп, тері арқылы газ алмасу процессін қамтамасыз етеді.
Балалық шақта термореттеу механизмі жетілмегендіктен, организмнің салқындауы немесе ыстықтауы денсаулық жағдайының жедел бұзылуына әкеліп соғатындықтан, балалар организмі жылу өндіруі 3-4 есеге дейін жоғарылайтын өте жоғары қимыл-қозғалыс белсенділігінде болатындықтан, балалар терісі өте нәзік, жылдам жарақаттанғыш келетіндіктен, зат алмасуда терінің тыныс алуының меншікті үлесі ересектерге қарағанда үлкен болатындықтан киімнің қорғаныштық қасиетінің балалар үшін маңызы өте зор.Балалар киімі өзінің конструкциясы және материалының физикалық-гигиеналық көрсеткіші бойынша жас мөлшерінің анатомиялық-физиологиялық ерекшелігіне, іс-әрекеттің түріне және метеорологиялық жағдайға сәйкес болуы керек, және оңай киіліп, оңай шешілетін, бала тәрбиесінде эстетикалық таным қалыптастыруға жағдай жасауы керек.
Мата жасалатын талшықтар табиғи (мақта, кендір, жібек, жүн т.с.с.), жасанды немесе синтетикалық болуы мүмкін. Талшықтардан жасалған жіптер иірілген, қатты немесе бос, үлпілдек болуы мүмкін. Маталар құрылысы бойынша маталық және тоқыма-трикотаждық болып бөлінеді.
Маталардың түрлерін балалар киімінің өндірісінде пайдалану, олардың физикалық-гигиеналық көрсеткіштеріне: қалыңдығы, массасы, көлемдік массасы, кеуектілігі, ауа- және буөткізгіштігі, гигроскопиялылығы, ылғалсақтағыштығы, гидро- және липофильділігіне және жылуөткізгішітігіне байланысты болады.
Матаның қалыңдығы - миллиметрмен өлшенеді және негізінен матаның жылусақтағыштық қасиетіне тікелей әсер етеді. Қалыңдығы жоғары маталардың құрамында жылу өткізгіштік қасиеті өте төмен ауа көп болады. Яғни, мата неғұрлым қалың болса, соғұрлым жылы болады (мыс. бәтес-0,1мм, драп-5мм, табиғи жүн-30-50мм).
Матаның массасы - матаның белгілі ауданына (1м2 немесе 1см2) алынған грамм көлемімен өлшенеді. Өзіне қажетті қасиеттердің бәрі (мыс. крепдешин-25гм2, драп-77гм2, табиғи жүн-1000,0гм2) сақталған және массасы төмен болып келетін маталар гигиеналық тұрғыдан ең дұрысы деп саналады.
Көлемдік масса - матадағы тығыз заттар мен ауа құрамының қатынасын анықтайды, 1см3 матаның граммен алынған массасы. Бұл көрсеткіш төмен болған сайын, матаның массасы жеңіл болады. Көлемдік масса сонымен қатар, қалыңдығы бірдей маталардың жылусақтау қасиетінің критерийі болып табылады, яғни, көлемдік массасы төмен маталар жылылау болып келеді (мыс. жүн трикотаж-0,07гсм3, брезент-0,6-0,7гсм3).
Кеуектілік - кеуектілік көлемінің берілген матаның жалпы көлеміне пайызбен алынған қатынасы арқылы анықталады және ол көлемдік масса көрсеткішімен тығыз байланыста болып келеді. Матаның кеуектілігі оның жылылық қасиетін анықтайды (мыс. драп-50%, жүн трикотаж-93-95%, жартылай жүннен жасалған ватин-97%, мақта мата-99%, мақта матадан жасалған ватилин-99%).
Ультракүлгін сәулелерінің жеткіліксіздігінің алдын алу, сол сияқты артық сәулелердің зиянды әсеріне байланысты, маталардың ультракүлгін сәулелерді өткізгіштігі маңызды болып табылады.. Капрон мен нейлон маталары, ақ және ашық түсті жібек пен шыт, бәтес ультракүлгін сәулелерін жақсы (50-70% дейін) өткізеді. Тығыз және қалың, сонымен бірге күңгірт түсті боялған маталардың өткізгіштігі төмен болып келеді.
Сонымен, табиғи және химиялық талшықтардан жасалған маталардың қасиеттерінің айырмашылықтары бар, бұл айырмашылықтары киімнің белгілі бір түрлерін: іш киім, костюмдер, көйлектер, сыртқы киімдерді дайындау барысында, оларды саралап қолдануын анықтайды. Іш киім тер мен теріден бөлінетін басқа да заттарды сіңіріп, тері мен киімнің бірінші қабатының арасында жақсы желдетілуді қамтамасыз етуі, теріні тітіркендірмей, оны ластанудан қорғауы тиіс. Мұндай талаптарға, гигроскопиялылығы, гидрофильділігі жоғары, ауа- және су буларын жақсы өткізетін, мақта мен зығыр маталары сай келеді. Олардың жұмсақтығы мен серпімділігі матаның құрылымы трикотажды (тоқылған) болғанда жоғарылайды.
Синтетикалық маталардың бірқатар жақсы қасиеттері бар: иілімділігі жоғары, берік, жууға, пішінің өзгертетін әсерлерге, химиялық және биологиялық факторлардың әсеріне төзімді. Бірақ, бірқатар кемшіліктері де бар, соларға байланысты іш киімдерді дайындау үшін синтетикалық маталардың қолданылуы шұғыл шектеледі. Бұл кемшіліктеріне ең алдымен, төмен гигроскопиялылығы мен гидрофобтылығы жатады, нәтижесінде су булары мен басқа да бөлінген газ тәрізді заттарды матаның талшықтары сіңірмейтіндіктен, олар саңылауларда жиналып, киім асты кеңістіктің желдетілуіне кедергі жасайды, бұл ондағы ылғалдылықтың жоғарылауына және адам денесінің жаз уақытында тез қызуына, ал қыста - тез салқындауына әкеп соғады.
Бұнымен бірге, синтетикалық маталардың теріс қасиеттеріне статикалық электрлікті жинауға қабілеттілігі және жоғары липофильділігі жатады, осының нәтижесінде, олар жағымсыз иістерді өздеріне ұстап қалады және жуғанда жақсы тазармайды. Матаның бетінде статикалық электрліктің жиналуы адамда шаншу сезімдерін туғызады, қан тамырларының жиырылуы басым жүретінвегетативтік-қан тамырлары қызметінің бұзылуы, тез дамитын қажу, бас ауруын тудырады. Электрленген киім денеге жабысып қалады, өзіне шаң мен микроағзаларды тартады. Полимерлік маталардың химиялық тұрақтылығының төмендеуі, киім асты кеңістігінде бос мономерлердің де, сол сияқты мата дайындау үрдісінде қолданылған басқа да заттардың бөлінуіне әкеп соғады. Олар ағзаға тітіркендіретін, тері арқылы сіңетін және сенсибилизациялаушы әсер етуі мүмкін.
Синтетикалық маталардан жасалған іш киімдердің қолайсыз әсерлерін ескере отырып, 3 жасқа дейінгі және жаңа туған балаларға бұл маталардан іш киім тігуге рұқсат етілмейді. Бұл жастағы балалардың денесіне жанасатын киімдеріне (ползунки, колготки) 20% ғана синтетикалық ацетат талшықтарын қосуға, сонымен қатар, мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған іш киімдеріне мақта-сиблонды матаны (70% мақта және 30% сиблон) қолдануға рұқсат етіледі.

Маталарды сипаттайтын қасиеттеріне: ауа өткізгіштігі, бу өткізгіштігі, ылғал сыйымдылығы, гидрофильділігі (су сорғыштығы), гидрофобтылығы, жылу өткізгіштігі, гигроскопиялылығы (ылғал кабылдағыштығы), липофильділілігі, газ сіңіргіштігі, күн энергиясына қатынасы жатады.

Негізгі бөлім
ТОҚЫМА МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ
5.1. ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ҚАСИЕТІ
Геометриялық қасиет деп материалдардың қалыңдығын, енін, ұзындығын және салмағын сипаттайтын тоқыма материалдарының қасиеттерін айтады. Геометриялық қасиет олар белгілі бұйымға арналған материалды таңдауды, тігін өндірісінің кейбір үдерісінде материалдың бағытын, сонымен қатар киімнің эксплуатациялы үдерісінде пайда болатын, эксплаутациялық көрсеткіштердің қатарын анықтайтын болғандықтан тігін өндірісі үшін маңызы зор.
Қалыңдық - қалыңдық өлшейтін құралда белгілі қысымда өлшенген, тоқыма материалының өң бет жағы мен теріс жағының арақашықтығы. Қалыңдықты анықтау үшін материал үлгісі 1 және 2 қос куыс бұрғылардың арасына орналастырылады. Жоғарғы қуыс бұрғы қозғалмалы және материалдың қалыңдығын 4 шкалада көрсететін, 3 тілшемен байланысқан. Тоқыма материалының қалыңдығын анықтайтын құрал 5.1 суретте көрсетілген.
Тоқыма материалының қалыңдығы тұрақты көлемде болмайды және тігін өндірісінде материалды өңдеу мен әрлеу ерекшеліктерімен, киісте релаксациялық үдерістің көрсетілуімен, сондай-ақ өлшенген кездегі қысыммен байланысты. Тоқыма материалының қысымын өлшеген кезде сыналушы материалға 10 гссм2 қысым беру қабылданған. Бұл қалыңдық көрсеткіштері бойынша әртүрлі материал- дарды салыстыруға мүмкіндік береді. Тоқыма материалдарың жеке аймақтарында қалыңдықтың әртүрлі болатындығын ескеру қажет.
Осындай қалыңдық бойынша едәуір біркелкісіздікпен бейматалық материалдар ерекшеленді, оның себебін талшықтық жайғақты қалыптастырудағы кемшілігімен түсіндіреді.
Материалдың қалыңдығы оның киімге сәйкес тағайындалуын анықтайды: яғни, жұқалау материалдар ішкиімдік және көйлектік бұйымдарда, орташа - костюмдік, ал қалыңырақ - пальтолық және басқа сырт киімдерде қолданылады. Әртүрлі тоқыма материалдарының қалыңдығының сипаттамасы 5.1 кестеде көрсетілген.
Тоқыма материалдарының қалыңдығы олардың күлтеленуі, қаттылығы, ауа өткізгіштігі, тозуға төзімділігі, жылылықты өткізбеушілікті, сонымен қатар, бұйымға арналған материалдарды таңдаумен және оның эксплуатациялық сапасымен байланысты басқа да қасиеттерінен тәуелді. Бұдан басқа, тоқыма материалдарының қалыңдығы киімді дайындаудың технологиялық параметрлерінің

Сурет 5.1 - Қалыңдық өлшейтін құрал

қатарына әсер етеді: одан құрастыру кезіндегі қосымша мөлшері, со- нымен бірге тігіс құрастырмасы және ені тәуелді болады.
Киім бөлшектерін пішу кезінде материал қалыңдығына байланы- сты төсемнің көлемі 12-150 қабатқа дейін ауытқиды, ол өз кезегінде пішіп алынған киім бөлшектерінің дәлдігіне мен пішу өндірісінің өнімділігіне ықпалын тигізеді.
Тігін өндірісінде материалдың қалыңдығынан тігін машинасында материалдың қозғалысына жұмасалатын күштің және жіптің шығыны тәуелді. Тігін өндірісінде қолданылатын бейматалардың қалыңдығы
0, 1-5 мм.
Тоқыма материалдарының ені кенерелерінің арасындағы арақашықтықты көрсетеді. Ол маталар, трикотаж және бейматалар өндірілетін машиналар мен станоктардың сырт мөлшеріне байланыс- ты болады.

Кесте 5.1 - Киімге арналған тоқыма материалдарының қалыңдығы
Материал түрі
Материалдың
тағайындалуы
Қалыңдығы, мм
Маталар
Көйлек, ішкиім
0,14-0,80
Костюмдер
0,40-1,10
Пальто
1,00-3,20
Трикотаждық жайма
Ішкиім
0,30-0,90
Сыртқы бұйымдар
2,20-3,90
Бейматалық материал-
Іштік (желімдік).
0,50-1,50
дар
(ине өткізілетін)
2,00-5,00
Көйлек, костюмдер
0,90-1,50
Сыртқы бұйымдар
1,50-4,00

Маталар 75-250 мм дейінгі енімен шығарылуы мүмкін, бір жағынан әрбір мата түрі (талшықтық құрамы бойынша) үшін өзіндік ені тән: яғни, мақта матасында ол орташа енімен 80-120 см дейін, зығырда - 80-140 см дейін, жібекте - 90-110 см дейін, жүнде
- 70-160 см дейін ауытқиды. Кей жағдайда осы маталардың ені көп немесе аз болуы мүмкін. Тігілген бейматалық материалдардың ені 150 см дейін жетуі мүмкін, ал негізмдік бейматалық материалдар- да және трикотажды жаймаларда ол 40-120 және 60-200 см шекке сәйкес ауытқиды.
Әрлеу үдерісінде оның азаюына байланысты сәйкес жайманы өңдеу кезінде ен беріледі. Қарапайым маталарда өңдеуден кейін ен 15%, басылғандарда (жүнде) - 30-35% азаяды. Ендеу және каландрлеу кезінде трикотаж жаймалары керісінше ені бойынша созылады.
Маталар ені бойынша үш жерден 50 м дейінгі ұзындықты кесек- пен және бес жерден одан жоғары ұзындықпен өлшенеді. Тігін фа- брикаларында өлшеулерді әрбір 3 м сайын жүргізеді, сонымен қатар, тоқыма материалдарының ені тігін өндірісі үшін өте маңызды және технологиялық үдеріске әсерін тигізеді. Трикотажды жаймалардың ені тек әрбір 4-5 м сайын жайманы тынықтырғаннан кейін тексеріледі. Сондай-ақ, тігін фабрикасына түскен, бейматалық материалдардың ені тексеріледі.
Тоқыма материалдарының үлкен әр түрлі енділігімен ерекшеленгендіктен, мата шығынының есебі мен жобалауға арналған әртүрлі бұйымдарға шартты ен қабылданған, яғни жүн маталары 133 см, ал қалғандары үшін - 100 см тең.
МЕМСТ 29223-91 сәйкес химиялық талшықтардан жасалған плащтық және плащтық-костюмдік маталар 75, 80, 85, 90, 95, 100, 105, 110, 130, 140, 150, 155, 160 см; костюмдік - 90, 95, 120, 130, 140, 145, 150, 160; плащтық және күртешелік маталар (МЕМСТ-284886-90) - 80, 85, 90, 95, 120, 140, 145, 150, 150 см енімен өндіріледі.
Тоқыма материалдарының ұзындыгы - бұл кесек қиықтарының немесе екі соңының арасындағы арақашықтық. Әдетте тоқыма мате- риалдарды тасымалдау үшін салмағы және өлшемі бойынша қолайлы, кесектерге қалыптайды. Жүн матасының кесегінің ұзындығы 30 м, жібектікі - 40 м, мақтанікі және зығырдікі - 40 м дейінгі шекте болуы тиіс. Трикотажды жаймалар олардың созылымдылығының нәтижесінде ұзындығы бойынша емес, тек салмағы бойынша кесекте жасалады.
Ақаулы столда ұзындықты өлшеу белгілі қиындықтармен байланы- сты, материалдарды тарту арқылы өлшеуші станокқа орналастырғанда, созылып кетеді. Дәл өлшемді алу үшін материал төсеніш столда созу- сыз бос жағдайда жайылады.
Тоқыма материалдарының 1 м2 салмағын граммен анықтайды және талшықтың салыстырмалы салмағына және олардың аудан бірлігіндегі санына байланысты. Тоқыма материалдарының салмағына кейбір тоқыма материалдарына, олардың салмағын ұлғайтатын (табиғи жібекті ауырлату, мақта-матасын және басқа материалдарды аппрет- теу, өңдеудің арнайы түрлері), заттарды жағу кезіндегі әрлеу әсер етуі мүмкін.
Тоқыма материалдарының әрбір түрлері үшін материалда ұзақ сақталуға қажетті, 1 м2 салмағы стандарттар немесе техникалық шарт бойынша орнатылған. Белгілі өлшемде материалдың салмағы олардың беріктігін, тозу факторларына қарсыласуын сипаттайды.
Тоқыма өнеркәсібінің әртүрлі өндірісімен өндірілген тоқыма материалдарының салмағы өте үлкен әр түрлілікпен сипатталады және нақты бұйымға материал таңдауды анықтайды. Одан бұйымның гигиеналық қасиеті (жылу өткізгіштігі, қаттылығы, күлтеленуі), сондай-ақ, материал қалыңдығынан төсеген кездегі материал қабаты, жіптің шығыны тәуелді болады.
Бұйымның әрбір түріне арналған белгілі салмақты тоқыма ма- териалдары ұсынылады. Осыдан кейін оның тағайындалуына және белгілі қасиетіне байланысты, материалдың салмағымен байланысқан бұйымның ауырлығы ескеріледі. 5.2-кестеде киімге арналған тоқыма материалдарының салмағы көрсетілген.
Маталар, трикотаждар, бейматалық материалдардың салмағы стандартты әдіспен өлшеу және формуламен есептеу арқылы анықтайды.

Кесте 5.2 - Киімге арналған тоқыма материалдарының салмағы
Материал түрі
Материалдың
тағайындалуы
1 м2 салмақ, г
Маталар
Пальтолық ауыр
600-800
орташа
550-160
жеңіл
300-500
Костюмдік
Көйлектік:
200-350
жоғары салмақты
150-200
орташа салмақты
90-140
жеңіл
50-90
ерекше жеңіл
50 дейін
Трикотаждық жаймалар
Пальтолық
300-600
Көкірекшеге,
пуловерге,
жемпірге
арналған
костюмдік
300-360
Тігілген бейматалық материалдар
Көйлектік,ішкиімдік.
115-240
Негізмдік бейматалық
Пальтолық
400-600
материалдар
Костюмдік
240-320
Ішкиімдік
175-240
Іштік
Көйлектік, арнайы
80-180
Киімдік
100-250

1 м2 салмақ келесі формула бойынша есептеледі:
т-1000000
М = ----------------------------------- ---------------

мұндағы, М - 1 м2 материалдың салмағы, гм2, т - үлгінің салмағы, г, Ь - үлгінің үзындығы, мм, В - үлгінің ені, г.
1 м2 тоқыма материалының салмағын анықтау кезінде оның жоғары ылғал тартқыштық қасиетін ескеру қажет, соның арқасында материал- дар ылғалды жақсы сіңіреді, ауырырақ болады және кейбір қасиеттерін өзгертеді. Сондықтан өлшеу алдында тоқымалы материалдарды
24 сағаттан кем емес уақытта температурасы 20+-2°С және ауаның салыстырмалы ылғалдылығы (65+-2 %) жағдайында ұсталуы қажет.

5.2. МАТАЛАРДЫҢ МЕХАНИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ
Тоқыма жаймаларының негізгі механикалық қасиеттері жартылай циклді, бірциклді және көпциклді сипатаммалар болып бөлінеді. Жіптердің механикалық сипаттамаларына қарағанда матаның, трикотаждың аталған сипаттамалары екі бағытта, яғни екі өсі бойынша анықталынады. Созу деформациясын зерделеу матаның құрылымдық ерекшеліктерін ескере отырып жүргізіледі, себебі матаның өрімі, тығыздығы жеке құрылымдық сипатаммалары оның беріктігіне әсерін тигізеді.
5.2.1. Тоқыма материалдардың бір циклды үзілетін сипаттамалары

Тоқыма бұйымдар сыртқы күш әсерінен үзілетін толық бір цикл бойынша жүктеу - жүктен босату - демалдыру сынағында олардың созу деформациясына төзімділігін бір циклді сипаттамалар- мен анықтайды. Тоқыма бұйымының құрамындағы талшықтар мен жіптердің бойындағы деформациялық өзгерістер релаксациондық про- цестермен сипатталынады.
Киімге қолданатын маталарға жүктеме азырақ әсер етеді. Тігін бұйымдарын дайындауда үзу күшіне 1-2% және киімді кию кезінде
5- 15% үзу жүктемесі әсер етеді. Жүктеме және жүктен босату дема- лыспен кезектесе отырып әсер еткенде материалдардың құрылымы бұзылып, әлсірейді және тігін бұйымдарының сыртқы көрінісін нашар- латады. Тоқыма материалдарының бір циклді сипаттамалар ерекшелігі жақсы сипатталған релаксационды процесс және деформация кезіндегі көрінісі болып табылады. Бұл ерекшелік көбінесе материалдың өлшемдері мен пішіндерінің тұрақтылығы және тігін бұйымдарының сапасын анықтайды.

Тігін бұйымдарын дайындау мен пайдалану процестері, жүктеме релаксациясының сипаттамаларына зор мағына береді. Бұл материал- дың құрылысындағы өзгерістер тігін бұйымдарындағы деформация- дан кейінгі бөлшектердің өлшемі мен пішін ұстамдылығын анық-
тайды.

Сурет 5.2 - Тоқыма материалдарының бір циклді сипаттамасының негізгі (а, б) және аралас (в) графиктері

Тоқыма материалдарына үзілу күшінен азырақ күш түскен кездегі деформацияның кернеулік жағдайының өзгеру заңдылығын материалдарға бір циклді зерттеу жұмысын жүргізу арқылы анықтауға болады.
Бұл кезде деформация "жүктеу-босату-демалдыру" циклі бой- ынша жүргізіледі. Көптеген әдістемелердің ішінен көбінесе келесі әдістемелердің түрлері қолданылады: циклдің екі жартысында тұрақты параметр ретінде деформация болады, ал шығу процессінде жүктеме болып табылады (сурет 5.2 а), циклдің екі жартысында тұрақты пара- метр ретінде жүктеме, ал өлшем бірлігі ретінде деформация болады (сурет 5.2 б), бірінші бөлікте тұрақты параметр ретінде деформация, өлшем бірлігі ретінде жүктеме. Екінші бөлікте тұрақты параметр жүктеме, ал өлшем бірлігі материалдың деформациясы болып табыла- ды (сурет 5.2 в).
Төменде деформацияны есептеуге жиі қолданатын дискретті сипаттамалардың формулалары берілген:

Толық деформация 8, %
8=100(Ц^0.
Тез жойылатын (шартты серпімді) деформация 8р %
8=100(Ц^2)^0.
Баяу немесе жай жойылатын (шартты эластик) деформация 82, %
82=10°(Ч-ЧУЧ.
Қалдық (шартты пластикалық) деформация 83, %
83=100(Ц-^0.
Тез жойылатын деформацияның бөлігі
^8^=8^.
Баяу жойылатын деформацияның бөлігі
Л82= 828.
Қалдық деформацияның бөлігі
Л83= 838,

мұндағы, ^^-жүктеме салынып соңғы өлшенген үлгінің жұмыс бөлігінің ұзындығы, мм ^0- жұмыс бөлігінің алғашқы ұзындығы, мм ^2- жүктеме алынған кездегі жұмыс бөлігінің ұзындығы, мм ^3- жүктеме алынған деформацияның соңғы рет өлшеу кезіндегі жұмыс бөлігінің ұзындығы мм.
Жүктеме релаксациясы қисығында келесідей дискретті нүктелерді алып қарауға болады: Р0- релаксация процесінің басындағы жүктеме деңгейі, Р^-қүрылымдық процесстің тез ағуынан кейінгі жүктеме дең- гейі, Р2- баяу өзгеру процессі өткенен кейінгі жүктеме. Сонда тез өтетін релаксация процесінің бөлігі келесі формуламен анықталынады:
Лр=(р0-рі)р0.
Жай өтетін релаксация формуласы:
ЛР2=(Р1-Р2)Р0.
Жүктеменің жалпы құлау үлкендігі:
К=(Р0-Р2)Р0.
Тоқыма материалдарының релаксация сипаттамаларын анықтау үшін арнайы аспаптар-релаксометрлер қолданылады.
Тірек типті релаксометрлер өздерінің көп кездесетіндігімен және қарапайымдылығымен көп тараған. Тірек сияқты релаксо- метрде жүргізілетін үшінші үлгі жүктеменің қалыпты сынауларын (5) жүктемені (4) белсенді қысқыштарға ілу арқылы жүргізеді.
Матаның үлгісінің деформациясының өлшемі 0,1 мм аспайтын (6) шкалаға қатысты конустың төменгі қысқышының қалпы мен тіркеледі, жүкті түсіргеннен кейін сызғышты қойып тіркейді.
Қалыпты ұзарту кезінде сынауларға арналған Тірек типті релаксометрді А. Н. Кобляков ұсынған. (3) үлгінің жүктелуі берілген деформацияға жеткенше (7) штурвалды дөңгелектің айналуымен жүзеге асырылады. Деформацияның үлкендігі (6) шкала бойынша бақылауға алынып отырады. 1 сағат өткен соң үлгіні төменгі қысқыштан босатып
(8) шкаладағы үлгінің үзындығын өлшейді.

Бұл үлгілердің жоғарғы қысқышының (2) әр қайсысы (9) серіппе балкаға бекітілген, горизонталды (1) балкаға орнатылған. Үстінде сым- ды тензорезисторлар (10) жабыстырылған серіппелі тірек.
Тірек типті релаксометрдің конструкциясының қарапайымды- лығы - деформация өлшемдерін қажетті жоғары дәлділікпен біріктіру үшін МТПИЛП және Р-МТИЛП релаксометрі ойлап табылған. 5.3. және 5.4. суреттерде Тірек релаксометрі көрсетілген.

Сурет 5.3 - Режимді материалдарды сынауға арналған Тірек типті релаксометр сұлбасы (қалыпты сынауларын)

Сурет 5.4 - Режимді материалдарды сынауға арналған Тірек типті релаксометр сұлбасы (Қалыпты ұзарту)

Р-МТИЛП релаксометрін Б. А. Бузов (сурет 5.5), Д. Г Петропавлов қалыпты күшейту кезіндегі сынауларға арнап ойлап тапқан құрылғысы. (15) үлгінің жүктемесі, жүктеме штоктың бекіткішінің (17) тұтқасын бұрау арқылы іске асырылады. (7) жүк (12) қысқыш (11) тетік арқылы (15) үлгіге әсер ете бастайды, үлгінің төмен санының орналасуы оның ұзаруына тең.

Сурет 5.5- Матаның деформациясын тексеру үшін Р- МТИЛП релаксометрі

1- аяқтары, 2-негіздеме, 3-тұрғыш, 4,5-майыстырушы бағдарлама, 6-жүктеме алаңы, 7-жүк, 8-балка, 9-роликті бағыттаушы, 10-жүктеме тетігінін бекіткіші, 11-жүктеуші тетік; 12-қозғалатын қысқыш, 13-бал- ка, 14-қозғалмайтын қысқыш, 15-үлгі, 16-қозғалатын қысқыштың фиксаторын^ің түтқасы, 17-жүктеме тетігінің фиксаторынын тұтқасы, 18,19-тегершік, 20-ось, 21-швеллер, 22-балка, 23-индикатор, 24-винт, 25-штатив, 26-табан.
Тоқыма матаның беріктігі. Матаны тартқандағы беріктігі - оның сапасын сипаттайтын негізгі көрсеткіштердің бірі. Матаның тартқандағы беріктігі дегеніміз оның өзіне түскен күшке қарсы тұру қабілеті. Белгілі бір мөлшердегі мата жолағын үзуге кететін ең аз салмақты үзілу салмағы деп айтады. Бұл салмақ үзу машинасында мата жолақтарын үзу арқылы анықталынады. Маталардың үзу жүктемесін РТ 250М және Инстрон машиналарында анықтайды.
Үзу машинасында матаның берітігімен қоса ұзаруын анықтайды. Үзілер кездегі үлгі ұзындығының өсуі - үзілердегі ұзаруы (мм) өлшенеді (абсолютті ұзаруы) немесе үлгінің бастапқы ұзындығына процентпен алынады (салыстырмалы ұзару Е).

Е ^2-Ц Ц 100,
мүндағы, І^ үлгінің бастапқы үзындығы, мм 12-үлгінің үзілердегі үзындығы, мм.
Меншікті үзу жүктемесі Рм, Н, бүл материалдың қүрылысының элементіне келетін үзу жүктемесі. Матада бүл негіз немесе арқау жіптері, ал тоқымада шалу қатары болып табылады.
Р =Р п,
м р
мүндағы, Р - үзу жүктемесі, Н, п - үлгі ені бойынша алынған қүрылымдық элементтер саны.
Салыстырмалы үзу жүктемесі Рс, Нмг, келесі формуламен анықталынады:
Р=Р (МЬ),
О р 4 8 ' '
мүндағы, М8 - материалдың беттік тығыздығы, гм2, Ь - элементарлы үлгі ені, м.
Маталарда негіз және арқау жіптерінің массасы әр түрлі болып келеді. Сондықтан, бүл маталардың салыстырмалы үзу жүктемелерін анықтау үшін әрқайсысының салмақ бөлігі бойынша анықтап алына- ды:
Р=Р (МЬс),
О р 4 8 ' '
мүндағы, с үлгіні бүзу бағытында алынған жүйедегі жіптің массасының үлесі.
Абсольютті үзу үзару І мм, үзу моменті кезіндегі матаның үзындығының үзаруы. Бүл үзу машинасындағы шкала арқылы анықталынады.
Салыстырмалы үзу үзару е %, мына формуламен анықталады:
8р=1001р^о,
мүндағы, ^о-материалдың бастапқы үзындығы, мм.
Абсолютті үзу жүмысы Кр, Дж, келесідей анықталынады:
К =Р 1 п-
р рр
мүндағы, п- диаграмманың толықтыру коэффициенті
Диаграмманың толықтыру коэффициенті, ол үшбүрыштың ауданы
8, яғни Рр және 1 координаттарынан алынған. 5.6. суретте жүмыс диаграмммасының сүлбасы берілген:

5.2.2. Тоқыма материалдардың жартылай циклды үзілмейтін сипаттамалары
Жартылай циклды үзілмейтін сипаттамаларға келесі қасиеттер жа- тады: иілу кезіндегі қатылық, драпталыну.
Тоқыма материалдардың қаттылығы - матаның өзіне берген форма- сын сақтап қалу қабілеті. Қаттылыққа қарама-қарсы қасиет жұмсақтық болып табылады.
Тұрмыстық қажетке пайдаланылатын маталардың қаттылығын анықтау үшін олардың жолақтарының өз салмағының әсерінен иілу дәрежесін ПТ-2 аспабында анықтайды.
ПТ- 2 аспабы (сурет 5.7) мата, тоқыма, бейматаларды ию кезіндегі қаттылығын анықатуға арналған. Бұл материалдардың қаттылығын анықтау үшін алдын-ала бес көлденең және тік материалдардың жолақшалары дайындалады. Бұл жолақша өлшемі 160x30 мм болып келеді. Өлшеу арқылы бес рет зерттеп, жолақшаның грамм бойынша массасын анықтаймыз (тік және көлденең жолақшалары бөлек алына- ды). Зерттелінетін жолақшаны (7) симметриялы етіп, шкала бойынша (9) горизонтальді анықтау оң жақ бетімен жоғары қаратып салынады, үлгінің ортаңғы бөлігіне ені 2 см, салмағы 500 г болатын жүкпен (8) бекітеміз. Алаңның ортаңғы бөлігі (6) қозғалмайтын болып табылады, ал оның екі жағы механизм (2) көмегімен бір қалыпты төмен түседі. Бұл механизм батырма 1 арқылы жұмысқа қосылады. Ауданның кейбір учаскесі төмен түскенде үлгінің шет жақтары иіле бастайды, бір минут өткен соң иілуді көрсететін тілше (4) бойынша (шкала) жолақшаның иілген шеттерін шкаламен (5) өлшеп алады. Соңғы нәтиже ретінде зерттелген 10 жолақтың орташа саны алынады.

Матаның қаггылығын ЕІ, мкН 1 см2 үлгінің тік және көлденең бағытта алынуына байланысты келесі формуламен анықталынады:
ЕІ. =42046тА,
ТІК, көлд. 5
мұндағы, т - зерттелелетін жолақ салмағы, г, А-кесте 5.2 бойынша анықталынатын салыстырмалы иілудің0 функциясына сәйкес келетін коэффициент. Салыстырмалы иілудің формуласы:
0 = 1 = 7,
мұндағы, - үлгінің соңғы иілуі, см, I - үлгінің түсіп тұрған шеттерінің ұзындығы 7 см тең.
Кесте 5.2 - Салыстырмалы иілудің0 функциясына сәйкес келетін А коэффициенті

А

А

А

А
1
2
3
4
5
6
7
8
0,01
0,08
0,26
2,22
0,51
5,28
0,76
13,34
0,02
0,16
0,27
2,32
0,52
5,44
0,77
14,04
0,03
0,24
0,28
2,41
0,53
5,62
0,78
14,79
1
2
3
4
5
6
7
8
0,04
0,32
0,29
2,51
0,54
5,79
0,79
15,63
0,05
0,40
0,30
2,60
0,55
5,97
0,80
16,57
0,06
0,48
0,31
2,70
0,56
6,15
0,81
17,65
0,07
0,56
0,32
2,80
0,57
6,34
0,82
18,92
0,08
0,64
0,33
2,90
0,58
6,54
0,83
20,43
0,09
0,72
0,34
3,00
0,59
6,74
0,84
22,26
0,10
0,80
0,35
3,10
0,60
6,96
0,85
24,53
0,11
0,88
0,36
3,21
0,61
7,18
0,86
27,35
0,12
0,96
0,37
3,31
0,62
7,42
0,87
30,92
0,13
1,04
0,38
3,48
0,63
7,66
0,88
35,49
0,14
1,12
0,39
3,54
0,64
7,95
0,89
41,17
0,15
1,21
0,40
3,66
0,65
8,24
0,90
48,46
0,16
1,29
0,41
3,79
0,66
8,56
0,91
57,70
0,17
1,38
0,42
3,92
0,67
8,90
0,92
69,40
0,18
1,47
0,43
4,06
0,68
9,27
0,93
84,14
0,19
1,56
0,44
4,19
0,69
9,66
0,94
102,16
0,20
1,66
0,45
4,34
0,70
10,08
0,95
125,81
0,21
1,75
0,46
4,49
0,71
10,54
0,96
154,60
0,22
1,84
0,47
4,64
0,72
11,08
0,97
190,24
0,23
1,94
0,48
4,79
0,73
11,55
0,98
234,14
0,24
2,03
0,49
4,95
0,74
12,10
0,99
288,00
0,25
2,13
0,50
5,11
0,75
12,70
-
-

5.2.3. Тоқыма маталардың иілу кезіндегі драпталынуы

Драпталану - матаның жүмсақ дөңгелектенген қатпарлар туғызатын қасиеті. Драпталану матаның салмағына, қаттылығына не- месе жүмсақтығына байланысты болады. Драпталу коэффициенті К, % келесі формуламен есептелінеді:
К=100-А2
Дисклеу тәсілі материалдардың бір уақытта әртүрлі бағытта драпта- лынуын бағалауын анықтайды. 5.8 суретте дискілеу тәсілінің сүлбасы көрсетілген. Бүл аспап (6) үстелшеден, (4) өзек, (1,2) диск, (3) ине, (5) қағаздан қүралған.

Жақсы драпталынатын материал кіші радиусты қиғашталуына ұсақ симметриялы қатпардан тұрады. Нашар драпталынатын матери- алдар проекциясы зерттелінетін үлгінің ауданына жақын келеді. Егер материалдың ұзынына бойлай және көлденеңінен әртүрлі драпталы- натын болса, онда проекция сынақтың үлкен қатпарына қарай созыла- ды. Дискілі әдіспен маталардың драпталынуын анықтағанда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.