Генетика және оның жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі орны

Жоспар:

І. Кіріспе

а) Генетика және оның жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі орны,

ІІ. Негізгі бөлім
а) Генетика ғылымының даму кезеңдері
ә) Бұрынғы КСРО.да генетика ғылымы даму тарихының тоқырау кезеңі.
б) Қазақстанда генетика ғылымының дамуы

ІІІ. Қорытынды
а) Генетиканың басқа ғылымдармен байланысы және практикадағы маңызы

ІV. Қолданылған әдебиеттер

Қолданылған әдебиеттер:

1. А. Сартаев, М. Гильманов - "Жалпы биология", оқулық, Алматы 2006ж.
2. Р. Берсімбаев, К. Мұхамбетжанов - "Қазақстан", ұлттық энциклопедия, 2 том, Алматы 1999ж., 647-648б.,

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Генетика және оның жаратылыстану ғылымдары жүйесіндеіі орны.

Генетика — барлық тірі организмдерге тән екі қасиетті - тұқым
қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін биология ғылымының негізгі бір
саласы.
Адам баласы ерте кезден үй жануарлары мен өсімдіктердің түрлерін
көбейту мақсатында будандастыру жүргізген. Олар бір түрге жататын мал
тұқымдарын, өсімдік сорттарын және бір-бірінен ерекше белгілері бар
дақылдарды таңдап алып, будандастырып отырған. Алынған ұрпақты ата-анасымен
салыстыру нәтижесінде белгілері мен ерекше қасиеттерінің тұкым қуалау
ерекшелігін байқаған. Адамдарды тұқым қуалаушылықтың үш қасиеті
қызықтырған:
бірінші — ата-ана белгілері мен ұрпақ белгілерінің ұксас болуы;
екінші — ұрпақ белгілерінің ата-ана белгілерінен өзгеше болуы;
үшінші — кейбір ұрпақтарда арғы ата-баба қасиеттерінің қайта-лануы.
Біздің заманымызға дейінгі I ғасырда Рим философы Лукреций кейде
балалар өздерінің ата-әжелеріне ұқсас болатынын байқаған, ал жүз жыл өткен
соң, Плиний дені сау ата-анадан кемтар бала дүниеге келетінін, кемтар ата-
анадан сау немесе дәл ата-анасындай кемтар бала туатынын жазған.
Түқым қуалаушылық деп организмдердің өз белгілері мен қасиеттерінің
ұрпағында қайталанып көрінуін айтады. Өзгергіштік организмдердің жаңа
белгілер мен қасиеттерге ие болуы. Тірі организмдердің бұл екі қасиетін бір-
бірінен бөліп қарауға болмайды. Оларсыз эволюция жоқ. Өзгергіштік эволюция
процесін үздіксіз материалмен қамтамасыз етсе, ал тұқым қуалаушылық оның
нәтижесін қалыптастырып отырады. Өзгергіштік бір түр ішіндегі дараның өзара
айырмашылықтарын көрсетсе, ал тұқымқуалаушылық сол белгілердің ұрпақтан-
ұрпаққа берілуін қамтамасыз етеді. Өсімдіктер мен жануарлардың сан алуан
түрлері және олардың тіршілік ортасына бейімделуі осы тұқым қуалаушылық пен
өзгергіштіктің нәтижесінде қалыптасады. Өзгергіштік — бұл әртүрлілік.
Жер бетінде өсімдіктердің 500 мыңдай, жануарлардың 1,5 миллиондай,
микроорганизмдердің 3 мыңдай түрлері бар екені белгілі. Қазақстанда
өсімдіктердің 6 мыңдай түрі бар. Мәдени өсімдіктердің түрлері 210-нан
асады.
Әр түрге жататын организмдер өздеріне тән белгілер мен қасиет-терін
ұрпақтан-ұрпаққа беріп, өз ерекшеліктерін сақтап отырады.

Генетика ғылымының даму кезеңдері.

Ерте заманнан-ақ адам саналы түрде қолдан будандастыру тәсілін
қолданып, өсімдіктер мен жануарлардын жабайы түрлерінен қазіргі мәдени
түрлерін шығарды. Сол уақыттың езінде бір егістік алаңға екі түрге жататын
дақыддардың тұқымдарын егуге болмайтынын білген. Сондай-ақ асыл тұқымды
малдарды шыққан тегі белгісіз малдармен будандастырмаған
Генетиканың даму тарихын зерттеушілер үш кезеңге бөледі.
Бірінші кезең — 1900—1910 жылға дейін.
Екінші кезең — 1911—1953 жылға дейін.
Үшінші кезең — 1953 жылдан казірге дейін.
Генетика ғылымы даму тарихының басқа биология ғылымдарының дамуымен
салыстырғанда өз ерекшелігі бар. Бұл ғылымның негізгі заңдарын ашқан физика
пәнінің мұғалімі Брно (Чехословакия) қаласындағы Августин шіркеуінің
қызметкері чех Иоганн Грегор Мендель болды. Мендель өзінің 8 жыл бойы
жүргізген тәжірибелерінің нәтижелерін, Брно қаласындағы табиғатты
зерттеушілер қоғамының отырысында баяндады, ол еңбегі осы коғамның ғылыми
хаттарында 1865 жылы басылып шықты. Бұл еңбегінде белгілер бір-бірінен
тәуелсіз тұқым қуалайтынын, будан ұрпақта гаметалар өз тазалығьш
сақтайтынын, бір белгілердің екінші белгілерден басымдылық көрсететінін
және олардың ажырауын көрсеткен.

Бірінші кезең. 1865—1900 жылдар аралығында Мендельдің жүмысына неміс
ғалымы Ф. Фокк және Ресей ғалымы Шмальгаузен өз еңбектерінде сілтеме
жасағанымен, оның маңызына толық мән бермеді. Ал 1900 жылы үш елдің
ғалымдары: Германияда Карл Корренс, Австрияда Эрих Чермак, Голландияда Гуго
де Фриз бір-біріне байланыссыз, тәуелсіз әр түрге жататын өсімдіктерді
шағылыстыру барысында Г.Мендельдің бұршак өсімдігіне жүргізген
тәжірибелерінің нәтижесін қайталайды. Г. Мендельдің заңдарының қайтадан
ашылуы, тұқым қуалаушылық және езгергіштік бағытындағы зерттеулердің
қарқынын күшейтті. Биологияның жаңа саласы генетика ғылымының пайда болуына
әсерін тигізді. Сондықтан 1900 жыл генетика ғылымы-ның туған жылы болып
саналады. 1901 жылы Голландия ғалымы Гуго де Фриз өсімдіктерде жүргізген
тәжірибелері бойынша тұқым қуалайтын өзгергіштікті түсіндіретін мутациялық
теория ұсынды. 1903 жылы дат ғалымы В. Иогансен Мендельдің жұмысын негізге
ала отырып, популяциялар және таза сорттармақ (линия) туралы теория жасады.
Популяцияларда тұкым қуалайтын белгілердің ұрпаққа берілу заңдылықтарын
ашып, оның эволюция мен селекция үшін маңызын көрсетті. Генетика ғылымына
"ген", "генотип" және "фенотип" деген ұғымдарды енгізді.
1903—1904 жылдары америкалық ғалым У.Сэттон және неміс ғалымы Т.Бовери
белгілердің ұрпаққа берілуінде хромосоманың рөлін керсетті. Бұл теория
цитология ғылымының дамуына өсерін тигізді. "Генетика" деген терминді алғаш
рет 1906 жылы ағылшын ғалымы У.Бэтсон ұсынды.

Екінші кезең америкалық генетик Т. Морганның тұқым қуалаудың
хромосомалық теориясын жасауынан басталады. Бұл теорияға У.Сэттон мен Т.
Боверидің төжірибелері негіз болды. Т. Морган хромосомалық теориясында
тұқым қуалайтын тендер хромосомада тізбектеле орналасады деп тұжырымдайды.
Гендердің тіркес тобының саны, сол түрдің хромосома жиынтығының гаплоидтік
санына тең болады. Бір тіркесу тобындағы гендер, айқасу құбылысының
нәтижесінде өзгереді. Айқасу мөлшері хромосомада орналасқан гендердің
арақашыктығын көрсететіні тәжірибелер жүзінде дәлелденіп, анықталды. Бұл
тәжірибелер дрозофила шыбынына жүргізілді.
Осындай зерттеу жұмыстары жануарлар мен өсімдіктердің кейбір түрлеріне
жүргізіле бастады. Жасуша ядросында орналасқан хромосомалардың құрылысын
зерттеу нәтижесінде, олардың тұқым қуалаудағы рөлі белгілі болды.
Белгілердің тұқым куалау барысында өзгерістерге мутацияға ұшырауы ішкі және
сыртқы факторлардың хромосомаға өсер етуінен екендігі анықталды.
XX ғасырдың 20—30-жылдары Ресейдің ұлы ғалымы Н.И. Вавилов
тұқымкуалайтын өзгергіштіктегі гомологтік қатарлар заңын кальттастырды. Бұл
заң бір-біріне жақын тұрған, шығу тегі бір жануарлар мен өсімдік түрлерінде
тұқым қуалау өзгергіштігі ұқсас болып келетінін дәлелдеді. А. Серебровский
Н. Дубинин бірінші рет геннің бөлінетіндігін, оның құрылысының күрделі
екенін дәлелдеп, гендік теория құрды.
Ген дегеніміздің белгілі бір белгіні анықтайтын хромосоманың бөлігі
екені анықталды.

Генетиканың даму тарихының келесі үішнші кезеңі тұқым куалау-шылықтың
материалдық негізін молекулалық және субмолекулалық зерттеуден басталады.
1953 жылы америкалық ғалым Дж. Уотсон және ағылшьш физигі Ф.Крик
хромосомаларды құрайтын дезоксири-бонуклеин қышқылы (ДНҚ) молекуласының
құрылысын анықтады. Оның тұқым қуалауда басты қызмет атқаратынын дәлелдеді.
1957 жылы америкалық ғалым Корнберг табиғи вирустың толык қасиеті бар вирус
бөлшегін қолдан жасады. 1958 жылы лабораториялық жағдайда ДНҚ құрылымы
синтезделді. 1961—1962 жылдары америкалық ғалымдар М. Ниренберг, Г. Маттеи,
С.Очоа және Ф. Крик тұқым қуалаудың кодонын тауып, нәруыз молекуласын
құрайтын 20 аминқышқылының нуклеотидті триплеттерінің құрамын анықтады. Осы
жылдары француз ғалымдары Ф. Жакоб және Ж. Моно нәруыз синтезінің реттелуі
негізінде ферменттер синтезінін генетикалық бақылау механизмінің үлгісін
көрсетті. Ал 1969 жылы үнді ғалымы Г. Корана ашытқы саңырауқұлақтың
жасушасынан генді синтездеді. Бұдан кейін ген организмнен тыс, химиялық
жолмен алынды. Сөйтіп, генетика ғылымының жаңа бір саласы — молекулалык
генетика пайда болды.

Бұрынғы КСРО-да генетика ғылымы даму тарихының тоқырау кезеңі.

1948—1964 жылдар аралығын генетика ғылымы дамуының қиын кезеңі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.