Текстильді маталарды бояу және бояуды басып шығару
I.1. Бояудың және басып шығарудың техникалық тәсілдерін қарастыру
I. 2. Бояу үшін қолданылатын құралдар.
Жіпті бояу
I.3.Тоқыма бұйымдарының және өзеңнің бояуы .
I.3.1.Матаны бояудың үзіліссіз әдісі
I.4.1. Гравирлі білігі бар цилиндрленген баспа машиналар
6 Цилиндрлі білігі бар баспа машинаның ортақ түрі.
I.4.2.Торлы шаблон қолданылатын баспаның технологиясы
I.4.4.Цилиндрлі торлышаблондармен бірге ротационды баспа машиналар
I.4.5.Торлы шаблондар жасау
1.Тегіс тор шаблондарды жасау
2.Цилидрлі тор шаблондарды жасау.
Тегіс және цилиндрлі тор шаблондарға суреттерді түсіру.
I.5.1.Матаны баспаға дайындау
I.5.2.Баспадан кейін өзеңді өңдеу
I.6.Бояуды қайнату жұмысының ұйымдастырылуы
I. 2. Бояу үшін қолданылатын құралдар.
Жіпті бояу
I.3.Тоқыма бұйымдарының және өзеңнің бояуы .
I.3.1.Матаны бояудың үзіліссіз әдісі
I.4.1. Гравирлі білігі бар цилиндрленген баспа машиналар
6 Цилиндрлі білігі бар баспа машинаның ортақ түрі.
I.4.2.Торлы шаблон қолданылатын баспаның технологиясы
I.4.4.Цилиндрлі торлышаблондармен бірге ротационды баспа машиналар
I.4.5.Торлы шаблондар жасау
1.Тегіс тор шаблондарды жасау
2.Цилидрлі тор шаблондарды жасау.
Тегіс және цилиндрлі тор шаблондарға суреттерді түсіру.
I.5.1.Матаны баспаға дайындау
I.5.2.Баспадан кейін өзеңді өңдеу
I.6.Бояуды қайнату жұмысының ұйымдастырылуы
Текстиль маталарын бояу текстиль өндірісінің түрлі технологиялық ауысымында, ал бояуды басып шығару қорытынды өндеудің алдында жүзеге асады. Осыған байланысты текстильді материалдың талшықтар, лента, тоқыма жіп, маталар және тоқымалы бұйымдар тектес типтері бояуға жіберіледі, ал тоқымалар және маталарда бояу басып шығарылады.
Колорирлеудің негізгі мақсаты – белгіленген колорирлік сипаттамасы (түр, түс және бояу интенсивтілігі) мен эксплуатациялық талаптарға беріктігі сай келетін бояуды алу.
Химиялық құрылым мен талшықтың физикалық құрылсына, қайта тоқудың сипаттамаларына, матаның құрылымдарына, оның бағыттарына, аппаратуралық мүмкіндіктеріне және экономикалық түсініктерге байланысты бояу үшін бояғыштардың түрлі класстары, топтары және бояулар маркалары таңдалады.1-кестеде талшықтың әртүрлі химиялық табиғатына байланысты бояулар классын таңдау мүмкіндіктері көрсетілген.
Бояу тәсілдерін периодтық, үздіксіз және жартылай үздіксіз болып бөлуге болады; басып шығару тәсілдері бояғыштың үздіксіз және жартылай үздіксіз тәсілдеріне өте жақын.
Дегенмен, бояғыш пен басылымның барлық амалдары екідеңгейлік технология бойынша орындалады, мұндағы бояғыштардың механикалық немесе диффузион-сорбционды процесстері өз есебінің арқасында талшықтың сыртқы бетіне ауысады, ал кейін оның диффузиясының элементарлық (бөлек) талшыққа ауысуы жүзеге асады.
Бояғыштың периодтық амалдарының бірінші бояғыш деңгейінде бояу өрнек концентрациясының және оның талшыққа еніп кету қабілеті әсерінен сыртқы сұйық ортадан қарапайым талшыққа ауысады.
Бояғыштың оңды үздіксіз және жартылай үздіксіз тәсілдерінде бояу сығу және сіңіру арқасында қарапайым талшықтың бетіне шығарылады; сонымен қатар механикалық күштер әсер етеді, және сорбцион-диффузионды үрдістер орындалады. Басылым кезінде баспа бояғыш құрамындағы бояу өзеңге жағылады және қарапайым талшықтармен әрекетке түседі.
Колорирлеудің негізгі мақсаты – белгіленген колорирлік сипаттамасы (түр, түс және бояу интенсивтілігі) мен эксплуатациялық талаптарға беріктігі сай келетін бояуды алу.
Химиялық құрылым мен талшықтың физикалық құрылсына, қайта тоқудың сипаттамаларына, матаның құрылымдарына, оның бағыттарына, аппаратуралық мүмкіндіктеріне және экономикалық түсініктерге байланысты бояу үшін бояғыштардың түрлі класстары, топтары және бояулар маркалары таңдалады.1-кестеде талшықтың әртүрлі химиялық табиғатына байланысты бояулар классын таңдау мүмкіндіктері көрсетілген.
Бояу тәсілдерін периодтық, үздіксіз және жартылай үздіксіз болып бөлуге болады; басып шығару тәсілдері бояғыштың үздіксіз және жартылай үздіксіз тәсілдеріне өте жақын.
Дегенмен, бояғыш пен басылымның барлық амалдары екідеңгейлік технология бойынша орындалады, мұндағы бояғыштардың механикалық немесе диффузион-сорбционды процесстері өз есебінің арқасында талшықтың сыртқы бетіне ауысады, ал кейін оның диффузиясының элементарлық (бөлек) талшыққа ауысуы жүзеге асады.
Бояғыштың периодтық амалдарының бірінші бояғыш деңгейінде бояу өрнек концентрациясының және оның талшыққа еніп кету қабілеті әсерінен сыртқы сұйық ортадан қарапайым талшыққа ауысады.
Бояғыштың оңды үздіксіз және жартылай үздіксіз тәсілдерінде бояу сығу және сіңіру арқасында қарапайым талшықтың бетіне шығарылады; сонымен қатар механикалық күштер әсер етеді, және сорбцион-диффузионды үрдістер орындалады. Басылым кезінде баспа бояғыш құрамындағы бояу өзеңге жағылады және қарапайым талшықтармен әрекетке түседі.
Текстильді маталарды бояу және бояуды басып шығару
I.1. Бояудың және басып шығарудың техникалық тәсілдерін қарастыру
Текстиль маталарын бояу текстиль өндірісінің түрлі технологиялық
ауысымында, ал бояуды басып шығару қорытынды өндеудің алдында жүзеге
асады. Осыған байланысты текстильді материалдың талшықтар, лента, тоқыма
жіп, маталар және тоқымалы бұйымдар тектес типтері бояуға жіберіледі, ал
тоқымалар және маталарда бояу басып шығарылады.
Колорирлеудің негізгі мақсаты – белгіленген колорирлік сипаттамасы (түр,
түс және бояу интенсивтілігі) мен эксплуатациялық талаптарға беріктігі сай
келетін бояуды алу.
Химиялық құрылым мен талшықтың физикалық құрылсына, қайта тоқудың
сипаттамаларына, матаның құрылымдарына, оның бағыттарына, аппаратуралық
мүмкіндіктеріне және экономикалық түсініктерге байланысты бояу үшін
бояғыштардың түрлі класстары, топтары және бояулар маркалары таңдалады.1-
кестеде талшықтың әртүрлі химиялық табиғатына байланысты бояулар классын
таңдау мүмкіндіктері көрсетілген.
Бояу тәсілдерін периодтық, үздіксіз және жартылай үздіксіз болып бөлуге
болады; басып шығару тәсілдері бояғыштың үздіксіз және жартылай үздіксіз
тәсілдеріне өте жақын.
Дегенмен, бояғыш пен басылымның барлық амалдары екідеңгейлік технология
бойынша орындалады, мұндағы бояғыштардың механикалық немесе диффузион-
сорбционды процесстері өз есебінің арқасында талшықтың сыртқы бетіне
ауысады, ал кейін оның диффузиясының элементарлық (бөлек) талшыққа ауысуы
жүзеге асады.
Бояғыштың периодтық амалдарының бірінші бояғыш деңгейінде бояу өрнек
концентрациясының және оның талшыққа еніп кету қабілеті әсерінен сыртқы
сұйық ортадан қарапайым талшыққа ауысады.
Бояғыштың оңды үздіксіз және жартылай үздіксіз тәсілдерінде бояу сығу және
сіңіру арқасында қарапайым талшықтың бетіне шығарылады; сонымен қатар
механикалық күштер әсер етеді, және сорбцион-диффузионды үрдістер
орындалады. Басылым кезінде баспа бояғыш құрамындағы бояу өзеңге жағылады
және қарапайым талшықтармен әрекетке түседі.
Екінші деңгей – қарапайым талшықтағы бояғыштардың диффузиялары талшықтың
құрамындағы (пигментті бояулардан басқа) бояуғыштарда өрнек концентрацияның
талшықта болған және ол талшыққа толықтай сіңісіп кеткен жағдайда жүзеге
асады.
Бояғыштың периодтық амалдарда екінші деңгей уақытпен де, ортамен де
біріншіден бөлінбейді, яғни ол бұл аппаратта да, бояғыштардың көптеген
(бөлек емес) молекулалар үшін, бірінші деңгеймен қатар ағылады.
Бояғыштың оң амалдарында (үздіксіз және жартылай үздіксіз) және басылымда
екінші деңгей бірінші және арнайы аппараттан кейін де бірқатар уақытында
орындалады, қарапайым талшықта бояғыштардың жылдам диффузиялар үшін оңтайлы
температуралы жағдайлар туындайды.
Бояғыш диффузиясына жататын бояғыш және барлық қосымша заттар оң
композициясына немесе басылым бояуына жататынына байланысты бояғыштың оң
амалдарын және басылым процессін бір немесе екіфазаға бөлуге болады. Егер
бояу және барлық қосымшалар бір композицияға жатса, онда бұл аса қарапайым
технологиясы – бірфазалық болып табылады, егер жоқ олай емес болса, онда
бірінші оң немесе кептіру мен бояу басылым алдында шығарылып жатқан
композицияның қосымша тексеру қажет.
Оңды үздіксіз бояу пен басылымның бір және екіфазалық технологиясы схемалы
түрде 1-суретте берілген.
1-кесте
Талшықтың атаулары Белсенді ортаның құрылымы Бояғыш класстары (а) және
бояғыш пен талшықтың байланысу
типтері (б)
Целлюлозды СН2ОН* а) түзу, белсенді, кубты,
Н О Н сернелі, азоидты, қара анилин;
ОН* б) сутекті, ван-дер-ваальсолы,
Н ОН* гидрофобты, ковалентті
Ақуызды
Жүн -SH (тек жүн), а) қышқылды, қышқыл-хромды,
Жібек -NH, -OH, NH, =NH, металлкомплексті, катионды,
-COOH, - (CH2-)n белсенді
б) ионды, координациялы,
Полиомидті, алифатты -COOH, -NH2, -CONH-, сутекті, гидрофобты,
және ароматты ковалентті
3а. Полиуретанды -(CH2-)n,
-NH2,-(CH2-)n, а) қышқылды, металлкомплексті,
NH CO белсенді, дисперстті
Ацетатты O б) ионды, сутекті,
O C CH3 ван-дер-вальді, координациялы,
O гидрофобты, ковалентті
а)Дисперстті
б) Сутекті, ван-дер-вальді
1-кестенің жалғасы
Полиэфирлі C O CH2 а) Дисперстті
O б) Сутекті,
-(CH2-)n ван-дер-вальді,
Полиакрилонтрильді -COOH-, -SO2H, гидрофобты
-OSO4H, NH, -CH, а) Катионды, қышқылды,
-CH, -C N дисперстті
б) Ионды, сутекті,
Поливинилспиртті ван-дер-вальді
-OH, - O – CH2 –
O – а) Тура, белсенді,
Полиолефинді дисперстті
б) Сутекті, ковалентті
- CH2 – CH2 - а) Дисперстті, арнайы
б) Сутекті,
ван-дер-вальді,
координациялы
*-ОН целлюлоз - гидроксильді топтың элементарлы звенодағы белсенді орталар
а)Фиксация
б)Фиксация
1-сурет. Текстиль маталардың қосылмалы үздіксіз бояу және басылымның
бірдеңгейлік (а) және екідеңгейлік (б) технологияларының мысал ретіндегі
схемасы.
Осы схемаға жүгінсек, өзіне бояу сіңірген мата бояудың шығарылымы
жылудың әсерінен туындайтынына көзіміз жетеді. Бірнеше секундтан бірнеше
минутқа дейін бірталай баспа цехтің немесе сол уақыт аралығында матаның
бояу аппараттағы шығарылым бөлімінде болған жағдайда, қайткенмен де жоғарғы
өнімдеуде басылым мен бояудын үздіксіз тәсілдер экономикалық мақсаттарына
айналады. Сондықтан фиксация кезінде текстильді материалға жылу әсерінің
талаптары жеткілікті қатаң (температура 100-ден 200 оС дейін).
Әр түрлі сападағы буларды және ыстық суды (80-100 оС) жылусақтағыш
ретінде қолданады: ҚОЮ -100 оС, артық жылытылған 130-150 оС, қысым астында
– 150 оС, құрғақ ыстық ауа (140-210 оС), бу-ауа қоспасы (140-210 оС), судың
азеотропты қоспасы және органикалық ерітінділер (100-150 оС). Осы
жылусақтағыштың әрқайсысы өз артықшылығы мен кемшілігі болады, және
бояғыштардың құрамы және химиялық табиғаттың талшықтарна байланысты
таңдалады. Гидрофильді талшықтар үшін көбінесе бу, синтетикалық талшықтарға
– құрғақ ыстық ауа, аралас өзеңдерге – гидрофильді және гидрофобты
талшықтарға – азеотропты қоспалар қолданылады. Суда еритін бояғыштар үшін
булы орта колайылырақ, суда ерімейтіндерге (дисперсті) – құрғақ ыстық ауа,
олардың қоспалары үшін – азеотропты қоспа.
I.1. тарау бойынша сұрақтар:
1. Бояу технологиясының мақсаты неден тұрады?
2. (Целлюлозды, ақуызды, полиамидті, полиэфирлі және т.б.) әр түрлі табиғи
талшықтардан құралған текстильді материалдарды бояу үшін қолданылатын
бояулар классын талдап беріңдер.
3. Бояудың дәуірлік тәсілдерінің ұстанымы неден тұрады?
4. Бояудың үздіксіз тәсілдерінің ұстанымы неден тұрады?
I. 2. Бояу үшін қолданылатын құралдар.
Текстильді материалдардың ерекшеліктерін ескере отырып, текстильді
материалдардың формаларына (талшық, лента, тоқыма жіп, жгут, өзең, тоқыма)
байланысты бояу машиналар мен аппараттар түрлі конструкцияларға ие болып
табылады.
Талшықтарды, жгутты, ленталарды бояу периодты және үздіксіз
әсеріндегі аппараттарда, комплексті тоқыма жіптер мен комплексті жіптерді
бояу – периодты аппараттарда, маталар – периодты, жартылай үздіксіз және
үздіксіз әсерінде, маталар – периодты әсерінде орындалады.
Текстильді материалдардың барлық түрлері үшін тараулы қозғалыстағы
аппараттар бояу сұйықтықтағы материалды алмастыру немесе текстильді
материал арқылы бояу сұйықтықтың циркуляциясының ұстанымына қарай
бейімделген. Циркуляцияның жылдамдығы белсенді гидродинамикалық жағдайды
системада қамтамасыз ету керек, яғни шекаралық гидродинамикалық және
диффузиялы қабаттардың максималды қысу бояудың қысқа мерзімде түзелуіне
кепіл беріледі.
Жіпті бояу
Түр мен түсі бірдей матаның үлкен партиясын алу қажеттілігінде тоқыма
және меланжді матаны өңдеу технологиясында қолданылады. Үздіксіз сызығында
немесе циркуляциялы типтің аппараттарында периодты әдісінде орындалады. 2-
суретте центрифугалы типтің аппаратарындағы циркуляцияның принципиалды
схемасы берілген.
2-сурет. Паковкадағы кестені периодты бояу үшін арналған аппараттың
схемасы.А-пеш, В-кәрзеңке, С- насос. Бояу сұйықтықтың қозғалысының бағыты 1-
сырттан ішке, 2-іштен сыртқа.
Циркуляциялы аппараттар талшықтың периодты бояу үшін 60-100% дейін
нде боялған талшықтың нашарланғаны үшін центрифугалы системасымен
жабдықтайды.
Талшықтың үздіксіз бояуы құрғақ ыстық ауаның немесе қою және
жылытылған будың ортасында келесі қорытынды бояудың қосулы әдіспен
орындалады. Сіңіретін, термофиксациялы камера, жуу камера, жуу қораптар мен
кептірілген барабанның типтері арқылы өткізілген екі шексіз сетка-
транспортермен қыстырылған. Талшықтың үзіліссіз бояу үшін құрылымның
схемасы 3-суретте ұсынылған.
3-сурет. Жіптің үзіліссіз бояуға арналған сызба схемасы.
Таралған ленталар мен жгутты бояу
Талшықтарды бояудың кемшілігіне боялған қысқа талшықтармен аппаратты
ластау, боялған талшықтың өрім қасиеттерінің нашарлауы, боялған жүн
қалдығын пайдалануды қажет ету жатады.
Жгуттар мен таралған ленталарда бояудың мұндай кемшіліктері жоқ.
4-суретте киілетін және аралас система, орам және қаптама формада
периодтық бояу орамдарда циркуляция түрдегі аппараттарда қалай жүретіні
көрсетілген.
Лентаның және жгуттың үздіксіз бояу көпіршіту-буландыру әдісі
бойынша, талшықты бояу-аналогия бойынша.
5-суретте Суперба системаның синтеттикалық талшықтан жасалған
жгуттың үздіксіз бояу линиясы схемада көрсетілген.
Туннель формасында орындалған агрегаттағы термокамераның керемет
конструкциясы оның бөлек бөліктерін 140-160°C температурасында қозғалған
жгутпен өзара тығындалуда пайда болған артық қысым арқасында орындауға
болады.
Тоқыма жіпті бояу орау және қаптау формасында жүргізіледі. Орауда
бояу түзу бояуға әкеледі, бірақ процесстің максималды автоматизация мен
механизациясында жоғары өндіріспен қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.
Түрлі химиялық табиғаттың талшығынан жасалған тоқыма жіптерге біздің еліміз
бен шет елдерде қолданылатын қаптаудағы бояу мұндай кемшіліктерден арылған.
Қаптаудағы тоқыма жіптерді бояу циркуляция түріндегі аппараттарда жүзеге
асады және талшықтың қасиетіне байланысты 100°C –нан төмен де, жоғары да
емес орындалады. Қазіргі күнде қаптауда тоқыма жіптерді бояу үшін
аппараттардың конструкция типтері үлкен көлемде. Бұл аппаратар талшық пен
лентаның периодтық бояуы ретінде қолданылуы мүкін.
Циркуляция типіндегі аппараттарда бояудың интенсификациясының
жолдарының бірі бояу ерітіндімен сіңіру стадиясында вакуумның қолданылуы
болып келеді.
6-суретте вакуум мен қаптаудағы тоқыма жіпті бояуға арналған аппараттың
схемасы ұсынылған.
I.3.Тоқыма бұйымдарының және өзеңнің бояуы .
Матаның және тоқыма бұйымдарының периодтық бояу немесе жгут
формасында орындалады. Синтетикалық талшықтан жасалған маталарды кең
қолдануына байланысты қазіргі күнде бояу-роликті машиналар мен дәстүрлі
бояу барклер 100°C температурасынан жоғары қысымда жұмыс істейтін құралда
модерленеді және шығарылады.
I.3.1.Матаны бояудың үзіліссіз әдісі
Үздіксіз бояу мақтақағазды, зығыр және жібек салаларында кең қолданысқа ие
болған бояудың өндіріс технологиясы болып келеді.
Қолданылған бояу әдістері мен бояғыштар класстарына байланысты
құрамда және орнатылған түрлі кезекте өзіне типті машиналар сызығында
үздіксіз бояу жасалады. Сызыққа жататын типті база машиналар көпіршіктер,
буланған камералар, шығарылған бояу қораптары, жуылған қораптар, құрғақ
шынылар, ылғалдан арылтатын құралдар, кептіру құралдар және кептіргіштер
болып келеді.
10-суреттегі схемада көпіршіктер екі, үш пен төртбілікті және
біліктің түрлі (тігінен, көлденең, иілгіш және сымбатты) орналасуы
көрсетілген.
11-суретте матаның сұйықтығы көпіршіктің сығу білігіне сіңірілуі
схема түрінде көрсетілген.
Соңғы 10-15 жылдарда сопло арқылы өткен бояу сұйықтық ағыспен жгут
маталарында транспортирленген эжекторлы типтегі жоғарытемпературалы
бароктың көпсанды конструкциясы жасалған.
Эжекторлы машиналардың көпсанды типтері циркуляция системасымен бояу
сыйымдылықтың орналасуыммен, яғни сопел конструкциясынан ерекшеленеді.
Жгут созусыз бос қозғалғандықтан, бояу уақытында барлық эжекторлы
аппараттарда матаға минималды механикалық әсер даярланады. Релаксациялы
процесстер үшін тоқыма маталар немесе матаның өлшемдерінің стабилизациясы
бояумен бірқатар осы талаптарда орындалады.
9-суретте эжекторлы жабдықтар мен машиналар схемада ұсынылған.
Буланған немесе термокамераларда бояу фиксациясы тығыздалған буда қысымсыз
(102°C) , қысым астында (120-140°C) және ыстық құрғақ ауада (140-200°C)
жасалынады.
Өтімді шайылған қораптар (8-10 дана) екі қатармен бағытталған
роликтер (төменгі және жоғарғы) сыйымдылығының сығылған құралдар арқылы
өзара қосылған. Шайылған қораптарда противоток су экономиясының мақсатымен
жасалынады, және мүмкіндігінше, бір қораптан басқасына ауысуда максималды
сығу соңғы қораптардың таза шайылған сұйықтыққа кірленген заноса азаюдың
мақсатымен қатысты.
12-суретте бояудың үзіліссіз көпіршікті әдістері арналған типті
линиялардың схемасы берілген.
Матаның жартылай үзіліссіз бояуы екі технологиясы бойынша ыстық
және суық орындалады.
Суық көпіршікті-сырғамалы әдісінде өзең цехтің қажетті уақытындағы
(бірнеше сағат) температурасында тұрақтанғаннан кейін өткелі шаю
аппаратында шаю қажет ететін рулон болып сырғамалы машинада сырғанайды және
көпіршіктейді.
Рулонның жоғарғы қабаттарындағы өзеңдердің құрғаудан қашқақтауға
фиксация уақытында полиэтиленді жұқа қабықпен орайды және торцтары бойынша
байлайды. Бұл әдіс өте қарапайым, бірақ фиксация кезінде рулондарды орнату
үшін стелаждардың туындауына арналған алаңы және көпіршікпен тұтастығында
орнатылған механикалық орауыштары қажет.
13-суретте көпіршікті-сырғамалы машиналар схемада берілген.
Бояудың жартылай үзіліссіз ыстық әдісі арнайы роликте сырғылған
матада бояу фиксациясы жүргізілген, бумен толтырылған жылы камерамен
көпіршікті-роликті машиналарда орындалады.
Камера төгілуден арылтатын (матаның 2000м) айналу ролигі үшін арнайы
қозғалтқышпен қамтылған. Камерада температура мен ылғалдылық бақыланады
және басқарылады. Жылы камераның алдында өзең ИК-жылытқышпен алаңнан өтеді,
ал оның алдында бояу құрамымен сіңіріледі.
Цехте дөңгелегі бар буланған камера берілген орында роликтің
сырғалуынан кейін де орнатылады. Агрегат 3-4 камералармен қамтылған.
Текстильді материалдарды бояу үшін жоғарғы температураның және
химикаттармен, бояғыштармен, судың шығынымен, энергия кетіру азаюымен қоса
физикалық әдістердің әсерлерінің арқасында интенсивті процесстер арқылы
жүреді. Шаю мен бояу сұйықтығының аз көлемімен азмодульді аппараттардың
құрылуына соңғы тенденция әкелді.
Азмодульді технология диффузия-сорбционды құбылыстың спецификасының
системалық және терең зерттеуін, бояудың жоғарғы сапамен қамтылған
оптималды талаптың таңдауының және ғылыми туындауының мақсатымен талап
етеді.
Полихроматикалық бояудың әдісі қозғалған матаға түрлі гүлдердің
қоюланған бояғыштардың ерітінділері арнайы сопел жіңішке ағыстан себілуінен
туындалған. Бұл әдіс түсті гамма бойынша өндіру мен тұжырымдауға ары қарай
болмайтын суреттер алуға ыңғайлы әрі оңай. Полихроматикалық бояуға арналған
қазіргі кезеңдегі орнатулар бағдарлама бойынша суретті құрастыру басқармасы
үшін микропроцессормен топтастырылған.
Суреттерді ауыстырмалы термобаспа әдісінде алдымен қағазға жағылғанды
термоөндіру әдісімен өзеңге немесе тоқыма бұйымына ауыстырылады,
синтетикалық талшықтан жасалған өзеңдер басылымға қолданылады.
Соғылған матаның әлемдік өндірісін анықтау анализі басылымның негізгі
түрлері бойынша көрсетіледі:
-роликті баспа (гравирленген білік).Ресейде ол әзірше біліктіріледі (50%
аса);
-берікті, бірақ доминирленбеген қалып (-20-25%) тегіс торлы шаблондармен;
-үлкен емес, бірақ берікті нишаны (-5%) көбінесе тоқыма бұйымдар үшін
ауыспалы
-бірқатар жоғары өндірістік пен экономды технологиясында (жарық, көлемдік,
раппорт өлшемінің кең таңдауы, түрлі текстиль маталрға қатысты ерекшелік)
жоғары сапалы оюлы өрнектермен қамтамасыз ететін домалақ торлы шаблондар
ротационды баспада доминирленеді;
-әлемде (1997ж.) барлық басылып шығарылған текстиль мааның жартасынан көбі
(-52%) мақтадан жасалған;
-әлемнің соқтыққан қыстырмалы бөлігі (-84%) өзеңге жарамды болып келеді,
алайда соғылысқан тоқыманың өсуіне (1992ж.-7,5%, 1997ж.-13,1%) тенденциясы
бар.
Қазіргі уақыта ЭВМ ағысты принтерлердің құралына салынған
ұстанымдарды қолдануымен қоса текстиль маталарды басу технологиясының жаңа
технологиясы құратырылып жатыр. Бұл кезде баспа құрамдарын қоюландыру
қажеттілігі жоғалады, компьютер есте сақтау құрылғысына енгізілген
бағдарлама бойынша текстиль маталардың бетіне көпсанды микросопел арқылы
олар бояу ерітіндісі түрінде беріледі. Суретті дайындау ЭВМ-де орындалады,
ал оның бояуға және геометрияға корретирлеу компьютер дисплеясында
өндіріледі. Баспада компьютер ұстанымы суретті дайындау деңгейінде
қолдануына жатады, негізі баспа әзірше кең қолданылмайды, өйткені баспаның
жылдамдығы төмен (1-2 ммин). Бірақ бұл баспаның ақпаратты технологиясының
артында дәстүрлі әдіспен салыстырылған өнім жетістігіне байланысты үлкен
болашақ тұр.
Шығармашылық мүмкіндіктердің ерекше орынды қол жазбаның ежелгі
технология – батик алады. Батик технологиясында (негізінде мата бойынша
табиғи жібектен, сирек мақтадан) өзең арнайы құралдар (трубалар, таяқтар,
тампондар, т.б..) немесе кисть көмегі арқылы қоюланған бояу ерітіндісі
қолмен жеңіл боялады. Алдымен контур артынан бояу ерітінділерінің ағылуын
тоқтатын арнайы резервирленген құрамынан контурды (қолмен немесе шаблон
арқылы) текстиль матаға жағады. Кептіргеннен кейін жазылған текстиль матаны
буландырады.
I.4.1. Гравирлі білігі бар цилиндрленген баспа машиналар
Гравирлі біліктермен бірге матабаспалы машиналардың көмегімен матаға
сурет салу өзінің басты орнын жоғалтып алды және бұл орынды шаблонды
технологияға берді. Алайда текстиль маталардың басты бөлігі әлі де осы
технологя бойынша басылады
Гравирлі білікпен баспа машинасын 1783 жылы шотланд Томас Белл
құрастырған. Ресейде 1916 жылы И. А. Гребенщиков алғашқы цилиндрлі баспа
машинасын құрастырған.
Цилиндрлі баспа машиналар екі топқа бөлінеді: терең гравюрмен білік
және рельефті суреттермен шығарылатын білік. Соңғы конструкциядағы
машиналар клеенкалар, линолиумдар, обойлар басу үшін қызмет етеді.
Терең гравюрлі білігі бар алғашқы және заманауи цилиндрлі баспа
машиналар араларында өңдеу, оларды қолданудың ыңғайлығы, баспаның сапасы
жағынан үлкен айырмашылық бар, бірақ олардың құралдарының конструкциялы
ұстанымдары өзгеріссіз қалады. 15-суретте терең гравюрлі цилиндрлік білігі
бар баспа машинамен бірге қарапайым матабаспалы комплексінің схемасы, ал 16-
суретте баспа машинаның негізгі тораптарының схемасы берілген.
6 Цилиндрлі білігі бар баспа машинаның ортақ түрі.
Баспа кезінде өзеңнің тірегі болып чугунды жүк-цилиндрі қызмет етеді.
Арнайы механизм көмегімен жүкті тігіннен орнатуға болады.
16-сурет. Екі орнатылған баспа орындарымен бірге цилиндрлі гравирленген
білігі бар баспа машинаның технологиялық схемасы.
1.Жүкті цилиндр;
2.Лаппинг;
3.Кирза;
4.Астар;
5. Мата
6.Гравирленген цилиндр;
7.Цилиндрге жағылатын бояу үшін щеткасы
8.Баспа бояудың бояуына арналған науа.
9.Артық бояуды кетіретін раклясы
10. Білігі бар мамықты кетіретін раклясы.
Баспа кезінде мата байланысында жүк-үстелінің қажетті иілгішін жарату
үшін жук машина бірнеше қабатқа арнайы өзең-лаппингімен орайды. Лаппингті
беріктігі жоғарғы матадан жасайды (қазіргі уақытта полиамидті талшықтан).
Жүк машинаның айналасы сателиттер сияқты терең гравюрлі баспа білігі бар
цилиндрлі мыспен қапталған. Арнайы орнатылған винтті көмегімен біліктер жүк
машинадан алыстайды және жақындайды. Жүк машинаға білікті арнайы рычаг
көмегімен қысады. Бояуға арналған жәшікте (әрбір баспа біліктің астында
орналасады) орналасқан айналмалы цилиндр щеткалармен баспа білікке бояуды
жағады. Біліктен баспа бояудың қалдығы арнайы болат пышақпен – раклеймен
алынғандықтан, тереңдетілген гравюрде қалған қалдығы қалады, ал оның
қалдығы бояуға арналған жәшікке ағылады. Біліктен баспа бояудың қалдығын
толық әрі біртекті алу үшін ракля арнайы жүкпен қоса рычаг арқылы оның
бетіне тығыз жабыстырылады және білік бетінде арнайы эксцентрлік
механизмнің көмегімен қайтармалы қозғалыс жасайды.
Матадан түскен дақ пен бояудан білікті тазарту үшін арналған
контрракля баспа біліктің айналымына қарсы бағытталған.
Машинаның приводы баспа білігінің шипына бекітілген рапортты
тегершікте орналасқан орталық тегершіктен жасалады. Орталық тегершік жүк
машинаның осіне бос салынған, ал жүк машина бояу жағуға арналған щеткалар
мен айналым тудырғандықтан, оған баспа білік қысылғаннан жүк машина
қозғалады. Матабаспалы агрегат өзіне кептіру және кирзожуу құралдарының
қосады.
Баспа білік конус форманың болатты шипқа тығыз салыну үшін цилндрлі
беттен және тура конус саңылауынан өзін мыс труба терінде ұсынады.
Мыс-қымбат тұратын түрлі-түсті металлды экономдау үшін одан тлық
бөлігінен білікті өңдемейді, ал тек жұқа мыс беткі қабатын (2-10мм)
гальваниялық әдісімен болат трубасына жағылады.
Жұмсақ мыс бетін қатайту үшін түрлі әдістермен білікті гравирлегеннен
кейін оны гальваниялық әдіспен хромдайды.
Баспа машинаға қарапайым баспа біліктен басқа крахмалды және пико
сияқты арнайы біліктер қолданылады. Крахмалды біртегіс білікте гравировка
болмайды, ол:
-әдетте крахмалды білікті жарық баспа бояумен білік алдында немесе
қара баспа бояудан кейін орнатады. Өзеңнің бүктелуіне қарай бүктеп және
алдыңғы білікпен салынған мата бетінен баспа бояудың қалдығын өшіру үшін;
-көпбілікті баспада грунтты баспа бояудың түзету үшін;
-бірінші білікке оның орнатуының алдында өзең мамығын кетіру үшін
арналған.
Бояғыштың фиксациясы үшін құрамында химикаттар бар жұқа қабатты
сұйықтықтың матасына жағуға пико білігі жұмсалады. Пико білігі жұқа
нүктелі гравюры бар және де ол бірінші орынға ие, оған қоса өзеңге
гравюрден баспа бояудың ең күшті ауысым және матаның шайылуына ықпал етеді.
Жүк машинаның айналасында орналасқан гравирленген баспа біліктер
суретші ойластырған матаға суреттердің толық орнауын кадағалап, түрлі-
түсті суреттерге керекті жерде таңба беру керек.
Суреттің басылуын қамтамасыз ететін баспа білігінің регулировкасын
трафлерлеу деп атайды. Алдын-ала трафлерлеу баспа машинаның жүргізу алдында
баспа білігінің құруында жасалса, соңғы трафлерлеу баспа процессінде
жасалады. Ол үшін әрбір баспа машиналарда көлденең және тігінен тегістегі
біліктердің орын ауысуын кадағалайтын трафлерлеудың механизмі бар, олардың
осінен айналуы да бар. Біліктердің орын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I.1. Бояудың және басып шығарудың техникалық тәсілдерін қарастыру
Текстиль маталарын бояу текстиль өндірісінің түрлі технологиялық
ауысымында, ал бояуды басып шығару қорытынды өндеудің алдында жүзеге
асады. Осыған байланысты текстильді материалдың талшықтар, лента, тоқыма
жіп, маталар және тоқымалы бұйымдар тектес типтері бояуға жіберіледі, ал
тоқымалар және маталарда бояу басып шығарылады.
Колорирлеудің негізгі мақсаты – белгіленген колорирлік сипаттамасы (түр,
түс және бояу интенсивтілігі) мен эксплуатациялық талаптарға беріктігі сай
келетін бояуды алу.
Химиялық құрылым мен талшықтың физикалық құрылсына, қайта тоқудың
сипаттамаларына, матаның құрылымдарына, оның бағыттарына, аппаратуралық
мүмкіндіктеріне және экономикалық түсініктерге байланысты бояу үшін
бояғыштардың түрлі класстары, топтары және бояулар маркалары таңдалады.1-
кестеде талшықтың әртүрлі химиялық табиғатына байланысты бояулар классын
таңдау мүмкіндіктері көрсетілген.
Бояу тәсілдерін периодтық, үздіксіз және жартылай үздіксіз болып бөлуге
болады; басып шығару тәсілдері бояғыштың үздіксіз және жартылай үздіксіз
тәсілдеріне өте жақын.
Дегенмен, бояғыш пен басылымның барлық амалдары екідеңгейлік технология
бойынша орындалады, мұндағы бояғыштардың механикалық немесе диффузион-
сорбционды процесстері өз есебінің арқасында талшықтың сыртқы бетіне
ауысады, ал кейін оның диффузиясының элементарлық (бөлек) талшыққа ауысуы
жүзеге асады.
Бояғыштың периодтық амалдарының бірінші бояғыш деңгейінде бояу өрнек
концентрациясының және оның талшыққа еніп кету қабілеті әсерінен сыртқы
сұйық ортадан қарапайым талшыққа ауысады.
Бояғыштың оңды үздіксіз және жартылай үздіксіз тәсілдерінде бояу сығу және
сіңіру арқасында қарапайым талшықтың бетіне шығарылады; сонымен қатар
механикалық күштер әсер етеді, және сорбцион-диффузионды үрдістер
орындалады. Басылым кезінде баспа бояғыш құрамындағы бояу өзеңге жағылады
және қарапайым талшықтармен әрекетке түседі.
Екінші деңгей – қарапайым талшықтағы бояғыштардың диффузиялары талшықтың
құрамындағы (пигментті бояулардан басқа) бояуғыштарда өрнек концентрацияның
талшықта болған және ол талшыққа толықтай сіңісіп кеткен жағдайда жүзеге
асады.
Бояғыштың периодтық амалдарда екінші деңгей уақытпен де, ортамен де
біріншіден бөлінбейді, яғни ол бұл аппаратта да, бояғыштардың көптеген
(бөлек емес) молекулалар үшін, бірінші деңгеймен қатар ағылады.
Бояғыштың оң амалдарында (үздіксіз және жартылай үздіксіз) және басылымда
екінші деңгей бірінші және арнайы аппараттан кейін де бірқатар уақытында
орындалады, қарапайым талшықта бояғыштардың жылдам диффузиялар үшін оңтайлы
температуралы жағдайлар туындайды.
Бояғыш диффузиясына жататын бояғыш және барлық қосымша заттар оң
композициясына немесе басылым бояуына жататынына байланысты бояғыштың оң
амалдарын және басылым процессін бір немесе екіфазаға бөлуге болады. Егер
бояу және барлық қосымшалар бір композицияға жатса, онда бұл аса қарапайым
технологиясы – бірфазалық болып табылады, егер жоқ олай емес болса, онда
бірінші оң немесе кептіру мен бояу басылым алдында шығарылып жатқан
композицияның қосымша тексеру қажет.
Оңды үздіксіз бояу пен басылымның бір және екіфазалық технологиясы схемалы
түрде 1-суретте берілген.
1-кесте
Талшықтың атаулары Белсенді ортаның құрылымы Бояғыш класстары (а) және
бояғыш пен талшықтың байланысу
типтері (б)
Целлюлозды СН2ОН* а) түзу, белсенді, кубты,
Н О Н сернелі, азоидты, қара анилин;
ОН* б) сутекті, ван-дер-ваальсолы,
Н ОН* гидрофобты, ковалентті
Ақуызды
Жүн -SH (тек жүн), а) қышқылды, қышқыл-хромды,
Жібек -NH, -OH, NH, =NH, металлкомплексті, катионды,
-COOH, - (CH2-)n белсенді
б) ионды, координациялы,
Полиомидті, алифатты -COOH, -NH2, -CONH-, сутекті, гидрофобты,
және ароматты ковалентті
3а. Полиуретанды -(CH2-)n,
-NH2,-(CH2-)n, а) қышқылды, металлкомплексті,
NH CO белсенді, дисперстті
Ацетатты O б) ионды, сутекті,
O C CH3 ван-дер-вальді, координациялы,
O гидрофобты, ковалентті
а)Дисперстті
б) Сутекті, ван-дер-вальді
1-кестенің жалғасы
Полиэфирлі C O CH2 а) Дисперстті
O б) Сутекті,
-(CH2-)n ван-дер-вальді,
Полиакрилонтрильді -COOH-, -SO2H, гидрофобты
-OSO4H, NH, -CH, а) Катионды, қышқылды,
-CH, -C N дисперстті
б) Ионды, сутекті,
Поливинилспиртті ван-дер-вальді
-OH, - O – CH2 –
O – а) Тура, белсенді,
Полиолефинді дисперстті
б) Сутекті, ковалентті
- CH2 – CH2 - а) Дисперстті, арнайы
б) Сутекті,
ван-дер-вальді,
координациялы
*-ОН целлюлоз - гидроксильді топтың элементарлы звенодағы белсенді орталар
а)Фиксация
б)Фиксация
1-сурет. Текстиль маталардың қосылмалы үздіксіз бояу және басылымның
бірдеңгейлік (а) және екідеңгейлік (б) технологияларының мысал ретіндегі
схемасы.
Осы схемаға жүгінсек, өзіне бояу сіңірген мата бояудың шығарылымы
жылудың әсерінен туындайтынына көзіміз жетеді. Бірнеше секундтан бірнеше
минутқа дейін бірталай баспа цехтің немесе сол уақыт аралығында матаның
бояу аппараттағы шығарылым бөлімінде болған жағдайда, қайткенмен де жоғарғы
өнімдеуде басылым мен бояудын үздіксіз тәсілдер экономикалық мақсаттарына
айналады. Сондықтан фиксация кезінде текстильді материалға жылу әсерінің
талаптары жеткілікті қатаң (температура 100-ден 200 оС дейін).
Әр түрлі сападағы буларды және ыстық суды (80-100 оС) жылусақтағыш
ретінде қолданады: ҚОЮ -100 оС, артық жылытылған 130-150 оС, қысым астында
– 150 оС, құрғақ ыстық ауа (140-210 оС), бу-ауа қоспасы (140-210 оС), судың
азеотропты қоспасы және органикалық ерітінділер (100-150 оС). Осы
жылусақтағыштың әрқайсысы өз артықшылығы мен кемшілігі болады, және
бояғыштардың құрамы және химиялық табиғаттың талшықтарна байланысты
таңдалады. Гидрофильді талшықтар үшін көбінесе бу, синтетикалық талшықтарға
– құрғақ ыстық ауа, аралас өзеңдерге – гидрофильді және гидрофобты
талшықтарға – азеотропты қоспалар қолданылады. Суда еритін бояғыштар үшін
булы орта колайылырақ, суда ерімейтіндерге (дисперсті) – құрғақ ыстық ауа,
олардың қоспалары үшін – азеотропты қоспа.
I.1. тарау бойынша сұрақтар:
1. Бояу технологиясының мақсаты неден тұрады?
2. (Целлюлозды, ақуызды, полиамидті, полиэфирлі және т.б.) әр түрлі табиғи
талшықтардан құралған текстильді материалдарды бояу үшін қолданылатын
бояулар классын талдап беріңдер.
3. Бояудың дәуірлік тәсілдерінің ұстанымы неден тұрады?
4. Бояудың үздіксіз тәсілдерінің ұстанымы неден тұрады?
I. 2. Бояу үшін қолданылатын құралдар.
Текстильді материалдардың ерекшеліктерін ескере отырып, текстильді
материалдардың формаларына (талшық, лента, тоқыма жіп, жгут, өзең, тоқыма)
байланысты бояу машиналар мен аппараттар түрлі конструкцияларға ие болып
табылады.
Талшықтарды, жгутты, ленталарды бояу периодты және үздіксіз
әсеріндегі аппараттарда, комплексті тоқыма жіптер мен комплексті жіптерді
бояу – периодты аппараттарда, маталар – периодты, жартылай үздіксіз және
үздіксіз әсерінде, маталар – периодты әсерінде орындалады.
Текстильді материалдардың барлық түрлері үшін тараулы қозғалыстағы
аппараттар бояу сұйықтықтағы материалды алмастыру немесе текстильді
материал арқылы бояу сұйықтықтың циркуляциясының ұстанымына қарай
бейімделген. Циркуляцияның жылдамдығы белсенді гидродинамикалық жағдайды
системада қамтамасыз ету керек, яғни шекаралық гидродинамикалық және
диффузиялы қабаттардың максималды қысу бояудың қысқа мерзімде түзелуіне
кепіл беріледі.
Жіпті бояу
Түр мен түсі бірдей матаның үлкен партиясын алу қажеттілігінде тоқыма
және меланжді матаны өңдеу технологиясында қолданылады. Үздіксіз сызығында
немесе циркуляциялы типтің аппараттарында периодты әдісінде орындалады. 2-
суретте центрифугалы типтің аппаратарындағы циркуляцияның принципиалды
схемасы берілген.
2-сурет. Паковкадағы кестені периодты бояу үшін арналған аппараттың
схемасы.А-пеш, В-кәрзеңке, С- насос. Бояу сұйықтықтың қозғалысының бағыты 1-
сырттан ішке, 2-іштен сыртқа.
Циркуляциялы аппараттар талшықтың периодты бояу үшін 60-100% дейін
нде боялған талшықтың нашарланғаны үшін центрифугалы системасымен
жабдықтайды.
Талшықтың үздіксіз бояуы құрғақ ыстық ауаның немесе қою және
жылытылған будың ортасында келесі қорытынды бояудың қосулы әдіспен
орындалады. Сіңіретін, термофиксациялы камера, жуу камера, жуу қораптар мен
кептірілген барабанның типтері арқылы өткізілген екі шексіз сетка-
транспортермен қыстырылған. Талшықтың үзіліссіз бояу үшін құрылымның
схемасы 3-суретте ұсынылған.
3-сурет. Жіптің үзіліссіз бояуға арналған сызба схемасы.
Таралған ленталар мен жгутты бояу
Талшықтарды бояудың кемшілігіне боялған қысқа талшықтармен аппаратты
ластау, боялған талшықтың өрім қасиеттерінің нашарлауы, боялған жүн
қалдығын пайдалануды қажет ету жатады.
Жгуттар мен таралған ленталарда бояудың мұндай кемшіліктері жоқ.
4-суретте киілетін және аралас система, орам және қаптама формада
периодтық бояу орамдарда циркуляция түрдегі аппараттарда қалай жүретіні
көрсетілген.
Лентаның және жгуттың үздіксіз бояу көпіршіту-буландыру әдісі
бойынша, талшықты бояу-аналогия бойынша.
5-суретте Суперба системаның синтеттикалық талшықтан жасалған
жгуттың үздіксіз бояу линиясы схемада көрсетілген.
Туннель формасында орындалған агрегаттағы термокамераның керемет
конструкциясы оның бөлек бөліктерін 140-160°C температурасында қозғалған
жгутпен өзара тығындалуда пайда болған артық қысым арқасында орындауға
болады.
Тоқыма жіпті бояу орау және қаптау формасында жүргізіледі. Орауда
бояу түзу бояуға әкеледі, бірақ процесстің максималды автоматизация мен
механизациясында жоғары өндіріспен қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.
Түрлі химиялық табиғаттың талшығынан жасалған тоқыма жіптерге біздің еліміз
бен шет елдерде қолданылатын қаптаудағы бояу мұндай кемшіліктерден арылған.
Қаптаудағы тоқыма жіптерді бояу циркуляция түріндегі аппараттарда жүзеге
асады және талшықтың қасиетіне байланысты 100°C –нан төмен де, жоғары да
емес орындалады. Қазіргі күнде қаптауда тоқыма жіптерді бояу үшін
аппараттардың конструкция типтері үлкен көлемде. Бұл аппаратар талшық пен
лентаның периодтық бояуы ретінде қолданылуы мүкін.
Циркуляция типіндегі аппараттарда бояудың интенсификациясының
жолдарының бірі бояу ерітіндімен сіңіру стадиясында вакуумның қолданылуы
болып келеді.
6-суретте вакуум мен қаптаудағы тоқыма жіпті бояуға арналған аппараттың
схемасы ұсынылған.
I.3.Тоқыма бұйымдарының және өзеңнің бояуы .
Матаның және тоқыма бұйымдарының периодтық бояу немесе жгут
формасында орындалады. Синтетикалық талшықтан жасалған маталарды кең
қолдануына байланысты қазіргі күнде бояу-роликті машиналар мен дәстүрлі
бояу барклер 100°C температурасынан жоғары қысымда жұмыс істейтін құралда
модерленеді және шығарылады.
I.3.1.Матаны бояудың үзіліссіз әдісі
Үздіксіз бояу мақтақағазды, зығыр және жібек салаларында кең қолданысқа ие
болған бояудың өндіріс технологиясы болып келеді.
Қолданылған бояу әдістері мен бояғыштар класстарына байланысты
құрамда және орнатылған түрлі кезекте өзіне типті машиналар сызығында
үздіксіз бояу жасалады. Сызыққа жататын типті база машиналар көпіршіктер,
буланған камералар, шығарылған бояу қораптары, жуылған қораптар, құрғақ
шынылар, ылғалдан арылтатын құралдар, кептіру құралдар және кептіргіштер
болып келеді.
10-суреттегі схемада көпіршіктер екі, үш пен төртбілікті және
біліктің түрлі (тігінен, көлденең, иілгіш және сымбатты) орналасуы
көрсетілген.
11-суретте матаның сұйықтығы көпіршіктің сығу білігіне сіңірілуі
схема түрінде көрсетілген.
Соңғы 10-15 жылдарда сопло арқылы өткен бояу сұйықтық ағыспен жгут
маталарында транспортирленген эжекторлы типтегі жоғарытемпературалы
бароктың көпсанды конструкциясы жасалған.
Эжекторлы машиналардың көпсанды типтері циркуляция системасымен бояу
сыйымдылықтың орналасуыммен, яғни сопел конструкциясынан ерекшеленеді.
Жгут созусыз бос қозғалғандықтан, бояу уақытында барлық эжекторлы
аппараттарда матаға минималды механикалық әсер даярланады. Релаксациялы
процесстер үшін тоқыма маталар немесе матаның өлшемдерінің стабилизациясы
бояумен бірқатар осы талаптарда орындалады.
9-суретте эжекторлы жабдықтар мен машиналар схемада ұсынылған.
Буланған немесе термокамераларда бояу фиксациясы тығыздалған буда қысымсыз
(102°C) , қысым астында (120-140°C) және ыстық құрғақ ауада (140-200°C)
жасалынады.
Өтімді шайылған қораптар (8-10 дана) екі қатармен бағытталған
роликтер (төменгі және жоғарғы) сыйымдылығының сығылған құралдар арқылы
өзара қосылған. Шайылған қораптарда противоток су экономиясының мақсатымен
жасалынады, және мүмкіндігінше, бір қораптан басқасына ауысуда максималды
сығу соңғы қораптардың таза шайылған сұйықтыққа кірленген заноса азаюдың
мақсатымен қатысты.
12-суретте бояудың үзіліссіз көпіршікті әдістері арналған типті
линиялардың схемасы берілген.
Матаның жартылай үзіліссіз бояуы екі технологиясы бойынша ыстық
және суық орындалады.
Суық көпіршікті-сырғамалы әдісінде өзең цехтің қажетті уақытындағы
(бірнеше сағат) температурасында тұрақтанғаннан кейін өткелі шаю
аппаратында шаю қажет ететін рулон болып сырғамалы машинада сырғанайды және
көпіршіктейді.
Рулонның жоғарғы қабаттарындағы өзеңдердің құрғаудан қашқақтауға
фиксация уақытында полиэтиленді жұқа қабықпен орайды және торцтары бойынша
байлайды. Бұл әдіс өте қарапайым, бірақ фиксация кезінде рулондарды орнату
үшін стелаждардың туындауына арналған алаңы және көпіршікпен тұтастығында
орнатылған механикалық орауыштары қажет.
13-суретте көпіршікті-сырғамалы машиналар схемада берілген.
Бояудың жартылай үзіліссіз ыстық әдісі арнайы роликте сырғылған
матада бояу фиксациясы жүргізілген, бумен толтырылған жылы камерамен
көпіршікті-роликті машиналарда орындалады.
Камера төгілуден арылтатын (матаның 2000м) айналу ролигі үшін арнайы
қозғалтқышпен қамтылған. Камерада температура мен ылғалдылық бақыланады
және басқарылады. Жылы камераның алдында өзең ИК-жылытқышпен алаңнан өтеді,
ал оның алдында бояу құрамымен сіңіріледі.
Цехте дөңгелегі бар буланған камера берілген орында роликтің
сырғалуынан кейін де орнатылады. Агрегат 3-4 камералармен қамтылған.
Текстильді материалдарды бояу үшін жоғарғы температураның және
химикаттармен, бояғыштармен, судың шығынымен, энергия кетіру азаюымен қоса
физикалық әдістердің әсерлерінің арқасында интенсивті процесстер арқылы
жүреді. Шаю мен бояу сұйықтығының аз көлемімен азмодульді аппараттардың
құрылуына соңғы тенденция әкелді.
Азмодульді технология диффузия-сорбционды құбылыстың спецификасының
системалық және терең зерттеуін, бояудың жоғарғы сапамен қамтылған
оптималды талаптың таңдауының және ғылыми туындауының мақсатымен талап
етеді.
Полихроматикалық бояудың әдісі қозғалған матаға түрлі гүлдердің
қоюланған бояғыштардың ерітінділері арнайы сопел жіңішке ағыстан себілуінен
туындалған. Бұл әдіс түсті гамма бойынша өндіру мен тұжырымдауға ары қарай
болмайтын суреттер алуға ыңғайлы әрі оңай. Полихроматикалық бояуға арналған
қазіргі кезеңдегі орнатулар бағдарлама бойынша суретті құрастыру басқармасы
үшін микропроцессормен топтастырылған.
Суреттерді ауыстырмалы термобаспа әдісінде алдымен қағазға жағылғанды
термоөндіру әдісімен өзеңге немесе тоқыма бұйымына ауыстырылады,
синтетикалық талшықтан жасалған өзеңдер басылымға қолданылады.
Соғылған матаның әлемдік өндірісін анықтау анализі басылымның негізгі
түрлері бойынша көрсетіледі:
-роликті баспа (гравирленген білік).Ресейде ол әзірше біліктіріледі (50%
аса);
-берікті, бірақ доминирленбеген қалып (-20-25%) тегіс торлы шаблондармен;
-үлкен емес, бірақ берікті нишаны (-5%) көбінесе тоқыма бұйымдар үшін
ауыспалы
-бірқатар жоғары өндірістік пен экономды технологиясында (жарық, көлемдік,
раппорт өлшемінің кең таңдауы, түрлі текстиль маталрға қатысты ерекшелік)
жоғары сапалы оюлы өрнектермен қамтамасыз ететін домалақ торлы шаблондар
ротационды баспада доминирленеді;
-әлемде (1997ж.) барлық басылып шығарылған текстиль мааның жартасынан көбі
(-52%) мақтадан жасалған;
-әлемнің соқтыққан қыстырмалы бөлігі (-84%) өзеңге жарамды болып келеді,
алайда соғылысқан тоқыманың өсуіне (1992ж.-7,5%, 1997ж.-13,1%) тенденциясы
бар.
Қазіргі уақыта ЭВМ ағысты принтерлердің құралына салынған
ұстанымдарды қолдануымен қоса текстиль маталарды басу технологиясының жаңа
технологиясы құратырылып жатыр. Бұл кезде баспа құрамдарын қоюландыру
қажеттілігі жоғалады, компьютер есте сақтау құрылғысына енгізілген
бағдарлама бойынша текстиль маталардың бетіне көпсанды микросопел арқылы
олар бояу ерітіндісі түрінде беріледі. Суретті дайындау ЭВМ-де орындалады,
ал оның бояуға және геометрияға корретирлеу компьютер дисплеясында
өндіріледі. Баспада компьютер ұстанымы суретті дайындау деңгейінде
қолдануына жатады, негізі баспа әзірше кең қолданылмайды, өйткені баспаның
жылдамдығы төмен (1-2 ммин). Бірақ бұл баспаның ақпаратты технологиясының
артында дәстүрлі әдіспен салыстырылған өнім жетістігіне байланысты үлкен
болашақ тұр.
Шығармашылық мүмкіндіктердің ерекше орынды қол жазбаның ежелгі
технология – батик алады. Батик технологиясында (негізінде мата бойынша
табиғи жібектен, сирек мақтадан) өзең арнайы құралдар (трубалар, таяқтар,
тампондар, т.б..) немесе кисть көмегі арқылы қоюланған бояу ерітіндісі
қолмен жеңіл боялады. Алдымен контур артынан бояу ерітінділерінің ағылуын
тоқтатын арнайы резервирленген құрамынан контурды (қолмен немесе шаблон
арқылы) текстиль матаға жағады. Кептіргеннен кейін жазылған текстиль матаны
буландырады.
I.4.1. Гравирлі білігі бар цилиндрленген баспа машиналар
Гравирлі біліктермен бірге матабаспалы машиналардың көмегімен матаға
сурет салу өзінің басты орнын жоғалтып алды және бұл орынды шаблонды
технологияға берді. Алайда текстиль маталардың басты бөлігі әлі де осы
технологя бойынша басылады
Гравирлі білікпен баспа машинасын 1783 жылы шотланд Томас Белл
құрастырған. Ресейде 1916 жылы И. А. Гребенщиков алғашқы цилиндрлі баспа
машинасын құрастырған.
Цилиндрлі баспа машиналар екі топқа бөлінеді: терең гравюрмен білік
және рельефті суреттермен шығарылатын білік. Соңғы конструкциядағы
машиналар клеенкалар, линолиумдар, обойлар басу үшін қызмет етеді.
Терең гравюрлі білігі бар алғашқы және заманауи цилиндрлі баспа
машиналар араларында өңдеу, оларды қолданудың ыңғайлығы, баспаның сапасы
жағынан үлкен айырмашылық бар, бірақ олардың құралдарының конструкциялы
ұстанымдары өзгеріссіз қалады. 15-суретте терең гравюрлі цилиндрлік білігі
бар баспа машинамен бірге қарапайым матабаспалы комплексінің схемасы, ал 16-
суретте баспа машинаның негізгі тораптарының схемасы берілген.
6 Цилиндрлі білігі бар баспа машинаның ортақ түрі.
Баспа кезінде өзеңнің тірегі болып чугунды жүк-цилиндрі қызмет етеді.
Арнайы механизм көмегімен жүкті тігіннен орнатуға болады.
16-сурет. Екі орнатылған баспа орындарымен бірге цилиндрлі гравирленген
білігі бар баспа машинаның технологиялық схемасы.
1.Жүкті цилиндр;
2.Лаппинг;
3.Кирза;
4.Астар;
5. Мата
6.Гравирленген цилиндр;
7.Цилиндрге жағылатын бояу үшін щеткасы
8.Баспа бояудың бояуына арналған науа.
9.Артық бояуды кетіретін раклясы
10. Білігі бар мамықты кетіретін раклясы.
Баспа кезінде мата байланысында жүк-үстелінің қажетті иілгішін жарату
үшін жук машина бірнеше қабатқа арнайы өзең-лаппингімен орайды. Лаппингті
беріктігі жоғарғы матадан жасайды (қазіргі уақытта полиамидті талшықтан).
Жүк машинаның айналасы сателиттер сияқты терең гравюрлі баспа білігі бар
цилиндрлі мыспен қапталған. Арнайы орнатылған винтті көмегімен біліктер жүк
машинадан алыстайды және жақындайды. Жүк машинаға білікті арнайы рычаг
көмегімен қысады. Бояуға арналған жәшікте (әрбір баспа біліктің астында
орналасады) орналасқан айналмалы цилиндр щеткалармен баспа білікке бояуды
жағады. Біліктен баспа бояудың қалдығы арнайы болат пышақпен – раклеймен
алынғандықтан, тереңдетілген гравюрде қалған қалдығы қалады, ал оның
қалдығы бояуға арналған жәшікке ағылады. Біліктен баспа бояудың қалдығын
толық әрі біртекті алу үшін ракля арнайы жүкпен қоса рычаг арқылы оның
бетіне тығыз жабыстырылады және білік бетінде арнайы эксцентрлік
механизмнің көмегімен қайтармалы қозғалыс жасайды.
Матадан түскен дақ пен бояудан білікті тазарту үшін арналған
контрракля баспа біліктің айналымына қарсы бағытталған.
Машинаның приводы баспа білігінің шипына бекітілген рапортты
тегершікте орналасқан орталық тегершіктен жасалады. Орталық тегершік жүк
машинаның осіне бос салынған, ал жүк машина бояу жағуға арналған щеткалар
мен айналым тудырғандықтан, оған баспа білік қысылғаннан жүк машина
қозғалады. Матабаспалы агрегат өзіне кептіру және кирзожуу құралдарының
қосады.
Баспа білік конус форманың болатты шипқа тығыз салыну үшін цилндрлі
беттен және тура конус саңылауынан өзін мыс труба терінде ұсынады.
Мыс-қымбат тұратын түрлі-түсті металлды экономдау үшін одан тлық
бөлігінен білікті өңдемейді, ал тек жұқа мыс беткі қабатын (2-10мм)
гальваниялық әдісімен болат трубасына жағылады.
Жұмсақ мыс бетін қатайту үшін түрлі әдістермен білікті гравирлегеннен
кейін оны гальваниялық әдіспен хромдайды.
Баспа машинаға қарапайым баспа біліктен басқа крахмалды және пико
сияқты арнайы біліктер қолданылады. Крахмалды біртегіс білікте гравировка
болмайды, ол:
-әдетте крахмалды білікті жарық баспа бояумен білік алдында немесе
қара баспа бояудан кейін орнатады. Өзеңнің бүктелуіне қарай бүктеп және
алдыңғы білікпен салынған мата бетінен баспа бояудың қалдығын өшіру үшін;
-көпбілікті баспада грунтты баспа бояудың түзету үшін;
-бірінші білікке оның орнатуының алдында өзең мамығын кетіру үшін
арналған.
Бояғыштың фиксациясы үшін құрамында химикаттар бар жұқа қабатты
сұйықтықтың матасына жағуға пико білігі жұмсалады. Пико білігі жұқа
нүктелі гравюры бар және де ол бірінші орынға ие, оған қоса өзеңге
гравюрден баспа бояудың ең күшті ауысым және матаның шайылуына ықпал етеді.
Жүк машинаның айналасында орналасқан гравирленген баспа біліктер
суретші ойластырған матаға суреттердің толық орнауын кадағалап, түрлі-
түсті суреттерге керекті жерде таңба беру керек.
Суреттің басылуын қамтамасыз ететін баспа білігінің регулировкасын
трафлерлеу деп атайды. Алдын-ала трафлерлеу баспа машинаның жүргізу алдында
баспа білігінің құруында жасалса, соңғы трафлерлеу баспа процессінде
жасалады. Ол үшін әрбір баспа машиналарда көлденең және тігінен тегістегі
біліктердің орын ауысуын кадағалайтын трафлерлеудың механизмі бар, олардың
осінен айналуы да бар. Біліктердің орын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz