Талшықтар қоспасынан жасалған текстиль маталарын колорирлеу
Кіріспе
XVI. 1 Қоспалар классификациясы
XVI.2.Табиғи және жасанды талшықтарының қоспаларынан жасалған текстиль маталарын колорирлеу
Табиғи және жасанды целлюлозды талшықтардың қоспаларын колорирлеу.
XVI.3.1.Мақта мен зығыр қоспасы
XVI.3.2.Мақта мен вискозды талшықтар қоспасы
ХVI.3..3. Вискозды және ацетатты талшықтар қоспасы
ХVI.4 Ақуызды талшықтар қоспасынан жасалған
текстиль маталарын колорирлеу.
ХVI.4.1 Жүн/табиғи жібек қоспасы
XVI.4.2. Қарапайым және модифицирленген жүндер қоспасы.
ХVI. 5 Целлюлозды және ақуызды талшықтар қоспасынан
жасалған текстиль маталарын колорирлеу
ХVI.5.1. Тікелей және қышқылды бояғыштар
комбинациясын бояу
ХVI. 5.2. Екі типті белсенді бояғыштар комбинациясын бояу.
ХVI.5.3. Бір класстағы бояғыштармен бояу.
ХVI. 6 Табиғи және синтетикалық талшықтар қоспасынан жасалған текстиль маталарын колорирлеу
ХVI.6.1. Полиэфирлі және целлюлозды талшықтар қоспасынан жасалған текстиль маталарын колорирлеу.
XVI. 1 Қоспалар классификациясы
XVI.2.Табиғи және жасанды талшықтарының қоспаларынан жасалған текстиль маталарын колорирлеу
Табиғи және жасанды целлюлозды талшықтардың қоспаларын колорирлеу.
XVI.3.1.Мақта мен зығыр қоспасы
XVI.3.2.Мақта мен вискозды талшықтар қоспасы
ХVI.3..3. Вискозды және ацетатты талшықтар қоспасы
ХVI.4 Ақуызды талшықтар қоспасынан жасалған
текстиль маталарын колорирлеу.
ХVI.4.1 Жүн/табиғи жібек қоспасы
XVI.4.2. Қарапайым және модифицирленген жүндер қоспасы.
ХVI. 5 Целлюлозды және ақуызды талшықтар қоспасынан
жасалған текстиль маталарын колорирлеу
ХVI.5.1. Тікелей және қышқылды бояғыштар
комбинациясын бояу
ХVI. 5.2. Екі типті белсенді бояғыштар комбинациясын бояу.
ХVI.5.3. Бір класстағы бояғыштармен бояу.
ХVI. 6 Табиғи және синтетикалық талшықтар қоспасынан жасалған текстиль маталарын колорирлеу
ХVI.6.1. Полиэфирлі және целлюлозды талшықтар қоспасынан жасалған текстиль маталарын колорирлеу.
Текстиль маталарын өндіру, пайдалану мен оған деген сұраныс аралас текстиль маталары дәуіріне еніп кетті десек қателеспейтініміз анық. Соңғы 20 жылда олардың маңызы қарқынды дамып келеді. Құрамында 100% бір типті талшықтардан өндірілген текстиль маталары тіпті шығарылмайды. Тіпті х/б және жүннен жасалған текстиль маталарының «таза» деп маркіленген сұрыптарында олардың физика-механикалық қасиеттерін жақсарту мақсатында бірнеше пайыз синтетикалық полиэфирлі немесе полиамидті талшықтар қосылады.
«Аралас текстиль маталары» терминінің толықтай мағынасын дұрыс түсініп алған жөн. Бұл анықтама матаға, тоқыма матасына және бейматаға қатысты болады.
Аралас текстиль маталары табиғаты әртүрлі физикалық және химиялық филаментті жіптер немесе талшықтар қоспасынан құралады. Бұл анықтамаға филаментті жіптер қоспасынан, әртүрті типті тоқыма жібі қоспасынан, табиғаты әртүрлі физикалық және химиялық штапельді талшықтардың гомогенизделген қоспасынан алынған аралас тоқыма жібінен жасалған тоқыма маталары, талшықтар қоспасынан жасалған бейматалы маталар, биокомпонентті талшықтардын жасалған текстиль маталары жатады.
Егер химиялық табиғаты әртүрлі талшықтардың құрылған ассортименті 12 атауға ие болады деп есептеген жағдайда, тек осылардан ғана комбинация құратын болсақ теория жүзінде 66 екілік [(11х12)/2] және 220 үштік [(10х11х12)/6] қоспалар комбинациясын құруға болады. Бұл комбинациялар әртүрлі құрамды қоспалар сәйкесігінің өзгерісін ескермейді. Егер бір химиялық құрамды талшықтардың физикалық құрылымының өзгеріс мүмкіндігін ескерсек пайда болатын комбинациялардың санының мүмкіндігі айтарлықтай ұлғаяды. Тәжірибеде текстиль матасына, бірінші кезекте тұтынушылық нарыққа қойылатын талаптар кешеніне жауап беретін қоспалардың теория жүзінде мүмкін болатын комбинациясының барлығына қатал таңдау жүргізілді. Негізгі талаптарға келесідей төмендегілерді жатқызуға болады:
- Тұтынушылық пен технология үнемділігінің артуы;
- Текстиль матасына жаңа эстетикалық қасиет беру немесе қалыптасқан эстетикалық қасиеттерін жақсарту;
- Текстиль матасының физика-механикалық көрсеткіштерін жақсарту.
«Аралас текстиль маталары» терминінің толықтай мағынасын дұрыс түсініп алған жөн. Бұл анықтама матаға, тоқыма матасына және бейматаға қатысты болады.
Аралас текстиль маталары табиғаты әртүрлі физикалық және химиялық филаментті жіптер немесе талшықтар қоспасынан құралады. Бұл анықтамаға филаментті жіптер қоспасынан, әртүрті типті тоқыма жібі қоспасынан, табиғаты әртүрлі физикалық және химиялық штапельді талшықтардың гомогенизделген қоспасынан алынған аралас тоқыма жібінен жасалған тоқыма маталары, талшықтар қоспасынан жасалған бейматалы маталар, биокомпонентті талшықтардын жасалған текстиль маталары жатады.
