Арал теңізінің экологиялық мәселелері

Жоспар:

I. Кіріспе

1. Аралдың орналасқан жері

II. Негізгі бөлім
1. Арал теңізі
2. Арал теңізінің экологиялық мәселелері
3. Арал теңізін қорғау

III. Қорытынды
1. Арал теңізін қорғау шараларын іске асыру

IV. Қолданылған әдебеттер

Өзбекстан мен Қазақстан (Қызылорда және Ақтөбе облыстары) жерінде, Тұран ойпатының шөлді белдемінде, Үстірттің шығыс шетінде орналасқан тұйық көл. Алабындағы қарқынды антропогендік әрекеттерге дейін (1960 – 70) дүние жүзілік теңіз деңгейінен 53,0 метр биіктікте жатқан. Осы деңгейдегі айдынның ауданы 66,1 мың км2, суының көлемі 1064 км3, орташа тереңдігі 16,1 м (ең терең жері 67 м), ұзындығы 428 км, ені, 235 км, су жинау алабының ауданы 69000 км2 болған. Алабындағы шаруашылық мақсаттарға үздіксіз су алу барысында 1998 жылы теңіз деңгейі 18 метрге төмендеді. Нәтижесінде теңіз 2 суқоймаға – Үлкен Арал және Кіші Аралғабөлініп қалды.




Негізгі бөлім

Арал теңізі — Қазақстанның інжу-маржаны, шөл белдеміндегі
бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Оның апатқа ұшырағанға дейінгі
көлемі — 1066 км2, тереңдігі — 30—60 метр, тұздылығы — 10—12%о болған. Қойнауы кәсіптік бағалы балықтарға бай, жағасы коға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде жылына 50—150 мың т. балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі игерілген
1970 жылдарға дейін әлеуметтік-экономикалық тұрғыда Арал өңірінің тұрғындары жақсы қамтамасыз етілген тіршілік кешті. Теңіз өңіріндегі елді мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өңдейтін завод және 2 балық комбинаты тұрақты жұмыс істеген.
1960 жылдардан бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы игерілетін жер көлемі бұрынғыдан Өзбекстан МЕН Тәжікстанда — 1,5, Түрікменстанда — 2,4, Қазақстанда 1,7 есеге өсті. Ал Әмудария мен Сырдария бойындағы халықтың саны 1960—1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. Халық санының өсуіне орай суға деген кажеттілік те артты. Осыған орай, 1970—1980 жылдар аралығында Аралға құйылатын су мөлшері азайды. Оның негізгі себептері — антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойында суды мол қажет ететін күріш пен мақта өсіру ісі қарқындап дамыды (Шардара).
Оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары барынша, дамыды. Өзен бойлары игеріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзеге асты. Мәселен, Аралға 1960—1965 жылдар арасында 44 мың м3 су; құйылса, бұл көрсеткіш 1974—1978 жылдары 13 мың м3, ал 1990 жылдары екі есеге қысқарды. Нәтижесінде, Арал теңізінін деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30—200 км-ге дейій қусырылды. Судың тұздылығы 40%о-ге дейін артты. Оның үстіне екі өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялық препараттарды қолдану бұрын-соңды

Қолданылған әдебиеттер:
1. "Қазақ Совет энциклопедиясы" – 1 том, Алматы 1972
2. "Экология" - Ә. Байсенова, Ж. Шілдебаев. Алматы 2002 ж.