Арал теңізінің экологиялық мәселелері

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Өзбекстан мен Қазақстан (Қызылорда және Ақтөбе облыстары) жерінде, Тұран ойпатының шөлді белдемінде, Үстірттің шығыс шетінде орналасқан тұйық көл. Алабындағы қарқынды антропогендік әрекеттерге дейін (1960 - 70) дүние жүзілік теңіз деңгейінен 53, 0 метр биіктікте жатқан. Осы деңгейдегі айдынның ауданы 66, 1 мың км ² , суының көлемі 1064 км ³ , орташа тереңдігі 16, 1 м (ең терең жері 67 м), ұзындығы 428 км, ені, 235 км, су жинау алабының ауданы 69000 км ² болған. Алабындағы шаруашылық мақсаттарға үздіксіз су алу барысында 1998 жылы теңіз деңгейі 18 метрге төмендеді. Нәтижесінде теңіз 2 суқоймаға - Үлкен Арал және Кіші Аралғабөлініп қалды.

Негізгі бөлім

Арал теңізі - Қазақстанның інжу-маржаны, шөл белдеміндегі
бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Оның апатқа ұшырағанға дейінгі
көлемі - 1066 км ² , тереңдігі - 30-60 метр, тұздылығы - 10-12%о болған. Қойнауы кәсіптік бағалы балықтарға бай, жағасы коға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде жылына 50-150 мың т. балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі игерілген

1970 жылдарға дейін әлеуметтік-экономикалық тұрғыда Арал өңірінің тұрғындары жақсы қамтамасыз етілген тіршілік кешті. Теңіз өңіріндегі елді мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өңдейтін завод және 2 балық комбинаты тұрақты жұмыс істеген.

1960 жылдардан бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы игерілетін жер көлемі бұрынғыдан Өзбекстан мен Тәжікстанда - 1, 5, Түрікменстанда - 2, 4, Қазақстанда 1, 7 есеге өсті. Ал Әмудария мен Сырдария бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2, 2 есеге артты. Халық санының өсуіне орай суға деген кажеттілік те артты. Осыған орай, 1970-1980 жылдар аралығында Аралға құйылатын су мөлшері азайды. Оның негізгі себептері - антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойында суды мол қажет ететін күріш пен мақта өсіру ісі қарқындап дамыды (Шардара) .

Оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары барынша, дамыды. Өзен бойлары игеріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзеге асты. Мәселен, Аралға 1960-1965 жылдар арасында 44 мың м ³ су ; құйылса, бұл көрсеткіш 1974-1978 жылдары 13 мың м ³ , ал 1990 жылдары екі есеге қысқарды. Нәтижесінде, Арал теңізінін деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30-200 км-ге дейій қусырылды. Судың тұздылығы 40%о-ге дейін артты. Оның үстіне екі өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялық препараттарды қолдану бұрын-соңды болмаған керсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану 10-15 есеге өскен. Осындай антропогендік факторлар Арал өңірін экологиялық апатқа ұшыратты. Құрғап қалған теңіз түбінен айналаға зияндылығы өте жоғары млн т. тұзды шаңдар көтеріліп, желмен тарай бастады. Сонымен, Арал апатына себеп болған факторларға:

1. Жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшеліктерін ескермеу;

2. Ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау, судың қорын есепке
алмау;

3. Суды өте көп қажет ететін күріш, мақта дақылдарын барынша
көбейтіп жіберу;

4. Жерді игерудің агротехникалык шараларын сақтамау және
судың дұрыс пайдаланылмауы;

5. Табиғат ресурстарын пайдаланудағы жіберілген қателіктер мен
оны меңгерудің ғылыми тұрғыдан негізделмеуі болып табылады.

Осы аталған фактілер Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулы-ны экологиялық дағдарысқа әкелді. Бүл жағдайлар адам баласының қолдан істеген кателігі ретінде дүние жүзіне белгілі болды.

Арал өңірінде туындап отырған қазіргі экологиялық апаттар нышаны жыл өткен сайын теңіз суын тартылуда. Оның фаунасы мен флорасы жойылып бітуге жақын. Топырақтың тұздануы өте жылдам жүруде. Арал теңізінде балық өсіру шаруашылығы тоқтатылып, соңғы 1-2 жылда ғана қайта қолға алынды. Ондағы тұрғындардың әлеуметтік жағдайы төмендеп кетті. Теңіз түбінен көтерілген улы тұздың мөлшері жылына 13-23 млн тонна деп есептеледі. Тіптен, тұзды шаңдар әсері сонау Орта Азия республикалары аумағына жетіп, ауыл шаруашылығына зардабын тигізуде. Топырақтың тұздануы Өзбекстанда - 60%, Қазақстанда - 60-70%-ға артып отыр. Мұның өзі жалпы шаруашылыққа зиянын тигізуде. Арал өңіріндегі климаттың өзгеруі шөл белдемінің табиғи ландшафтарын бірте-бірте күрделі әрі қайтымсыз антропогендік экожүйелерге қарай ығыстыруда.

Арал өңіріндегі антропогендік факторлар ондағы тұрғындардың салт-дәстүріне, экономикалық-әлеуметтік жағдайына тікелей әсер етуде. Жұмыссыз қалған балықшылар әлеуметтік жағынан қорғаусыз қалып, басқа аймақтарға еріксіз қоныс аударуда.

Қазіргі Арал өңірінде адамдардың денсаулығы күрт төмендеп кетті. Бұл өңірде соңғы мәліметтер бойынша туберкулез, бүйрекке тас байлану, сарыауру, өкпе-тыныс жолдарының қабынуы, жұқпалы аурулар бойынша республиканың басқа өңірімен салыстырғанда жоғары көрсеткішті беріп отыр.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.