Егер химиялық табиғаты әртүрлі талшықтардың құрылған ассортименті 12 атауға ие болады деп есептеген жағдайда, тек осылардан ғана комбинация құратын болсақ теория жүзінде 66 екілік [(11х12)/2] және 220 үштік [(10х11х12)/6] қоспалар комбинациясын құруға болады. Бұл комбинациялар әртүрлі құрамды қоспалар сәйкесігінің өзгерісін ескермейді. Егер бір химиялық құрамды талшықтардың физикалық құрылымының өзгеріс мүмкіндігін ескерсек пайда болатын комбинациялардың санының мүмкіндігі айтарлықтай ұлғаяды. Тәжірибеде текстиль матасына, бірінші кезекте тұтынушылық нарыққа қойылатын талаптар кешеніне жауап беретін қоспалардың теория жүзінде мүмкін болатын комбинациясының барлығына қатал таңдау жүргізілді. Негізгі талаптарға келесідей төмендегілерді жатқызуға болады:
- Тұтынушылық пен технология үнемділігінің артуы;
- Текстиль матасына жаңа эстетикалық қасиет беру немесе қалыптасқан эстетикалық қасиеттерін жақсарту;
- Текстиль матасының физика-механикалық көрсеткіштерін жақсарту.
XVI ТАЛШЫҚТАР ҚОСПАСЫНАН ЖАСАЛҒАН ТЕКСТИЛЬ МАТАЛАРЫН КОЛОРИРЛЕУ.
Кіріспе
Текстиль маталарын өндіру, пайдалану мен оған деген сұраныс аралас текстиль
маталары дәуіріне еніп кетті десек қателеспейтініміз анық. Соңғы 20 жылда
олардың маңызы қарқынды дамып келеді. Құрамында 100% бір типті талшықтардан
өндірілген текстиль маталары тіпті шығарылмайды. Тіпті хб және жүннен
жасалған текстиль маталарының таза деп маркіленген сұрыптарында олардың
физика-механикалық қасиеттерін жақсарту мақсатында бірнеше пайыз
синтетикалық полиэфирлі немесе полиамидті талшықтар қосылады.
Аралас текстиль маталары терминінің толықтай мағынасын дұрыс түсініп
алған жөн. Бұл анықтама матаға, тоқыма матасына және бейматаға қатысты
болады.
Аралас текстиль маталары табиғаты әртүрлі физикалық және химиялық
филаментті жіптер немесе талшықтар қоспасынан құралады. Бұл анықтамаға
филаментті жіптер қоспасынан, әртүрті типті тоқыма жібі қоспасынан,
табиғаты әртүрлі физикалық және химиялық штапельді талшықтардың
гомогенизделген қоспасынан алынған аралас тоқыма жібінен жасалған тоқыма
маталары, талшықтар қоспасынан жасалған бейматалы маталар, биокомпонентті
талшықтардын жасалған текстиль маталары жатады.
Егер химиялық табиғаты әртүрлі талшықтардың құрылған ассортименті 12 атауға
ие болады деп есептеген жағдайда, тек осылардан ғана комбинация құратын
болсақ теория жүзінде 66 екілік [(11х12)2] және 220 үштік [(10х11х12)6]
қоспалар комбинациясын құруға болады. Бұл комбинациялар әртүрлі құрамды
қоспалар сәйкесігінің өзгерісін ескермейді. Егер бір химиялық құрамды
талшықтардың физикалық құрылымының өзгеріс мүмкіндігін ескерсек пайда
болатын комбинациялардың санының мүмкіндігі айтарлықтай ұлғаяды. Тәжірибеде
текстиль матасына, бірінші кезекте тұтынушылық нарыққа қойылатын талаптар
кешеніне жауап беретін қоспалардың теория жүзінде мүмкін болатын
комбинациясының барлығына қатал таңдау жүргізілді. Негізгі талаптарға
келесідей төмендегілерді жатқызуға болады:
- Тұтынушылық пен технология үнемділігінің артуы;
- Текстиль матасына жаңа эстетикалық қасиет беру немесе қалыптасқан
эстетикалық қасиеттерін жақсарту;
- Текстиль матасының физика-механикалық көрсеткіштерін жақсарту.
Осы талаптарды ескере отырып араласқан текстиль маталарының ассортименті
құрылды, мұнда 40 бинарлы, және 23 үштік комбинация есептеледі. Тұтынушылық
маңызы бойынша бұл қоспалар тең дәрежелі емес. Олардың ішінде мүлтіксіз
үздіктері, сонымен қатар экзотикалықтары да бар.
Біз маңызы көбірек комбинацияларды, және бірінші кезекте полиэфирлі және
мақта талшықтарының қоспасын қарастырайық, ол 1995 жылы әлемдегі барлық
текстиль тұтынушылығының 16%-ын және аралас текстиль маталарының жалпы
көлемінің 55-60%-ын құрады.
Осы жылы барлық аралас текстиль маталары дүние жүзіндегі текстиль
тұтынуының 25-30%-ын құрады, бұл біз аралас текстиль маталарының дәуірінде
өмір сүріп жатқанымызды дәлелдейді. Өндіріс тәжірибесінде кеңінен таралған
және аралас текстиль маталарын пайдаланудағы ПЭмақта қоспасынан өзге
ПАмақта, ПЭжүн, мақтажүн, вискозды талшықжүн, ПАжүн, жүнПАН, вискозды
талшықПА қоспаларын да атап өткен жөн. Сонымен қоса оларға диференциалды
боялатын полиамиді және полиэфирлі талшықтарды да жатқызуға болады. Қазіргі
уақытта АҚШ-да катионды бояғыштармен боялатын полиэфирлі және полиамидті
талшықтар шығарылады. Бұл қабілет катионды бояғыштар ионды байланыспен
байланысатын сополимерлер қосындысы ретінде қышқылды топтар
(модифицирленген полиакрилонитрильді талшықтарға ұқсас) құрамын енгізуді
қамтамасыз етеді.
Бұл талшықтардың қышқылды және дисперсті бояғыштармен боялатын классикалық
полиамиді және полиэфирлі талшықтармен алмасуы қызықты коллориялық әсер
алуға мүмкіндік береді.
Танымалдылығы төменірек, бірақ кей жағдайда тәжірибелік қолданыс
табатындарға келесі қоспаларды жатқызуға болады: ПЭПА, ацетаттывискозды
және ПЭвискозды талшықтар.
Табиғи целлюлозды мақталы талшықтан басқа аз мөлшерде болса да табиғи
целлюлозды талшықтардың барлық өзге түрлері: зығыр, джут, рами және т.б.
пайланылады. Гидратцеллюлозды талшықтардан вискозды талшықтан басқа N-
метилморфолин ерітіндісінен экологиялық таза технология бойынша алынған
жаңа заман талшықтары (лиоцелл тектес) қолданылады.
Аралас текстиль маталарынан алуға ниеттенетін колористік әсер түріне
байланысты келесідей колористік (технологиялық) шешімдерді пайдаланады:
- Екі компонент те түс реңкі және интенсивтілігі бойынша бір түсті
иемденген жағдайда біркелкі (біртүсті, біртонда) түс алу мақсатында
бояу (басып шығару);
- Қоспаның бір немесе бірнеше компоненттері боялмайтын (ақ түсті
болып қала берген) жағдайда қоспа компонеттерінің бірінде бояуды
резервілеу;
- Қоспадағы компоненттер әртүрлі контрастты бояуға ие болғанда
меланжды әсерді алу. Контраст анық болуы мүмкін және бояу
интенсивтілігі, жарқырау мен түс реңкі бойынша айырықшалануы мүмкін
немесе интенсивтілігі бойынша ерекшеленеді.
Жекелеген құраушыларды бояуға кететін уақыт пен салыстырғанда қоспаны бояу
уақытының үнемді болуы маңызды. Бұл бірфазалы периодты немесе үздіксіз бояу
әдісімен (баспадағы бірдеңгейлі бекіту) жүзеге асады.
XVI. 1 Қоспалар классификациясы
Қоспалардың көптеген классификацисы бар (химиялық және физикалық табиғаты
бойынша, қоспадағы компоненттер сәйкестігі бойынша және т.б.), бірақ
колорист-технолог үшін қоспаларды колорирлеуде қолданылатын бояғыштардың
классы мен түрін таңдауға негізделген классификацияны таңдау дұрыс.
Егер бояғыштардың барлық классын үш топшаға бөлетін болсақ: анионды топ
(А), катионды топ (К) және дисперсті топ (Д), сәйкесінше мүмкін болатын
барлық екілік және үштік қоспаларды осы үш топтың бояғыштарын пайдалану
қажеттілігіне байланыстыкелесідей етіп болуге болады: А, АК, АКД, АД, КД,
Д. Біз бұл классификацияға пигменттерді қоспадық, себебі олармен кез-келген
затты бояуға және бояуды босып шығаруға болады.
Мұндай маркілеу былайша түсіндіріледі:
А – қоспаны анионды табиғатты бояғыштармен колорирлеуге болады;
АК – қоспаны анионды және катионды табиғатты бояғыштар қоспасымен
колорирлеуге болады;
АКД – қоспаны анионды және катионды табиғатты бояғыштар қоспасымен және
дисперсті бояғыштармен колорирлеуге болады;
АД – қоспаны анионды және дисперсті бояғыштар қоспасымен колорирлеуге
болады;
КД - қоспаны катионды және дисперсті бояғыштар қоспасымен колорирлеуге
болады;
Д - қоспаны дисперсті бояғыштармен ғана колорирлеуге болады;
А тобындағы анионды бояғыштар топшасына бояғыштардың алты классы енеді,
соның ішіндегі бесеуі целлюлозды талшықтар үшін пайдаланылады: тікелей,
белсенді, күкіртті, кубты, азоидты(талшықта синтезделетін ерімейтін
азодақтар). Қышқылды бояғыштар ақуызды және полиамидтә талшықтарды бояйды.
Келтірілген классификация қоспаларды колорирлеуге арналған бояғыштардың
класстар комбинациясының кең таңдауын ұсынады. Дегенмен тәжірибе жүзінде
бояғыштар класының кей комбинациялары ғана тапсырмалардан, бірінші кезекте
технолгияның экономикалық тиімділігі тапсырмасынан өтті. Бояғыштар классы
мен аралас текстиль маталарын колорирлеу технологиясын таңдауда келесі
факторларды ескерген жөн:
- Қойылған колористі тапсырма қандай: біртонды эффект "үндестік
үндестікке", құрастырылғандағы біреуінің резервирленуі және т.б.;
- Бояу беріктігіне деген тұтынушының талаптары;
- Соңғы өңдеу талаптарында алынған бояудың беріктігі;
- Колорирлеу талаптарына құрастырылған қоспаның беріктігі;
- Түрлі құрастырылған қоспалар үшін қолданылатын бояғыштар
класстарының сәйкестігі;
- Қажетті құралдарды таңдау мүмкіндіктері;
- ТВВ мен бояғыштардың құны;
- Барлық колорирлеу циклының экономикасы.
Технолог-колрирст үшін қоспаны құрайтын табиғи талшықтар бойынша (табиғи,
жасанды, синтетикалық) аралас текстиль маталардың классификациясы маңызды
болып келеді.
Бұл классификация бойынша аралас текстиль маталарын келесі топтар бойынша
бөлуге болады:
- Табиғи талшықтардан құралған;
- Табиғи және жасанды талшықтардан құралған;
- Табиға және синтетикалық талшықтардан құралған;
- Жасанды талшықтардан құралған;
- Жасанды және синтетикалық талшықтардан құралған;
- Синтетикалық талшықтардан құралған.
Қиындықтарды қарастырған кезде қоспаларды берілген классификациясы бойынша
қосымша талдау жасаймыз, бірақ А, АК және т.б. классификацияларын ескере
отырып.
XVI.2.Табиғи және жасанды талшықтарының қоспаларынан жасалған текстиль
маталарын колорирлеу
Табиғи және жасанды талшықтарын қоспаның бір тобы бойынша карастыратын
боламыз. Жасанды талшықтар түрлі физикалық құрылымның және түрлі алу
әдістерінің (вискозды, жоғарымодульді және т.б.) гидратцеллюлозды
талшықтар мен ацетатты (уксусқышқылды эфирлі целлюлоздар). Күрделі эфирлі
целлюлоздар болып келетін өзінің колориристті қасиеттері бойынша целлюлозды
талшықтардан ерешеленеді және синтетикалыққа жақынырақ болып келеді
(гидрофобты, дисперсті бояғыштармен боялынады). Табиғи және жасанды
талшықтардан жасалған аралас текстиль маталарының өнімі екі себеппен
мотивирленеді:
- Қымбат табиғи талшықтарға (жүн,мақта, зығыр) арзан жасандылардың
(гидратцеллюлозды, ацетатты) қосындының арқасында олардың сапасының
нашарлануысыз өнімнің құны арзандалу мүмкіндігі;
- Жаңа тұтынулы қасиеттерінің берілуі (эстетикалық, физика-
механикалық және т.б.)
Нақты колористі эффектлерінің жетістігі бойынша келесі сорбционды
қасиеттерінен бояғыштарды қолдануға болады:
А) бір табиғи туындысы бар бояғыштармен колорирлеу, яғни құралған
қоспаларға қатысы бойынша жақын собционды бейімдігі. Мұндай қоспаларының
мысалдары табғи жібек пен жүннің қоспалары (қышқыл, белсенді бояғыштармен
колорирлеу) немесе түрлі физикалық құрылымның (азоидті, күкіртті, кубты,
белсенді, тура бояғыштармен колорирлеу) целлюлозды талшықтар қоспасынан
жасалған текстиль маталары болып келеді. Мұндай жағдайда тегіс бояу алу өте
қиын және "үндестіктен үндестікке" эффектісін алу оңай болып келеді. Бұл
жағдайда бояу технологиясы бірваннды әдіс бойынша жүзеге асады;
Б) құралған қоспалардан жасалған түрлі табиғи туындыларының әрбір
бояғыштарды колроирлеу. Мысалы, протеиндер мен целлюлозды талшықтардың
қоспасы. Бұл жағдайда да тегіс бояуға жету қиын. Әрбір класстан (қышқылды,
белсенді, тура) бояғыштарының нақты маркаларына сәйкес ала отырып,
"үндестіктен үндестікке" боуы немесе меланжелі эффектіні алу қиын емес.
Жеткілікті қымбат және жалғастырмалы процесс жасайтын бояу технологиясы
еківанналы әдісі бойынша жүзеге асады.
Егер екітүсті меланжелі эффектіні алу (М), құрылған қоспаларының бірін
резервирлеу (Р), екі компоненттің біртекті бояу (О) сияқты формуландыру
мүмкіндіктері мен колоритті мақсаттар болса, онда аралас текстиль
маталардың әрбір типі үшін келесі жетерлік колористті эффектлкрді анықтауға
болады (21-кесте).
А жағдайы (бір табиғи туындыларының бояғыштары) бойыншабіртекті эффектіге
қол жеткізу үшін сорбцияда бояудың екі құралған қоспасымен айырмашылық
азаюдың мақсатымен бояу, жұмыс уақыты (уақыт, температура) мен бояу
рецептурасында (рН, электролит, ТВВ) таңдау күрделі қиындық туындайды.
Б жағдайы (түрлі табиғи туындының бояғыштары) бойынша бояу таңдауы
жеңілдейді, алайда басқа деструкцияға әсер етілмейтін бір компоненттің
колорирлеудің талабын таңдау мен түрлі әсерлерге (О,М) бояу беріктігінің
жақын мағынасы,бояу бойынша бірдей түс пен түр (О) қамтамасыз ететін түрлі
класстардың бояуларын таңдау қиындық болып қалады.
Целлюлозды талшықтармен қоспада жүн үшін қышқылды бояғыштарды қолдану
қышқылды орта целлюлоздың қышқыл гидолизіне әсерленбеу керек; аққуыз
ташықтардың сілтілі гидролизіне ісерленбеуі үшін сілтілі орта күкіртті және
кубты бояғыштармен құралған целлюлозды бояуда осы қалыпта болу керек.
Түрлі химиялық табиғаттың талшықтарынан (целлюлоздыаққуызды,
целлюлоздыацетатты, аққуыздыацетатты) тұратын құрылған қоспаның тек бірін
бояудыңолористті тапсырмасы шешілген кезде келесі мағлұматпен басқару
қажет:
- Екінші қрылғанға минимум (нөлге тең) туындысы бар бояғыштардың
маркаларын және класстарын таңдау;
- Екінші құрылған қоспасын бояуды резервирленген заттар қосындысы;
- Екінші құрылған қоспасының резервирлеуіне мүмкіндік туғызатын
колорирлеудың жұмыс уақыты мен рецептурасын таңдау;
- Талшықтан фиксирленбеген бояғыштарды кетіру үшін соңғы стадиясында
дұрыстап жуу (көпіршіктеу).
Табиғи және жасанды целлюлозды талшықтардың қоспаларын колорирлеу.
Бұл аралас текстиль маталарының топтарынан үлкен маңызын білдіретіндер:
мақтазығыр, мақтавискозды талшық, вискоздыацетатты талшық. Целлюлозды
талшықтан жасалған қоспаларының алғашқы екі типтері бір химиялық, бірақ бір
класстың бояғыштармен колорирленетін түрлі физикалық құрылымнан тұрады.
Түрлі физикалық құрылымдағы целлюлозды талшықтардың диффузиялы
сіңіргіштігімен және сорбционды қабілетімен тегіс бояуда қиындықтар
туындайды.
Талшықтың собционды қабілет пен диффузиялы сіңіргіштік бояу процессінің екі
жағынан ісерін береді. Сорбционды қабілет бояудың ұзақтжалғастырылуындағы
тепе-теңдікке жақын жағдайда талшықпен сорбирленуге қабілетті бояғыштарының
максималды көлемін анықтайды. Диффузиялы сіңіргіштік бояу жылдамдығын
анықтайдлы. Осы екі факторлар аралас текстиль маталарының колорирлеуде
ескерілуі қажет.
Сорбционды қабілет тураға жақын араларвында тығыз байланысы бар талшықтың
суммарлы ішкі қабатымен немесе бос көлемнің үлкендігімен анықталады.
Талшықтың бос көлемді жіне суммарлы ішкі қабат олардың ортақ кеуектінің,
яғни криссталды және аморфты облыстарының әсеріне байланысты. Диффузиялы
сіңіргішітік сонымен қатар криссталды және аморфты облыстарынан,
саңылаулардың орта өлшемдерінен, талшықтың ішкі қабатының қабілетінен және
талшықтың молфологиясының тарқатылуына байланысты. Жоғары берілген
теориялық оймен байлнысты целлюлозды талшықтардан жасалған қоспаларды
колорирлеудің тәжірибесі келесі ұсыныстарды формуландыруға мүмкіндік
береді:
- Жоғары емес температураны мүмкіндігінше қолдану;
- Электролиттің жоғары концентрациясын қолданбау;
- Мүмкіндігінше жарық түске колорирлеу, өйткені физикалық құрылымында
қара түстерде айымашылық қатты байқалады. Әсіресе, тегіс бояуды
қоңыр, көк, қара жасыл түстерде тегіс бояу қиын болады;
- Әрбір құрылған үшін максимум собцияға жететін түрлі температурада
бояу;
- Тегістелмейінше бояуды жалғастыру;
- Талшықтың физикалық құрылымында айырмашылықты минималды анықталатын
бояуларды (бояу өндірісі кеңестерін береді) таңдау.
XVI.3.1.Мақта мен зығыр қоспасы
Бұл қоспаның спецификалық ерекшелігі мақтамен салыстыру бойынша зығырдың
диффузиялы сіңіргіштігінің аздығы жіне мерсеризірілмеген мақта мен зығырдың
сорбционды ерекшелігінің жақын мағынаы ьолып келеді. Зығырдың төмен
диффузиялық сіңіргіштігі талшықтың ішкі қабатын жабатын пектинді заттар
қорғаныс бетінің ерекшелігі болып келеді.
Бұл диффузиялы барьердің жетуі үшін пектинді заттардың жұмсаруын
туындататын бояу температураын көтермелеу.
Мамық пен зығыр қоспасын жиі тура, кубы және белсенді бояғыштармен
колорирлейді. Тура бояғыштармен бояу мақтадан жасалған текстиль маталарын
бояуына жақын режимі бойынша өткізіледі, бірақ жоғарғы температурада зығыр
зиян тигізе алатын карбонат натрияның Na2CO3 қосындысыз. Диффузия тездету
үшін төменгі температурада кубты бояғыштармен бояу жағдайда пектинді
заттарды жұмсартатын бояу ваннасына жуғыш қосылады. Бояу температурасы 60°C-
тан төмен болмауы керек, бірақ лейкоқосындыларын туындататын температураға
дейін жқғары емес. Тудырғыш ретінде дитионит натрияны қолданады.
Индантренды қатардың көк маркалар кубты бояғыштарын бояған кезде сульфид
натрия қолданылуы мүмкін, қайнатудың температурасында бояу өткізіледі.
Белсенді бояғыштармен колорирлеу мақтаға арналған рецептура мен режим
бойынша теді, бірақ бояғыш типтерін және фиксация режимін жоғарғы
температура және төменгі сілті құрамдымен (жоғарғы сілті құпталмайды
(NaHCO3,Na2CO3)) таңдалады.
XVI.3.2.Мақта мен вискозды талшықтар қоспасы
Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Текстиль маталарын өндіру, пайдалану мен оған деген сұраныс аралас текстиль
маталары дәуіріне еніп кетті десек қателеспейтініміз анық. Соңғы 20 жылда
олардың маңызы қарқынды дамып келеді. Құрамында 100% бір типті талшықтардан
өндірілген текстиль маталары тіпті шығарылмайды. Тіпті хб және жүннен
жасалған текстиль маталарының таза деп маркіленген сұрыптарында олардың
физика-механикалық қасиеттерін жақсарту мақсатында бірнеше пайыз
синтетикалық полиэфирлі немесе полиамидті талшықтар қосылады.
Аралас текстиль маталары терминінің толықтай мағынасын дұрыс түсініп
алған жөн. Бұл анықтама матаға, тоқыма матасына және бейматаға қатысты
болады.
Аралас текстиль маталары табиғаты әртүрлі физикалық және химиялық
филаментті жіптер немесе талшықтар қоспасынан құралады. Бұл анықтамаға
филаментті жіптер қоспасынан, әртүрті типті тоқыма жібі қоспасынан,
табиғаты әртүрлі физикалық және химиялық штапельді талшықтардың
гомогенизделген қоспасынан алынған аралас тоқыма жібінен жасалған тоқыма
маталары, талшықтар қоспасынан жасалған бейматалы маталар, биокомпонентті
талшықтардын жасалған текстиль маталары жатады.
Егер химиялық табиғаты әртүрлі талшықтардың құрылған ассортименті 12 атауға
ие болады деп есептеген жағдайда, тек осылардан ғана комбинация құратын
болсақ теория жүзінде 66 екілік [(11х12)2] және 220 үштік [(10х11х12)6]
қоспалар комбинациясын құруға болады. Бұл комбинациялар әртүрлі құрамды
қоспалар сәйкесігінің өзгерісін ескермейді. Егер бір химиялық құрамды
талшықтардың физикалық құрылымының өзгеріс мүмкіндігін ескерсек пайда
болатын комбинациялардың санының мүмкіндігі айтарлықтай ұлғаяды. Тәжірибеде
текстиль матасына, бірінші кезекте тұтынушылық нарыққа қойылатын талаптар
кешеніне жауап беретін қоспалардың теория жүзінде мүмкін болатын
комбинациясының барлығына қатал таңдау жүргізілді. Негізгі талаптарға
келесідей төмендегілерді жатқызуға болады:
- Тұтынушылық пен технология үнемділігінің артуы;
- Текстиль матасына жаңа эстетикалық қасиет беру немесе қалыптасқан
эстетикалық қасиеттерін жақсарту;
- Текстиль матасының физика-механикалық көрсеткіштерін жақсарту.
Осы талаптарды ескере отырып араласқан текстиль маталарының ассортименті
құрылды, мұнда 40 бинарлы, және 23 үштік комбинация есептеледі. Тұтынушылық
маңызы бойынша бұл қоспалар тең дәрежелі емес. Олардың ішінде мүлтіксіз
үздіктері, сонымен қатар экзотикалықтары да бар.
Біз маңызы көбірек комбинацияларды, және бірінші кезекте полиэфирлі және
мақта талшықтарының қоспасын қарастырайық, ол 1995 жылы әлемдегі барлық
текстиль тұтынушылығының 16%-ын және аралас текстиль маталарының жалпы
көлемінің 55-60%-ын құрады.
Осы жылы барлық аралас текстиль маталары дүние жүзіндегі текстиль
тұтынуының 25-30%-ын құрады, бұл біз аралас текстиль маталарының дәуірінде
өмір сүріп жатқанымызды дәлелдейді. Өндіріс тәжірибесінде кеңінен таралған
және аралас текстиль маталарын пайдаланудағы ПЭмақта қоспасынан өзге
ПАмақта, ПЭжүн, мақтажүн, вискозды талшықжүн, ПАжүн, жүнПАН, вискозды
талшықПА қоспаларын да атап өткен жөн. Сонымен қоса оларға диференциалды
боялатын полиамиді және полиэфирлі талшықтарды да жатқызуға болады. Қазіргі
уақытта АҚШ-да катионды бояғыштармен боялатын полиэфирлі және полиамидті
талшықтар шығарылады. Бұл қабілет катионды бояғыштар ионды байланыспен
байланысатын сополимерлер қосындысы ретінде қышқылды топтар
(модифицирленген полиакрилонитрильді талшықтарға ұқсас) құрамын енгізуді
қамтамасыз етеді.
Бұл талшықтардың қышқылды және дисперсті бояғыштармен боялатын классикалық
полиамиді және полиэфирлі талшықтармен алмасуы қызықты коллориялық әсер
алуға мүмкіндік береді.
Танымалдылығы төменірек, бірақ кей жағдайда тәжірибелік қолданыс
табатындарға келесі қоспаларды жатқызуға болады: ПЭПА, ацетаттывискозды
және ПЭвискозды талшықтар.
Табиғи целлюлозды мақталы талшықтан басқа аз мөлшерде болса да табиғи
целлюлозды талшықтардың барлық өзге түрлері: зығыр, джут, рами және т.б.
пайланылады. Гидратцеллюлозды талшықтардан вискозды талшықтан басқа N-
метилморфолин ерітіндісінен экологиялық таза технология бойынша алынған
жаңа заман талшықтары (лиоцелл тектес) қолданылады.
Аралас текстиль маталарынан алуға ниеттенетін колористік әсер түріне
байланысты келесідей колористік (технологиялық) шешімдерді пайдаланады:
- Екі компонент те түс реңкі және интенсивтілігі бойынша бір түсті
иемденген жағдайда біркелкі (біртүсті, біртонда) түс алу мақсатында
бояу (басып шығару);
- Қоспаның бір немесе бірнеше компоненттері боялмайтын (ақ түсті
болып қала берген) жағдайда қоспа компонеттерінің бірінде бояуды
резервілеу;
- Қоспадағы компоненттер әртүрлі контрастты бояуға ие болғанда
меланжды әсерді алу. Контраст анық болуы мүмкін және бояу
интенсивтілігі, жарқырау мен түс реңкі бойынша айырықшалануы мүмкін
немесе интенсивтілігі бойынша ерекшеленеді.
Жекелеген құраушыларды бояуға кететін уақыт пен салыстырғанда қоспаны бояу
уақытының үнемді болуы маңызды. Бұл бірфазалы периодты немесе үздіксіз бояу
әдісімен (баспадағы бірдеңгейлі бекіту) жүзеге асады.
XVI. 1 Қоспалар классификациясы
Қоспалардың көптеген классификацисы бар (химиялық және физикалық табиғаты
бойынша, қоспадағы компоненттер сәйкестігі бойынша және т.б.), бірақ
колорист-технолог үшін қоспаларды колорирлеуде қолданылатын бояғыштардың
классы мен түрін таңдауға негізделген классификацияны таңдау дұрыс.
Егер бояғыштардың барлық классын үш топшаға бөлетін болсақ: анионды топ
(А), катионды топ (К) және дисперсті топ (Д), сәйкесінше мүмкін болатын
барлық екілік және үштік қоспаларды осы үш топтың бояғыштарын пайдалану
қажеттілігіне байланыстыкелесідей етіп болуге болады: А, АК, АКД, АД, КД,
Д. Біз бұл классификацияға пигменттерді қоспадық, себебі олармен кез-келген
затты бояуға және бояуды босып шығаруға болады.
Мұндай маркілеу былайша түсіндіріледі:
А – қоспаны анионды табиғатты бояғыштармен колорирлеуге болады;
АК – қоспаны анионды және катионды табиғатты бояғыштар қоспасымен
колорирлеуге болады;
АКД – қоспаны анионды және катионды табиғатты бояғыштар қоспасымен және
дисперсті бояғыштармен колорирлеуге болады;
АД – қоспаны анионды және дисперсті бояғыштар қоспасымен колорирлеуге
болады;
КД - қоспаны катионды және дисперсті бояғыштар қоспасымен колорирлеуге
болады;
Д - қоспаны дисперсті бояғыштармен ғана колорирлеуге болады;
А тобындағы анионды бояғыштар топшасына бояғыштардың алты классы енеді,
соның ішіндегі бесеуі целлюлозды талшықтар үшін пайдаланылады: тікелей,
белсенді, күкіртті, кубты, азоидты(талшықта синтезделетін ерімейтін
азодақтар). Қышқылды бояғыштар ақуызды және полиамидтә талшықтарды бояйды.
Келтірілген классификация қоспаларды колорирлеуге арналған бояғыштардың
класстар комбинациясының кең таңдауын ұсынады. Дегенмен тәжірибе жүзінде
бояғыштар класының кей комбинациялары ғана тапсырмалардан, бірінші кезекте
технолгияның экономикалық тиімділігі тапсырмасынан өтті. Бояғыштар классы
мен аралас текстиль маталарын колорирлеу технологиясын таңдауда келесі
факторларды ескерген жөн:
- Қойылған колористі тапсырма қандай: біртонды эффект "үндестік
үндестікке", құрастырылғандағы біреуінің резервирленуі және т.б.;
- Бояу беріктігіне деген тұтынушының талаптары;
- Соңғы өңдеу талаптарында алынған бояудың беріктігі;
- Колорирлеу талаптарына құрастырылған қоспаның беріктігі;
- Түрлі құрастырылған қоспалар үшін қолданылатын бояғыштар
класстарының сәйкестігі;
- Қажетті құралдарды таңдау мүмкіндіктері;
- ТВВ мен бояғыштардың құны;
- Барлық колорирлеу циклының экономикасы.
Технолог-колрирст үшін қоспаны құрайтын табиғи талшықтар бойынша (табиғи,
жасанды, синтетикалық) аралас текстиль маталардың классификациясы маңызды
болып келеді.
Бұл классификация бойынша аралас текстиль маталарын келесі топтар бойынша
бөлуге болады:
- Табиғи талшықтардан құралған;
- Табиғи және жасанды талшықтардан құралған;
- Табиға және синтетикалық талшықтардан құралған;
- Жасанды талшықтардан құралған;
- Жасанды және синтетикалық талшықтардан құралған;
- Синтетикалық талшықтардан құралған.
Қиындықтарды қарастырған кезде қоспаларды берілген классификациясы бойынша
қосымша талдау жасаймыз, бірақ А, АК және т.б. классификацияларын ескере
отырып.
XVI.2.Табиғи және жасанды талшықтарының қоспаларынан жасалған текстиль
маталарын колорирлеу
Табиғи және жасанды талшықтарын қоспаның бір тобы бойынша карастыратын
боламыз. Жасанды талшықтар түрлі физикалық құрылымның және түрлі алу
әдістерінің (вискозды, жоғарымодульді және т.б.) гидратцеллюлозды
талшықтар мен ацетатты (уксусқышқылды эфирлі целлюлоздар). Күрделі эфирлі
целлюлоздар болып келетін өзінің колориристті қасиеттері бойынша целлюлозды
талшықтардан ерешеленеді және синтетикалыққа жақынырақ болып келеді
(гидрофобты, дисперсті бояғыштармен боялынады). Табиғи және жасанды
талшықтардан жасалған аралас текстиль маталарының өнімі екі себеппен
мотивирленеді:
- Қымбат табиғи талшықтарға (жүн,мақта, зығыр) арзан жасандылардың
(гидратцеллюлозды, ацетатты) қосындының арқасында олардың сапасының
нашарлануысыз өнімнің құны арзандалу мүмкіндігі;
- Жаңа тұтынулы қасиеттерінің берілуі (эстетикалық, физика-
механикалық және т.б.)
Нақты колористі эффектлерінің жетістігі бойынша келесі сорбционды
қасиеттерінен бояғыштарды қолдануға болады:
А) бір табиғи туындысы бар бояғыштармен колорирлеу, яғни құралған
қоспаларға қатысы бойынша жақын собционды бейімдігі. Мұндай қоспаларының
мысалдары табғи жібек пен жүннің қоспалары (қышқыл, белсенді бояғыштармен
колорирлеу) немесе түрлі физикалық құрылымның (азоидті, күкіртті, кубты,
белсенді, тура бояғыштармен колорирлеу) целлюлозды талшықтар қоспасынан
жасалған текстиль маталары болып келеді. Мұндай жағдайда тегіс бояу алу өте
қиын және "үндестіктен үндестікке" эффектісін алу оңай болып келеді. Бұл
жағдайда бояу технологиясы бірваннды әдіс бойынша жүзеге асады;
Б) құралған қоспалардан жасалған түрлі табиғи туындыларының әрбір
бояғыштарды колроирлеу. Мысалы, протеиндер мен целлюлозды талшықтардың
қоспасы. Бұл жағдайда да тегіс бояуға жету қиын. Әрбір класстан (қышқылды,
белсенді, тура) бояғыштарының нақты маркаларына сәйкес ала отырып,
"үндестіктен үндестікке" боуы немесе меланжелі эффектіні алу қиын емес.
Жеткілікті қымбат және жалғастырмалы процесс жасайтын бояу технологиясы
еківанналы әдісі бойынша жүзеге асады.
Егер екітүсті меланжелі эффектіні алу (М), құрылған қоспаларының бірін
резервирлеу (Р), екі компоненттің біртекті бояу (О) сияқты формуландыру
мүмкіндіктері мен колоритті мақсаттар болса, онда аралас текстиль
маталардың әрбір типі үшін келесі жетерлік колористті эффектлкрді анықтауға
болады (21-кесте).
А жағдайы (бір табиғи туындыларының бояғыштары) бойыншабіртекті эффектіге
қол жеткізу үшін сорбцияда бояудың екі құралған қоспасымен айырмашылық
азаюдың мақсатымен бояу, жұмыс уақыты (уақыт, температура) мен бояу
рецептурасында (рН, электролит, ТВВ) таңдау күрделі қиындық туындайды.
Б жағдайы (түрлі табиғи туындының бояғыштары) бойынша бояу таңдауы
жеңілдейді, алайда басқа деструкцияға әсер етілмейтін бір компоненттің
колорирлеудің талабын таңдау мен түрлі әсерлерге (О,М) бояу беріктігінің
жақын мағынасы,бояу бойынша бірдей түс пен түр (О) қамтамасыз ететін түрлі
класстардың бояуларын таңдау қиындық болып қалады.
Целлюлозды талшықтармен қоспада жүн үшін қышқылды бояғыштарды қолдану
қышқылды орта целлюлоздың қышқыл гидолизіне әсерленбеу керек; аққуыз
ташықтардың сілтілі гидролизіне ісерленбеуі үшін сілтілі орта күкіртті және
кубты бояғыштармен құралған целлюлозды бояуда осы қалыпта болу керек.
Түрлі химиялық табиғаттың талшықтарынан (целлюлоздыаққуызды,
целлюлоздыацетатты, аққуыздыацетатты) тұратын құрылған қоспаның тек бірін
бояудыңолористті тапсырмасы шешілген кезде келесі мағлұматпен басқару
қажет:
- Екінші қрылғанға минимум (нөлге тең) туындысы бар бояғыштардың
маркаларын және класстарын таңдау;
- Екінші құрылған қоспасын бояуды резервирленген заттар қосындысы;
- Екінші құрылған қоспасының резервирлеуіне мүмкіндік туғызатын
колорирлеудың жұмыс уақыты мен рецептурасын таңдау;
- Талшықтан фиксирленбеген бояғыштарды кетіру үшін соңғы стадиясында
дұрыстап жуу (көпіршіктеу).
Табиғи және жасанды целлюлозды талшықтардың қоспаларын колорирлеу.
Бұл аралас текстиль маталарының топтарынан үлкен маңызын білдіретіндер:
мақтазығыр, мақтавискозды талшық, вискоздыацетатты талшық. Целлюлозды
талшықтан жасалған қоспаларының алғашқы екі типтері бір химиялық, бірақ бір
класстың бояғыштармен колорирленетін түрлі физикалық құрылымнан тұрады.
Түрлі физикалық құрылымдағы целлюлозды талшықтардың диффузиялы
сіңіргіштігімен және сорбционды қабілетімен тегіс бояуда қиындықтар
туындайды.
Талшықтың собционды қабілет пен диффузиялы сіңіргіштік бояу процессінің екі
жағынан ісерін береді. Сорбционды қабілет бояудың ұзақтжалғастырылуындағы
тепе-теңдікке жақын жағдайда талшықпен сорбирленуге қабілетті бояғыштарының
максималды көлемін анықтайды. Диффузиялы сіңіргіштік бояу жылдамдығын
анықтайдлы. Осы екі факторлар аралас текстиль маталарының колорирлеуде
ескерілуі қажет.
Сорбционды қабілет тураға жақын араларвында тығыз байланысы бар талшықтың
суммарлы ішкі қабатымен немесе бос көлемнің үлкендігімен анықталады.
Талшықтың бос көлемді жіне суммарлы ішкі қабат олардың ортақ кеуектінің,
яғни криссталды және аморфты облыстарының әсеріне байланысты. Диффузиялы
сіңіргішітік сонымен қатар криссталды және аморфты облыстарынан,
саңылаулардың орта өлшемдерінен, талшықтың ішкі қабатының қабілетінен және
талшықтың молфологиясының тарқатылуына байланысты. Жоғары берілген
теориялық оймен байлнысты целлюлозды талшықтардан жасалған қоспаларды
колорирлеудің тәжірибесі келесі ұсыныстарды формуландыруға мүмкіндік
береді:
- Жоғары емес температураны мүмкіндігінше қолдану;
- Электролиттің жоғары концентрациясын қолданбау;
- Мүмкіндігінше жарық түске колорирлеу, өйткені физикалық құрылымында
қара түстерде айымашылық қатты байқалады. Әсіресе, тегіс бояуды
қоңыр, көк, қара жасыл түстерде тегіс бояу қиын болады;
- Әрбір құрылған үшін максимум собцияға жететін түрлі температурада
бояу;
- Тегістелмейінше бояуды жалғастыру;
- Талшықтың физикалық құрылымында айырмашылықты минималды анықталатын
бояуларды (бояу өндірісі кеңестерін береді) таңдау.
XVI.3.1.Мақта мен зығыр қоспасы
Бұл қоспаның спецификалық ерекшелігі мақтамен салыстыру бойынша зығырдың
диффузиялы сіңіргіштігінің аздығы жіне мерсеризірілмеген мақта мен зығырдың
сорбционды ерекшелігінің жақын мағынаы ьолып келеді. Зығырдың төмен
диффузиялық сіңіргіштігі талшықтың ішкі қабатын жабатын пектинді заттар
қорғаныс бетінің ерекшелігі болып келеді.
Бұл диффузиялы барьердің жетуі үшін пектинді заттардың жұмсаруын
туындататын бояу температураын көтермелеу.
Мамық пен зығыр қоспасын жиі тура, кубы және белсенді бояғыштармен
колорирлейді. Тура бояғыштармен бояу мақтадан жасалған текстиль маталарын
бояуына жақын режимі бойынша өткізіледі, бірақ жоғарғы температурада зығыр
зиян тигізе алатын карбонат натрияның Na2CO3 қосындысыз. Диффузия тездету
үшін төменгі температурада кубты бояғыштармен бояу жағдайда пектинді
заттарды жұмсартатын бояу ваннасына жуғыш қосылады. Бояу температурасы 60°C-
тан төмен болмауы керек, бірақ лейкоқосындыларын туындататын температураға
дейін жқғары емес. Тудырғыш ретінде дитионит натрияны қолданады.
Индантренды қатардың көк маркалар кубты бояғыштарын бояған кезде сульфид
натрия қолданылуы мүмкін, қайнатудың температурасында бояу өткізіледі.
Белсенді бояғыштармен колорирлеу мақтаға арналған рецептура мен режим
бойынша теді, бірақ бояғыш типтерін және фиксация режимін жоғарғы
температура және төменгі сілті құрамдымен (жоғарғы сілті құпталмайды
(NaHCO3,Na2CO3)) таңдалады.
XVI.3.2.Мақта мен вискозды талшықтар қоспасы
Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz