Аудиторлық қызметті ұйымдастыру
Кіріспе
1 Аудиторлық кызметтің теориялык негіздері
1.1 Аудиторлық қызметтің мәні мен мазмұны
1.2 Аудиторлық қызметтің сатылары мен функциялары
1.3 Аудиторлық кызмет туралы заң
2 Аудиторлық қызметтің түрлерін жіктеу
2.1 Аудиттын турлері жане мані.мазмуны
2.2 Аудиторлық қызметтiң негiзгi принциптерi жәнеаудиттiң
стандарттары
2.3 Аудиторлық қорытынды жасау
Қорытынды
Пайдаланылған адебиеттер
1 Аудиторлық кызметтің теориялык негіздері
1.1 Аудиторлық қызметтің мәні мен мазмұны
1.2 Аудиторлық қызметтің сатылары мен функциялары
1.3 Аудиторлық кызмет туралы заң
2 Аудиторлық қызметтің түрлерін жіктеу
2.1 Аудиттын турлері жане мані.мазмуны
2.2 Аудиторлық қызметтiң негiзгi принциптерi жәнеаудиттiң
стандарттары
2.3 Аудиторлық қорытынды жасау
Қорытынды
Пайдаланылған адебиеттер
Қазақстан Республикасының егемендік алып, нарықтық экономикаға көшуі қоғамдық өмірдің барлық жағынан өзгеруіне әкелді. Елде кәсіпкерлік қызметтегі әртүрлі субъектілердің ара қатынастарын реттейтін жаңа экономикалық институттар туындау қажеттігі пайда болды. Оның ішінде аудиторлық институтқа деген қажеттілік өзгеше болды. Оның басты мақсаты – бухгалтерлік және салықтық есептілікте көрсетілетін ақпараттардың шынайылығын бақылауды қамтамасыз ету. Ақша-қаражаттарын қолдану бойынша, заңды объектілерде сауда операциялары мен инвестицияларды жүзеге асыру бойынша мәліметтер тәуелсіз аудитор көмегімен объективті түрде расталады.Аудиторлық қызмет деп аудит жұмысын ұйымдастыру мен әдістемелік жағынан қамтамасыз ету, аудиторлық тексеруді іс жүзінде орындау және басқа да аудиторлық қызметті көрсету түріндегі кәсіпкерлік қызмет.
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару бөлінген кезде пайда болады. Бірақ осындай аудитты жүргізуге деген заң талаптары жоқ кезде де қаржылық есеп беру аудитіне тән белгілі басымдылықтар болады.
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер бұрынғы есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа объектісін құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған аудиторлық қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жақта бағытталған қаржыландыруды беру туралы өтініш тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі мүмкін.Аудит өзінің кәсіби қызметінде адалдық, обьективтілік, кәсіби құзыреттілік, құпияны сақтай білетінділік, тәуелсіздік, жинақылық, мұқияттылық, ғылымиялық, нақтылық, жариялық, демократияшылдық принциптерді басшылыққа алу керек.
Аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қоғамдық сенімді қолдау әрі нығайту ретінде адалдық, обьективтілік және тәуелсіздік
принциптерінің талаптарын сақтауы, өзіне сеніп тапсырған жұмысты мінсіз әрі адал орындалуын талқылауда білдіретін пікірінің обьективтілігі мен тәуелсіздігін сақтауы керек.
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару бөлінген кезде пайда болады. Бірақ осындай аудитты жүргізуге деген заң талаптары жоқ кезде де қаржылық есеп беру аудитіне тән белгілі басымдылықтар болады.
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер бұрынғы есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа объектісін құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған аудиторлық қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жақта бағытталған қаржыландыруды беру туралы өтініш тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі мүмкін.Аудит өзінің кәсіби қызметінде адалдық, обьективтілік, кәсіби құзыреттілік, құпияны сақтай білетінділік, тәуелсіздік, жинақылық, мұқияттылық, ғылымиялық, нақтылық, жариялық, демократияшылдық принциптерді басшылыққа алу керек.
Аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қоғамдық сенімді қолдау әрі нығайту ретінде адалдық, обьективтілік және тәуелсіздік
принциптерінің талаптарын сақтауы, өзіне сеніп тапсырған жұмысты мінсіз әрі адал орындалуын талқылауда білдіретін пікірінің обьективтілігі мен тәуелсіздігін сақтауы керек.
1. Аңдреев В.Д. Практический аудит. М: Экономика, 1994.190 б
2. Дюсембаева К.Ш. Теория аудита.-Алматы.2005.205 б
3. Аренс Э.А Лоббек Дж.К.Аудит.-М. Финансы и статистика,2005.210 б
4. «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 2006.30 б
5. Соколов Я.В. Десять постулатов аудита. Бухгалтерский учет. Экономика.1993 167 б
6. Международные стандарты аудита.Т.1,2-Алматы:Раритет,2003147 б
7. Адамс Р. «Основы аудита» М.:ЮНИТИ, 2005190 б
8. Аудит:Учебное пособие.Проект по разитию предпринимательства в Центральной Азии (USAID).-Алматы, 2003.207 б
9. Балапанова А.Ж. Аудиттің теориялық негіздері:Оқу құралы.-Алматы: 2003.202 б
10. Әжібаева З.Н,.БайболтаеваН.Ә,.ЖұмағалиеваЖ.Ғ .Аудит;Оқулық.- Алматы;Экогомика 2006.147б
11. Абленов Д.О. Аудит негіздері.-Алматы. 2006 130 б
12. Әжібаева З.Н.Аудит- Алматы: Экономика,2004.197 б
13. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К. Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности.-Алматы: Экономика. 2005.213б
14. Ержанов М.С. Аудит 1. Алматы: изд.Экономика, 2005.197 б
15. Нурсейтов Э.О. Ауди. Краткое руководства-Алматы:LEM,2009.202 б
16. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы. Ғылым, 1994 .215 б
17. «Қазқстан аудитінің халықаралық стандарттары» - Алматы 2004.156 б
18. Нурсейтов Э.О Аудиторсская деателность.-Алматы:LEM,2005.204 б
19. Нурсейтов Э.О. Нурсейтов Д.Э. Междунородные стандарты аудита: принципы и практака-Алматы:LEM,2008.190 б
20. Сәтмырзаев А.А. Аудит теориясы.Экономика.Алматы-2000.193 б
21. Есильбаева, Ж.Е Аудит түрлері және олардың аудит обьектісімен байланысы Алматы.2013.147б
2. Дюсембаева К.Ш. Теория аудита.-Алматы.2005.205 б
3. Аренс Э.А Лоббек Дж.К.Аудит.-М. Финансы и статистика,2005.210 б
4. «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 2006.30 б
5. Соколов Я.В. Десять постулатов аудита. Бухгалтерский учет. Экономика.1993 167 б
6. Международные стандарты аудита.Т.1,2-Алматы:Раритет,2003147 б
7. Адамс Р. «Основы аудита» М.:ЮНИТИ, 2005190 б
8. Аудит:Учебное пособие.Проект по разитию предпринимательства в Центральной Азии (USAID).-Алматы, 2003.207 б
9. Балапанова А.Ж. Аудиттің теориялық негіздері:Оқу құралы.-Алматы: 2003.202 б
10. Әжібаева З.Н,.БайболтаеваН.Ә,.ЖұмағалиеваЖ.Ғ .Аудит;Оқулық.- Алматы;Экогомика 2006.147б
11. Абленов Д.О. Аудит негіздері.-Алматы. 2006 130 б
12. Әжібаева З.Н.Аудит- Алматы: Экономика,2004.197 б
13. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К. Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности.-Алматы: Экономика. 2005.213б
14. Ержанов М.С. Аудит 1. Алматы: изд.Экономика, 2005.197 б
15. Нурсейтов Э.О. Ауди. Краткое руководства-Алматы:LEM,2009.202 б
16. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы. Ғылым, 1994 .215 б
17. «Қазқстан аудитінің халықаралық стандарттары» - Алматы 2004.156 б
18. Нурсейтов Э.О Аудиторсская деателность.-Алматы:LEM,2005.204 б
19. Нурсейтов Э.О. Нурсейтов Д.Э. Междунородные стандарты аудита: принципы и практака-Алматы:LEM,2008.190 б
20. Сәтмырзаев А.А. Аудит теориясы.Экономика.Алматы-2000.193 б
21. Есильбаева, Ж.Е Аудит түрлері және олардың аудит обьектісімен байланысы Алматы.2013.147б
Жоспар
Кіріспе
1
Аудиторлық кызметтің теориялык негіздері
1.1
Аудиторлық қызметтің мәні мен мазмұны
1.2
Аудиторлық қызметтің сатылары мен функциялары
1.3
Аудиторлық кызмет туралы заң
2
Аудиторлық қызметтің түрлерін жіктеу
2.1
Аудиттын турлері жане мані.мазмуны
2.2
Аудиторлық қызметтiң негiзгi принциптерi және аудиттiң
стандарттары
2.3
Аудиторлық қорытынды жасау
Қорытынды
Пайдаланылған адебиеттер
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының егемендік алып, нарықтық экономикаға көшуі қоғамдық өмірдің барлық жағынан өзгеруіне әкелді. Елде кәсіпкерлік қызметтегі әртүрлі субъектілердің ара қатынастарын реттейтін жаңа экономикалық институттар туындау қажеттігі пайда болды. Оның ішінде аудиторлық институтқа деген қажеттілік өзгеше болды. Оның басты мақсаты - бухгалтерлік және салықтық есептілікте көрсетілетін ақпараттардың шынайылығын бақылауды қамтамасыз ету. Ақша-қаражаттарын қолдану бойынша, заңды объектілерде сауда операциялары мен инвестицияларды жүзеге асыру бойынша мәліметтер тәуелсіз аудитор көмегімен объективті түрде расталады.Аудиторлық қызмет деп аудит жұмысын ұйымдастыру мен әдістемелік жағынан қамтамасыз ету, аудиторлық тексеруді іс жүзінде орындау және басқа да аудиторлық қызметті көрсету түріндегі кәсіпкерлік қызмет.
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару бөлінген кезде пайда болады. Бірақ осындай аудитты жүргізуге деген заң талаптары жоқ кезде де қаржылық есеп беру аудитіне тән белгілі басымдылықтар болады.
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер бұрынғы есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа объектісін құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған аудиторлық қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жақта бағытталған қаржыландыруды беру туралы өтініш тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі мүмкін. Аудит өзінің кәсіби қызметінде адалдық, обьективтілік, кәсіби құзыреттілік, құпияны сақтай білетінділік, тәуелсіздік, жинақылық, мұқияттылық, ғылымиялық, нақтылық, жариялық, демократияшылдық принциптерді басшылыққа алу керек.
Аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қоғамдық сенімді қолдау әрі нығайту ретінде адалдық, обьективтілік және тәуелсіздік
принциптерінің талаптарын сақтауы, өзіне сеніп тапсырған жұмысты мінсіз әрі адал орындалуын талқылауда білдіретін пікірінің обьективтілігі мен тәуелсіздігін сақтауы керек.
Аудит теориясы және оны басқару ғылымының бар ережесімен әрекет етудің нұсқасын құптайды немесе одан бас тартады. Ол белгілі бір бастапқы мәліметтермен құрылған теориялық базаның ғылыми шынайылығын немесе жалғандығын көрсетіп береді.
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялары, көлік және коммерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, коммерциялық операцияларды ақша қаражаттары мен инвестициялардың замын жүргізу бойынша сан алуан келісім шарттық қатынастарға түседі, қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады. Сондықтан кез келген ұйымда аудитордың қызметі қажет болады.
Курстық жұмыстың мақсаты. Курстық жұмыстың мақсаты - аудиторлық қызметті ұйымдастыру, оның мазмұны мен ерекшеліктерін ашып көрсету болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
-Аудиторлық қызметтің мәні мен мазмұнына талдау жасау;
-Аудиторлық қызметтің сатылары мен функцияларын қарастырып анықтап корсету
- ҚР Аудиторлық қызмет туралы заң және ҚР - ғы аудиторлық қызметті реттейтін басқа да нормативті - құқықтық актілерге шолу жасау.
- Аудит түрлері мен аудиторлық қызмет пен аудитордың түрлерін жіктеп корсету;
- Аудиторлық қызметтің негізгі принціптерін және стандарттарын карастыру;
- Аудиторлық қортынды жасау
Курстық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы.Аудит қазіргі таңда ҚР мемлекеттік мекемелерінде және де барлык кәсіпорындарында қолданысқа ие. Сонымен қатар барлық мекеменің жыл ішінде жасаған есеп жұмыстарын тексеріп,анықтап және кәсіпорын жұмысына бағыт бағдар беріп отырады. Аудитор кәсіпорындарда,аудиторлық ұйымдарда және әкімшіліктерде тағы сол сияқты ұйымдарда тексеру барысында курстык жұмыстың ақпараттарын пайдалана алады.
Курстық жұмыстың көлемі және құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1Аудиторлық кызметтің теориялык негіздері
1.1 Аудиторлық қызметтің мәні мен мазымұны
Аудит нарықтық экономика жағдайында барлық шаруашылық процесіне қатысушылардың қызметінде маңызды роль ойнайды. Ол анық ақпаратпен қамтамасыз етеді, серіктестер арасындағы сенімділікті қалыптастыруға септігін тигізеді, оңтайлы басқарушылық шешімдерді іріктеу мен кемшіліктерді жою бойынша ұсыныстарды әзірлейді, сондай-ақ қаржылық жағдайды тұрақтандыруға, шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің тиімділігін арттыруға және тұтастай қоғамның әлеуметті-экономикалық жағдайын жақсартуға ықпал етеді.
Аудит дегеніміз ол - шаруашылық табыстылық операцияларының заңдылығын тесеріп, әр түрлі меншіктегі кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің дұрыстығын анықтап, арнайы төлем арқылы бақылау, тексеру, түсініктеме беру сараптау қызметін көрсету.
Аудит - дербес, тәуелсіз аудит мамандарының кәсіпкер ретінде келісім-шарт бойынша тапсырушылардың шаруашылық-табыстылық есебін, бухгалтерлік есеп көрсеткіштерін тексеру арқылы анықтап, экономикалық талдау жасап, қажет болған жағдайда сараптау жүргізіп, аудиторлық қорытынды жасау және әр түрлі түсініктеме қызметін көрсету. Себебі, аудит жұмысының көлемі-объектісі, шаруашылық субъектінің қалауында толық немесе бір бөлімін аудиттік тексеруді тапсыру тапсырушының еркінде.
Аудиттің негізгі мақсаты - аудиторлық қорытынды жасау. Тапсырушының өз тарапынан төлем жасап, аудит жасатудағы бірден бір мақсаты аудит қорытындысын алу. Себебі, тек аудит қорытындысын алған шаруашылық субъектілерінің есебі басылымға шығады.
Аудит жұмысы үлкен мемлекеттік қызмет атқарады. Өйткені аудит тексеру барысында кәсіпорынның табыс пайда сомасы салық нақты анықтамадан қанша сома салық төлеу керек екенін, салық есебінің дұрыс жүргізілгенін аудиторлық тексеру арқылы анықтайды.
Аудиттің мазмұнын қарастыру барысында аудит анықтамасының көбісінде аудитті тексеру деп анықтаған. Қазіргі кезде шаруашылық субъектілері өз тарапынан салық есебін жүргізуге мәжбүр, оған қоса тек қана салық есебіне аудиттік тексеру жүргізіп, аудиторлық қорытынды алуға мәжбүр. Аудиттің бақылау жасауға құқысы жоқ, тексеру деген түснік дұрыс келеді. Тек ішкі аудитті ұйымдастыру барысында ғана арнайы бақылау жүргізілуі тиіс.
Қазіргі кезде аудиторлық тексеруді аудит фирмасы немесе жеке аудиторлар жүргізеді.Аудитті тексеру барысында аудитор бухгалтерлік есептің заң талабына сәйкес, нормативтік ереже нұсқауды дұрыс қолдана жүргізілгенін анықтайды. Бухгалтерлік есеп мәліметінің дұрыстығын анықтау үшін алғашқы есеп есеп құжаттарын тексереді. Одан кейін аналитикалық және синтетикалық есеп кестелерінің дұрыстығын тексереді.
Аудитор бухгалтерлік есепті жақсы білетін, есеп заңын және нормативтік құжаттарды, салық есебінің ерекшеліктерін білетін жетік білімді маман болуы керек.
Аудитті экономикалық талдау деп анықтайды. Себебі тиянақты аудиторлық қорытынды жасау үшін кәсіпорын ақпаратына экономикалық талдау жасау өте қажет.[1]
1.2 Аудиттің сатылары және негізгі функциялары
Аудит және оның процедурасы эволюцияның үш сатысынан (стадиясынан) өтті: растаушы аудит, жүйелі-бағдарламалы аудит, тәуекелге негізделген аудит. Бастапқы аудит бухгалтерлік құжаттар мен есеп берулерде көрініс тапқан операциялардың шындыққа жанасымдылығын тексеру және растаушы түрінде болды.
Растаушы аудитте негізінен бухгалтерлік құжаттар мен есеп берудің формаларын дұрыс жасау мәселелері қарастырылады, сол себепті де бұл кезең кітапты аудиттеу деп аталады. Аудиттің мұндай кезеңі тексеруді жүргізу кезінде аудиторлар әр шаруашылық операцияны тексеріп және дәлелдеп, бухгалтермен қатар өз есебіне алу тізімін құрады. Басқаша айтқанда мұндай аудитті есепті жүргізу немесе есепті қалпына келтіру деп атауға болады. Жүйелі бағытталған аудит шаруашылық операцияларды бақылайтын тұтынушы жүйесін бақылауды көздейді. Бұл кезде аудитор ішкі бақылауға негіз ұстайды. Ол оған жан-жақты тексеру санын қысқартуға және осы жүйеге сенуге мүмкіндік береді. Себебі ол есептегі қате мен дұрыссыздықты уақытында анықтап, оларды жою жөнінде шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.
Аудитке жүйелі-бағдарламалы тәсілдеме батыс елдерінде 1960 жылдардың соңында пайдаланыла бастады әрі аудиторлар сараптаманы іштей бақылаудың негізінде жүргізді. Бұл операцияны бақылайтын жүйені қадағалауға мүмкіндік берді. Егер іштей бақылау жүйесі тиімді жұмыс істейтін болса, онда егжей-тегжейлі тексерудің қажеті болмайды, өйткені нормалардың бұзылуы мен қателерді анықтау ісінде іштей бақылау жүйесіне белгілі бір деңгейде сенім білдіруге болады. Аудиторлық фирмалар кеңес беру қызметіне, аудиторлық рәсімді нысандауды жүзеге асыруға және болатын тексерулердің сапасын арттыра түсуге көп көңіл бөлетін болды.Аудиттің жүйелі-бағдарламалы тәсілін жетілдіруге қарамастан, оның өз кемшіліктері бар. Мысалы, жүйелі-бағдарламалы аудит әкімшілікті ешкім бақыламайтын жағдайда қызметкерлердің үстінен бақылау жүргізуді жүзеге асырады. Бұл арада аудиттің процедурасы басқарушы - инвесторларды емес, керісінше персонал - менеджерді алдап тұр ма, жоқ па, соны анықтауға бағдарланған.
Тәуекелге негізделген аудит - бұл кәсіпорынның жұмыс жағдайына, негізінен оның қызметіндегі тар әрі қиын межеріне қарай тексеруді іріктеп жүргізетін аудит. Аудиттің бұл түрі жұмысты тәуекелі жоғары шаруашылық операцияларда шоғырландыруға және тәуекелітөмен салалардағы тексеруді қарапайымдандыруға мүмкіндік береді.Ол тексеру немесе кеңес беру барысында болуы мүмкін тәуекелдікті ескерту және оның алдын алуға бағдарланған. Тәуекелдік аудиттің айырықша маңызы - аудитордың немесе аудиторлық фирмалар өз беделін жоғалту және клиенттен айырылып қалудың ықтималдығында ғана емес, сонымен бірге, аудиторлық компаниялардың арасындағы қатаң бәсекелестікте, ірі айып-пұл мен моральдық зиянда, осы аталған қателерге ұрынып қалудың ықтималдығында болып тұр. Мәселен, мұндай жағдай үшінші бір тұлғаға немесе клиентке елеулі материалдық зиян шектіруге себеп болатын аудитордың ықылассыз және бұрыс қорытынды шығаруынан болады. Кәсіби беделден айырылу қаупі нақты аудитордың немесе аудиторлық компанияның толық күйреуімен бірдей десе де болады. Сондықтан да ЖШС-нің қызметін жан-жақты кешенді тексеруді жүргізуге мұқият дайындалып, басты назарды кадрларды іріктеуге бағдармаларды жасауға, алдағы жұмысты жоспарлауға және т.б. аудару қажет.
Аудитор орындайтын функциялар жүйесі ұдайы даму үстінде болады, оған жаңа бағыттар, атап айтқанда, К.Ш.Дүйсембаевтің еңбегінде келтірілген функциялар мен қосалқы функциялар тізбесі қосылады. Кәсіби аудиттің осы заманғы даму кезеңінде оның бақылаушылық, басқарушылық, ақпараттық, тәрбиелік және әлеуметтік функциялары көкейкесті мәселеге айналып отыр. Оның үстіне, халықаралық стандарттар талабы мен оның даму тенденциясына сәйкес аудиттің жекелеген функциялары мен қосалқы функцияларының атауларын нақтылау ұсынылып отыр.[2]
Аудит ауытқудың, артық шығындар мен ысыраптың алдын алу үшін оңтайлы басқарушылық шешімдерді уақтылы анықтауы қажет. Бұл субъектілер қызметінің қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижелерін, іскер белсенділігін болжау ретіндегі аудиттің жаңа қосалқы функцияларының пайда болуымен шарттасылған. Тәуелсіз қаржылық бақылау қабылданған этикалық және құқықтық нормаларды сақтау арқылы тәрбиелік және әлеуметтік функцияларды орындайтын. Оған қоса, нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы кәсіби аудит кемшіліктерді анықтаудың, резервтерді ашудың және ұлттық экономиканың нақты секторларында шаруашылық жүргізудің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстарды негіздеудің маңызды құралына айналып отыр.
Аудиторлық қызмет тәуелсіз аудиторлар немесе аудиторлық ұйымдар жүргізетін сыртқы аудит түрінде, сонымен қатар қызметі аудиторлық бақылауға алынатын ұйымның мамандандырылған бөлімшесі жүргізетін ішкі аудит түрінде жүзеге асырылады. Аудиттің екі түрінің де жалпы түпкі мақсаттары көбінесе сәйкес келеді - ол бақылау.
Сыртқы аудиттің басты міндеті - тексеру жүргізілген ұйымның дайындап тапсырған қаржылық қорытынды есебінің шындыққа сәйкестігін айқындау, оның белгілі бір кезеңдегі қызметінің нәтижесін және қаржылық жағдайын бағалау. Сыртқы аудит кезең сайын сырттан шақырылатын аудиторлар немесе әр түрлі аудиторлық ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Аудиторлық қорытынды есеп негізінен жоғарғы тұрған ұйымдарға, акционерлерге, кредиторларға және тағы басқаларға арналған. Бұл қорытынды есепті ішкі аудиторлар да өз жұмысында қолданады.
Ішкі аудитті сыртқы аудитпен салыстырғанда табиғаты, мән-мағынасы, тағайындалуы мен ұйымдастырылуы өзгеше болып келеді. Ең алдымен ескерілетіні, ішкі аудит қызметі (немесе, оны кейде ішкі ревизия қызметі, ішкі бақылау қызметі деп те атайды) ұйым ішінде құрылған бөлімше бола отырып, оның қызметін бағалау және тексеру бойынша жүйелі әрі күнделікті, жұмысты атқарады. Ішкі аудиттің басты мақсаты - басқару мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз ету. Бұл үшін ішкі аудит кәсіпорын басшылығын дұрыс басқару шешімдерін қабылдау үшін жасалған талдаудың нәтижелерімен, белгілі бір бөлімшенің қызметіне баға берумен, ұсынастармен және уақтылы дұрыс ақпаратпен қамтамасыз етеді.
Айырмашылық салалары
Ішкі аудитор
Сыртқы аудитор
Масштабы
Менеджмент анықтайды
Заңдар анықтайды
Жолдары
Бухгалтерлік жүйенің тиімділігіне және менеджментті нақты және маңызды ақпаратпен қамтамасыз ететіндігіне кепілдеме береді
Акционерлерге ұсынылатын қар-жылық қорытынды есеп әділетті әрі дұрыс көзқарасты білдіретін-дігіне сенімді қамтамасыз етеді
Жауапкершілігі
Менеджменттің алдында
Тапсырыс берушілердің алдында
1 кесте.Ішкі аудит - кәсіпорынға қызмет көрсету аясында жүргізілетін ішкі бақылау жүйесін талдау үшін менеджмент арқылы анықталатын қызмет.
Ішкі аудиттің көмегімен бақылау және талдау іске асырылады, сонымен қатар жүйелерді жақсартуға, жетілдіруге ұсыныстар беріледі. Оларға қызметтердің мынадай түрлері тән:
1.Активтердің қабылдануы мен есептен шығарылуының заңды болғанына және осы активтердің тиімді түрде пайдаланылуы мен сақталуы қамтамасыз етілгеніне көз жеткізу керек
2.Міндеттемелердің ұйымның тек құқықтық операцияларына ғана қатысты бар екендігін растау.
Ішкі және сыртқы аудиттің негізгі айырмашылықтары.Қазіргі кезде ішкі аудиторлардың өзінің айналысатын қызметін бухгалтерлік есеп саласы ретінде тану тенденциясы байқалуда. Өзінің жұмыс көлемі оларға үлкен болып көрінетіндіктен, олар өз кезегінде аудиторлық жұмыспен байланысты қызметпен қатар басқа да әр түрлі қызметпен айналысады.
Ішкі және сыртқы аудиттің мақсаттарының әр түрлілігіне қарамастан, оларға жету жолдары көп жағдайда ұқсас келеді. Ішкі аудитордың жұмысы сыртқы аудиторлық процедуралардың мерзімі мен дәрежесіне, сипатына өзгерістер енгізу үшін қолданылуы мүмкін. Әрине, сыртқы аудитор өзінің аудиторлық пікірі үшін толық жауапкершілікті ішкі аудиторда сондай дәрежедегі тәуелсіздік бола алмайтындықтан ғана мойындамайды.
Ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі сыртқы аудиторлардың тәуелсіздігінен өзгеше болып келеді. Ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі олардың ұйым ішіндегі беделімен, яғни атқаратын қызметімен және бағынуымен, сонымен қатар әділеттілігімен анықталады. Сыртқы аудиторлар үшін тәуелсіздік клиент-фирманың, оның басшылығы мен иелерінің алдында қандай да бір міндеттемелердің немесе оларға бағытталған қаржылық қызығушылықтың жоқтығымен анықталады.
Ішкі аудитті жүргізу әдістемесі. Аудит процесі бірнеше негізгі кезеңдерге бөлінуі мүмкін. Төменде аталған кезеңдер кез-келген аудиторлық тексеруге, оның ішінде ішкі аудитке де (оның ерекшеліктерін есепке ала отырып) тән:
oo алдын-ала жоспарлау;
oo тәуекелдікті бағалау;
oo аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын жасау;
oo аудитті жүргізу;
oo аудиттің нәтижелерін құжаттық рәсімдеу және бағалау;
Алдын-ала жоспарлау. Алдын-ала жоспарлаудың құрамына тексеру жүргізіп жатқан объект жөнінде толық мәлімет алу, аудиттің объектісіне қолданылатын нормативтерді және есеп стандарттарын, құқықтық міндеттемелерді талдау, аудиттің негізгі тәуекелдіктері мен міндеттерін алдын-ала анықтау, басқа да аудиторлық құрылымдар тарапынан қажетті көмекті бағалау кіреді. Аудиттің объектісі жөнінде толық мәлімет алу үшін аудиторлар алдымен осы объект жайлы тұрақты ақпараттарды зерттейді.
Тәуекелдікті бағалау. Аудиторлық тексерулерді жоспарлау мен оларды жүргізу үшін қажетті ресурстарды анықтаудың негізі болып табылатын кәсіпорынның қандай да бір бөлімшесіне тән тәуекелдіктерді жүйелі түрде бағалау процессі. Мұндай бағалаулар ішкі аудиторлық қызметтің басшыларына аудиттің қандайда бір объектісінің тәуекелдігін есепке ала отырып тексерулерді жоспарлауға мүмкіндік береді. Тәуекелдікті бағалаудың қажетті алғы шарты болып аудиттің объектісінің сипаттамасын алу саналады. Объекті жөнінде құжатталған ақпараттың массиві операциялардың әр түрлі типтерін, ақпараттық алмасуларды ішкі бақылау сауалдарын, жұмысқа тартылған қызметкерлерді, қолданылып жүрген бухгалтерлік есеп шоттарын қамтиды.
Аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын жасап шығару. Ішкі аудит қызметі жұмысының жоспары кем дегенде жылына бір рет жүргізілетін тәуекелдіктерді бағалаудың негізінде жасалуы керек. Жоспарды жасаған кезде жоғарғы басшылардың ұсыныстарын ескеру қажет.
Операциялық аудит - жүйесінің жұмысын жетілдіру мақсатымен басқарудың әр түрлі кезеңдеріндегі ұйымдастыру қызметін тәуелсіз және жүйелі түрде бағалау. Мұнда басты назар ішкі бақылау жүйесі жұмысының және кәсіпорын қызметтері жұмысының сенімділігіне аударылады. Қаржылық қорытынды есеп аудитімен салыстырғанда операциялық аудит бірыңғай емес. Операциялық аудит термині басқару аудиті терминіне ауысады. Мүмкін бұл операциялық аудиттің қандай да бір шаруашылық жүйесінің қандай да бір кіші жүйелерінің өнімділігі мен тиімділігін анықтау үшін қажет етілуінен шығар.
Э.А.Аренс, Дж.К.Лоббек операциялық аудит пен қаржылық қорытынды есеп аудиті арасында үш негізгі айырмашылықтарды келтіреді:
oo аудиттің тағайындалуы;
oo қорытындылардың ұсынылуы;
oo операциялық аудит саласына қаржылық емес салалардың қосылуы.
Операциялық аудит тек бухгалтерлік ақпаратты пайдаланумен ғана шектелмейді, өйткені оның шеңберінде кәсіпорынның өндірістік, қаржылық, сатып-өткізу қызметіне, ұйымдық құрылымына, ішкі бақылау жағдайының бағалануы жүзеге асырылады.[3]
1.3 ҚР Аудиторлық қызмет туралы заң және ҚР - ғы аудиторлық қызметті реттейтін басқа да нормативті - құқықтық актілер
"Аудиторлық қызмет туралы" заң Казақстан Республикасына ауди-торлық қызметті жүзеге асыру процессінде мемлекеттік органдардың, занды және жеке тұлғалардың, аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың арасында туындайтын қатынастарды реттейді. Ол 6 тармақтан және 25 баптан тұрады.Олар:
1-тармақ.Жалпы ережелер (1-4 баптар).
2-тармақ.Аудитор, аудиторлық ұйымдар, аудиторлар палатасы (5-8 баптар).
3-тармақ.Аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялау және ауди-торлық қызметті лицензиялау (9-13 баптар).
4-тармақ.Аудиторлық қызметті жүзеге асыру (14-16 баптар).
5.тармақ.Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың құқықтары, міндеттері және жауапкершіліктері (17-20 баптар).
6-тармақ.Аудиттелінетін субъектілердің құқықтары, міндеттері және жауапкершіліктері (21-25 баптар).
Қазақстан Республикасьшың "Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы"-31 қыркүйек 1995 ж. №244, "Сақтандыру қызметі туралы"18 желтоқсан 2000 ж., №126-11, "Инвестициялық қорлар туралы"7 шілде 2004 ж., №576-2, "Табиғи монополиялар туралы"9 шілде 1998 ж., №272-1, "Акционерлік қоғам туралы" 13 мамыр 2003 ж. №415-2, "Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы" 22 сәуір 1998 ж. №220-1 заңдарымен жоғарыда аталған субъектілер аудитін жүргізудің ерекшеліктері айқындалған. Қазақстан Республикасының "Шетелдік инвестициялар туралы" заңында -- 27 желтоқсан 1994 ж. №25 266-ХІП (өзгертулерімен және толықтыруларымен) 23 бетте шетелдіктердің қатысуымен құрылған кәсіпорындардың аудиторлық қорытындыны міндетті түрде меншік иелеріне, мемлекеттік статистика және мемлекеттік бақылау органдарына дайындап тапсыруы белгіленген. Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің 1995 жылғы 28 маусымдағы №161 бұйрығымен бекітілген №33-ші "Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығын есептеу және бюджетке төлеу тәртібі туралы" ереже нұсқау (өзгертулерімен және толықтыруларымен) Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызметін жүзеге асырушы резидент емес заңды тұлғалардың салық органдарына міндетті түрде декларацияда керсетілген мәліметтердің дұрыстығы (сенімділігі) туралы аудиторлық қорытынды дайындап тапсыру шарттарын анықтайды.
4. Аудиторларды кәсіби аттестациялау жүйесі және ҚР аудиторлық қызметті аттестациялау жүйесі және ҚР аудиторлық қызметті лицензиялау.
Қазақстан Республикасы үкіметінің 1999 жылғы 29 маусымдағы қаулысымен (өзгертулерімен және толықтыруларымен) аудиторлық қызметті лицензиялау Ережесі бекітілді. Осы қаулымен лицензия беру тәртібі мен шарттары, сондай-ақ аудиторлық қызметті лицензиялауға қойылатын квалификациялық талаптар белгіленді.
Казақстан Республикасы Ұлттық банкі Баскармасының 2003 жылғы 27 қазандағы №384 қаулысымен өтініш берушіге және банктер мен сақтандырушы ұйымдарда аудит өткізуге лицензия беру туралы өтінішке тіркелген құжаттардың тізіміне қойылатын талаптар жөніндегі Ереже-нұсқаулар бекітілді. Мемлекеттік емес мекеме аудиторларды аттестациялау бойынша Біліктілік комиссиясының ережесінде оның Қазақстан Республика-сының аумағында аудиторлық қызметпен айналысуға ниет білдірген, аудиторлық кандидаттарды атгестациалау мақсатында құрылғандығы атап көрсетілген. Комиссияның құрылтайшысы болып табылатын аудитордың аумақтық палаталары. Ережеде, сондай-ақ, Біліктілік комиссиясының мақсаты мен міндетті қызметтері (функциялары), құқықтары мен міндеттері және жұмыс істеу тәртібі анықталған. Аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялау ережесінің параграфында аудиторларды аттестациялау түсінігі берілген:"Аттестациялау деп - өкілетті орган бекіткен біліктілік талапта-рының негізінде емтихандар қабылдау арқылы аудиторлыққа канди-даттардың біліктілік деңгейін Біліктілік комиссиясының анықгауын айтады. Аттестация аудиторлыққа кандидаттардың аудиторлық қызмет көрсетуге кәсіби дайындықтарын растайды". Сондай-ақ, аталмыш құжатта төмендегілер анықталған:
-аудиторлыққа кандидаттардың құжаттарын тапсыру және сақтау тәртібі;
-модульдік емтихан тапсырмаларына қойылатын негізгі талаптар;
-ұйымдастыру және бағалау топтары;
-аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялау процедуралары;
-аттестация нәтижелерін рәсімдеу;
-аттестацияның өткізілуіне жауапкершілік және бақылау жасау.
Қазақстан Республикасының "Аудиторлық қызмет туралы" заңының 3-тармағының 9-бабында аттестациялауға жоғары білімі бар және экономика, қаржы, есеп-талдамалық, бақылау-ревизия немесе құқық қорғау салаларында соңғы жеті жылдың бес жылы ішінде жұмыс тәжірибесін жинақтаған, сонымен бірге жоғарғы оқу орындарында бухгалтерлік есеп және аудит бойынша ғылыми-оқытушылық қызметпен айналысатын және жоғарыда аталған салаларда соңғы бес жылдың екі жылынан кем емес мерзім ішінде тәжірибе жинақталған тұлғалар жіберілетіндігі айтылған.
Жоғарыда айтылғандардан аудиторлық қызметпен айналысуға қойылатын негізгі талаптардың бірі - аудитордың білім алуы екендігін көреміз.
Аудитор алуға тиісті білімінің негізгі элементтері төмендегілер болып табылады:
-негізгі (базалық) білім;
-жұмыс тәжірибесі;
-арнайы кәсіптік білім.
Негізгі (базалық) білімге экономикалық немесе заңгерлік жоғары білім жатады.
Практикалық жұмыс тәжірибесі тиісті жылдар санымен және атқарған лауазымдық жұмысымен анықталады.
Арнайы кәсіптік білім беруге аудиторларды дайындау және оларды қайта дайындау бойынша оку-әдістемелік орталықтарында және ұйымдарда білім беру және аудиторлық фирмаларда тәжірибеден еткізу кіреді.
Аудитор өзінің кәсіби біліктілік деңгейін мынадай жолдармен көтеруіне болады:
-заңдық құжаттарды, стандарттарды, ереже-нұсқауларды оларға енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды тұрақты және жүйелі түрде оқып-үйрену арқылы;
-семинарға, конференцияға қатысу арқылы;
-аудит өткізудің әдістемесі және оны ұйымдастыру бойынша шетелдік және отандық тәжірибені оқып-үйрену (зерттеу) арқылы.
Лицензия беруші орган темендегі жағдайларда лицензияның қызметін тоқтата алады:
-егер мемлекеттік қадағалаушы немесе бақылаушы органдар ли-цензия алушының лицензиялық талаптар мен шарттарды бұзғандығын анықтаған болса;
-егер лицензия алушы жіберілген қателіктерді (бұзушылықтарды) жою жөніндегі лицензия берушінің талаптарын орындамаса.
Лицензия алушы лицензиялық алымды белгіленген мерзімнің ішінде төлемеген жағдайда, сондай-ақ, завды тұлғаның қызметі тоқтатылған жағдайда лицензия өзінің заңдық күшін жоғалтады және жойылған болып есептелінеді.
Аудиторлардың жауапкершілігі, міндеттері және құқықтары. Аудит стандарттары және кәсіби тәртібі.
Қазіргі кезде басшылыкқа алынып жүрген заңнамалардың, атап айқанда Қазақстан Республикасының "Азаматтық кодексінің", "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" кодексінің, "Аудиторлық қызмет туралы" заңның, "Лицензиялау туралы" заңның, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің негізінде аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың жауапкершіліктерін бірнеше түрге бөлуге болады.
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік. Егер клиенттің зиян шегуіне әкеліп соқтырған, квалификациясыз (біліксіз) аудиторлық тексеру жүргізу орын алса, онда сот шешімінің негізінде аудиторлық фирмадан төмендегілер өндіріліп алынуы мүмкін:
-клиенттің шеккен зияны толық мөлшерде;
-қайта тексеру жүргізуге шығарылған шығыстар.
Алайда, аудиторлық қызметтің Қазақстандық тәжірибесінде шетелдерде болып тұратын, клиенттің шеккен зияны мен аудиторлардың іс-әрекеті арасындағы байланысты соттың дәлелдеуі мүмкін болған шулы сот тексерулері орын алған емес.
Аудиторлық ұйым клиенттің бухгалтерлік қорытынды есебінің барлық маңызды аспектілері бойынша олардың дұрыстығы (сенімділігі) жөнінде кәсіби пікірін құрастырғаны және оны бүлдіргені үшін жауап береді.
Кәсіби пікірін құрастыру және оны білдіру кезінде ол Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызметті реттеуші нормативтік құжат-тардың талаптарын және аудиттің этикалық нормаларын басшылыққа алуға тиісті.
Азаматтық кодексте (9 бап, 4 пункт) "Құқығы бұзылған тұлға, егер заң актілерінде немесе келісім-шарттарда басқа жағдай қарастырылмаған болса, өзінің шеккен зиянының толық кайтарылуын талап ете алатындығы айтылған. Бірақ зиянның өндіріліп алынуы бірінші талаппен орындала салмайды. Клиент сотта аудитордың кінәсін дәлелдеп беруге тиісті. Ондай жағдай көбінесе аудитордың өз жұмысын лайықты ұқыптылықпен орындау мүмкіндігінің жоқтығынан немесе келісімшарттың бұзылуынан орын алады.
Бұл жердегі маңызды мәселе талап етілетін кәсіби біліктілік деңгейі және аудитордың тарапынан ұқыптылық болып табылады. Ешкімнің абсолюттік жетілгендікке қол жеткізуі мүмкін емес екендігін, бірақ кез-келген қателік немесе қате түсінік жұмыстың ұқыпсыз орындалуына елеулі әсер етуі мүмкін екендігін, ал аудитор оны жоққа шығаруға тиісті екендігін атап айту керек. Жалпы көпшілік қабылдаған стандарттарға сәйкес тексеру жүргізу аудитордың кінәсіз екеңдігінің айғағы болуы мүмкін.
Қылмыстық жауапкершілік. Қылмыстық кодекстің 229-бабында, сондай-ақ, аудиторды өз қызметінің міндеттеріне қарамастан жеке басы немесе баска тұлға, не болмаса тыйым үшін пайда табу және артықшылықта болу мақсатымен өзінің өкілетгілігін асыра пайдаланғаны үшін, сөйтіп басқа тұлғаларға немесе ұйымдарға зиян келтіргені үшін, егер олардың бұл іс-әрекеті азаматтардың немесе ұйымдардың заңды мүдделеріне және құқықтарына не болмаса заңмен қорғалатын қоғамның немесе мемлекеттің мүдделеріне елеулі зиян келтірілген болса, жазалау шаралары қарастырылған.
Әкімшілік жауапкершілік. Аудит - қызметтің лицензияланатын түрі, сондыкқтан оны "Лицензиялау туралы" заңға сәйкес жауапкершілігі бар. Аталмыш заңда аудиторлық қызметті тиісті лицензиясыз жүзеге асырғаны үшін қылмыстық және әкімшілік жауапкершілік, сонымен бірге лицензиясыз қызметті жүзеге асырудан алынған табысты бюджетке алу түріндегі материалдық жауапкершілік қарастырылған.
Лицензия беруші орган темендегі жағдайларда лицензияның қызметін тоқтата алады:
-егер мемлекеттік қадағалаушы немесе бақылаушы органдар ли-цензия алушының лицензиялық талаптар мен шарттарды бұзғандығын анықтаған болса;
-егер лицензия алушы жіберілген қателіктерді (бұзушылықтарды) жою жөніндегі лицензия берушінің талаптарын орындамаса.
Лицензия алушы лицензиялық алымды белгіленген мерзімнің ішінде төлемеген жағдайда, сондай-ақ, завды тұлғаның қызметі тоқтатылған жағдайда лицензия өзінің заңдық күшін жоғалтады және жойылған болып есептелінеді.
Қазақстан Республикасының "Аудиторлық қызмет туралы" заңының 13-бабында "лицензия беруші лицензияның қызметін заңға сәйкес тоқтау себебін көрсете отырып, алты айға дейінгі мерзімге тоқтатуға құқықты екендігі, сонымен бірге аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың лицензия беруден бас тарту, лицензияны қайтарып алу, қызметін тоқтату жөніндегі шешімдерді бұздыру үшін сотқа шағымдану құқығының бар екендігі" айтылған.
"Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" кодекстің 137-бабында да лицензиясыз, арнайы рұқсатсыз, біліктілік куәлігінсіз кәсіпкерлік қызметпен айналысқаны үшін жауапкершілік карастырылған. Егер бұл қыз-метге қылмыстық-жазалаушы іс-әрекетгің белгілері болмаса, онда тиісті мөлшерде айыппұл төленеді. Кодекстің 185-186 баптарында кәсіпорыңцардың міндетті аудитті өткізуден жалтарғаны үшін және аудиторға дұрыс емес акрараттарды бергені үшін төлейтін айьшпұлдарьшың мөлшері көрсетілген."Қаржылық қорытынды есеп беру аудиті кезінде завдарды және нормативтік актілерді қарастыру" деп аталатын Халықаралық аудит стандартында қазіргі кезде басшылыққа алынып жүрген нормативтік актілерге сәйкессіздікті болдырмау және оны айқындау бойынша өздерінің міндеттерін орыңцау кезівде субъект басшыларына көмегін тигізуі мүмкін саясат пен процедуралар көрсетілген:
-Құқықтық талаптардың және операциялық процедуралардың осы талаптарды қанағаттандыратындай етіп жасалынуын қамтамасыз ету мониторингі;
-Ішкі бақылаудың тиісті жүйесінің құрылуы және жұмыс істеуі;
-Субъект өзінің нақгы саласының шеңберінде сақгауға тиісті маңызды зандардың регистрін енгізу.
Ірі кәсіпорындар ішкі аудит қызметіне немесе ревизиялық комиссияға тиісті міндеттерді жүктей отырып, жоғарыда көрсетілген процедураларды толықгырады.
"Аудиторлық қызмет туралы" заңның 183-184 баптарында төмендегі себептер үшін аудиторлық қызметпен айналысуға құқық беретін ли-цензиядан айырумен бірге аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар төлейтін айыппұлдардың мөлшері анықгалған:
-аудитордың немесе бухгалтерлік есеп ақпараттарымен жұмыс істеуге рұқсаты бар басқа да тұлғалардың тексеру жүргізу кезінде анықгалған бухгалтерлік есеп жүргізу немесе қаржылық қорытынды есеп құру бойынша зандардың және белгіленген талаптардың бүзы-лу (орындалмау) фактілерін аудит өткізуге тапсырыс берушілерден жасырғандығы үшін;
-аудитордың (аудиторлық үйымның) әдейі күмәнды аудиторлық қорытынды жасағаны үшін.
Аудиторлардың азаматтық-құқықтық жауапкершіліктерін сақтандыру. Аудиторлық тексерудің жоғары деңгейдегі тәуекеддікке ие болуына байланысты "Аудиторлық қызмет туралы" заңның 18-1 бабында (аудиторлық қызметті сақтандыру) аудитті өткізу кезінде зиян келтірудің салдарынан туындаған міндеттемелер бойынша міндетті түрде сақтандыру келісім-шарттарының жасалынуы қарастырылған. Кәсіби жауапкершілікті сақтандыру ерекшеліктері сақтандыру объектісі, яғни -- сақтандырылған аудитордың аудиторлық қызмет керсету кезінде жіберген қателіктерінің немесе жаңсақтықтарының нәтижесінде клиентті зардап шектірген зиянның орнын толтыру бойынша заңмен белгіленген оның міндеттемелерімен байланысты мүліктік мүддесі болып табылады.
5.Аудит мамандық ретінде. Аудиттің халықаралық стандарттары.
Аудит стандарттары дегеніміз - аудитке қойылатын бірегей талаптарды және аудит өткізу тәртібін анықтаушы принциптерді белгілейтін нормативтік құжаттар.
Аудит стандарттары аудиторлар палатасының Республикалық кон-ференциясында қабылданады және оларды мемлекеттік өкілетті органдар бекітеді 2. 2000 жылғы наурыз айында өткізілген аудиторлардың бесінші Республикалық конференциясында Қазақстан аудитін халықаралық стандарттарға көшіру және оларды ұлттық стандарттар ретінде қабылдау туралы шешім қабылданды. Ол стандарттар аудит өткізудің жалпы тәсілдерін, аудиторлық тексеру жүргізудің аудитімен, аудиторлық қорытынды есептің түрлерін, аудит методологиясы мәселелерін, сондай-ақ аудиттің өткізілу шартына қарамастан, осы кәсіптің барлық өкілдері қолдануға тиісті базалық принциптерді анықтайды.
Аудит стандарттарының маңызын төмендегілер айқындайды:
-жоғарғы сапалы аудиторлық тексеруді қамтамасыз етеді;
-аудит өткізудің барлық кезендері (сатылары) бойынша регламентті анықтайды;
-аудиторлық тексеру нәтижелері дұрыстығының құқықтық кепілдігін қамтамасыз етеді;
-Қазақстан аудитінің деңгейін көтереді және оны халықаралық экономикалық қатынастар саласында танымал етеді;
-аудиг өткізу және оның нәтижелерін рәсімдеу мәселелеріне қатысты тәсілдерді, терминдерді, анықтамаларды, мәліметтерді бір ізге салу міндеттерін шешеді;
-аудиторлық тексеру жүргізу іс-тәжірибесіне жаңа ғылыми жетістіктерді енгізуге ықпал етеді;
-ақпаратты пайдаланушыларға аудиторлық тексеру жүргізу процессін түсінуге көмектеседі;
-кәсіптің қоғамдық беделін құрайды;
-мемлекет тарапынан бақылауды жояды;
-аудиторға клиенттермен келіссөз жүргізуге көмектеседі;
-аудит өткізу процессінің жекелеген элементтерінің байланысын қамтамасыз етеді.
6. Кәсіби этикалық кодексі. Аудиторлық қызметтің халықралық тәжірибесі.
КБХФ "Кәсіби аудиторлардың этикалық кодексінен" бірқатар үзінділерді келтірейік.
Мақсаттары. Аталмыш кодекске сәйкес аудитордың кәсібі төмендегі мақсаттарды көздейді:
-ең жоғарғы стандарттардың талаптарына сай жұмыс істеу;
-қоғамның мүддесі соны талап ететіндіктен, ең жоғарғы кәсіби
деңгейге жету.
Кодекстің негізгі принциптері:
Сенімділік -- қоғамға дұрыс ақпараттар және сенімді ақпараттық жүйелер қажет.
Кәсіптенгендік -- қоғамда клиенттер, жұмыс берушілер және басқа да мүдделі жақтар бухгалтерлік есеп саласында кәсіптенген маман ретінде керсете алатын тұлғаларға деген қажеттілік бар.
Қызметтердің сапасы -- аудиторлар көрсететін барлық қызметтердің ең жоғарғы стандарттарға сай келетіндігіне кепілдік қажет.
Нанымдылық (көз жеткізгендік) - аудиторлардың кәсіби қызметін пайдаланушылар көрсетілген аудиторлық қызметтерді реттейтін кәсіби этиканың тұжырымдамалық (концептуалдық) негізі бар екендігіне нанымды (көз жеткізген) болуға тиісті.
Негіз болатын принциптер. Бухгалтерлік кәсіптің мақсаттарына қол жеткізу үшін кәсіби аудиторлар бірқатар ұйғарымдарды немесе негіз болатын принциптерді сақтауға тиісті.
Негіз болатын принциптерге төмендегілер жатады:
Адалдық - кәсіби аудитор өзінің кәсіби қызметін адал атқаруға тиісті.
Әділдік (объективтілік) -- кәсіби аудитор әділ болуға және қате түсініктерді немесе қате қарым-қатынастарды, мүдде қақтығыстарына немесе әділдікті ескермеуге бағытталған қандай да бір әсер етуші факторларды болдырмауға тиісті.
Кәсіби жетік білімділік және тиісті ұқыптылық -- кәсіби аудитор өзінің кәсіби қызметтерін тиісті ұқыптылықпен, жетік біліммен және зор зейінмен керсетуге, сонымен бірге ол клиентке немесе жұмыс берушіге өзінің кәсіби білімін іс-тәжірибенің, заңнамалардың, әдіснамалардың соңғы жетістіктеріне негізделген, жетік білімді кәсіби қызмет көрсетуді кепілдендіретін деңгейге дейін тұрақты түрде көтеріп отыруға міндетті.
Ақпараттардың құпиялығын сақтау -- кәсіби аудитор өзінің кәсіби қызметін көрсету кезінде алынған ақпараттардың құпиялығына құрметпен қарауға тиісті, және де кез-келген ондай ақпараттарды (зандық немесе кәсіби құқық не болмаса міндет ондай ақпараттарды жариялауды талап ететін жағдайларды қоспағанда) тиісті арнайы рұқсатсыз пайдаланбауға және жария етпеуге тиісті.
Кәсіби мінез құлық -- кәсіби аудитор өз кәсібінің беделін түсіретін мінез-құлықтардан аулақ болуға тиісті, яғни оның мінез-құлқы осы кәсіптің беделіне сай іс-әрекеттер мен әдістерге сәйкес болуға тиісті. Бухгалтерлердің халықаралық федерациясына қатысушы ұйымдардан этикалық принциптерді жасау (құру) кезінде кәсіби аудитордың өз клиенттерінің, үшінші жақтардың, аудиторлық кәсіптің басқа мүшелерінің, персоналдың, жұмыс берушілердің және қоғамның алдындағы жауапкершіліктерінің мөлшерін қарастыру талап етіледі.
Техникалық стандарттар -- кәсіби аудитор техникалық және кәсіптік стандарттарға сәйкес кәсіби қызмет көрсетуге тиісті. Кәсіби аудиторлар клиенттердің немесе жұмыс берушілердің нұсқауларын тиісті ұқыптылықпен және шеберлікпен орындауға міндетті. Одан басқа аудиторлар кәсіби бухгалтерлердің халықаралық федерациясы жасап ұсынған (мысалы, халықаралық аудит стандарттары), бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары жөніндегі комитет, басқа да реттеуші органдар жасаған, тиісті заңдарға сәйкес жасалынған техникалық және кәсіптік стандарттардың талаптарын сақтауға тиісті.[4]
Бұл бөлімде аудиттың мазмұнын және стандарттарын заң актілерімен нормотиверін карасырған.
2Аудиторлық қызметтің түрлерін жіктеу
2.1 Аудиттің түрлері және мәні, мазмұны
Аудиттің түрлерін зерттеудің зор әдістемелік маңызы бар. Аудиттің түрлері субъект ретінде ішкі және сыртқы аудит болып бөлінеді.
Қазақстан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1
Аудиторлық кызметтің теориялык негіздері
1.1
Аудиторлық қызметтің мәні мен мазмұны
1.2
Аудиторлық қызметтің сатылары мен функциялары
1.3
Аудиторлық кызмет туралы заң
2
Аудиторлық қызметтің түрлерін жіктеу
2.1
Аудиттын турлері жане мані.мазмуны
2.2
Аудиторлық қызметтiң негiзгi принциптерi және аудиттiң
стандарттары
2.3
Аудиторлық қорытынды жасау
Қорытынды
Пайдаланылған адебиеттер
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының егемендік алып, нарықтық экономикаға көшуі қоғамдық өмірдің барлық жағынан өзгеруіне әкелді. Елде кәсіпкерлік қызметтегі әртүрлі субъектілердің ара қатынастарын реттейтін жаңа экономикалық институттар туындау қажеттігі пайда болды. Оның ішінде аудиторлық институтқа деген қажеттілік өзгеше болды. Оның басты мақсаты - бухгалтерлік және салықтық есептілікте көрсетілетін ақпараттардың шынайылығын бақылауды қамтамасыз ету. Ақша-қаражаттарын қолдану бойынша, заңды объектілерде сауда операциялары мен инвестицияларды жүзеге асыру бойынша мәліметтер тәуелсіз аудитор көмегімен объективті түрде расталады.Аудиторлық қызмет деп аудит жұмысын ұйымдастыру мен әдістемелік жағынан қамтамасыз ету, аудиторлық тексеруді іс жүзінде орындау және басқа да аудиторлық қызметті көрсету түріндегі кәсіпкерлік қызмет.
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару бөлінген кезде пайда болады. Бірақ осындай аудитты жүргізуге деген заң талаптары жоқ кезде де қаржылық есеп беру аудитіне тән белгілі басымдылықтар болады.
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер бұрынғы есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа объектісін құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған аудиторлық қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жақта бағытталған қаржыландыруды беру туралы өтініш тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі мүмкін. Аудит өзінің кәсіби қызметінде адалдық, обьективтілік, кәсіби құзыреттілік, құпияны сақтай білетінділік, тәуелсіздік, жинақылық, мұқияттылық, ғылымиялық, нақтылық, жариялық, демократияшылдық принциптерді басшылыққа алу керек.
Аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қоғамдық сенімді қолдау әрі нығайту ретінде адалдық, обьективтілік және тәуелсіздік
принциптерінің талаптарын сақтауы, өзіне сеніп тапсырған жұмысты мінсіз әрі адал орындалуын талқылауда білдіретін пікірінің обьективтілігі мен тәуелсіздігін сақтауы керек.
Аудит теориясы және оны басқару ғылымының бар ережесімен әрекет етудің нұсқасын құптайды немесе одан бас тартады. Ол белгілі бір бастапқы мәліметтермен құрылған теориялық базаның ғылыми шынайылығын немесе жалғандығын көрсетіп береді.
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялары, көлік және коммерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, коммерциялық операцияларды ақша қаражаттары мен инвестициялардың замын жүргізу бойынша сан алуан келісім шарттық қатынастарға түседі, қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады. Сондықтан кез келген ұйымда аудитордың қызметі қажет болады.
Курстық жұмыстың мақсаты. Курстық жұмыстың мақсаты - аудиторлық қызметті ұйымдастыру, оның мазмұны мен ерекшеліктерін ашып көрсету болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
-Аудиторлық қызметтің мәні мен мазмұнына талдау жасау;
-Аудиторлық қызметтің сатылары мен функцияларын қарастырып анықтап корсету
- ҚР Аудиторлық қызмет туралы заң және ҚР - ғы аудиторлық қызметті реттейтін басқа да нормативті - құқықтық актілерге шолу жасау.
- Аудит түрлері мен аудиторлық қызмет пен аудитордың түрлерін жіктеп корсету;
- Аудиторлық қызметтің негізгі принціптерін және стандарттарын карастыру;
- Аудиторлық қортынды жасау
Курстық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы.Аудит қазіргі таңда ҚР мемлекеттік мекемелерінде және де барлык кәсіпорындарында қолданысқа ие. Сонымен қатар барлық мекеменің жыл ішінде жасаған есеп жұмыстарын тексеріп,анықтап және кәсіпорын жұмысына бағыт бағдар беріп отырады. Аудитор кәсіпорындарда,аудиторлық ұйымдарда және әкімшіліктерде тағы сол сияқты ұйымдарда тексеру барысында курстык жұмыстың ақпараттарын пайдалана алады.
Курстық жұмыстың көлемі және құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1Аудиторлық кызметтің теориялык негіздері
1.1 Аудиторлық қызметтің мәні мен мазымұны
Аудит нарықтық экономика жағдайында барлық шаруашылық процесіне қатысушылардың қызметінде маңызды роль ойнайды. Ол анық ақпаратпен қамтамасыз етеді, серіктестер арасындағы сенімділікті қалыптастыруға септігін тигізеді, оңтайлы басқарушылық шешімдерді іріктеу мен кемшіліктерді жою бойынша ұсыныстарды әзірлейді, сондай-ақ қаржылық жағдайды тұрақтандыруға, шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің тиімділігін арттыруға және тұтастай қоғамның әлеуметті-экономикалық жағдайын жақсартуға ықпал етеді.
Аудит дегеніміз ол - шаруашылық табыстылық операцияларының заңдылығын тесеріп, әр түрлі меншіктегі кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің дұрыстығын анықтап, арнайы төлем арқылы бақылау, тексеру, түсініктеме беру сараптау қызметін көрсету.
Аудит - дербес, тәуелсіз аудит мамандарының кәсіпкер ретінде келісім-шарт бойынша тапсырушылардың шаруашылық-табыстылық есебін, бухгалтерлік есеп көрсеткіштерін тексеру арқылы анықтап, экономикалық талдау жасап, қажет болған жағдайда сараптау жүргізіп, аудиторлық қорытынды жасау және әр түрлі түсініктеме қызметін көрсету. Себебі, аудит жұмысының көлемі-объектісі, шаруашылық субъектінің қалауында толық немесе бір бөлімін аудиттік тексеруді тапсыру тапсырушының еркінде.
Аудиттің негізгі мақсаты - аудиторлық қорытынды жасау. Тапсырушының өз тарапынан төлем жасап, аудит жасатудағы бірден бір мақсаты аудит қорытындысын алу. Себебі, тек аудит қорытындысын алған шаруашылық субъектілерінің есебі басылымға шығады.
Аудит жұмысы үлкен мемлекеттік қызмет атқарады. Өйткені аудит тексеру барысында кәсіпорынның табыс пайда сомасы салық нақты анықтамадан қанша сома салық төлеу керек екенін, салық есебінің дұрыс жүргізілгенін аудиторлық тексеру арқылы анықтайды.
Аудиттің мазмұнын қарастыру барысында аудит анықтамасының көбісінде аудитті тексеру деп анықтаған. Қазіргі кезде шаруашылық субъектілері өз тарапынан салық есебін жүргізуге мәжбүр, оған қоса тек қана салық есебіне аудиттік тексеру жүргізіп, аудиторлық қорытынды алуға мәжбүр. Аудиттің бақылау жасауға құқысы жоқ, тексеру деген түснік дұрыс келеді. Тек ішкі аудитті ұйымдастыру барысында ғана арнайы бақылау жүргізілуі тиіс.
Қазіргі кезде аудиторлық тексеруді аудит фирмасы немесе жеке аудиторлар жүргізеді.Аудитті тексеру барысында аудитор бухгалтерлік есептің заң талабына сәйкес, нормативтік ереже нұсқауды дұрыс қолдана жүргізілгенін анықтайды. Бухгалтерлік есеп мәліметінің дұрыстығын анықтау үшін алғашқы есеп есеп құжаттарын тексереді. Одан кейін аналитикалық және синтетикалық есеп кестелерінің дұрыстығын тексереді.
Аудитор бухгалтерлік есепті жақсы білетін, есеп заңын және нормативтік құжаттарды, салық есебінің ерекшеліктерін білетін жетік білімді маман болуы керек.
Аудитті экономикалық талдау деп анықтайды. Себебі тиянақты аудиторлық қорытынды жасау үшін кәсіпорын ақпаратына экономикалық талдау жасау өте қажет.[1]
1.2 Аудиттің сатылары және негізгі функциялары
Аудит және оның процедурасы эволюцияның үш сатысынан (стадиясынан) өтті: растаушы аудит, жүйелі-бағдарламалы аудит, тәуекелге негізделген аудит. Бастапқы аудит бухгалтерлік құжаттар мен есеп берулерде көрініс тапқан операциялардың шындыққа жанасымдылығын тексеру және растаушы түрінде болды.
Растаушы аудитте негізінен бухгалтерлік құжаттар мен есеп берудің формаларын дұрыс жасау мәселелері қарастырылады, сол себепті де бұл кезең кітапты аудиттеу деп аталады. Аудиттің мұндай кезеңі тексеруді жүргізу кезінде аудиторлар әр шаруашылық операцияны тексеріп және дәлелдеп, бухгалтермен қатар өз есебіне алу тізімін құрады. Басқаша айтқанда мұндай аудитті есепті жүргізу немесе есепті қалпына келтіру деп атауға болады. Жүйелі бағытталған аудит шаруашылық операцияларды бақылайтын тұтынушы жүйесін бақылауды көздейді. Бұл кезде аудитор ішкі бақылауға негіз ұстайды. Ол оған жан-жақты тексеру санын қысқартуға және осы жүйеге сенуге мүмкіндік береді. Себебі ол есептегі қате мен дұрыссыздықты уақытында анықтап, оларды жою жөнінде шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.
Аудитке жүйелі-бағдарламалы тәсілдеме батыс елдерінде 1960 жылдардың соңында пайдаланыла бастады әрі аудиторлар сараптаманы іштей бақылаудың негізінде жүргізді. Бұл операцияны бақылайтын жүйені қадағалауға мүмкіндік берді. Егер іштей бақылау жүйесі тиімді жұмыс істейтін болса, онда егжей-тегжейлі тексерудің қажеті болмайды, өйткені нормалардың бұзылуы мен қателерді анықтау ісінде іштей бақылау жүйесіне белгілі бір деңгейде сенім білдіруге болады. Аудиторлық фирмалар кеңес беру қызметіне, аудиторлық рәсімді нысандауды жүзеге асыруға және болатын тексерулердің сапасын арттыра түсуге көп көңіл бөлетін болды.Аудиттің жүйелі-бағдарламалы тәсілін жетілдіруге қарамастан, оның өз кемшіліктері бар. Мысалы, жүйелі-бағдарламалы аудит әкімшілікті ешкім бақыламайтын жағдайда қызметкерлердің үстінен бақылау жүргізуді жүзеге асырады. Бұл арада аудиттің процедурасы басқарушы - инвесторларды емес, керісінше персонал - менеджерді алдап тұр ма, жоқ па, соны анықтауға бағдарланған.
Тәуекелге негізделген аудит - бұл кәсіпорынның жұмыс жағдайына, негізінен оның қызметіндегі тар әрі қиын межеріне қарай тексеруді іріктеп жүргізетін аудит. Аудиттің бұл түрі жұмысты тәуекелі жоғары шаруашылық операцияларда шоғырландыруға және тәуекелітөмен салалардағы тексеруді қарапайымдандыруға мүмкіндік береді.Ол тексеру немесе кеңес беру барысында болуы мүмкін тәуекелдікті ескерту және оның алдын алуға бағдарланған. Тәуекелдік аудиттің айырықша маңызы - аудитордың немесе аудиторлық фирмалар өз беделін жоғалту және клиенттен айырылып қалудың ықтималдығында ғана емес, сонымен бірге, аудиторлық компаниялардың арасындағы қатаң бәсекелестікте, ірі айып-пұл мен моральдық зиянда, осы аталған қателерге ұрынып қалудың ықтималдығында болып тұр. Мәселен, мұндай жағдай үшінші бір тұлғаға немесе клиентке елеулі материалдық зиян шектіруге себеп болатын аудитордың ықылассыз және бұрыс қорытынды шығаруынан болады. Кәсіби беделден айырылу қаупі нақты аудитордың немесе аудиторлық компанияның толық күйреуімен бірдей десе де болады. Сондықтан да ЖШС-нің қызметін жан-жақты кешенді тексеруді жүргізуге мұқият дайындалып, басты назарды кадрларды іріктеуге бағдармаларды жасауға, алдағы жұмысты жоспарлауға және т.б. аудару қажет.
Аудитор орындайтын функциялар жүйесі ұдайы даму үстінде болады, оған жаңа бағыттар, атап айтқанда, К.Ш.Дүйсембаевтің еңбегінде келтірілген функциялар мен қосалқы функциялар тізбесі қосылады. Кәсіби аудиттің осы заманғы даму кезеңінде оның бақылаушылық, басқарушылық, ақпараттық, тәрбиелік және әлеуметтік функциялары көкейкесті мәселеге айналып отыр. Оның үстіне, халықаралық стандарттар талабы мен оның даму тенденциясына сәйкес аудиттің жекелеген функциялары мен қосалқы функцияларының атауларын нақтылау ұсынылып отыр.[2]
Аудит ауытқудың, артық шығындар мен ысыраптың алдын алу үшін оңтайлы басқарушылық шешімдерді уақтылы анықтауы қажет. Бұл субъектілер қызметінің қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижелерін, іскер белсенділігін болжау ретіндегі аудиттің жаңа қосалқы функцияларының пайда болуымен шарттасылған. Тәуелсіз қаржылық бақылау қабылданған этикалық және құқықтық нормаларды сақтау арқылы тәрбиелік және әлеуметтік функцияларды орындайтын. Оған қоса, нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы кәсіби аудит кемшіліктерді анықтаудың, резервтерді ашудың және ұлттық экономиканың нақты секторларында шаруашылық жүргізудің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстарды негіздеудің маңызды құралына айналып отыр.
Аудиторлық қызмет тәуелсіз аудиторлар немесе аудиторлық ұйымдар жүргізетін сыртқы аудит түрінде, сонымен қатар қызметі аудиторлық бақылауға алынатын ұйымның мамандандырылған бөлімшесі жүргізетін ішкі аудит түрінде жүзеге асырылады. Аудиттің екі түрінің де жалпы түпкі мақсаттары көбінесе сәйкес келеді - ол бақылау.
Сыртқы аудиттің басты міндеті - тексеру жүргізілген ұйымның дайындап тапсырған қаржылық қорытынды есебінің шындыққа сәйкестігін айқындау, оның белгілі бір кезеңдегі қызметінің нәтижесін және қаржылық жағдайын бағалау. Сыртқы аудит кезең сайын сырттан шақырылатын аудиторлар немесе әр түрлі аудиторлық ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Аудиторлық қорытынды есеп негізінен жоғарғы тұрған ұйымдарға, акционерлерге, кредиторларға және тағы басқаларға арналған. Бұл қорытынды есепті ішкі аудиторлар да өз жұмысында қолданады.
Ішкі аудитті сыртқы аудитпен салыстырғанда табиғаты, мән-мағынасы, тағайындалуы мен ұйымдастырылуы өзгеше болып келеді. Ең алдымен ескерілетіні, ішкі аудит қызметі (немесе, оны кейде ішкі ревизия қызметі, ішкі бақылау қызметі деп те атайды) ұйым ішінде құрылған бөлімше бола отырып, оның қызметін бағалау және тексеру бойынша жүйелі әрі күнделікті, жұмысты атқарады. Ішкі аудиттің басты мақсаты - басқару мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз ету. Бұл үшін ішкі аудит кәсіпорын басшылығын дұрыс басқару шешімдерін қабылдау үшін жасалған талдаудың нәтижелерімен, белгілі бір бөлімшенің қызметіне баға берумен, ұсынастармен және уақтылы дұрыс ақпаратпен қамтамасыз етеді.
Айырмашылық салалары
Ішкі аудитор
Сыртқы аудитор
Масштабы
Менеджмент анықтайды
Заңдар анықтайды
Жолдары
Бухгалтерлік жүйенің тиімділігіне және менеджментті нақты және маңызды ақпаратпен қамтамасыз ететіндігіне кепілдеме береді
Акционерлерге ұсынылатын қар-жылық қорытынды есеп әділетті әрі дұрыс көзқарасты білдіретін-дігіне сенімді қамтамасыз етеді
Жауапкершілігі
Менеджменттің алдында
Тапсырыс берушілердің алдында
1 кесте.Ішкі аудит - кәсіпорынға қызмет көрсету аясында жүргізілетін ішкі бақылау жүйесін талдау үшін менеджмент арқылы анықталатын қызмет.
Ішкі аудиттің көмегімен бақылау және талдау іске асырылады, сонымен қатар жүйелерді жақсартуға, жетілдіруге ұсыныстар беріледі. Оларға қызметтердің мынадай түрлері тән:
1.Активтердің қабылдануы мен есептен шығарылуының заңды болғанына және осы активтердің тиімді түрде пайдаланылуы мен сақталуы қамтамасыз етілгеніне көз жеткізу керек
2.Міндеттемелердің ұйымның тек құқықтық операцияларына ғана қатысты бар екендігін растау.
Ішкі және сыртқы аудиттің негізгі айырмашылықтары.Қазіргі кезде ішкі аудиторлардың өзінің айналысатын қызметін бухгалтерлік есеп саласы ретінде тану тенденциясы байқалуда. Өзінің жұмыс көлемі оларға үлкен болып көрінетіндіктен, олар өз кезегінде аудиторлық жұмыспен байланысты қызметпен қатар басқа да әр түрлі қызметпен айналысады.
Ішкі және сыртқы аудиттің мақсаттарының әр түрлілігіне қарамастан, оларға жету жолдары көп жағдайда ұқсас келеді. Ішкі аудитордың жұмысы сыртқы аудиторлық процедуралардың мерзімі мен дәрежесіне, сипатына өзгерістер енгізу үшін қолданылуы мүмкін. Әрине, сыртқы аудитор өзінің аудиторлық пікірі үшін толық жауапкершілікті ішкі аудиторда сондай дәрежедегі тәуелсіздік бола алмайтындықтан ғана мойындамайды.
Ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі сыртқы аудиторлардың тәуелсіздігінен өзгеше болып келеді. Ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі олардың ұйым ішіндегі беделімен, яғни атқаратын қызметімен және бағынуымен, сонымен қатар әділеттілігімен анықталады. Сыртқы аудиторлар үшін тәуелсіздік клиент-фирманың, оның басшылығы мен иелерінің алдында қандай да бір міндеттемелердің немесе оларға бағытталған қаржылық қызығушылықтың жоқтығымен анықталады.
Ішкі аудитті жүргізу әдістемесі. Аудит процесі бірнеше негізгі кезеңдерге бөлінуі мүмкін. Төменде аталған кезеңдер кез-келген аудиторлық тексеруге, оның ішінде ішкі аудитке де (оның ерекшеліктерін есепке ала отырып) тән:
oo алдын-ала жоспарлау;
oo тәуекелдікті бағалау;
oo аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын жасау;
oo аудитті жүргізу;
oo аудиттің нәтижелерін құжаттық рәсімдеу және бағалау;
Алдын-ала жоспарлау. Алдын-ала жоспарлаудың құрамына тексеру жүргізіп жатқан объект жөнінде толық мәлімет алу, аудиттің объектісіне қолданылатын нормативтерді және есеп стандарттарын, құқықтық міндеттемелерді талдау, аудиттің негізгі тәуекелдіктері мен міндеттерін алдын-ала анықтау, басқа да аудиторлық құрылымдар тарапынан қажетті көмекті бағалау кіреді. Аудиттің объектісі жөнінде толық мәлімет алу үшін аудиторлар алдымен осы объект жайлы тұрақты ақпараттарды зерттейді.
Тәуекелдікті бағалау. Аудиторлық тексерулерді жоспарлау мен оларды жүргізу үшін қажетті ресурстарды анықтаудың негізі болып табылатын кәсіпорынның қандай да бір бөлімшесіне тән тәуекелдіктерді жүйелі түрде бағалау процессі. Мұндай бағалаулар ішкі аудиторлық қызметтің басшыларына аудиттің қандайда бір объектісінің тәуекелдігін есепке ала отырып тексерулерді жоспарлауға мүмкіндік береді. Тәуекелдікті бағалаудың қажетті алғы шарты болып аудиттің объектісінің сипаттамасын алу саналады. Объекті жөнінде құжатталған ақпараттың массиві операциялардың әр түрлі типтерін, ақпараттық алмасуларды ішкі бақылау сауалдарын, жұмысқа тартылған қызметкерлерді, қолданылып жүрген бухгалтерлік есеп шоттарын қамтиды.
Аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын жасап шығару. Ішкі аудит қызметі жұмысының жоспары кем дегенде жылына бір рет жүргізілетін тәуекелдіктерді бағалаудың негізінде жасалуы керек. Жоспарды жасаған кезде жоғарғы басшылардың ұсыныстарын ескеру қажет.
Операциялық аудит - жүйесінің жұмысын жетілдіру мақсатымен басқарудың әр түрлі кезеңдеріндегі ұйымдастыру қызметін тәуелсіз және жүйелі түрде бағалау. Мұнда басты назар ішкі бақылау жүйесі жұмысының және кәсіпорын қызметтері жұмысының сенімділігіне аударылады. Қаржылық қорытынды есеп аудитімен салыстырғанда операциялық аудит бірыңғай емес. Операциялық аудит термині басқару аудиті терминіне ауысады. Мүмкін бұл операциялық аудиттің қандай да бір шаруашылық жүйесінің қандай да бір кіші жүйелерінің өнімділігі мен тиімділігін анықтау үшін қажет етілуінен шығар.
Э.А.Аренс, Дж.К.Лоббек операциялық аудит пен қаржылық қорытынды есеп аудиті арасында үш негізгі айырмашылықтарды келтіреді:
oo аудиттің тағайындалуы;
oo қорытындылардың ұсынылуы;
oo операциялық аудит саласына қаржылық емес салалардың қосылуы.
Операциялық аудит тек бухгалтерлік ақпаратты пайдаланумен ғана шектелмейді, өйткені оның шеңберінде кәсіпорынның өндірістік, қаржылық, сатып-өткізу қызметіне, ұйымдық құрылымына, ішкі бақылау жағдайының бағалануы жүзеге асырылады.[3]
1.3 ҚР Аудиторлық қызмет туралы заң және ҚР - ғы аудиторлық қызметті реттейтін басқа да нормативті - құқықтық актілер
"Аудиторлық қызмет туралы" заң Казақстан Республикасына ауди-торлық қызметті жүзеге асыру процессінде мемлекеттік органдардың, занды және жеке тұлғалардың, аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың арасында туындайтын қатынастарды реттейді. Ол 6 тармақтан және 25 баптан тұрады.Олар:
1-тармақ.Жалпы ережелер (1-4 баптар).
2-тармақ.Аудитор, аудиторлық ұйымдар, аудиторлар палатасы (5-8 баптар).
3-тармақ.Аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялау және ауди-торлық қызметті лицензиялау (9-13 баптар).
4-тармақ.Аудиторлық қызметті жүзеге асыру (14-16 баптар).
5.тармақ.Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың құқықтары, міндеттері және жауапкершіліктері (17-20 баптар).
6-тармақ.Аудиттелінетін субъектілердің құқықтары, міндеттері және жауапкершіліктері (21-25 баптар).
Қазақстан Республикасьшың "Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы"-31 қыркүйек 1995 ж. №244, "Сақтандыру қызметі туралы"18 желтоқсан 2000 ж., №126-11, "Инвестициялық қорлар туралы"7 шілде 2004 ж., №576-2, "Табиғи монополиялар туралы"9 шілде 1998 ж., №272-1, "Акционерлік қоғам туралы" 13 мамыр 2003 ж. №415-2, "Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы" 22 сәуір 1998 ж. №220-1 заңдарымен жоғарыда аталған субъектілер аудитін жүргізудің ерекшеліктері айқындалған. Қазақстан Республикасының "Шетелдік инвестициялар туралы" заңында -- 27 желтоқсан 1994 ж. №25 266-ХІП (өзгертулерімен және толықтыруларымен) 23 бетте шетелдіктердің қатысуымен құрылған кәсіпорындардың аудиторлық қорытындыны міндетті түрде меншік иелеріне, мемлекеттік статистика және мемлекеттік бақылау органдарына дайындап тапсыруы белгіленген. Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің 1995 жылғы 28 маусымдағы №161 бұйрығымен бекітілген №33-ші "Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығын есептеу және бюджетке төлеу тәртібі туралы" ереже нұсқау (өзгертулерімен және толықтыруларымен) Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызметін жүзеге асырушы резидент емес заңды тұлғалардың салық органдарына міндетті түрде декларацияда керсетілген мәліметтердің дұрыстығы (сенімділігі) туралы аудиторлық қорытынды дайындап тапсыру шарттарын анықтайды.
4. Аудиторларды кәсіби аттестациялау жүйесі және ҚР аудиторлық қызметті аттестациялау жүйесі және ҚР аудиторлық қызметті лицензиялау.
Қазақстан Республикасы үкіметінің 1999 жылғы 29 маусымдағы қаулысымен (өзгертулерімен және толықтыруларымен) аудиторлық қызметті лицензиялау Ережесі бекітілді. Осы қаулымен лицензия беру тәртібі мен шарттары, сондай-ақ аудиторлық қызметті лицензиялауға қойылатын квалификациялық талаптар белгіленді.
Казақстан Республикасы Ұлттық банкі Баскармасының 2003 жылғы 27 қазандағы №384 қаулысымен өтініш берушіге және банктер мен сақтандырушы ұйымдарда аудит өткізуге лицензия беру туралы өтінішке тіркелген құжаттардың тізіміне қойылатын талаптар жөніндегі Ереже-нұсқаулар бекітілді. Мемлекеттік емес мекеме аудиторларды аттестациялау бойынша Біліктілік комиссиясының ережесінде оның Қазақстан Республика-сының аумағында аудиторлық қызметпен айналысуға ниет білдірген, аудиторлық кандидаттарды атгестациалау мақсатында құрылғандығы атап көрсетілген. Комиссияның құрылтайшысы болып табылатын аудитордың аумақтық палаталары. Ережеде, сондай-ақ, Біліктілік комиссиясының мақсаты мен міндетті қызметтері (функциялары), құқықтары мен міндеттері және жұмыс істеу тәртібі анықталған. Аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялау ережесінің параграфында аудиторларды аттестациялау түсінігі берілген:"Аттестациялау деп - өкілетті орган бекіткен біліктілік талапта-рының негізінде емтихандар қабылдау арқылы аудиторлыққа канди-даттардың біліктілік деңгейін Біліктілік комиссиясының анықгауын айтады. Аттестация аудиторлыққа кандидаттардың аудиторлық қызмет көрсетуге кәсіби дайындықтарын растайды". Сондай-ақ, аталмыш құжатта төмендегілер анықталған:
-аудиторлыққа кандидаттардың құжаттарын тапсыру және сақтау тәртібі;
-модульдік емтихан тапсырмаларына қойылатын негізгі талаптар;
-ұйымдастыру және бағалау топтары;
-аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялау процедуралары;
-аттестация нәтижелерін рәсімдеу;
-аттестацияның өткізілуіне жауапкершілік және бақылау жасау.
Қазақстан Республикасының "Аудиторлық қызмет туралы" заңының 3-тармағының 9-бабында аттестациялауға жоғары білімі бар және экономика, қаржы, есеп-талдамалық, бақылау-ревизия немесе құқық қорғау салаларында соңғы жеті жылдың бес жылы ішінде жұмыс тәжірибесін жинақтаған, сонымен бірге жоғарғы оқу орындарында бухгалтерлік есеп және аудит бойынша ғылыми-оқытушылық қызметпен айналысатын және жоғарыда аталған салаларда соңғы бес жылдың екі жылынан кем емес мерзім ішінде тәжірибе жинақталған тұлғалар жіберілетіндігі айтылған.
Жоғарыда айтылғандардан аудиторлық қызметпен айналысуға қойылатын негізгі талаптардың бірі - аудитордың білім алуы екендігін көреміз.
Аудитор алуға тиісті білімінің негізгі элементтері төмендегілер болып табылады:
-негізгі (базалық) білім;
-жұмыс тәжірибесі;
-арнайы кәсіптік білім.
Негізгі (базалық) білімге экономикалық немесе заңгерлік жоғары білім жатады.
Практикалық жұмыс тәжірибесі тиісті жылдар санымен және атқарған лауазымдық жұмысымен анықталады.
Арнайы кәсіптік білім беруге аудиторларды дайындау және оларды қайта дайындау бойынша оку-әдістемелік орталықтарында және ұйымдарда білім беру және аудиторлық фирмаларда тәжірибеден еткізу кіреді.
Аудитор өзінің кәсіби біліктілік деңгейін мынадай жолдармен көтеруіне болады:
-заңдық құжаттарды, стандарттарды, ереже-нұсқауларды оларға енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды тұрақты және жүйелі түрде оқып-үйрену арқылы;
-семинарға, конференцияға қатысу арқылы;
-аудит өткізудің әдістемесі және оны ұйымдастыру бойынша шетелдік және отандық тәжірибені оқып-үйрену (зерттеу) арқылы.
Лицензия беруші орган темендегі жағдайларда лицензияның қызметін тоқтата алады:
-егер мемлекеттік қадағалаушы немесе бақылаушы органдар ли-цензия алушының лицензиялық талаптар мен шарттарды бұзғандығын анықтаған болса;
-егер лицензия алушы жіберілген қателіктерді (бұзушылықтарды) жою жөніндегі лицензия берушінің талаптарын орындамаса.
Лицензия алушы лицензиялық алымды белгіленген мерзімнің ішінде төлемеген жағдайда, сондай-ақ, завды тұлғаның қызметі тоқтатылған жағдайда лицензия өзінің заңдық күшін жоғалтады және жойылған болып есептелінеді.
Аудиторлардың жауапкершілігі, міндеттері және құқықтары. Аудит стандарттары және кәсіби тәртібі.
Қазіргі кезде басшылыкқа алынып жүрген заңнамалардың, атап айқанда Қазақстан Республикасының "Азаматтық кодексінің", "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" кодексінің, "Аудиторлық қызмет туралы" заңның, "Лицензиялау туралы" заңның, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің негізінде аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың жауапкершіліктерін бірнеше түрге бөлуге болады.
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік. Егер клиенттің зиян шегуіне әкеліп соқтырған, квалификациясыз (біліксіз) аудиторлық тексеру жүргізу орын алса, онда сот шешімінің негізінде аудиторлық фирмадан төмендегілер өндіріліп алынуы мүмкін:
-клиенттің шеккен зияны толық мөлшерде;
-қайта тексеру жүргізуге шығарылған шығыстар.
Алайда, аудиторлық қызметтің Қазақстандық тәжірибесінде шетелдерде болып тұратын, клиенттің шеккен зияны мен аудиторлардың іс-әрекеті арасындағы байланысты соттың дәлелдеуі мүмкін болған шулы сот тексерулері орын алған емес.
Аудиторлық ұйым клиенттің бухгалтерлік қорытынды есебінің барлық маңызды аспектілері бойынша олардың дұрыстығы (сенімділігі) жөнінде кәсіби пікірін құрастырғаны және оны бүлдіргені үшін жауап береді.
Кәсіби пікірін құрастыру және оны білдіру кезінде ол Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызметті реттеуші нормативтік құжат-тардың талаптарын және аудиттің этикалық нормаларын басшылыққа алуға тиісті.
Азаматтық кодексте (9 бап, 4 пункт) "Құқығы бұзылған тұлға, егер заң актілерінде немесе келісім-шарттарда басқа жағдай қарастырылмаған болса, өзінің шеккен зиянының толық кайтарылуын талап ете алатындығы айтылған. Бірақ зиянның өндіріліп алынуы бірінші талаппен орындала салмайды. Клиент сотта аудитордың кінәсін дәлелдеп беруге тиісті. Ондай жағдай көбінесе аудитордың өз жұмысын лайықты ұқыптылықпен орындау мүмкіндігінің жоқтығынан немесе келісімшарттың бұзылуынан орын алады.
Бұл жердегі маңызды мәселе талап етілетін кәсіби біліктілік деңгейі және аудитордың тарапынан ұқыптылық болып табылады. Ешкімнің абсолюттік жетілгендікке қол жеткізуі мүмкін емес екендігін, бірақ кез-келген қателік немесе қате түсінік жұмыстың ұқыпсыз орындалуына елеулі әсер етуі мүмкін екендігін, ал аудитор оны жоққа шығаруға тиісті екендігін атап айту керек. Жалпы көпшілік қабылдаған стандарттарға сәйкес тексеру жүргізу аудитордың кінәсіз екеңдігінің айғағы болуы мүмкін.
Қылмыстық жауапкершілік. Қылмыстық кодекстің 229-бабында, сондай-ақ, аудиторды өз қызметінің міндеттеріне қарамастан жеке басы немесе баска тұлға, не болмаса тыйым үшін пайда табу және артықшылықта болу мақсатымен өзінің өкілетгілігін асыра пайдаланғаны үшін, сөйтіп басқа тұлғаларға немесе ұйымдарға зиян келтіргені үшін, егер олардың бұл іс-әрекеті азаматтардың немесе ұйымдардың заңды мүдделеріне және құқықтарына не болмаса заңмен қорғалатын қоғамның немесе мемлекеттің мүдделеріне елеулі зиян келтірілген болса, жазалау шаралары қарастырылған.
Әкімшілік жауапкершілік. Аудит - қызметтің лицензияланатын түрі, сондыкқтан оны "Лицензиялау туралы" заңға сәйкес жауапкершілігі бар. Аталмыш заңда аудиторлық қызметті тиісті лицензиясыз жүзеге асырғаны үшін қылмыстық және әкімшілік жауапкершілік, сонымен бірге лицензиясыз қызметті жүзеге асырудан алынған табысты бюджетке алу түріндегі материалдық жауапкершілік қарастырылған.
Лицензия беруші орган темендегі жағдайларда лицензияның қызметін тоқтата алады:
-егер мемлекеттік қадағалаушы немесе бақылаушы органдар ли-цензия алушының лицензиялық талаптар мен шарттарды бұзғандығын анықтаған болса;
-егер лицензия алушы жіберілген қателіктерді (бұзушылықтарды) жою жөніндегі лицензия берушінің талаптарын орындамаса.
Лицензия алушы лицензиялық алымды белгіленген мерзімнің ішінде төлемеген жағдайда, сондай-ақ, завды тұлғаның қызметі тоқтатылған жағдайда лицензия өзінің заңдық күшін жоғалтады және жойылған болып есептелінеді.
Қазақстан Республикасының "Аудиторлық қызмет туралы" заңының 13-бабында "лицензия беруші лицензияның қызметін заңға сәйкес тоқтау себебін көрсете отырып, алты айға дейінгі мерзімге тоқтатуға құқықты екендігі, сонымен бірге аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың лицензия беруден бас тарту, лицензияны қайтарып алу, қызметін тоқтату жөніндегі шешімдерді бұздыру үшін сотқа шағымдану құқығының бар екендігі" айтылған.
"Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" кодекстің 137-бабында да лицензиясыз, арнайы рұқсатсыз, біліктілік куәлігінсіз кәсіпкерлік қызметпен айналысқаны үшін жауапкершілік карастырылған. Егер бұл қыз-метге қылмыстық-жазалаушы іс-әрекетгің белгілері болмаса, онда тиісті мөлшерде айыппұл төленеді. Кодекстің 185-186 баптарында кәсіпорыңцардың міндетті аудитті өткізуден жалтарғаны үшін және аудиторға дұрыс емес акрараттарды бергені үшін төлейтін айьшпұлдарьшың мөлшері көрсетілген."Қаржылық қорытынды есеп беру аудиті кезінде завдарды және нормативтік актілерді қарастыру" деп аталатын Халықаралық аудит стандартында қазіргі кезде басшылыққа алынып жүрген нормативтік актілерге сәйкессіздікті болдырмау және оны айқындау бойынша өздерінің міндеттерін орыңцау кезівде субъект басшыларына көмегін тигізуі мүмкін саясат пен процедуралар көрсетілген:
-Құқықтық талаптардың және операциялық процедуралардың осы талаптарды қанағаттандыратындай етіп жасалынуын қамтамасыз ету мониторингі;
-Ішкі бақылаудың тиісті жүйесінің құрылуы және жұмыс істеуі;
-Субъект өзінің нақгы саласының шеңберінде сақгауға тиісті маңызды зандардың регистрін енгізу.
Ірі кәсіпорындар ішкі аудит қызметіне немесе ревизиялық комиссияға тиісті міндеттерді жүктей отырып, жоғарыда көрсетілген процедураларды толықгырады.
"Аудиторлық қызмет туралы" заңның 183-184 баптарында төмендегі себептер үшін аудиторлық қызметпен айналысуға құқық беретін ли-цензиядан айырумен бірге аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар төлейтін айыппұлдардың мөлшері анықгалған:
-аудитордың немесе бухгалтерлік есеп ақпараттарымен жұмыс істеуге рұқсаты бар басқа да тұлғалардың тексеру жүргізу кезінде анықгалған бухгалтерлік есеп жүргізу немесе қаржылық қорытынды есеп құру бойынша зандардың және белгіленген талаптардың бүзы-лу (орындалмау) фактілерін аудит өткізуге тапсырыс берушілерден жасырғандығы үшін;
-аудитордың (аудиторлық үйымның) әдейі күмәнды аудиторлық қорытынды жасағаны үшін.
Аудиторлардың азаматтық-құқықтық жауапкершіліктерін сақтандыру. Аудиторлық тексерудің жоғары деңгейдегі тәуекеддікке ие болуына байланысты "Аудиторлық қызмет туралы" заңның 18-1 бабында (аудиторлық қызметті сақтандыру) аудитті өткізу кезінде зиян келтірудің салдарынан туындаған міндеттемелер бойынша міндетті түрде сақтандыру келісім-шарттарының жасалынуы қарастырылған. Кәсіби жауапкершілікті сақтандыру ерекшеліктері сақтандыру объектісі, яғни -- сақтандырылған аудитордың аудиторлық қызмет керсету кезінде жіберген қателіктерінің немесе жаңсақтықтарының нәтижесінде клиентті зардап шектірген зиянның орнын толтыру бойынша заңмен белгіленген оның міндеттемелерімен байланысты мүліктік мүддесі болып табылады.
5.Аудит мамандық ретінде. Аудиттің халықаралық стандарттары.
Аудит стандарттары дегеніміз - аудитке қойылатын бірегей талаптарды және аудит өткізу тәртібін анықтаушы принциптерді белгілейтін нормативтік құжаттар.
Аудит стандарттары аудиторлар палатасының Республикалық кон-ференциясында қабылданады және оларды мемлекеттік өкілетті органдар бекітеді 2. 2000 жылғы наурыз айында өткізілген аудиторлардың бесінші Республикалық конференциясында Қазақстан аудитін халықаралық стандарттарға көшіру және оларды ұлттық стандарттар ретінде қабылдау туралы шешім қабылданды. Ол стандарттар аудит өткізудің жалпы тәсілдерін, аудиторлық тексеру жүргізудің аудитімен, аудиторлық қорытынды есептің түрлерін, аудит методологиясы мәселелерін, сондай-ақ аудиттің өткізілу шартына қарамастан, осы кәсіптің барлық өкілдері қолдануға тиісті базалық принциптерді анықтайды.
Аудит стандарттарының маңызын төмендегілер айқындайды:
-жоғарғы сапалы аудиторлық тексеруді қамтамасыз етеді;
-аудит өткізудің барлық кезендері (сатылары) бойынша регламентті анықтайды;
-аудиторлық тексеру нәтижелері дұрыстығының құқықтық кепілдігін қамтамасыз етеді;
-Қазақстан аудитінің деңгейін көтереді және оны халықаралық экономикалық қатынастар саласында танымал етеді;
-аудиг өткізу және оның нәтижелерін рәсімдеу мәселелеріне қатысты тәсілдерді, терминдерді, анықтамаларды, мәліметтерді бір ізге салу міндеттерін шешеді;
-аудиторлық тексеру жүргізу іс-тәжірибесіне жаңа ғылыми жетістіктерді енгізуге ықпал етеді;
-ақпаратты пайдаланушыларға аудиторлық тексеру жүргізу процессін түсінуге көмектеседі;
-кәсіптің қоғамдық беделін құрайды;
-мемлекет тарапынан бақылауды жояды;
-аудиторға клиенттермен келіссөз жүргізуге көмектеседі;
-аудит өткізу процессінің жекелеген элементтерінің байланысын қамтамасыз етеді.
6. Кәсіби этикалық кодексі. Аудиторлық қызметтің халықралық тәжірибесі.
КБХФ "Кәсіби аудиторлардың этикалық кодексінен" бірқатар үзінділерді келтірейік.
Мақсаттары. Аталмыш кодекске сәйкес аудитордың кәсібі төмендегі мақсаттарды көздейді:
-ең жоғарғы стандарттардың талаптарына сай жұмыс істеу;
-қоғамның мүддесі соны талап ететіндіктен, ең жоғарғы кәсіби
деңгейге жету.
Кодекстің негізгі принциптері:
Сенімділік -- қоғамға дұрыс ақпараттар және сенімді ақпараттық жүйелер қажет.
Кәсіптенгендік -- қоғамда клиенттер, жұмыс берушілер және басқа да мүдделі жақтар бухгалтерлік есеп саласында кәсіптенген маман ретінде керсете алатын тұлғаларға деген қажеттілік бар.
Қызметтердің сапасы -- аудиторлар көрсететін барлық қызметтердің ең жоғарғы стандарттарға сай келетіндігіне кепілдік қажет.
Нанымдылық (көз жеткізгендік) - аудиторлардың кәсіби қызметін пайдаланушылар көрсетілген аудиторлық қызметтерді реттейтін кәсіби этиканың тұжырымдамалық (концептуалдық) негізі бар екендігіне нанымды (көз жеткізген) болуға тиісті.
Негіз болатын принциптер. Бухгалтерлік кәсіптің мақсаттарына қол жеткізу үшін кәсіби аудиторлар бірқатар ұйғарымдарды немесе негіз болатын принциптерді сақтауға тиісті.
Негіз болатын принциптерге төмендегілер жатады:
Адалдық - кәсіби аудитор өзінің кәсіби қызметін адал атқаруға тиісті.
Әділдік (объективтілік) -- кәсіби аудитор әділ болуға және қате түсініктерді немесе қате қарым-қатынастарды, мүдде қақтығыстарына немесе әділдікті ескермеуге бағытталған қандай да бір әсер етуші факторларды болдырмауға тиісті.
Кәсіби жетік білімділік және тиісті ұқыптылық -- кәсіби аудитор өзінің кәсіби қызметтерін тиісті ұқыптылықпен, жетік біліммен және зор зейінмен керсетуге, сонымен бірге ол клиентке немесе жұмыс берушіге өзінің кәсіби білімін іс-тәжірибенің, заңнамалардың, әдіснамалардың соңғы жетістіктеріне негізделген, жетік білімді кәсіби қызмет көрсетуді кепілдендіретін деңгейге дейін тұрақты түрде көтеріп отыруға міндетті.
Ақпараттардың құпиялығын сақтау -- кәсіби аудитор өзінің кәсіби қызметін көрсету кезінде алынған ақпараттардың құпиялығына құрметпен қарауға тиісті, және де кез-келген ондай ақпараттарды (зандық немесе кәсіби құқық не болмаса міндет ондай ақпараттарды жариялауды талап ететін жағдайларды қоспағанда) тиісті арнайы рұқсатсыз пайдаланбауға және жария етпеуге тиісті.
Кәсіби мінез құлық -- кәсіби аудитор өз кәсібінің беделін түсіретін мінез-құлықтардан аулақ болуға тиісті, яғни оның мінез-құлқы осы кәсіптің беделіне сай іс-әрекеттер мен әдістерге сәйкес болуға тиісті. Бухгалтерлердің халықаралық федерациясына қатысушы ұйымдардан этикалық принциптерді жасау (құру) кезінде кәсіби аудитордың өз клиенттерінің, үшінші жақтардың, аудиторлық кәсіптің басқа мүшелерінің, персоналдың, жұмыс берушілердің және қоғамның алдындағы жауапкершіліктерінің мөлшерін қарастыру талап етіледі.
Техникалық стандарттар -- кәсіби аудитор техникалық және кәсіптік стандарттарға сәйкес кәсіби қызмет көрсетуге тиісті. Кәсіби аудиторлар клиенттердің немесе жұмыс берушілердің нұсқауларын тиісті ұқыптылықпен және шеберлікпен орындауға міндетті. Одан басқа аудиторлар кәсіби бухгалтерлердің халықаралық федерациясы жасап ұсынған (мысалы, халықаралық аудит стандарттары), бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары жөніндегі комитет, басқа да реттеуші органдар жасаған, тиісті заңдарға сәйкес жасалынған техникалық және кәсіптік стандарттардың талаптарын сақтауға тиісті.[4]
Бұл бөлімде аудиттың мазмұнын және стандарттарын заң актілерімен нормотиверін карасырған.
2Аудиторлық қызметтің түрлерін жіктеу
2.1 Аудиттің түрлері және мәні, мазмұны
Аудиттің түрлерін зерттеудің зор әдістемелік маңызы бар. Аудиттің түрлері субъект ретінде ішкі және сыртқы аудит болып бөлінеді.
Қазақстан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz