Ақша қаражаттары есебінің қолданыстағы тәртібі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1. Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Ақша қаражаттары есебінің мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ..7
2. Ақша қаражаттары есебінің қолданыстағы тәртібі
2.1 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.2 Валюталық шот операцияларың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.3 Касса операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.4 Банктегі арнайы шоттардағы ақшалай қаражаттарды есепке алу ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
1. Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Ақша қаражаттары есебінің мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ..7
2. Ақша қаражаттары есебінің қолданыстағы тәртібі
2.1 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.2 Валюталық шот операцияларың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.3 Касса операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.4 Банктегі арнайы шоттардағы ақшалай қаражаттарды есепке алу ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Бухгалтерлік есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына түгелімен күшті, оны бүкіл әлемдік қауымдастық та мойындады. Бұндай жағдайда біздің республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдік нарықта бәсекелестік қабілеті бар кәсіпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым біздің экономикамыздың деңгейі де жоғарылай береді. Бұл бүгін, ертең, алдыңғы отыз жыл ішінде де ең өзекті мәселелердің бірі болатыны Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан - 2050» деген халыққа жолдауында да ерекше аталып кеткен. Ал кәсіпорын қызметінің дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның ішінде бухгалтерлік есептің, аудиттің, оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің және талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен рөл атқарады. Бұл қызметтердің мәні «тірі» ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді билейді деген сөз бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан ақ білуге болады.
Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау жасау үшін, сөйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін анық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесінсіз, сондай - ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару іс жүзінде мүмкін емес. Осы тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебі мен оның ішкі аудиті өзекті болып есептелінеді.
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың талабына сай жүргізу қазіргі кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін міндеті қай кезде болмасын күрделі болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебін дұрыс ұйымдастырудың рөлі зор.
Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез - келген кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың қандай тауар сататынын, қызмет көрсететінін, олармен қандай қарым -қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай құжат негізінде жүзеге асатынын көріп білуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бір нәрсе - банк мекемесі. Жоғарыдағы айтылып кеткен қарым - қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге асырылса, банк мекемесі де бұл қатынастарда өз үлесін қосады. Яғни, кәсіпорын банкі мен жабдықтаушы банкі арасындағы қатынастар жүзеге асырылады. Бұл жерде банк қызметімен де жақынырақ танысып, олардың құжаттарының кәсіпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенін көруге болады.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер мені қызықтырды, сондықтан бухгалтерлік есептің ақша қаражаттар бөлімін кеңірек ауқымда қарастырып, курстық жұмысымның тақырыбы ретінде таңдап алдым.
Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау жасау үшін, сөйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін анық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесінсіз, сондай - ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару іс жүзінде мүмкін емес. Осы тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебі мен оның ішкі аудиті өзекті болып есептелінеді.
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың талабына сай жүргізу қазіргі кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін міндеті қай кезде болмасын күрделі болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебін дұрыс ұйымдастырудың рөлі зор.
Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез - келген кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың қандай тауар сататынын, қызмет көрсететінін, олармен қандай қарым -қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай құжат негізінде жүзеге асатынын көріп білуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бір нәрсе - банк мекемесі. Жоғарыдағы айтылып кеткен қарым - қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге асырылса, банк мекемесі де бұл қатынастарда өз үлесін қосады. Яғни, кәсіпорын банкі мен жабдықтаушы банкі арасындағы қатынастар жүзеге асырылады. Бұл жерде банк қызметімен де жақынырақ танысып, олардың құжаттарының кәсіпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенін көруге болады.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер мені қызықтырды, сондықтан бухгалтерлік есептің ақша қаражаттар бөлімін кеңірек ауқымда қарастырып, курстық жұмысымның тақырыбы ретінде таңдап алдым.
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Заңы. 28.02.2007 ж. (өзгертулер мен толықтырулар енгізілген)
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» 20.11.1998ж. Заңы
3. Бухгалтерлік есептің Типтік жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Алматы 2002ж.
4. Бухгалтерлік есептің стандарттары. Алматы, 1996ж.
5. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары, 2001ж.
6. Қазақстандағы Аудиттіңхалықаралықстандарттары,2001ж.
7. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Негізгі бөлім, 1996ж.).
8. Айтжанова Ж.Н. «Бухгалтерский учет, отчетность и аудит устойчивого экономического развития». Алматы 2002, 205с.
2. Абдыкалыков Т.А., Сатмурзаев А.А., «Основы бухгалтерского учета и аудита» Алматы 2001, 236с.
3. «Аудит». Под редакцией профессора В.И. Подольского Москва 1997г. 432с.
4. Әбдіқалықов Т.Ә. «Бухгалтерлік есеп және аудит». Алматы 2000ж. 1686.
5. Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. «Бухгалтерлік есеп», Алматы 2001ж., 2366.
6. Балапанова Ә.Ж. «Аудиттің теориялық негіздері». Алматы 2003ж. 936.
7. Бернстайн Л.А. «Анализ финансовой отчетности». Москва 2002г. 623с.
8. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г. 432с.
9. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т. т.б. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. 3296.
10. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г., 293с.
11. Кеулімжаев Қ.Қ., Әжібаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г. 3306.
12. Международные стандарты финансовой отчетности 2001г. 1242с.
13. Нияз Б., Андерсон X. Принципы бухгалтерского учета Москва 2000ж., 495с.
14. Радостовец В.К. и др. «Бухгалтерский учет на предрприятиях». Алматы 2002г. 728с.33
15. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Москва 1999г. 686с.
16. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г. 335с.
17. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации 1999г., 609с.
18. Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.Ш. т.б. «Қаржы есебі» Алматы 1998ж. 475 б.
19. Шуванова В.М., Абдилсанапов А.А. «Организация бухгалтерского учета и формирование учетной политики предприятия». Алматы 2001 г., 398с.
20. «Бухгалтерский учет - Аудит» №7 февраль, №3 март 1999г.
21. http//www.buhgalter.kz
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» 20.11.1998ж. Заңы
3. Бухгалтерлік есептің Типтік жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Алматы 2002ж.
4. Бухгалтерлік есептің стандарттары. Алматы, 1996ж.
5. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары, 2001ж.
6. Қазақстандағы Аудиттіңхалықаралықстандарттары,2001ж.
7. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Негізгі бөлім, 1996ж.).
8. Айтжанова Ж.Н. «Бухгалтерский учет, отчетность и аудит устойчивого экономического развития». Алматы 2002, 205с.
2. Абдыкалыков Т.А., Сатмурзаев А.А., «Основы бухгалтерского учета и аудита» Алматы 2001, 236с.
3. «Аудит». Под редакцией профессора В.И. Подольского Москва 1997г. 432с.
4. Әбдіқалықов Т.Ә. «Бухгалтерлік есеп және аудит». Алматы 2000ж. 1686.
5. Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. «Бухгалтерлік есеп», Алматы 2001ж., 2366.
6. Балапанова Ә.Ж. «Аудиттің теориялық негіздері». Алматы 2003ж. 936.
7. Бернстайн Л.А. «Анализ финансовой отчетности». Москва 2002г. 623с.
8. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г. 432с.
9. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т. т.б. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. 3296.
10. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г., 293с.
11. Кеулімжаев Қ.Қ., Әжібаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г. 3306.
12. Международные стандарты финансовой отчетности 2001г. 1242с.
13. Нияз Б., Андерсон X. Принципы бухгалтерского учета Москва 2000ж., 495с.
14. Радостовец В.К. и др. «Бухгалтерский учет на предрприятиях». Алматы 2002г. 728с.33
15. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Москва 1999г. 686с.
16. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г. 335с.
17. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации 1999г., 609с.
18. Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.Ш. т.б. «Қаржы есебі» Алматы 1998ж. 475 б.
19. Шуванова В.М., Абдилсанапов А.А. «Организация бухгалтерского учета и формирование учетной политики предприятия». Алматы 2001 г., 398с.
20. «Бухгалтерский учет - Аудит» №7 февраль, №3 март 1999г.
21. http//www.buhgalter.kz
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Ақша қаражаттары есебінің мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... .7
2. Ақша қаражаттары есебінің қолданыстағы тәртібі
2.1 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Валюталық шот операцияларың есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...17
2.3 Касса операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.4 Банктегі арнайы шоттардағы ақшалай қаражаттарды есепке алу ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...37
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына түгелімен күшті, оны бүкіл әлемдік қауымдастық та мойындады. Бұндай жағдайда біздің республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдік нарықта бәсекелестік қабілеті бар кәсіпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым біздің экономикамыздың деңгейі де жоғарылай береді. Бұл бүгін, ертең, алдыңғы отыз жыл ішінде де ең өзекті мәселелердің бірі болатыны Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан - 2050 деген халыққа жолдауында да ерекше аталып кеткен. Ал кәсіпорын қызметінің дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның ішінде бухгалтерлік есептің, аудиттің, оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің және талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен рөл атқарады. Бұл қызметтердің мәні тірі ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді билейді деген сөз бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан ақ білуге болады.
Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау жасау үшін, сөйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін анық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесінсіз, сондай - ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару іс жүзінде мүмкін емес. Осы тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебі мен оның ішкі аудиті өзекті болып есептелінеді.
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың талабына сай жүргізу қазіргі кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін міндеті қай кезде болмасын күрделі болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебін дұрыс ұйымдастырудың рөлі зор.
Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез - келген кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың қандай тауар сататынын, қызмет көрсететінін, олармен қандай қарым -қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай құжат негізінде жүзеге асатынын көріп білуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бір нәрсе - банк мекемесі. Жоғарыдағы айтылып кеткен қарым - қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге асырылса, банк мекемесі де бұл қатынастарда өз үлесін қосады. Яғни, кәсіпорын банкі мен жабдықтаушы банкі арасындағы қатынастар жүзеге асырылады. Бұл жерде банк қызметімен де жақынырақ танысып, олардың құжаттарының кәсіпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенін көруге болады.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер мені қызықтырды, сондықтан бухгалтерлік есептің ақша қаражаттар бөлімін кеңірек ауқымда қарастырып, курстық жұмысымның тақырыбы ретінде таңдап алдым.
Курстық жұмыстың мақсаты: ақша қаражаттар есебі мен ішкі аудитінің теориялық мәселелерін тәжірибе принциптерімен ұштастырып, алған білімімді нығайту.
Курстық жұмыстың міндеті:
oo ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәнін ашу;
oo ақша қаражаттары есебінің мақсаты мен міндеттерін қою;
oo ақша қаражаттары есебінің қолданыстағы тәртібін қарастыру.
Курстық жұмысты жазудың әдістемелік негіздері: ҚР нормативтік-құқықтық актілері, отандық және шетел экономист ғалымдарының еңбектері, кезеңдік басылымдар және зерттеліп отырған кәсіпорын материалдары болуы.
Зерттелетін объект: Байназар-ЭК ЖШС шағын кәсіпкерліктің субъектісі ретінде ҚР заңы бойынша заңды тұлға болып табылады.
Серіктестік ҚР-ның Азаматтық Кодексі, ҚР-ның Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы заңының Жеке кәсіпкерлік туралы заңының нағыз жарғының негізінде құрылған және іс-қимыл жасайды.
Толық аты: Байназар-ЭК Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Серіктестік мекен-жайы: ҚР, Қарағанды облысы, Қарағанды қаласы, Республика даңғылы 38.
1. АҚША ҚАРАЖАТТАР ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні.
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде өндірілген өнімді сату барысында, сондай-ақ материалдық құндылықтарды, негізгі құралдарды, тауарларды сатып алғанда немесе бюджеттен тыс басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар пайда болады. Әрбір ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп, жабдықтаушы ретінде болатын болса, екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар мен материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып табылады.
Осындай ұйымдар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және берешек операциялар көбіне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі. Қолма қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
oo ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды түлғаларға есеп айырысу шоттарын ;
oo Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есепке алу үшін заңды тұлғаларға валюталық шоттарды;
oo Бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша, қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, коммерциялық қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ағымдық шоттарды;
oo Республикалық бюджетте тұрған мекемелерге бюджеттік шоттарды;
oo Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге корреспонденттік шоттарды ашады.
Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының қаржылық есебін жүргізу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
oo Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде есептеу;
oo Субьектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс, тиімді пайдалануды бақылау.
oo Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, ұйымның, ұйымның немесе фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің міндеттері:
oo Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу;
oo Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп айырысу опрацияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету;
oo Бұл енген лимиттерге,қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау;
oo Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүргізу.Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру;
oo Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы ақшалардың бар жоғы мен сақталуына бақылау жасау;
oo Есеп айырысу -- төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар мен қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай -- ақ несие тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау [1].
Нарықтық экономикада ұйымдар арасында еңбек құралдарын сатып алу, өнімдерді сату, жалдамалы жұмыс күшінің еңбек ақысын төлеу барысында төлем құралы ретінде ақша қаражаттары пайдаланылады. Есептесу екі нысанда жүргізіледі:
oo Банк жүйесі арқылы қолма - қол ақшасыз аудару жолымен;
oo Қолма - қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшаны басқару қаржылық нарықтық күрделілігіне байланысты күннен - күнге үлкен маңызға айнала бастады. Бәсекеге қабілеттілік ұйымның одан әрі дамуы үшін қажетті ақшаны жеткілікті деңгейде табуды талап етеді. Ақша есебін дұрыс ашып көрсету және ұйымның өтімділігін бағалау үшін өте қажет.
Ақша қаражаттары есебінің, тараптар арасында есеп айырысу кезіндегі орнының ерекше екенін айта отырып, ақша ұғымының экономикалық мәніне тоқтала кеткеніміз жөн.
Бухгалтерлік есептің Халықаралық №7 Ақшаның қозғалысы туралы есеп беру стандарты бойынша ақша - бұл ұйымның кассадағы және банктегі есеп айырысу шоттарындағы нақты ақшасы болып табылады. Ақшаның ағыны ұйымға келіп түскен және шыққан ақшаның қозғалысын сипаттайды.
Ұйымдар Қазақстан Республикасы банкісімен бекітілген ережелер мен нормативтік құжаттарды негізге ала отырып ақшаны сақтау, жұмсау және есепке алуды жүзеге асырады. Осы құжаттарға сәйкес ұйым артық ақшаны банк мекемелерінде сақтауы тиіс. Өзге ұйымдардың алдындағы міндеттемелері бойынша есеп айырысу банктер арқылы қолма - қол ақшасыз ҚР Ұлттық банкісінің заңдылықтарына сәйкес қолма - қол ақшасыз есеп айырысудың басқадай түрлері негізінде жүргізіледі.
Есеп айырысулар жоспарлы және тұрақты болуы тиіс. Оның негізіне келесі принциптер жатқызылады:
oo ұйымдар өздерінің ақшасын банкте сақтауға міндетті;
oo олардың арасындағы есеп айырысулар қолма - қол ақшасыз жүзеге асырылады;
oo қолма - қол ақшасыз есеп айырысулардың негізі болып табылатын барлық құжаттар банк арқылы төлем жүргізу үшін қолданылады.
Есеп айырысудың мақсаты - нарықтық қатынастарды нығайтуға, жалпы ішкі өнімнің қозғалысына ықпал ету.
Ұйымның банк мекемесі арқылы жүргізген есеп айырысуларын тауарлы және бейтауарлы деп ажыратуға болады.
Тауарлы есеп айырысулар өткізілген өнім, көрсетілген қызмет пен орындалған жұмыстар, сондай - ақ сатып алынған тауарлы - материалды құндылықтар үшін төлемдерді сипаттайды.
Бейтауарлы есеп айырысулар бюджетке төленетін міндетті төлемдер мен міндетті зейнетақы қорына төлемдерді айқындайды.
Ұйымдағы ақшаның бухгалтерлік есебнің негізгі міндеттеріне жатқызылады:
oo Ақшаның қозғалысы бойынша жүргізілген барлық операцияларды толық және мезгілінде құжаттау;
oo Ақшаның шектеуге сәйкес нысаналы мақсаты бойынша пайдаланылуын қадағалау;
oo Ақшаның сақталуын қамтамасыз ету;
oo Кассалық және есеп айырысу төлем тәртібінің сақталуын бақылау;
oo Ақшаны түгендеуді өз уақытында жүргізу;
oo Төлемдерді қолма - қол ақшасыз есеп айырысу жолымен банк арқылы жүргізу.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру - бұл ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерінің келіп құйылуы мен шығысталуы. Ақша эквиваленттеріне қысқа мерзімді қаржы инвестициялары және облигация, қазынашылық векселі және т.б. сияқты өтімді бағалы қағаздар жатады. Ақша түсімдері туралы ақпарат, біріншіден, ұйымның ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерін табу қабілеті, сондай-ақ ақша түсімдерін пайдаланудағы ұйымның мұқтажын бағалауға көмектеседі. Екіншіден, ұйымның таза активтеріндегі өзгерісті, оның қаржы құрылымын, сондай-ақ өтімділік пен төлем қабілетін бағалауға көмектеседі. Үшіншіден, әр түрлі ұйымдардағы операциялық қызмет туралы есеп берулерді салыстыруға мүмкіндік береді [2].
1.2 Ақша қаражаттары есебінің мақсаты мен міндеттері
Ақша қаражаттары ең тез қолданылатын активтер қатарына жатады. Тез қолданылатын себебі, ақшалай есептесу арқылы кез келген операцияны жүргізуге болады және міндеттемелерді орындау үшін ұзақ уақыт талап етілмейді. Ақшалай қаржының болуы, алашақтары барлармен, бюджетпен, қызметкерлермен дер уақытында есептесіп отыруға мүмкіндік береді.
Ақша қаражатының есебін жүргізу үшін, шоттардың типтік жоспарындағы 1010-1032 шоттарының тобы пайдаланылады.
Ақша қаражатының есебін жүргізетін шоттар, актив есебінен жүргізетін шоттарға жатады, сондықтан шоттың дебетіндегі сальдо, шоттың қалдығындағы сомаға тең болады. Дебет бойынша өсуі немесе соманың айналымы, ұйымға қаржының түскенін, немесе ақшаның көбейгенін көрсетеді. Соған сәйкес кредит бойынша айналуы, ақшаның азайғанын көрсетеді. Ақша қаражаты сатылған өнімнің құнынан, орындалған жұмыс пен көрсетілген қызметке төленген ақының есебінен көбейеді. Кемуі - ақша қаражатының құндылықтарды, шикізатты, негізгі қорларды сатып алып, басқа да операциялық немесе инвестициялық мақсаттарға жұмсалғанын көрсетеді [3].
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге асырады. Бұл келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары - бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Корреспондеттік шоттар - банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары - бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін [4].
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банкалушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады. Қызмет пен жұмысты және қорларды өтеу үшін есеп айырысу кезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке алынбайды). Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға қабылданады. Төлем құжаттарын электрондық түрінде де, қағаз ретінде де ұсынуы мүмкін. Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте қалдырылады да, оның электрондық көшірмесі бенефициарға жіберіледі, ал екіншісі иесіне , яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері) көрсетіледі:
oo төлем тапсырмасының нөмірі;
oo төлем тапсырмасының жазылған күні;
oo жіберуші мен бенефициар атауы;
oo жіберуші мен бенефициар ЖСК (БИН);
oo бенефициардың және жіберушінің коды (КБе) - бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі-резиденттік белгісін, ал екіншісі-экономиканың секторын көрсетеді;
oo бенефициар банкісі-бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
oo жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмір (ЖТК немесе ИИК);
oo бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды - салықтарды төлеуде қойылатын код;
oo валюттелген күні - ақша қаражатын бенефициардың (алушының)
банктік шотына ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының нысанымен анықталады [5].
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындағы жасалған келісімдері бойынша төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бұрын және мерзімі кейінге қалдырылған болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады: аванстық төлем, яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі ішінара төлемдері.
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян келтірмейтіндей етіп жасалуы керек.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент, жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы) жекелеген азаматтардың атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының атын, оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға қаражат алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша алатыны көрсетіледі. Байланыс ұйымдары ұйымдарға жолданған әрбір аударым алушы бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп жазылатын төлем құжатттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі - депозитттермен қамтылған, ал екіншісі - қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп айырысу шотының төлем құжаттарына қол қою құқығына ие тұлғалар қолдарын қояды және қолдарында кітапша иесінің нөмірінің таңбасы болуы керек. Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды. Егер чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекте және чектің түбіртегінде қишағынан "бүлінген" деп жазу жазылады, мерзімі қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі, жазылған күнін есептемегенде, әдетте , 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына болады, егер де мынадай жағдайлары анықталса:
oo егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
oo чектің мерзімі өтіп кетсе;
oo төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
oo чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
oo чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі бестен кем болмауы керек);
oo чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
oo чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен сәйкес келмесе;
oo чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
oo чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады. Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өңделуін тез арада тоқтатады. Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
oo біріншісі - банкте қалса;
oo екіншісі - көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
oo үшіншісі - Клирингтік палатаға беріледі;
oo төртіншісі - чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті беруші банкке қайтарылады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру екі әдіспен жасалады: тікелей және жанама әдіс.
Тікелей әдіске басымдылық беріледі, өйткені ол болашақ ақша түсімдерін бағалауда тиімді болатын ақпаратпен қамтамасыз етеді, ал оны жанама әдіс бере алмайды.
Тікелей әдісті қолданған кезде ақша қаражаттарының барлық түрдегі түсімдері мен олардың төлемдері туралы ақпарат екі тәсілмен алынуы мүмкін:
oo біріншіден, журналдар, қосымша ведомостер бойынша ұйымның есептік жазуларынан;
oo екіншіден, сату көлемін, сатылған өнімнің өзіндік құнын және есепті кезең ішінде қорларды, дебиторлық және кредиторлық берешектердегі өзгерістерді ескеріп, шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп берудегі басқа баптарды түзету жолымен;
oo басқа да ақшалай емес баптардан;
Инвестициялық қызметтен немесе қаржыландыру жөніндегі қызметтен болаған ақша қаражаты қозғалыстарының нәтижесінде ақша әсері туындайтын басқа баптардан. Жанама әдіс бойынша операциялық қызметтен алынған ақша қаражаттарының таза түсімі таза пайданы немесе зиянды түзету жолымен анықталады. Мұндағы ескерілетіндер:
oo есепті кезең ішінде қорлардағы және операциялық қызметтен алынған дебиторлық және кредиторлық берешектерде болған өзгерістер;
oo тозу, амортизация, резервтер, салықтар, бөлінбеген пайда сияқты ақшалай емес баптар;
oo инвестициялық қызметтен, сондай-ақ қаржыландыру жөніндегі қызметтен алынған ақша қаражаттарының қозғалысы нәтижесінде алынған ақша әсері туындайтын өзге де баптар.
Түсіндірме жазбада ұйымдағы ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерінің маңызды сомалары ашылып көрсетіледі.
Ұйымның қалауы бойынша өтімділіктің қаржы жағдайын анықтау үшін пайдаланушыларға қажетті болып табылатын қосымша ақпарат алынып көрсетіледі [6].
Шоттардың типтік жоспарына сәйкес ақшалай қаражаттардың есебі үшін
1000 Ақшалай қаржылар бөлімшесінің келесідей шоттары арналған:
1010 - Кассадағы ақшалай қаржылар;
1020 - Жолдағы ақшалай қаржылар
1030 - Ағымдағы банктік шоттардағы ақшалай қаржылар
1040 - Карт- шоттардағы ақшалай қаржылар;
1032 - Жинақ шоттардағы ақшалай қаржылар;
2. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ЕСЕБІНІҢ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ТӘРТІБІ
2.1 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі
Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма - қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін шаруашылық субъектісі өзі таңдаған банкте есеп айырысу шотын ашады.
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:
1) шот ашуға арналған өтініш;
2) қойылатын қол мен мөртабан белгісінің үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) жарғы мен құрылтай шартының (егер құрылтайшылар саны 1-ден көп болса) көшірмесі .
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болып табылады. Ол өзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы қаражаттардың барлығына иелік жасайды.
Ақшаларды қабылдауды, беруді және аударуды банк мынадай құжаттардың негізінде орындайды:
1. Қолма-қол ақшаларды кассадан есеп айырысу шотына енгізген кезде қолма-қол ақша салымының мәлімдемесі ресімделеді.
2. Әр түрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда - чек ресімделеді.
3. Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады.
4. Субъект босатылған өнімдердің, орындалған жұмыстар мен қызметтердің құнын сатып алушыдан өндіріп алуға тиіс болғанда төлем талап-тапсырмасы жазылады.
5. Шаруашылық істері жөніндегі алқаның (комиссияның) бұйрығы, сот органдарының атқарушы қағаздары есеп айырысу шотынан қаражаттар есептен шығарылатын атқарушы құжат болып табылады.
Субъектінің шотынан барлық төлемдер есеп айырысу құжаттарының банкке түсуіне қарай күнтізбелік кезек тәртібімен жүзеге асырылады. Банк төлеуге қабілетсіз деп жарияланған міндеттемелер бойынша төлемдердің кезектілігі банк мекемесінің басшылығы белгілейді. Банктер мезгіл-мезгіл немесе күн сайын шоттардың иелеріне жүргізілген операциялар туралы хабарлап, есепке алуға және есептен шығаруға енгіз болған құжаттарды оған қоса беріп, оларға есеп айырысу шотынан көшірме беру жолымен құлақтандыру жасайды. Көшірмеде банк кодтайтын, қатаң түрде белгіленген көрсеткіштер болады. Бухгалтер банктен алынған көшірмені тексереді, құжаттарды таңдап, шоттардың кодын (корреспонденциясын) қояды, ол жекелеген операциялар бойынша есептік тіркелімдерге жазу үшін талдау есебі баптарының кодын қояды.
Банк көшірмесінің үлгісі:
Заңды тұлғаның МФО коды, еш №, көшірменің бүгінгі * көшірменің жазылған күні
күні, соңы
1
2
3
4
5
6
Операцияның түрі
Әріптестің МФО коды
Шоттың № (коррес.)
Құжаттың №
Дебеті бойынша айналым
Кредиті бойынша айналым және кірме сальдо (1-жол)
Бастапқы сальдо, шығатын сальдо (түпкілікті)
Операцияның кодтық белгіленуі
Шартты әріппен алмастырылатын жазудың мазмұны
Есеп айырысу шотының дебеті бойынша
Есеп айырысу шотының кредиті бойынша
01
Сіздің тапсырмаңызға сәйкес есептен шығарылды
Қолға беріліп отырған төлем тапсырмасына сәйкес есептелді
02
Төлем талаптары, тапсырмалары төленді
Төленген талаптар, тапсырмалар бойынша есептелгені
03
Сіздің чек қолма-қол ақшамен төленді
Қолма-қол ақшамен келіп түсті
04
Сіздегі есеп айырысу чегі төленді
Сіздегі тізілімге сәйкес есеп айырысу чегі келіп түсті
05
Сіздің өтінішіңізге сәйкес аккредттивті бергені үшін есептен шығарылды
Пайдаланылмаған аккредитивтің қалдығы есептелді
06
Қосымшаға сәйкес сіздің шоттан есептен шығарылды. Жеке шоттан
Қосымшаға сәйкес сіздің шотқа есептелді. Жеке шоттан көшірмеге
07
Қарызды өтеуге есептен шығарылды
Сіздің өтінішіңізге сәйкес берілген қарыздың сомасы сіздің есеп айырысу шотыңызға есептелді
08
Сіздің өтінішіңізге сәйкес лимиттелген чек кітапшасы берілді
Лимиттелген чек кітапшасының пайдаланылмаған қалдығы сіздің шотқа есептелді
09
Жолдағы есеп айырысу құжаттарына арнайы қарыз шоттары реттелді
Жолдағы есеп айырысу құжаттарына арнайы шоттар мен шоттар реттелді
10
Алынған қарыз үшін пайыз сіздің шоттан есептен шығарылды
Банктің көшірмесі есеп айырысу шоты бойынша талдамалы есептің тіркелімін өздігінен алмастырады және сонымен бірге бухгалтерлік жазулар үшін негіздеме қызметін атқарады. Субъектілердің банктегі есеп айырысу шоты кредиторлық берешекті көрсететін пассивтік шот болып табылады. Көшірмеде банк ақша қалдығын немесе кредит бойынша оның өсуі, ал дебет бойынша оның есептен шығарылуын көрсетеді. Шаруашылық жүргізуші субъектінің бухгалтериясында керісінше, есеп айырысу шоты активтік болып табылады. Ақша қаражаттарының қалдығы мен өсуі дебет бойынша, ал кемуі кредит бойынша көрініс табады. Банк көшірмесінің деректері бойынша есеп айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 1030-шотта жүргізіледі. 1030-шот бойынша шаруашылық операциялары:
№
Шаруашылық операцияның мазмұны
Дт
Кт
Сомасы, тг
1
Өнімдер, жұмыстар мен қызметтер шотын сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің төлеу сомасына
1030
1210
1000000
2
Төлеу мерзімі басталғанда вексель берушінің вексельді өтеуі
1030
1130
300000
3
Еншілес заңды тұлғалар берешекті өтеді
1030
1220, 1230
500000
4
Жал, займ, қарыздар бойынша алынған % сомасына
1030
1270
266000
5
Дебиторлық берешек өтелді
1030
1250, 1280
1200000
6
Аккредитивтердің, лимиттелген чек кітапшаларының пайдаланылмаған сомалары есеп айырысу шотына есептелді
1030
1060
345000
7
Ақша қаражаттары кассадан есеп айырысу шотына өткізілді
1030
1010
800000
8
Жарғылық капиталға салым ретінде құрылтайшылардан қолма-қол ақшасыз қаражаттары келіп түсті
1030
5110
348900
9
Алынған несиелер мен займдардың сомасы есеп айырысу шотына есептелді
1030
3010-3020
432980
10
Аванс алынды
1030
3510
30000
11
Алдағы кезеңдер есебіне алынған ақы
1030
3520
23000
12
Акцияларға, облигацияларға салымдар жасалды
1150-2310
1030
56000
13
Болашақ кезеңдер үшін жалдық ақыны төлеу
1630
1030
18000
14
Аванс берілді (алдын ала төлем)
1610
1030
65900
15
Аккредитивке қаражаттар есептелді, чек кітапшасы ашылды
1060
1030
98000
16
Чек бойынша есеп айырысу шотынан қолма-қол ақшалар алынды
1010
1030
45000
17
Займдар мен несиелерді қайтару (өтеу)
3010-4010
1030
43780
18
Акциялар бойынша дивиденттер төлеу
3050
1030
90000
19
Бюджетке салықтар аударылды
3110,3130,3190
1030
65860
20
Бюджеттен тыс қорларға аударылғаны
3420
1030
56000
21
Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын тұлғаларға, жеткізушілер мен басқа кредиторларға берешек өтелді
3330,3310
1030
987650
22
Несилер, қарыздар жалдау шарттары бойынша % төленді
3380
1030
88000
23
Айыппұлдарды, өсімақыларды, тұрақсыздық айыптарын төлеу
3390,3190
1030
76000
1030-шотта көрсетілген операцияларды есепке алу үшін №2 ведомасы көзделген. Олардағы жазулар есеп айырысу шоты бойынша банк көшірмесінің және соларға қоса берілетін құжаттардың негізінде жүргізіледі. Құжаттар алдымен әрбір күн үшін жиынтықтарды сомалау арқылы біртектес жинақтамалы шоттар бойынша тапсырылады (кірістік және шығыстық құжаттар бөлек-бөлек), содан кейін 1030-шоттың дебеті бойынша №2 ведомосқа жиынтық бір сомамен жазылады.
№2 ведомоста біртектес жинақтамалы шоттар бойынша сомаларды жазудан басқа, ай басындағы сальдо көрсетіледі де, ай ішіндегі есептелген дебеттік және кредиттік айналымдар ескеріліп, ай соңындағы қалдық анықталады. №2 ведомос бойынша жиынтық айналымдар мен сальдо ай соңында бас кітаптағы 1030-шотқа көшіріледі.
Есеп айырысу шотын жабу оның иесінің өтініші бойынша:
а) есеп айырысу шотын ашу үшін тіпті болмағанда бір ғана бөлігінің болмауына (дербес баланстың бар болуы және т.б.) әкеп соқтырған субъект қызметі сипатының өзгерісі кезінде;
ә) субъектіні құрған органның шешімі бойынша;
б) 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған кезде жүргізіледі.
Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субъектінің атауы өзгерген кезде шоттың иесі чек кітапшасын пайдаланылмаған чектерімен қоса банкке қайтаруға, олардың нөмірін көрсетуге және есеп айырысу шотындағы қаражаттардың қалдығын растауға міндетті.
5.1 Валюталық шот операцияларың есебі
Шаруашылық субъектілері ақша қаражаттарын пайдаланады және мынадай әр түрлі валюталарда:
а) ұлттық;
б) еркін айырбасталатын (шетелдік басқа валюталарға epкiн және шектеусіз айырбасталатын);
в) тұйық (айырбасталмайтын) валютада (жакын шетел мен дамушы елдердің ұлтгық валюталары);
г) клиринг валютасында (қарсылама талаптар мен міндеттемелерді өзара есепке алу негізінде қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға катысушылар келіскен валютада) операциялар жасайды.
ҚР Ұлттык банкі Басқармасының 1998 жылы 6 мамырдағы № 101 қаулысымен бекітілген "Қазақстан Республикасында ва - люталық операцияларды жүргізудің ережесіне" сәйкес валюталық операцияларды жасау үшін заңды және жеке тұлғалар өкілетті банктердің 6ipiндe валюталық шот ашады. Шотты ашу үшін заңды тұлғалардың тапсыратыны:
Валюталық шотты ашу туралы өтініш.
Құрылтай құжаттарының нотариалды расталған көшірмeci.
Өкілетті тұлғалардың қойған қолдары мен мөртабан белгісінің үлгілері.
Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік.
Салық төлеуші ретінде есепке қойғаны туралы салық органының аңыктамасы.
Резидент заңды тұлғалардың валюталық шотты ашуы, жүргізyi және жабуы Клиенттердің екінші деңгейдегі банктерде банк шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы 1997 жылғы 4 наурыздағы №61 Нұсқаулықта көзделген тәртіппен жүргізіледі.
"Шетелдік валютадағы операциялардьң ece6i" 9 БЕС-ына сәйкес валютада жасалатын мәмілелер шетелдік валютадағы опе - рациялар болып табылады. Мұндай кезде субъект:
Mүлікті (тауарлы-материалдық қорларды, нeгізгi құралдарды және т.б. айналым ақтивтерін) шетелдік валютаға сатып алады немесе сатады.
Төленуге немесе алынуға тиіс сомасы шетелдік валютада белгіленген несиелерді алады немесе береді.
Өзгедей жолмен активтерді шетелдік валютаға сатып алады немесе сатады, шетелдік валютамен өзіне міндеттеме алады немесе сол міндеттемелер бойынша валютамен есептеседі.
Заңды тұлға - резиденттерге валюталық операция бойынша есепайырысуды қолма-қол нысанда жүзеге асыруға рұқсат етілмейді. Валютамен операциялар жөніндегі бухгалтерлік есептегі жазулар бухгалтерлік есептің шоттарында операция жасалған күнгі Ұлтгық банктің бағамына қайта есептелген ҚР-ның валютасында қөрсетілуге тиіс. Бұған қоса, валюталық шоттардағы ақша қаражаттарының қозғалысы туралы және шетелдік валютадағы басқа операциялар бойынша талдамалы шоттағы жазулар, сонымен бipгe есеп айырысу немесе төлем валютасында жүргізілуге тиістi.
Шетелдік валютамен есеп айырысу, әдетте, мынадай нысандарда жүргізіледі:
Банктік аударым - бұл 6ip банктің төлем тапсырмасының басқа банкке пошта немесе телеграф бойынша салып жібеpyiмeн жүргізілетін есеп айырысу операциясы.
Құжаттамалық инкассо - бұл импортшыдан (төлеушіден) ақша сомасын немесе тауар құжаттарына қарсы белгілі бip мерзімде төленетіндігін растауды алуға экспортшының (кредитордың) өз банкіне берген тапсырмасы.
Құжаттамалық аккредитив - бұл импортшы-клиентінің тапсырмасы негізінде экспортшының пайдасына берілген банктік ақшалай міндеттеме.
Валюталық шоттар бойынша операциялар мынадай құжаттармен ресімделеді:
а) қолма-қол валютаның (түciм, пайдаланылмаған сома, есеп беретін сомалар және басқалар) келіп түcyi валюталық кipic ордерімен ресімделеді;
ә) қолма-қол валютаның 6epілyi (шығысы) - валюталық шығыс қасса ордерімен (тапсырмамен);
б) шетелде жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын аудару аударым өтінішімен ресімделеді.
100 мың АҚШ доллар эквиваленттен асатын сомада мүліктердің Қазақстан Республикасына келіп түсетін, капитал қозғалысымен байланысты келесі валюталық операциялар міндетті түрде тіркелуге тиісті:
- 120 күннен астам резидент еместерден несие алу;
- экспорт-импорт мәмілелерін резидент еместермен несиелеу;
- Қазақстан Республикасына резидент еместердің тікелей және портфельді инвестициялар түрінде инвестициялар;
- Интеллектуалды меншік объектілеріне түгел құқықты иемденуіне резидент еместердің ақысын төлеуі;
- Жылжымайтын мүлікке меншік құқығына иемденуінің резидент еместердің ақысын төлеуі;
Аталған операциялардың тіркелімі сәйкес келісім-шартты (кредиттік немесе инвестициялық мәміле, контракт, қатысушылар келісім-шарты) және квартал сайынғы қаражаттардың қозғалысы туралы есеп беруді қамтиды
Заңды тұлғалар - резидент емес тұлғалармен заңды тұлға резиденттермен шетел валютасындағы есеп айырысулар қолма -- қолсыз түрде валюталық шоттағы қаражаттар көлемінің шегінде ғана жүзеге асады. Валюталық қаржылар келесі көздерден құрылуы мүмкін:
- экспортты валюталық түсім;
- жарғылық капиталға үлес;
- резидент еместердің қаржылық көмегі (гранттар);
- үкілетті банктердің, шетел банктердің, қаржылық ұйымдардың және басқа да шетел заңды тұлғаларының валюталық несиелері;
- үкілетті банктер мен үкілетті ұйымдар арқылы ішкі нарықта теңгеге сатып алынған валюта;
Валюталық шоттар бойынша операциялардың есебі активік 1032 - Ағымдағы корреспонденттік шоттағы шетел валютасы шотында жүргізіледі. Мұндай шотты ашу және сол бойынша операциялар жасау Ұлтгық банкі берген алдын ала рұсаттың болуын талап етеді. Бұл орайда шаруашылық субъектісі аталған шоттардағы қаражаттардың қалдығы бойынша және басқа да мәліметтер бойынша есептемені ҚР Ұлттық банкі белгілеген нысанда және мерзімде тапсыруға міндетті. 1032-шоттың дебеті бойынша бастапқы қалдық, ақша қаражаттарының түcyi және соңғы қалдық көрсетіледі. 1032-шоттың кpедитi бойынша субъектінің валюталық шотынан қаражаттардың есептен шығарылуы (аударылуы, берілуі көpiнic табады. 1032-шоттың кредиті бойынша операциялар банк көшірмесінің негізінде №2 журнал-ордерге, 1032-шоттың дебеті бойынша №2 ведомоске жазылады. Жиынтық айналым мен сальдо ай соңында бас кітапқа көшіріледі.
1032 - шот бойынша шаруашылық операциялары.
№
Шаруашылық операцияның мазмұны
Дт
Кт
Сомасы
1
Экспортқа жөнелтілген өнімдер мен көрсетілген қызметтер үшін шетелдік сатып алушылардан түciм түсті
1032
1210
3000000
2
Әр түрлі шетелдік дебиторлардан берешектің келіп түcyi
1032
1280
5600000
3
Бұрын берілген аванстардың түcyi (қайтарылуы)
1032
1610
760000
4
Шетелдік валютадағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Ақша қаражаттары есебінің мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... .7
2. Ақша қаражаттары есебінің қолданыстағы тәртібі
2.1 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Валюталық шот операцияларың есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...17
2.3 Касса операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.4 Банктегі арнайы шоттардағы ақшалай қаражаттарды есепке алу ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...37
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына түгелімен күшті, оны бүкіл әлемдік қауымдастық та мойындады. Бұндай жағдайда біздің республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдік нарықта бәсекелестік қабілеті бар кәсіпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым біздің экономикамыздың деңгейі де жоғарылай береді. Бұл бүгін, ертең, алдыңғы отыз жыл ішінде де ең өзекті мәселелердің бірі болатыны Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан - 2050 деген халыққа жолдауында да ерекше аталып кеткен. Ал кәсіпорын қызметінің дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның ішінде бухгалтерлік есептің, аудиттің, оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің және талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен рөл атқарады. Бұл қызметтердің мәні тірі ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді билейді деген сөз бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан ақ білуге болады.
Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау жасау үшін, сөйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін анық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесінсіз, сондай - ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару іс жүзінде мүмкін емес. Осы тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебі мен оның ішкі аудиті өзекті болып есептелінеді.
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың талабына сай жүргізу қазіргі кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін міндеті қай кезде болмасын күрделі болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебін дұрыс ұйымдастырудың рөлі зор.
Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез - келген кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың қандай тауар сататынын, қызмет көрсететінін, олармен қандай қарым -қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай құжат негізінде жүзеге асатынын көріп білуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бір нәрсе - банк мекемесі. Жоғарыдағы айтылып кеткен қарым - қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге асырылса, банк мекемесі де бұл қатынастарда өз үлесін қосады. Яғни, кәсіпорын банкі мен жабдықтаушы банкі арасындағы қатынастар жүзеге асырылады. Бұл жерде банк қызметімен де жақынырақ танысып, олардың құжаттарының кәсіпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенін көруге болады.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер мені қызықтырды, сондықтан бухгалтерлік есептің ақша қаражаттар бөлімін кеңірек ауқымда қарастырып, курстық жұмысымның тақырыбы ретінде таңдап алдым.
Курстық жұмыстың мақсаты: ақша қаражаттар есебі мен ішкі аудитінің теориялық мәселелерін тәжірибе принциптерімен ұштастырып, алған білімімді нығайту.
Курстық жұмыстың міндеті:
oo ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәнін ашу;
oo ақша қаражаттары есебінің мақсаты мен міндеттерін қою;
oo ақша қаражаттары есебінің қолданыстағы тәртібін қарастыру.
Курстық жұмысты жазудың әдістемелік негіздері: ҚР нормативтік-құқықтық актілері, отандық және шетел экономист ғалымдарының еңбектері, кезеңдік басылымдар және зерттеліп отырған кәсіпорын материалдары болуы.
Зерттелетін объект: Байназар-ЭК ЖШС шағын кәсіпкерліктің субъектісі ретінде ҚР заңы бойынша заңды тұлға болып табылады.
Серіктестік ҚР-ның Азаматтық Кодексі, ҚР-ның Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы заңының Жеке кәсіпкерлік туралы заңының нағыз жарғының негізінде құрылған және іс-қимыл жасайды.
Толық аты: Байназар-ЭК Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Серіктестік мекен-жайы: ҚР, Қарағанды облысы, Қарағанды қаласы, Республика даңғылы 38.
1. АҚША ҚАРАЖАТТАР ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні.
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде өндірілген өнімді сату барысында, сондай-ақ материалдық құндылықтарды, негізгі құралдарды, тауарларды сатып алғанда немесе бюджеттен тыс басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар пайда болады. Әрбір ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп, жабдықтаушы ретінде болатын болса, екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар мен материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып табылады.
Осындай ұйымдар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және берешек операциялар көбіне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі. Қолма қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
oo ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды түлғаларға есеп айырысу шоттарын ;
oo Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есепке алу үшін заңды тұлғаларға валюталық шоттарды;
oo Бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша, қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, коммерциялық қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ағымдық шоттарды;
oo Республикалық бюджетте тұрған мекемелерге бюджеттік шоттарды;
oo Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге корреспонденттік шоттарды ашады.
Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының қаржылық есебін жүргізу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
oo Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде есептеу;
oo Субьектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс, тиімді пайдалануды бақылау.
oo Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, ұйымның, ұйымның немесе фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің міндеттері:
oo Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу;
oo Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп айырысу опрацияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету;
oo Бұл енген лимиттерге,қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау;
oo Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүргізу.Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру;
oo Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы ақшалардың бар жоғы мен сақталуына бақылау жасау;
oo Есеп айырысу -- төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар мен қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай -- ақ несие тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау [1].
Нарықтық экономикада ұйымдар арасында еңбек құралдарын сатып алу, өнімдерді сату, жалдамалы жұмыс күшінің еңбек ақысын төлеу барысында төлем құралы ретінде ақша қаражаттары пайдаланылады. Есептесу екі нысанда жүргізіледі:
oo Банк жүйесі арқылы қолма - қол ақшасыз аудару жолымен;
oo Қолма - қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшаны басқару қаржылық нарықтық күрделілігіне байланысты күннен - күнге үлкен маңызға айнала бастады. Бәсекеге қабілеттілік ұйымның одан әрі дамуы үшін қажетті ақшаны жеткілікті деңгейде табуды талап етеді. Ақша есебін дұрыс ашып көрсету және ұйымның өтімділігін бағалау үшін өте қажет.
Ақша қаражаттары есебінің, тараптар арасында есеп айырысу кезіндегі орнының ерекше екенін айта отырып, ақша ұғымының экономикалық мәніне тоқтала кеткеніміз жөн.
Бухгалтерлік есептің Халықаралық №7 Ақшаның қозғалысы туралы есеп беру стандарты бойынша ақша - бұл ұйымның кассадағы және банктегі есеп айырысу шоттарындағы нақты ақшасы болып табылады. Ақшаның ағыны ұйымға келіп түскен және шыққан ақшаның қозғалысын сипаттайды.
Ұйымдар Қазақстан Республикасы банкісімен бекітілген ережелер мен нормативтік құжаттарды негізге ала отырып ақшаны сақтау, жұмсау және есепке алуды жүзеге асырады. Осы құжаттарға сәйкес ұйым артық ақшаны банк мекемелерінде сақтауы тиіс. Өзге ұйымдардың алдындағы міндеттемелері бойынша есеп айырысу банктер арқылы қолма - қол ақшасыз ҚР Ұлттық банкісінің заңдылықтарына сәйкес қолма - қол ақшасыз есеп айырысудың басқадай түрлері негізінде жүргізіледі.
Есеп айырысулар жоспарлы және тұрақты болуы тиіс. Оның негізіне келесі принциптер жатқызылады:
oo ұйымдар өздерінің ақшасын банкте сақтауға міндетті;
oo олардың арасындағы есеп айырысулар қолма - қол ақшасыз жүзеге асырылады;
oo қолма - қол ақшасыз есеп айырысулардың негізі болып табылатын барлық құжаттар банк арқылы төлем жүргізу үшін қолданылады.
Есеп айырысудың мақсаты - нарықтық қатынастарды нығайтуға, жалпы ішкі өнімнің қозғалысына ықпал ету.
Ұйымның банк мекемесі арқылы жүргізген есеп айырысуларын тауарлы және бейтауарлы деп ажыратуға болады.
Тауарлы есеп айырысулар өткізілген өнім, көрсетілген қызмет пен орындалған жұмыстар, сондай - ақ сатып алынған тауарлы - материалды құндылықтар үшін төлемдерді сипаттайды.
Бейтауарлы есеп айырысулар бюджетке төленетін міндетті төлемдер мен міндетті зейнетақы қорына төлемдерді айқындайды.
Ұйымдағы ақшаның бухгалтерлік есебнің негізгі міндеттеріне жатқызылады:
oo Ақшаның қозғалысы бойынша жүргізілген барлық операцияларды толық және мезгілінде құжаттау;
oo Ақшаның шектеуге сәйкес нысаналы мақсаты бойынша пайдаланылуын қадағалау;
oo Ақшаның сақталуын қамтамасыз ету;
oo Кассалық және есеп айырысу төлем тәртібінің сақталуын бақылау;
oo Ақшаны түгендеуді өз уақытында жүргізу;
oo Төлемдерді қолма - қол ақшасыз есеп айырысу жолымен банк арқылы жүргізу.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру - бұл ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерінің келіп құйылуы мен шығысталуы. Ақша эквиваленттеріне қысқа мерзімді қаржы инвестициялары және облигация, қазынашылық векселі және т.б. сияқты өтімді бағалы қағаздар жатады. Ақша түсімдері туралы ақпарат, біріншіден, ұйымның ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерін табу қабілеті, сондай-ақ ақша түсімдерін пайдаланудағы ұйымның мұқтажын бағалауға көмектеседі. Екіншіден, ұйымның таза активтеріндегі өзгерісті, оның қаржы құрылымын, сондай-ақ өтімділік пен төлем қабілетін бағалауға көмектеседі. Үшіншіден, әр түрлі ұйымдардағы операциялық қызмет туралы есеп берулерді салыстыруға мүмкіндік береді [2].
1.2 Ақша қаражаттары есебінің мақсаты мен міндеттері
Ақша қаражаттары ең тез қолданылатын активтер қатарына жатады. Тез қолданылатын себебі, ақшалай есептесу арқылы кез келген операцияны жүргізуге болады және міндеттемелерді орындау үшін ұзақ уақыт талап етілмейді. Ақшалай қаржының болуы, алашақтары барлармен, бюджетпен, қызметкерлермен дер уақытында есептесіп отыруға мүмкіндік береді.
Ақша қаражатының есебін жүргізу үшін, шоттардың типтік жоспарындағы 1010-1032 шоттарының тобы пайдаланылады.
Ақша қаражатының есебін жүргізетін шоттар, актив есебінен жүргізетін шоттарға жатады, сондықтан шоттың дебетіндегі сальдо, шоттың қалдығындағы сомаға тең болады. Дебет бойынша өсуі немесе соманың айналымы, ұйымға қаржының түскенін, немесе ақшаның көбейгенін көрсетеді. Соған сәйкес кредит бойынша айналуы, ақшаның азайғанын көрсетеді. Ақша қаражаты сатылған өнімнің құнынан, орындалған жұмыс пен көрсетілген қызметке төленген ақының есебінен көбейеді. Кемуі - ақша қаражатының құндылықтарды, шикізатты, негізгі қорларды сатып алып, басқа да операциялық немесе инвестициялық мақсаттарға жұмсалғанын көрсетеді [3].
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге асырады. Бұл келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары - бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Корреспондеттік шоттар - банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары - бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін [4].
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банкалушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады. Қызмет пен жұмысты және қорларды өтеу үшін есеп айырысу кезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке алынбайды). Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға қабылданады. Төлем құжаттарын электрондық түрінде де, қағаз ретінде де ұсынуы мүмкін. Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте қалдырылады да, оның электрондық көшірмесі бенефициарға жіберіледі, ал екіншісі иесіне , яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері) көрсетіледі:
oo төлем тапсырмасының нөмірі;
oo төлем тапсырмасының жазылған күні;
oo жіберуші мен бенефициар атауы;
oo жіберуші мен бенефициар ЖСК (БИН);
oo бенефициардың және жіберушінің коды (КБе) - бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі-резиденттік белгісін, ал екіншісі-экономиканың секторын көрсетеді;
oo бенефициар банкісі-бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
oo жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмір (ЖТК немесе ИИК);
oo бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды - салықтарды төлеуде қойылатын код;
oo валюттелген күні - ақша қаражатын бенефициардың (алушының)
банктік шотына ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының нысанымен анықталады [5].
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындағы жасалған келісімдері бойынша төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бұрын және мерзімі кейінге қалдырылған болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады: аванстық төлем, яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі ішінара төлемдері.
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян келтірмейтіндей етіп жасалуы керек.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент, жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы) жекелеген азаматтардың атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының атын, оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға қаражат алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша алатыны көрсетіледі. Байланыс ұйымдары ұйымдарға жолданған әрбір аударым алушы бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп жазылатын төлем құжатттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі - депозитттермен қамтылған, ал екіншісі - қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп айырысу шотының төлем құжаттарына қол қою құқығына ие тұлғалар қолдарын қояды және қолдарында кітапша иесінің нөмірінің таңбасы болуы керек. Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды. Егер чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекте және чектің түбіртегінде қишағынан "бүлінген" деп жазу жазылады, мерзімі қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі, жазылған күнін есептемегенде, әдетте , 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына болады, егер де мынадай жағдайлары анықталса:
oo егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
oo чектің мерзімі өтіп кетсе;
oo төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
oo чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
oo чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі бестен кем болмауы керек);
oo чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
oo чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен сәйкес келмесе;
oo чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
oo чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады. Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өңделуін тез арада тоқтатады. Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
oo біріншісі - банкте қалса;
oo екіншісі - көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
oo үшіншісі - Клирингтік палатаға беріледі;
oo төртіншісі - чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті беруші банкке қайтарылады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру екі әдіспен жасалады: тікелей және жанама әдіс.
Тікелей әдіске басымдылық беріледі, өйткені ол болашақ ақша түсімдерін бағалауда тиімді болатын ақпаратпен қамтамасыз етеді, ал оны жанама әдіс бере алмайды.
Тікелей әдісті қолданған кезде ақша қаражаттарының барлық түрдегі түсімдері мен олардың төлемдері туралы ақпарат екі тәсілмен алынуы мүмкін:
oo біріншіден, журналдар, қосымша ведомостер бойынша ұйымның есептік жазуларынан;
oo екіншіден, сату көлемін, сатылған өнімнің өзіндік құнын және есепті кезең ішінде қорларды, дебиторлық және кредиторлық берешектердегі өзгерістерді ескеріп, шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп берудегі басқа баптарды түзету жолымен;
oo басқа да ақшалай емес баптардан;
Инвестициялық қызметтен немесе қаржыландыру жөніндегі қызметтен болаған ақша қаражаты қозғалыстарының нәтижесінде ақша әсері туындайтын басқа баптардан. Жанама әдіс бойынша операциялық қызметтен алынған ақша қаражаттарының таза түсімі таза пайданы немесе зиянды түзету жолымен анықталады. Мұндағы ескерілетіндер:
oo есепті кезең ішінде қорлардағы және операциялық қызметтен алынған дебиторлық және кредиторлық берешектерде болған өзгерістер;
oo тозу, амортизация, резервтер, салықтар, бөлінбеген пайда сияқты ақшалай емес баптар;
oo инвестициялық қызметтен, сондай-ақ қаржыландыру жөніндегі қызметтен алынған ақша қаражаттарының қозғалысы нәтижесінде алынған ақша әсері туындайтын өзге де баптар.
Түсіндірме жазбада ұйымдағы ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерінің маңызды сомалары ашылып көрсетіледі.
Ұйымның қалауы бойынша өтімділіктің қаржы жағдайын анықтау үшін пайдаланушыларға қажетті болып табылатын қосымша ақпарат алынып көрсетіледі [6].
Шоттардың типтік жоспарына сәйкес ақшалай қаражаттардың есебі үшін
1000 Ақшалай қаржылар бөлімшесінің келесідей шоттары арналған:
1010 - Кассадағы ақшалай қаржылар;
1020 - Жолдағы ақшалай қаржылар
1030 - Ағымдағы банктік шоттардағы ақшалай қаржылар
1040 - Карт- шоттардағы ақшалай қаржылар;
1032 - Жинақ шоттардағы ақшалай қаржылар;
2. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ЕСЕБІНІҢ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ТӘРТІБІ
2.1 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі
Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма - қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін шаруашылық субъектісі өзі таңдаған банкте есеп айырысу шотын ашады.
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:
1) шот ашуға арналған өтініш;
2) қойылатын қол мен мөртабан белгісінің үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) жарғы мен құрылтай шартының (егер құрылтайшылар саны 1-ден көп болса) көшірмесі .
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болып табылады. Ол өзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы қаражаттардың барлығына иелік жасайды.
Ақшаларды қабылдауды, беруді және аударуды банк мынадай құжаттардың негізінде орындайды:
1. Қолма-қол ақшаларды кассадан есеп айырысу шотына енгізген кезде қолма-қол ақша салымының мәлімдемесі ресімделеді.
2. Әр түрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда - чек ресімделеді.
3. Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады.
4. Субъект босатылған өнімдердің, орындалған жұмыстар мен қызметтердің құнын сатып алушыдан өндіріп алуға тиіс болғанда төлем талап-тапсырмасы жазылады.
5. Шаруашылық істері жөніндегі алқаның (комиссияның) бұйрығы, сот органдарының атқарушы қағаздары есеп айырысу шотынан қаражаттар есептен шығарылатын атқарушы құжат болып табылады.
Субъектінің шотынан барлық төлемдер есеп айырысу құжаттарының банкке түсуіне қарай күнтізбелік кезек тәртібімен жүзеге асырылады. Банк төлеуге қабілетсіз деп жарияланған міндеттемелер бойынша төлемдердің кезектілігі банк мекемесінің басшылығы белгілейді. Банктер мезгіл-мезгіл немесе күн сайын шоттардың иелеріне жүргізілген операциялар туралы хабарлап, есепке алуға және есептен шығаруға енгіз болған құжаттарды оған қоса беріп, оларға есеп айырысу шотынан көшірме беру жолымен құлақтандыру жасайды. Көшірмеде банк кодтайтын, қатаң түрде белгіленген көрсеткіштер болады. Бухгалтер банктен алынған көшірмені тексереді, құжаттарды таңдап, шоттардың кодын (корреспонденциясын) қояды, ол жекелеген операциялар бойынша есептік тіркелімдерге жазу үшін талдау есебі баптарының кодын қояды.
Банк көшірмесінің үлгісі:
Заңды тұлғаның МФО коды, еш №, көшірменің бүгінгі * көшірменің жазылған күні
күні, соңы
1
2
3
4
5
6
Операцияның түрі
Әріптестің МФО коды
Шоттың № (коррес.)
Құжаттың №
Дебеті бойынша айналым
Кредиті бойынша айналым және кірме сальдо (1-жол)
Бастапқы сальдо, шығатын сальдо (түпкілікті)
Операцияның кодтық белгіленуі
Шартты әріппен алмастырылатын жазудың мазмұны
Есеп айырысу шотының дебеті бойынша
Есеп айырысу шотының кредиті бойынша
01
Сіздің тапсырмаңызға сәйкес есептен шығарылды
Қолға беріліп отырған төлем тапсырмасына сәйкес есептелді
02
Төлем талаптары, тапсырмалары төленді
Төленген талаптар, тапсырмалар бойынша есептелгені
03
Сіздің чек қолма-қол ақшамен төленді
Қолма-қол ақшамен келіп түсті
04
Сіздегі есеп айырысу чегі төленді
Сіздегі тізілімге сәйкес есеп айырысу чегі келіп түсті
05
Сіздің өтінішіңізге сәйкес аккредттивті бергені үшін есептен шығарылды
Пайдаланылмаған аккредитивтің қалдығы есептелді
06
Қосымшаға сәйкес сіздің шоттан есептен шығарылды. Жеке шоттан
Қосымшаға сәйкес сіздің шотқа есептелді. Жеке шоттан көшірмеге
07
Қарызды өтеуге есептен шығарылды
Сіздің өтінішіңізге сәйкес берілген қарыздың сомасы сіздің есеп айырысу шотыңызға есептелді
08
Сіздің өтінішіңізге сәйкес лимиттелген чек кітапшасы берілді
Лимиттелген чек кітапшасының пайдаланылмаған қалдығы сіздің шотқа есептелді
09
Жолдағы есеп айырысу құжаттарына арнайы қарыз шоттары реттелді
Жолдағы есеп айырысу құжаттарына арнайы шоттар мен шоттар реттелді
10
Алынған қарыз үшін пайыз сіздің шоттан есептен шығарылды
Банктің көшірмесі есеп айырысу шоты бойынша талдамалы есептің тіркелімін өздігінен алмастырады және сонымен бірге бухгалтерлік жазулар үшін негіздеме қызметін атқарады. Субъектілердің банктегі есеп айырысу шоты кредиторлық берешекті көрсететін пассивтік шот болып табылады. Көшірмеде банк ақша қалдығын немесе кредит бойынша оның өсуі, ал дебет бойынша оның есептен шығарылуын көрсетеді. Шаруашылық жүргізуші субъектінің бухгалтериясында керісінше, есеп айырысу шоты активтік болып табылады. Ақша қаражаттарының қалдығы мен өсуі дебет бойынша, ал кемуі кредит бойынша көрініс табады. Банк көшірмесінің деректері бойынша есеп айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 1030-шотта жүргізіледі. 1030-шот бойынша шаруашылық операциялары:
№
Шаруашылық операцияның мазмұны
Дт
Кт
Сомасы, тг
1
Өнімдер, жұмыстар мен қызметтер шотын сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің төлеу сомасына
1030
1210
1000000
2
Төлеу мерзімі басталғанда вексель берушінің вексельді өтеуі
1030
1130
300000
3
Еншілес заңды тұлғалар берешекті өтеді
1030
1220, 1230
500000
4
Жал, займ, қарыздар бойынша алынған % сомасына
1030
1270
266000
5
Дебиторлық берешек өтелді
1030
1250, 1280
1200000
6
Аккредитивтердің, лимиттелген чек кітапшаларының пайдаланылмаған сомалары есеп айырысу шотына есептелді
1030
1060
345000
7
Ақша қаражаттары кассадан есеп айырысу шотына өткізілді
1030
1010
800000
8
Жарғылық капиталға салым ретінде құрылтайшылардан қолма-қол ақшасыз қаражаттары келіп түсті
1030
5110
348900
9
Алынған несиелер мен займдардың сомасы есеп айырысу шотына есептелді
1030
3010-3020
432980
10
Аванс алынды
1030
3510
30000
11
Алдағы кезеңдер есебіне алынған ақы
1030
3520
23000
12
Акцияларға, облигацияларға салымдар жасалды
1150-2310
1030
56000
13
Болашақ кезеңдер үшін жалдық ақыны төлеу
1630
1030
18000
14
Аванс берілді (алдын ала төлем)
1610
1030
65900
15
Аккредитивке қаражаттар есептелді, чек кітапшасы ашылды
1060
1030
98000
16
Чек бойынша есеп айырысу шотынан қолма-қол ақшалар алынды
1010
1030
45000
17
Займдар мен несиелерді қайтару (өтеу)
3010-4010
1030
43780
18
Акциялар бойынша дивиденттер төлеу
3050
1030
90000
19
Бюджетке салықтар аударылды
3110,3130,3190
1030
65860
20
Бюджеттен тыс қорларға аударылғаны
3420
1030
56000
21
Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын тұлғаларға, жеткізушілер мен басқа кредиторларға берешек өтелді
3330,3310
1030
987650
22
Несилер, қарыздар жалдау шарттары бойынша % төленді
3380
1030
88000
23
Айыппұлдарды, өсімақыларды, тұрақсыздық айыптарын төлеу
3390,3190
1030
76000
1030-шотта көрсетілген операцияларды есепке алу үшін №2 ведомасы көзделген. Олардағы жазулар есеп айырысу шоты бойынша банк көшірмесінің және соларға қоса берілетін құжаттардың негізінде жүргізіледі. Құжаттар алдымен әрбір күн үшін жиынтықтарды сомалау арқылы біртектес жинақтамалы шоттар бойынша тапсырылады (кірістік және шығыстық құжаттар бөлек-бөлек), содан кейін 1030-шоттың дебеті бойынша №2 ведомосқа жиынтық бір сомамен жазылады.
№2 ведомоста біртектес жинақтамалы шоттар бойынша сомаларды жазудан басқа, ай басындағы сальдо көрсетіледі де, ай ішіндегі есептелген дебеттік және кредиттік айналымдар ескеріліп, ай соңындағы қалдық анықталады. №2 ведомос бойынша жиынтық айналымдар мен сальдо ай соңында бас кітаптағы 1030-шотқа көшіріледі.
Есеп айырысу шотын жабу оның иесінің өтініші бойынша:
а) есеп айырысу шотын ашу үшін тіпті болмағанда бір ғана бөлігінің болмауына (дербес баланстың бар болуы және т.б.) әкеп соқтырған субъект қызметі сипатының өзгерісі кезінде;
ә) субъектіні құрған органның шешімі бойынша;
б) 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған кезде жүргізіледі.
Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субъектінің атауы өзгерген кезде шоттың иесі чек кітапшасын пайдаланылмаған чектерімен қоса банкке қайтаруға, олардың нөмірін көрсетуге және есеп айырысу шотындағы қаражаттардың қалдығын растауға міндетті.
5.1 Валюталық шот операцияларың есебі
Шаруашылық субъектілері ақша қаражаттарын пайдаланады және мынадай әр түрлі валюталарда:
а) ұлттық;
б) еркін айырбасталатын (шетелдік басқа валюталарға epкiн және шектеусіз айырбасталатын);
в) тұйық (айырбасталмайтын) валютада (жакын шетел мен дамушы елдердің ұлтгық валюталары);
г) клиринг валютасында (қарсылама талаптар мен міндеттемелерді өзара есепке алу негізінде қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға катысушылар келіскен валютада) операциялар жасайды.
ҚР Ұлттык банкі Басқармасының 1998 жылы 6 мамырдағы № 101 қаулысымен бекітілген "Қазақстан Республикасында ва - люталық операцияларды жүргізудің ережесіне" сәйкес валюталық операцияларды жасау үшін заңды және жеке тұлғалар өкілетті банктердің 6ipiндe валюталық шот ашады. Шотты ашу үшін заңды тұлғалардың тапсыратыны:
Валюталық шотты ашу туралы өтініш.
Құрылтай құжаттарының нотариалды расталған көшірмeci.
Өкілетті тұлғалардың қойған қолдары мен мөртабан белгісінің үлгілері.
Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік.
Салық төлеуші ретінде есепке қойғаны туралы салық органының аңыктамасы.
Резидент заңды тұлғалардың валюталық шотты ашуы, жүргізyi және жабуы Клиенттердің екінші деңгейдегі банктерде банк шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы 1997 жылғы 4 наурыздағы №61 Нұсқаулықта көзделген тәртіппен жүргізіледі.
"Шетелдік валютадағы операциялардьң ece6i" 9 БЕС-ына сәйкес валютада жасалатын мәмілелер шетелдік валютадағы опе - рациялар болып табылады. Мұндай кезде субъект:
Mүлікті (тауарлы-материалдық қорларды, нeгізгi құралдарды және т.б. айналым ақтивтерін) шетелдік валютаға сатып алады немесе сатады.
Төленуге немесе алынуға тиіс сомасы шетелдік валютада белгіленген несиелерді алады немесе береді.
Өзгедей жолмен активтерді шетелдік валютаға сатып алады немесе сатады, шетелдік валютамен өзіне міндеттеме алады немесе сол міндеттемелер бойынша валютамен есептеседі.
Заңды тұлға - резиденттерге валюталық операция бойынша есепайырысуды қолма-қол нысанда жүзеге асыруға рұқсат етілмейді. Валютамен операциялар жөніндегі бухгалтерлік есептегі жазулар бухгалтерлік есептің шоттарында операция жасалған күнгі Ұлтгық банктің бағамына қайта есептелген ҚР-ның валютасында қөрсетілуге тиіс. Бұған қоса, валюталық шоттардағы ақша қаражаттарының қозғалысы туралы және шетелдік валютадағы басқа операциялар бойынша талдамалы шоттағы жазулар, сонымен бipгe есеп айырысу немесе төлем валютасында жүргізілуге тиістi.
Шетелдік валютамен есеп айырысу, әдетте, мынадай нысандарда жүргізіледі:
Банктік аударым - бұл 6ip банктің төлем тапсырмасының басқа банкке пошта немесе телеграф бойынша салып жібеpyiмeн жүргізілетін есеп айырысу операциясы.
Құжаттамалық инкассо - бұл импортшыдан (төлеушіден) ақша сомасын немесе тауар құжаттарына қарсы белгілі бip мерзімде төленетіндігін растауды алуға экспортшының (кредитордың) өз банкіне берген тапсырмасы.
Құжаттамалық аккредитив - бұл импортшы-клиентінің тапсырмасы негізінде экспортшының пайдасына берілген банктік ақшалай міндеттеме.
Валюталық шоттар бойынша операциялар мынадай құжаттармен ресімделеді:
а) қолма-қол валютаның (түciм, пайдаланылмаған сома, есеп беретін сомалар және басқалар) келіп түcyi валюталық кipic ордерімен ресімделеді;
ә) қолма-қол валютаның 6epілyi (шығысы) - валюталық шығыс қасса ордерімен (тапсырмамен);
б) шетелде жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын аудару аударым өтінішімен ресімделеді.
100 мың АҚШ доллар эквиваленттен асатын сомада мүліктердің Қазақстан Республикасына келіп түсетін, капитал қозғалысымен байланысты келесі валюталық операциялар міндетті түрде тіркелуге тиісті:
- 120 күннен астам резидент еместерден несие алу;
- экспорт-импорт мәмілелерін резидент еместермен несиелеу;
- Қазақстан Республикасына резидент еместердің тікелей және портфельді инвестициялар түрінде инвестициялар;
- Интеллектуалды меншік объектілеріне түгел құқықты иемденуіне резидент еместердің ақысын төлеуі;
- Жылжымайтын мүлікке меншік құқығына иемденуінің резидент еместердің ақысын төлеуі;
Аталған операциялардың тіркелімі сәйкес келісім-шартты (кредиттік немесе инвестициялық мәміле, контракт, қатысушылар келісім-шарты) және квартал сайынғы қаражаттардың қозғалысы туралы есеп беруді қамтиды
Заңды тұлғалар - резидент емес тұлғалармен заңды тұлға резиденттермен шетел валютасындағы есеп айырысулар қолма -- қолсыз түрде валюталық шоттағы қаражаттар көлемінің шегінде ғана жүзеге асады. Валюталық қаржылар келесі көздерден құрылуы мүмкін:
- экспортты валюталық түсім;
- жарғылық капиталға үлес;
- резидент еместердің қаржылық көмегі (гранттар);
- үкілетті банктердің, шетел банктердің, қаржылық ұйымдардың және басқа да шетел заңды тұлғаларының валюталық несиелері;
- үкілетті банктер мен үкілетті ұйымдар арқылы ішкі нарықта теңгеге сатып алынған валюта;
Валюталық шоттар бойынша операциялардың есебі активік 1032 - Ағымдағы корреспонденттік шоттағы шетел валютасы шотында жүргізіледі. Мұндай шотты ашу және сол бойынша операциялар жасау Ұлтгық банкі берген алдын ала рұсаттың болуын талап етеді. Бұл орайда шаруашылық субъектісі аталған шоттардағы қаражаттардың қалдығы бойынша және басқа да мәліметтер бойынша есептемені ҚР Ұлттық банкі белгілеген нысанда және мерзімде тапсыруға міндетті. 1032-шоттың дебеті бойынша бастапқы қалдық, ақша қаражаттарының түcyi және соңғы қалдық көрсетіледі. 1032-шоттың кpедитi бойынша субъектінің валюталық шотынан қаражаттардың есептен шығарылуы (аударылуы, берілуі көpiнic табады. 1032-шоттың кредиті бойынша операциялар банк көшірмесінің негізінде №2 журнал-ордерге, 1032-шоттың дебеті бойынша №2 ведомоске жазылады. Жиынтық айналым мен сальдо ай соңында бас кітапқа көшіріледі.
1032 - шот бойынша шаруашылық операциялары.
№
Шаруашылық операцияның мазмұны
Дт
Кт
Сомасы
1
Экспортқа жөнелтілген өнімдер мен көрсетілген қызметтер үшін шетелдік сатып алушылардан түciм түсті
1032
1210
3000000
2
Әр түрлі шетелдік дебиторлардан берешектің келіп түcyi
1032
1280
5600000
3
Бұрын берілген аванстардың түcyi (қайтарылуы)
1032
1610
760000
4
Шетелдік валютадағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz