Аңдар терісі мен үлбірінің тауарлық көрсеткіші

1 БҰЛҒЫН ТЕРІСІ МЕН ҮЛБІРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ КӨРСЕТКІШІ
2 ҚАСҚЫР ТЕРІСІНІҢ ТАУАРЛЫҚ ТҮРІ
3 КҮЗГІ ТҮЛКІНІҢ ТАУАРЛЫҚ ТҮРІ
4 СІЛЕУСІН ТЕРІСІНІҢ ЖӘНЕ ҮЛБІРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ ТҮРІ
5 ҚАРАПАЙЫМ ТИЫННЫҢ ҮЛБІРІ МЕН ТЕРІСІНІҢ ТАУАРЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Бұлғын - көрікті әрі сымбатты аң. Денесінің ұзындығы 43-53 см, салмағы 1-2 кг келетін терісі өте бағалы аң. Жүні ұзын, әдемі, әрі жылтыр келеді. Қыста бұлғынның жүні әдемі, үлпілдек, жібектей жұмсақ, қылшықтары жылтылдап тұрады. Жүні ұзын, сәнді әрі жылтыр келеді. Аяқтарының және бауырының жүндері сәл тақырлау, ал құйрық жүндері ұзын, қалың болады. Табандары жүнді келеді. Ол жұмсақ қар үстінде оның жүгіруіне қолайлы. Қыста бұлғынның жүні әдемі, үлпілдек, жібектей жұмсақ, қылышықтары жылтылдап тұрады. Жүнінің түсі ашық қоңыр, сарғыштау келеді. Кейде қара қоңыры да кездеседі. Қылшық жүнінің астындағы түбірі ашық күлгін түсті болады. Тырнақтары қысқа және өткір.Осы тырнақтарымен ін де қазады, ағашқа да өрмелеп шығады. Бұлғын – икемді, өте шапшаң қозғалатын аң. Құлақ қалқаны жалпақ, дөңгеленген ұшы үшбұрышты. Денесіндегі жүндері қалың қою жібектей, түсі – бурыл, сарғыш, қара қоңыр, алқымында кішкене ақшыл дағы болады. Сирағы қысқа, қимылы икемді келеді. Ұсақ жәндіктермен, самырсын жаңғағымен, жидекпен қоректенеді. Кейде жабайы бал арасының балын да жейді. Шыршалы, майқарағайлы ормандардағы ағаш діңдері мен тас қуыстарды мекендейді. Мекендейтін жерлерінен көп ұзамайды, азығы азайған жылдары орманның бір жерінен екінші жеріне қоныс аударады. Табиғи жағдайда 1 жыл 3 айда жыныстық жағынан жетіледі. Бұлар 2 рет (наурыз – маусымда жәнетамыз – қарашада) түлейді. Бұлғын маусым – тамызда шағылысып, 245 – 300 күннен кейін наурыздың аяғында, 2 – 6 соқыр күшіктен туады. Күшіктерінің салмағы 30 г-дай, дене тұрқы 11 – 12 см. 30 – 36 күнде олардың көздері ашылып, тістері шыға бастайды, ал 3,5 айда тұрақты тістері қалыптасады. Бұлғын – терісі өте бағалы аң. Терісінен бас киім тігіледі. Қазақстандағы терісі аса бағалы аң - бұлғынның өте көп тараған жері - Алтай таулары.

1. Қыдырбаев Х. Терісі бағалы аңдар- оларды пайдалану және қорғау – Алматы, Қайнар, 1982 ж.
2. Елемесов К.Е., Закиров М.Д. Қарақөл елтірісі аң терісі және тоңдық қой терісі шикізаттарының тауартануы 1-2 бөлімі, Алматы, 1993 ж.
3. Жангисин Д. Мал терісінің сапасын жақсарту жолдары- Алматы, 1997 ж.
4. Ақжігітов М. Мал шаруашылығынан алынатын шикізаттың сапасын арттыру – Алматы, Қайнар, 1975 ж.
5. Көшербаев Ч.К., Садуов М., Кенжебау М.Ш. Бағалы аң терісін тауарлау- Алматы, 2002 ж

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік технологиялық факультеті

Тамақ өндірісі және жеңілөнеркәсіп бұйымдарының технологиясы кафедрасы

СӨЖ

Орындаған: Даулетұлы Қ.
Тобы: ТК - 321
Тексерген: Игенбаев А.К.

Семей, 2016 жыл
1 Бұлғын терісі мен үлбірінің тауарлық көрсеткіші
Бұлғын - көрікті әрі сымбатты аң. Денесінің ұзындығы 43-53 см, салмағы 1-2 кг келетін терісі өте бағалы аң. Жүні ұзын, әдемі, әрі жылтыр келеді. Қыста бұлғынның жүні әдемі, үлпілдек, жібектей жұмсақ, қылшықтары жылтылдап тұрады. Жүні ұзын, сәнді әрі жылтыр келеді. Аяқтарының және бауырының жүндері сәл тақырлау, ал құйрық жүндері ұзын, қалың болады. Табандары жүнді келеді. Ол жұмсақ қар үстінде оның жүгіруіне қолайлы. Қыста бұлғынның жүні әдемі, үлпілдек, жібектей жұмсақ, қылышықтары жылтылдап тұрады. Жүнінің түсі ашық қоңыр, сарғыштау келеді. Кейде қара қоңыры да кездеседі. Қылшық жүнінің астындағы түбірі ашық күлгін түсті болады. Тырнақтары қысқа және өткір.Осы тырнақтарымен ін де қазады, ағашқа да өрмелеп шығады. Бұлғын - икемді, өте шапшаң қозғалатын аң. Құлақ қалқаны жалпақ, дөңгеленген ұшы үшбұрышты. Денесіндегі жүндері қалың қою жібектей, түсі - бурыл, сарғыш, қара қоңыр, алқымында кішкене ақшыл дағы болады. Сирағы қысқа, қимылы икемді келеді. Ұсақ жәндіктермен, самырсын жаңғағымен, жидекпен қоректенеді. Кейде жабайы бал арасының балын да жейді. Шыршалы, майқарағайлы ормандардағы ағаш діңдері мен тас қуыстарды мекендейді. Мекендейтін жерлерінен көп ұзамайды, азығы азайған жылдары орманның бір жерінен екінші жеріне қоныс аударады. Табиғи жағдайда 1 жыл 3 айда жыныстық жағынан жетіледі. Бұлар 2 рет (наурыз - маусымда жәнетамыз - қарашада) түлейді. Бұлғын маусым - тамызда шағылысып, 245 - 300 күннен кейін наурыздың аяғында, 2 - 6 соқыр күшіктен туады. Күшіктерінің салмағы 30 г-дай, дене тұрқы 11 - 12 см. 30 - 36 күнде олардың көздері ашылып, тістері шыға бастайды, ал 3,5 айда тұрақты тістері қалыптасады. Бұлғын - терісі өте бағалы аң. Терісінен бас киім тігіледі. Қазақстандағы терісі аса бағалы аң - бұлғынның өте көп тараған жері - Алтай таулары.

2 Қасқыр терісінің тауарлық түрі

Қасқыр Орта Азия мен Қазақстанның барлық территория-сында кездеседі. Қасқыр терісі онша бағалы емес, қазір жылына оның 2,5 мың терісі дайындалады. Қасқыр терісінің жұмсақтығы, үлпілдектігі, жүнінің қоюлығы мен түсі, сондай-ақ аумағы оның мекендейтін аудандарына байланысты.
Қасқыр терісін сан жағынан тіліп бітеу сояды. ластан, қаннан, еттен, майдан тазартып, жүнін сыртына қаратып қаттайды.
Сарғыш теңбілі жоқ, әдемі сүр тусті терілерді табиғи түрінде шығарады, қалғанын қызылқоңыр түске бояйды.
Қасқыр терісі бес түрге бөлінеді: полярлық -- терісі өте ірі. Жүні өте әдемі, қою, әрі жүмсақ, бауыр жүні өскелең, жумсақ, қою. Тері ткані жуқа. Жүн талшықтары ақшыл немесе күңгірт-сур, көгілдірлеу реңді. Құйрығы үлпілдек.
Қазақстанда қасқыр терісі ормандық және далалық болып бөлінеді. Бұлардың сібірлік қасқырдан айырмашылығы -- денесі шағындау, әрі жүні қысқалау. Қүйрығы онша үлкен емес. Қасқырдың бұл-түріне солтүстік облыстар мен Қырғызстанның солтустігіндегіден басқа Қазақстанда мекендейтін қасқырлар жатады.
Оңтүстіктегілері -- бұған Орта Азияда мекендейтін қасқырлар жатады.
Орта Азияның таулы аудандарында мекендейтін қасқырлар терісінің жуні өскелең, жұмсақ, бірақ сирек, түсі ақшыл-сұр, жота жүні қоңырқай, бүйірі мен бауыр жүні ақшыл. Орта Азиядағы далалық қасқырлардың терісі үсақ, жүні көріксіздеу, қатқылдау. Жотасы сүрғылттау-сары, бауыры ақшыл-сүр түсті. Шүйебөрі терілері түрге бөлінбейді. Қасқыр мен шүйебөрі терілері жүнінің жетілуіне қарай үш сортқа белінеді.
I сортқа жүні бүйралы, қою, шелі таза терілер, II сортқа-жуні жетілмегеи, шелі көкшілдеу терілер, III сортқа -- жүні шамалы, қылшығы мен түбіті тықыр, шел кек терілер жатады. Қасқыр мен шүйебөрі терілеріндегі негізгі ақаулар -- терінің жыртылуы, тесілуі, қажалуы, көгеруі, ерте көктемде және көктем айларында жүнінің тым жетіліп кетуі, майының жөнді алынбауы, терінің тұтастығының сақталмауы, дүрыс кептірілмеуі. Ақауын ажыратқанда оны шамалы, орташа және көп деп бөледі.
3 Күзгі түлкінің тауарлық түрі
Түлкі терілері жабайы өсетіндері мен аңшылық шаруашьг лықтарында бағылатын түлкілерден алынады. Бүл терілер ұзын жүнділерге жатады. Әсіресе, бағыттаушы талшықтары ерекше ұзын (80 мм-ге дейін) келеді. Бағыттаушы талшықтары бірыңғай түсті: қоңырқай немесе қара. Түлкінің қылшық талшықтарының ұшында ақшыл түсті сақиналы бүйрасы болады, Қызыл түлкіде ол жирен, сары немесе ақшылдау түсті, ал жылтыр қара түстіде -- шымқай ак.
Түлкі терісін табиғи түсіне қарай қызыл (кәдімгі, сиводышка, крестовка), қара-қоңыр және жылтыр-қара деп беледі.
Алғашқы төрт түс жабайы түлкіге тән. Аңшылық шаруашылықтарында жылтыр қара түлкі және оньщ түрлері -- платиналы, ақ түмсықты т. б. есіріледі.
Қызыл түлкі. Қазақстанның және онымен шектесетін республикалардың барлық жерінде мекендейді. Бұл аң терілерінің ішінде көбірек дайындалатындардың бірі. Бұрынғы одақта жыл сайың 400 -- 600 мың тері дайындалатын. Қызыл түлкінің тауарлық қасиеті алуан түрлі, мүның өзі түлкі мекендейтін жерлердің алуан түрлі жағдайына байланысты
Қызыл түлкі жүнінің түсі арқасында ақшыл-сары немесе сұр-жирен. Бауыр жүні ақ, қызыл немесе қаралау реңді. Иыгында әдетте едәуір қарақоңыр кресі болады. Қызыл түлкіні мынадай түстерге бөледі: құлпырма қызыл (огневка) -- жота-сы мен бүйірлеріндегі жүні ашық-қызыл, сарғыштау, бауырында жіңішке ақ жолағы немесе қоңырқай теңбілі болады; нарыз қызыл түлкі -- жалпы реңі ашық-сарғыш, жотасы мен иығы қоңырқай, бүйірлері ақшылдау, қылшық талшықтары ақшыл, сақиналы бүйрасы анық білінеді, иығындағы қоңырқай кресі өте анық, бауыры қара, ақ немесе қаралау түсті; алқызыл түл-кі -- жотасының және иығындағы кресінің түсі ашық-сарғыш немесе реңсіз сары түсті, бүйірі сары, бауыры ақ түсті.
Ақшыл түлкі -- жотасының және иығындағы кресінің түсі ақшылдау, бүйірі едәуір ақшыл, бауыры күңгірт-ақ түсті; сұр түлкінің жотасы мен буйірі сұр түсті, кейде жотасының орта сызығы күңгірт-сарғыш, бауыры сұрғылттау; қызыл-сүр түлкінің жотасы мен бүйірлері сұр түсті, иығындағы кресі қызыл-ақ, бауыры сұрғылттау түсті.

Дайындалатын түлкі елтірісінің жартысынан көбі алқызыл түсті -- 20 %, 15 %-і -- сұр және қызыл-сұр, шамамен 6 %-тейі -- ақшыл, тек 2 %-тейі құлпырма қызыл түсті (Б. А. Кузнецов-тың деректері бойынша).
Түлкі терісі сонымен қоса терісінің мөлшері, жүнінің ұзындығы, қоюлығы және жұмсақтығы жөнінен едәуір айырмашылығы бар екендігі байқалады. Солтүстік аудандардан ауланатын тулкінің терісі біршама ірі, жүні әдемі, жұмсақ, жотасьі ашық-сарғыш түсті, табанында қара теңбілі бар.
Қазақстанның Каспий мадындағы шөл және шөлейт аудандарында, Орта Азияда мекендейтіи түлкілердід терісі ұсақ немесе орташа, жүні тықыр, сирек, әрі қатқылдау. Түсі жотасында ашық-сары немесе сұр, бауыры ақшылдау. Табанында аздаған сұрғылттау жолағы бар. Қавказдың таулы аудандарындағы түлкі терісінің мөлшері, орташа, жүні қатқылдау, онша әде-мі емес. Түсі сарғыштау-күңгірт немесе сұр. Орта Азия тауларында мекендейтін түлкі терісінің мөлшері орташа және шағын. Жүнінің ұзындығы, қоюлығы және жұмсақтығы орташа. Түсі ақшыл, әр турлі реңде. Солтүстік аудандардағы түлкінің тері ткані жұқа, ал оңтүстік аудандарда мекендейтіндерінікі -- калың, қатқылдау.
Түлкінің терісін сан жағынан тіліп бітеудей сояды. Бас, табан және құйрық терілерін қоса сыдырып алады. Теріні еттен, табаны мен құйрығындағы сүйектен, құлақ шеміршектерінен тазартады, мұқият майын алады, мұндайда теріні бүлдіріп алмауға тырысады. Терінің жүнін сыртына қаратып қаттайды.
Қызыл түлкі терісінде кебінесе мынадай ақаулар кездеседі; тесілу, жыртылу, мыжылу, көгеру, қажалу, жүні мен тері тканінің қанмен ластануы, оқ тескен орны, үзілген табаны немесе құйрығы, майының жөнді шелденбеуі, көктемгі түлеу белгілері, соның әсерінен жауырын тұсындағы қылшық талшықтарының сиреуі. Мұндайда түбіті түсіп, ақшыл дақтар пайда болады. Қылшығының сиреу дәрежесіне қарай жеңіл, орташа және ауыр деп бөледі.
Мех өнеркәсібі жыл сайын 300 -- 400 мың қызыл түлкі терісін өңдейді. Соның 85 %-тейі орталық аудандардың, шамамен 15 %-тейі сібірлік және солтүстік европалық түлкі терілері,

Шикізат сапасы мынадай керсеткіштермен сипатталады: I сортты тері 55 -- 57 %, ақаусыз тері 14 -- 17 %, ал сортсыз терілер 18 -- 21 %. Қызыл түлкі терілері табиғи немесе боялган түрінде шығарылады. Табиғи түрінде үлпілдектігіне және терісінің түсіне (сібірлік) қарай шығарады; қалған терілерді қара, қызылқоңыр немесе сұр түстерге бояйды, терінің біразын қырқып, сазқұндызы немесе теңіз мысығы түріне келтіреді.
Қызыл түлкі терісінің кез келген өңдеу түріне жарамдылығын жүнінің ескелеңдігіне, түсіне, сортына және ақауының аз-көптігіне қарай анықтайды. Оңтүстікте мекендейтін бозғылт-сары, бозғылт-қызыл немесе сұр түсті терілерді қара-қоңыр түске бояйды.
Денесінде, басы мен мойнында сұр түсті жүні бар теріні сұр-
көгілдір түске бояйды. Мұндайда қылшығы сұр, ал ұшы қара немесе сарғыштау түсті болуы тиіс.
Ақшыл, сарғыштау-сұр түсті жүні жұмсақ терілерді ақшыл-қызылқоңыр түске бояйды.
Қызылқоңыр түске бояу үшін (бұлғын түске) әуелі теріні ағартып, бұған жүні қатқылдау, серпімді, түсі қызыл, ақшыл-қызыл, алқызыл, ашық-алқызыл терілерді пайдаланады. Жүні ұяң, алқызыл, ақшыл-қызыл және қызыл терілерді күңгірт-қызылқоңыр түске бояйды.
Қез келген түстегі теріні қара түске бояуға болады. Жүні қатқыл, қылшығы жапырылған, сондай-ақ ақауы көп терілерді бояуға болмайды. Бұл терілерді не табиғи түрінде, не қара түске бояп пайдаланады. Қызыл түлкі терісінің біраз бөлігін қырқып, қара түске (мысық тусіне) бояйды.
Иленген түлкі терісінің аумағы әр.түрлі -- 10-нан 30 дм дейін. Салмағы орта есеппен 220 -- 260 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.