Негізгі құралдар туралы жалпы түсінік, олардың мәні маңызы, рөлі мен жіктелуі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК, ОЛАРДЫҢ МӘНІ МАҢЫЗЫ, РӨЛІ МЕН ЖІКТЕЛУІ
1.1 Кәсіпорындағы негізгі құралдардың жалпы түсінігі мен жіктелуі ... ... 5
1.2 ҚЕХС жағдайында кәсіпорындарда негізгі құралдардың қозғалысы және
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖӨНДЕУДІҢ, ЖАЛҒА АЛУДЫҢ ЕСЕБІ МЕН ОЛАРДЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Кәсіпорын негізгі құралдарының амортизациясын есептеу және жөндеу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 Негізгі құралдардың пайдалануын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... .16
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК, ОЛАРДЫҢ МӘНІ МАҢЫЗЫ, РӨЛІ МЕН ЖІКТЕЛУІ
1.1 Кәсіпорындағы негізгі құралдардың жалпы түсінігі мен жіктелуі ... ... 5
1.2 ҚЕХС жағдайында кәсіпорындарда негізгі құралдардың қозғалысы және
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖӨНДЕУДІҢ, ЖАЛҒА АЛУДЫҢ ЕСЕБІ МЕН ОЛАРДЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Кәсіпорын негізгі құралдарының амортизациясын есептеу және жөндеу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 Негізгі құралдардың пайдалануын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... .16
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
КІРІСПЕ
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты –барлық кәсіпорында орындалатын операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау. Қоғамдық дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез келген кәсіпорында, яғни өнім өндіру мен оларды сату, пайдалану, бөлу үдерістерімен айналысу барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда дәлелденіп отыр. Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты – кәсіпорныдағы есеп жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Нарықты экономика Қазақстан Республикасында жедел түрде дамуда.Онымен бірге шаруашылық үрдістерді реттеу механизмі болып табылатын бәсеке де өсіп келеді.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі қазіргі уақыттағы негізгі құралдардың ҚЕХС-на көшкендегі туындайтын қиындықтарды зерттеп, оған қорытынды жасау.
Жұмысты жазудың мақсаты кәсіпорындағы негізгі құралдардың жіктелуін, ҚЕХС жағдайында ұйымдастырылуын, олардың түгенделуін, қайта бағалануын маңызды мәселелерді ашып, зерттеп және теориялық тұрғыдан қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті:
- Негізгі құралдардың түсінігі мен жіктелуімен танысу;
- Негізгі құралдардың бағалау, қайта бағалау және түгендеу есебімен танысу;
- Негізгі құралдардың жөндеу, жалға беру есебімен танысу;
- Негізгі құралдардың жетілдіру жолдары.
Есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын бейнелеудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың көпшілігінің қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл ақпарат іскерлік қабылдау үшін жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір түрге келтірілуі қажет. Қазіргі кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының әр түрлі әдістерін білуі, кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге асыратын есеп саясатынның нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек. Яғни, оның қызметінің аймағы шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы жөнінен сұрақтарды өз бетінше мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді айтады. "Негізгі құралдарға" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен құралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Негізгі құралдар субъектінің материалды-техникалық жарақтану базасын құраудың негізін қалыптастырып, қызметтегі жетекші бағыттарды іске асыруда маңызды рөл атқарады.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімінде негізгі құралдар туралы жалпы түсінік, олардың мәні, маңызы, рөлі мен жіктелуі, қайта бағалау және түгенделуі және амортизациясы
Екінші бөлімінде негізгі құралдарды жөндеудің, жалға алудың есебі мен олардың жетілдіру жолдары және қорытынды,пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты –барлық кәсіпорында орындалатын операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау. Қоғамдық дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез келген кәсіпорында, яғни өнім өндіру мен оларды сату, пайдалану, бөлу үдерістерімен айналысу барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда дәлелденіп отыр. Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты – кәсіпорныдағы есеп жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Нарықты экономика Қазақстан Республикасында жедел түрде дамуда.Онымен бірге шаруашылық үрдістерді реттеу механизмі болып табылатын бәсеке де өсіп келеді.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі қазіргі уақыттағы негізгі құралдардың ҚЕХС-на көшкендегі туындайтын қиындықтарды зерттеп, оған қорытынды жасау.
Жұмысты жазудың мақсаты кәсіпорындағы негізгі құралдардың жіктелуін, ҚЕХС жағдайында ұйымдастырылуын, олардың түгенделуін, қайта бағалануын маңызды мәселелерді ашып, зерттеп және теориялық тұрғыдан қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті:
- Негізгі құралдардың түсінігі мен жіктелуімен танысу;
- Негізгі құралдардың бағалау, қайта бағалау және түгендеу есебімен танысу;
- Негізгі құралдардың жөндеу, жалға беру есебімен танысу;
- Негізгі құралдардың жетілдіру жолдары.
Есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын бейнелеудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың көпшілігінің қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл ақпарат іскерлік қабылдау үшін жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір түрге келтірілуі қажет. Қазіргі кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының әр түрлі әдістерін білуі, кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге асыратын есеп саясатынның нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек. Яғни, оның қызметінің аймағы шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы жөнінен сұрақтарды өз бетінше мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді айтады. "Негізгі құралдарға" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен құралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Негізгі құралдар субъектінің материалды-техникалық жарақтану базасын құраудың негізін қалыптастырып, қызметтегі жетекші бағыттарды іске асыруда маңызды рөл атқарады.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімінде негізгі құралдар туралы жалпы түсінік, олардың мәні, маңызы, рөлі мен жіктелуі, қайта бағалау және түгенделуі және амортизациясы
Екінші бөлімінде негізгі құралдарды жөндеудің, жалға алудың есебі мен олардың жетілдіру жолдары және қорытынды,пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. «Жаңа он жылдық-жаңа экономикалық өрлеу».- Егемен Қазақстан.-2010.-1б.
2.Қазақстан Республикасы "Акционерлік қоғамдар туралы" Заңы.2000.-№28.-11б.
3.Халықаралық қаржылық есептеме стандарттары және әдістемелік ұсынымдары Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясы бекіткен (өзгерістер мен толықтырулармен).-18б.
4. Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы"Салық Кодексі12.06.2007.№209-11.(1-қаңтар 2009 жылғы өзгерістер мен толықтырулармен).-52б.
5."Аудит",под редакцией доктора экономических наук, профессора В.И.Подольского, Москва.-Юнити. 2000.-62б.
6. Андреев В.Д. Практический аудит, Москва.-2006.-56б.
7.Әбдіқалықов Т.Ә., Сәтмурзаев А.А. Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру, Алматы. ҚазМБА.2009-65б.
8.Байдаулетов М., Байдаулетов С.М. Аудит,Алматы.Қазақ университеті.2004.-226б.
9. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами, Алматы.-2000.-320б.
10.Дюсембаев К. Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности, Алматы.-Каржы-каражат. 2007.
11.Дюсембаев К.Ш.,Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау, Алматы.- 2001-378б.
12.Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп, Алматы. -2001-400б.
15. Ковалев В.В., Волкова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия, Москва.-2000-450б.
16. Козлова Г.Н. Бухгалтерский учет в организациях, Москва.- 2009-520б.
17.Кондраков Н.П., Краснова Л.П. Принципы бухгалтерского учета, Москва.-ФБК-Пресс. 2008- 192б.
18.Кутер М.И. Теория и принципы бухгалтерского учета, Москва.- 2000.-543б.
19.Радостовец В.К.Ғабдуллин Т.Ғ. Радостовец В.В. Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан - орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы. Алматы.-2003-410б.
20.Радостовец В.К. Шмидт О.Н. Особенности бухгалтерского учета,
Алматы.- 2000.-310с.
21. Сатмурзаев А.А. Укашев Б.Е. Аудиттің теориясы, Алматы.- Ұлағат университеті. 2007.-205б.
22. Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, Алматы.- 2001.-200б.
23.Тасмағанбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж., Байболтаева Н.Ә., Радостовец В.К. Қаржы есебі, Алматы.- 2008-390б.,
24.Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы, Алматы.-Ұлағат университеті. 2002.-220б.
25. Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: управленческий аспект:
Пер.сангл.Подред. Я.В.Соколова, М. Финансы и статистика.2000.-
-416б.
26.А.Сидорова.Экономический анализ,теория и практика//Бухгалтер бюлетені.2008.-№24.-21б.
27.А.Мыңжасарова.Международные стандарты финансовой отчетности //Бухгалтер бюлетені.2008.-№5.-22б.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. «Жаңа он жылдық-жаңа экономикалық өрлеу».- Егемен Қазақстан.-2010.-1б.
2.Қазақстан Республикасы "Акционерлік қоғамдар туралы" Заңы.2000.-№28.-11б.
3.Халықаралық қаржылық есептеме стандарттары және әдістемелік ұсынымдары Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясы бекіткен (өзгерістер мен толықтырулармен).-18б.
4. Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы"Салық Кодексі12.06.2007.№209-11.(1-қаңтар 2009 жылғы өзгерістер мен толықтырулармен).-52б.
5."Аудит",под редакцией доктора экономических наук, профессора В.И.Подольского, Москва.-Юнити. 2000.-62б.
6. Андреев В.Д. Практический аудит, Москва.-2006.-56б.
7.Әбдіқалықов Т.Ә., Сәтмурзаев А.А. Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру, Алматы. ҚазМБА.2009-65б.
8.Байдаулетов М., Байдаулетов С.М. Аудит,Алматы.Қазақ университеті.2004.-226б.
9. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами, Алматы.-2000.-320б.
10.Дюсембаев К. Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности, Алматы.-Каржы-каражат. 2007.
11.Дюсембаев К.Ш.,Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау, Алматы.- 2001-378б.
12.Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп, Алматы. -2001-400б.
15. Ковалев В.В., Волкова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия, Москва.-2000-450б.
16. Козлова Г.Н. Бухгалтерский учет в организациях, Москва.- 2009-520б.
17.Кондраков Н.П., Краснова Л.П. Принципы бухгалтерского учета, Москва.-ФБК-Пресс. 2008- 192б.
18.Кутер М.И. Теория и принципы бухгалтерского учета, Москва.- 2000.-543б.
19.Радостовец В.К.Ғабдуллин Т.Ғ. Радостовец В.В. Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан - орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы. Алматы.-2003-410б.
20.Радостовец В.К. Шмидт О.Н. Особенности бухгалтерского учета,
Алматы.- 2000.-310с.
21. Сатмурзаев А.А. Укашев Б.Е. Аудиттің теориясы, Алматы.- Ұлағат университеті. 2007.-205б.
22. Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, Алматы.- 2001.-200б.
23.Тасмағанбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж., Байболтаева Н.Ә., Радостовец В.К. Қаржы есебі, Алматы.- 2008-390б.,
24.Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы, Алматы.-Ұлағат университеті. 2002.-220б.
25. Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: управленческий аспект:
Пер.сангл.Подред. Я.В.Соколова, М. Финансы и статистика.2000.-
-416б.
26.А.Сидорова.Экономический анализ,теория и практика//Бухгалтер бюлетені.2008.-№24.-21б.
27.А.Мыңжасарова.Международные стандарты финансовой отчетности //Бухгалтер бюлетені.2008.-№5.-22б.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК, ОЛАРДЫҢ МӘНІ МАҢЫЗЫ, РӨЛІ МЕН
ЖІКТЕЛУІ
1.1 Кәсіпорындағы негізгі құралдардың жалпы түсінігі мен
жіктелуі ... ... 5
1.2 ҚЕХС жағдайында кәсіпорындарда негізгі құралдардың қозғалысы және
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖӨНДЕУДІҢ, ЖАЛҒА АЛУДЫҢ ЕСЕБІ МЕН ОЛАРДЫҢ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
2.1 Кәсіпорын негізгі құралдарының амортизациясын есептеу және жөндеу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .10
2.2 Негізгі құралдардың пайдалануын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... .16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 27
КІРІСПЕ
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты –барлық кәсіпорында орындалатын
операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі уақыт
талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау. Қоғамдық
дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез келген кәсіпорында,
яғни өнім өндіру мен оларды сату, пайдалану, бөлу үдерістерімен айналысу
барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда дәлелденіп отыр. Бухгалтерлік
есептің негізгі бағыты – кәсіпорныдағы есеп жұмысының барысында
қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына
және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп
жүргізіледі.
Нарықты экономика Қазақстан Республикасында жедел түрде дамуда.Онымен
бірге шаруашылық үрдістерді реттеу механизмі болып табылатын бәсеке де өсіп
келеді.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі қазіргі уақыттағы негізгі
құралдардың ҚЕХС-на көшкендегі туындайтын қиындықтарды зерттеп, оған
қорытынды жасау.
Жұмысты жазудың мақсаты кәсіпорындағы негізгі құралдардың жіктелуін,
ҚЕХС жағдайында ұйымдастырылуын, олардың түгенделуін, қайта бағалануын
маңызды мәселелерді ашып, зерттеп және теориялық тұрғыдан қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті:
- Негізгі құралдардың түсінігі мен жіктелуімен танысу;
- Негізгі құралдардың бағалау, қайта бағалау және түгендеу есебімен
танысу;
- Негізгі құралдардың жөндеу, жалға беру есебімен танысу;
- Негізгі құралдардың жетілдіру жолдары.
Есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын бейнелеудің дәстүрлі
бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың көпшілігінің
қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл ақпарат іскерлік қабылдау үшін
жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір түрге келтірілуі қажет. Қазіргі
кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының әр түрлі әдістерін білуі,
кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге асыратын есеп саясатынның
нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек. Яғни, оның қызметінің аймағы
шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы
шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы жөнінен сұрақтарды өз бетінше
мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ
уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы
түрін, көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа,
көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде
біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді
айтады. "Негізгі құралдарға" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер
мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықтар, өлшеуіш және
реттеуіш аспаптары мен құралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және
олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар,
өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп
жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Негізгі құралдар субъектінің материалды-техникалық жарақтану базасын
құраудың негізін қалыптастырып, қызметтегі жетекші бағыттарды іске асыруда
маңызды рөл атқарады.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімінде негізгі құралдар туралы жалпы түсінік, олардың
мәні, маңызы, рөлі мен жіктелуі, қайта бағалау және түгенделуі және
амортизациясы
Екінші бөлімінде негізгі құралдарды жөндеудің, жалға алудың есебі
мен олардың жетілдіру жолдары және қорытынды,пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.
1 ХҚЕС ЖАҒДАЙЫНДА НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУ ТӘРТІБІ
МЕН БАҒАЛАНУЫ
1.1 Кәсіпорындағы негізгі құралдардың жалпы түсінігі мен
жіктелуі
Өндірісте ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақытта
пайдаланылатын, өзінің бастапқы заттай нысанын сақтай отырып, құнын
шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-
бөліп есептелген амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек
құралын, яғни материалдық активтерді айтамыз.
Өндірістік үрдіске жылдар бойы өз қызметін көрсететін, алдағы
кезеңдерде табыс келтіруге арналған және өндірілген жаңа өнімдер үшін
жұмсалған шығындар құрамына өзінің бастапқы құнын амортизация түрінде
біртіндеп беріп отыратын негізгі құралдарға жылжымайтын мүліктер, яғни жер
учаскелері, үйлер, ғимараттар, көпжылдық өсімдіктер және жермен өте тығыз
байланысты, қозғалысы олардың мақсатына зиян келтірмеуі мүмкін емес басқа
объектілер, көлік құралдары, жабдықтар, аулау аспабы, өндірістік және
шаруашылық құрал-саймандар, үлкен және өнім беретін малдар, арнайы құралдар
мен басқа да негізгі қорлар, яғни кітапхана қорлары, мұражай
құндылықтары,жануарлар әлемінің экспонаттары, автокөлік жолдары және т.б.
жатады.
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады,
қасиеті мен нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құнын
жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді.
Айналым құралдары бір ғана өндірістік процесте тұтынылады және өзінің
құнын жаңадан жасалған өнімге толықатй көтереді.
Қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар үшін бухгалтерлік есеп шоттар
жоспары 2006 жылы қаңтар айынан бастап қаржылық есептіліктің халықаралық
стандартына көшуіне байланысты шаруашылық субъектілері өздерінің негізгі
құралдарының есебін мынадай жаңа актив шоттарында жүргізеді:
2410-шот - Негізгі құралдар
2411-шот - Жер
2412-шот - Ғимараттар
2413-шот - Машиналар мен жабдықтар
2414-шот - Көлік құралдары
2415-шот - Компьютерлер, қондырғылар және деректерді өңдеу жөніндегі жабдық
2416-шот - Кеңсе жиһазы;
2417-шот - Өндірістік құрал-саймандар мен керек-жарақтар.
Сондай-ақ:
2420-шот - Негізгі құралдардың амортизациясы және құнсыздануы
2421-шот – Тозуы
2422-шот- Ғимараттардың құнсыздану
2423-шот – Машиналар мен жабдықтардың тозуы
2424-шот – Машиналар мен жабдықтардың құнсыздануы
2425-шот - Көлік құралдарының тозуы
2426-шот – Көлік құралдарының құнсыздануы
2427-шот – Компьютерлер мен перифириялық қондырғылардың тозуы
2428-шот – Кеңсе жиһазының тозуы
2429-шот - Өндірістік құрал-саймандар мен керек-жарақтардың тозуы.
Бұлар активті шот болғандықтан дебетінде негізгі құралдарының кірісі,
яғни көбеюі, ал кредитінде негізгі құралдарының азаюы, яғни есептен
шығарылуы көрсетіледі. Негізгі құралдардың есебі шаруашылық субъектісінің
орталық бухгалтериясында жүргізіледі. Олардың аналитикалық (талдамалық)
есебі әрбір инвентарлық объектісі бойынша бөлек жүргізіледі.
Негізгі құралдардың ғылыми негізделген жіктемесі алға қойған
мақсаттарға жету үшін, маңызды шарт болып табылады. жіктемелік топтарға
өндірістік-техникалық мақсаты бойынша, тозу қарқыны, қызмет мерзімі,
жөндеудің ерекшелігі, икемділігі мен техникалық жаңалығының дәрежесі
бойынша өте жақын негізгі қорлар енгізіледі.
Өндіріс процесіне қатысу сипатына қарай негізгі құралдар былайша
бөлінеді:
- өндірістік – бұл өндірістік процеске тікелей қатысатын немесе өндірістің
негізін құрайтын құралдар. Олардың шамасы мен техникалық күйіне
шаруашылық субъектісінің, жалпы елдегі салалардың экономикалық қуаты
тәуелді. Бұлардың құрамына өндірістік үйлер мен ғимараттар, машиналар мен
жабдықтар, өлшеуші және реттеуші аспаптар мен құрылғылар, көлік
құралдары, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандар, керек-жарақтар,
жұмысшы және өнім беретін малдар, көпжылыдқ өсімдіктер енеді. Қор
қайтарымдылғы, яғни негізгі құралдардың бірлігіне натуралды және ақшалай
өлшеуіштермен, өнім өндіру негізгі өндірістік қорлардың тиімді
пайдалануын сипаттайтын, жалпылаушы экономикалық көрсеткіш болып
табылады.
- өндірістік емес – бұл тұтыну мақсатындағы негізгі құралдар. Олар өндіріс
процесіне қатыспайды, ол ұжымның мәдени-тұрмыстық қажеттігін қамтамасыз
етуге арналған, мысалы, үйлер, ғимараттар, керек-жарақтар, денсаулық
сақтау, спорт.
Тиістілігі бойынша негізгі қорлар былайша бөлінеді:
- меншікті - бұл субъектіге тиесілі және оның балансында көрініс табатын
негізгі құралдар;
- жалданған – жалдау шарты бойынша, онда белгіленегн мерзімге басқа
субъектілерден алынған негізгі құралдар.
Ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі құралдар жалдау мерзімі аяқталған
бойда немесе ол аяқталғанға дейін жалгер шартта келісілген өтемін төлеу
бағасын түгелдей енгізген болса, негізгі құралдар жалгердің меншігіне
өтеді.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар былайша бөлінеді:
- қолданыстағы- бұл пайдалану сатысындағы негізгі құралдар қолданылмаған –
консервацияға немесе басқа да себептерге байланысты уақытша қолданылмай
тұрған негізгі құралдар;
- запаста тұрған- қолданылып жүрген негізгі құраладрдың жөнделуі, жойылуы,
апатқа ұшырауы жағдайында оларды алмастыру үшін запас құрайтын негізгі
құралдар.
Заттық құрамы бойынша негізгі құралдар былайша бөлінеді:
- инвентарлық – бұл заттай нысанға ие және айырбастау мен заттай санауға
болатын объектілер, яғни үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар;
- инвентарлық емес – бұл жер, орман және су дақылдарына (ғимараттан басқа)
арналған күрделі салым, яғни заттық нысаны жоқ шығындар, мысалы, жер
учаскелерін жоспарлау, егістік алаңдарын өңдеу.
Экономика саласы мен қызмет түрлері бойынша негізгі құралдар осы
қорлардың қатысуымен өндірілген өнім немесе көрсетілген қызмет жатқызылған
экономика саласы мен қызмет түріне жатады.
Негізгі құралдардың ағымды, баланстық, сату немесе өткізу, жою және
амортизацияланған құндары болады. Жеке тоқталып өтелік:
Ағымды құн деп негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі нарықтық
бағасы бойынша бағаланған құнын айтамыз. Баланстық құн деп бұл бухгалтерлік
есепте және қаржылық есеп беруде көрсетілетін жинақталған тозу сомасын алып
тастағандағы негізгі құралдардың бастапқы немесе ағымдық құнын айтамыз.
Сату немесе өткізу құн деп біріні-бірі жақсы білетін және мәмілеге келуге
дайын тәуелсіз жақтардың негізгі құралдарды өзара айырбастауына мүмкіндік
беретін құнды айтамыз. Жою құн деп тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі
құралдарды жою кезінде пайдалану мүмкінідгі бар бағасаы бойынша бағаланған
бөлшектердің, металл сынықтардың және басқа да материалдық құндылықтардың
құнын айтамыз.
Ал, амортизацияланған құн деп негізгі құралдардың бастапқы және
болжанған жою құндарының арасындағы айырмашылығы, ал ол жүйелі түрде
амортизациялық жолмен нормативтік қызметіне немесе барлық пайдалы кезеңінен
субъектінің шығысы ретінде таратылады.
1.2 ХҚЕС жағдайында кәсіпорындарда негізгі құралдардың қозғалысы және
ұйымдастырылуы
Негізгі кұралдарды тугендеу. Негізгі құралдардың нақты бар-жоғын
анықтау және олардың сақталуына бақылау жасау мақсатында субъекті басшылары
нормативтерді, заңдарды жөне басқа да актілерді, сондай-ақ есеп саясатын
басшылыққа ала отырып оқтын-оқтын негізгі кұралдарға мүліктік тугелдеу
жүргізіп отырады.
Бухгалтерлік есептің 8,1 ХҚЕС деп аталатын стандартына сәйкес әрбір
шаруашылық жүргізуші субъект өз бетінше жүйелі түрде түгендеу жұмысын
жүргізіп отыруды белгілейді.
Негізгі құралдарды мүліктік түгендеу жылдық қаржылық есеп беру мен
баланстарды жасау алдында, жылына ең аз дегенде 1 рет, қараша айында
жүргізіледі. Үйлерді, ғимараттарды және басқа жылжымайтын объектілерді үш
жылда 1 рет; өнім беретін және жұмысқа пайдаланатын малды тоқсан сайын және
жылдық есепті жасау алдыңда (есепті жылдың 31 желтоксанында) түгендеу
жүргізіледі.
Мүліктік түгендеу міндетіне негізгі құралдардың нақты барлығы,
техникалық жағдайы туралы дәл, толық мәліметтерді алумен катар бухгалтерлік
есепке алу, мәліметтермен салыстыру шаралары да жатады. Негізгі құралдардың
нақты бар-жоғы және техникалық жағдайы туралы мәліметтер "Негізгі құрал-
жабдықтарды мүліктік түгендеу тізіміне" жазылып, мүліктік түгендеу
біткеннен кейін субъектінің бухгалтериясына өткізіледі. Тізімдемеде
объектілердің толық аты көрсетіліп, олардың техникалық сипаттамалары
берілуі тиіс. Жалға берілген немесе алынған, сақтауға немесе уақытша
пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша келісімдердің, басқа
құжаттардың нақты бар-жоғы және заңдылығы тексеріледі. Мүліктік тізім
төменде көрсетілген.
Мүліктік түгендеу тізімдерін жасамастан бұрын мүліктік карточкалардың
мүліктік түгендеу бар-жоғын және олардың қандай күйде екенін; техникалық
паспорттар мен басқа техникалық құжаттардың бар-жоғын және оларда кандай
күйде екендігін; жалға немесе сақтауға берілген немесе алынған негізгі
құралдардың құжаттарын тексеру қажет. Егер де құжаттары жоқ болса, оларды
алдыртуды және дайындауды қолға алған жөн. Бухгалтерлік есепке алу үшін
регистрлердің және техникалық құжаттардың бір-бірімен сәйкестігін
тексереді.
Негізгі құралдарды мүліктік түгендеу кезінде комиссия міндетті түрде
объектілерді тексеріп, олардың толық атын, міндетін, мүліктік түгендеу
тізімін, ретін және негізгі техникалық және пайдалану көрсеткіштерін
мүліктік тізімдеріне енгізуі тиіс. Үйлерді, ғимараттарды және басқа да
жылжымайтын мүлікті мүліктік түгендеу кезінде, керсетілген объектілердің
субъектіге тиісті екендігін растайтын құжаттардың бар-жоғын тексереді.
Сондай-ақ, субъектінің пайдалануындағы (меншігіндегі) жер телімдерін,
су тоғандарын және басқа табиғи ресурстарды иелену (колдану) қүқын
растайтын кұжаттардың да бар-жоғы тексеріледі.
Есепке алынбаған объектілер, сондай-ақ бухгалтерлік есептің
регистрлеріне алынған мәліметтердің дұрыс еместігі айқындалса, комиссия
мүліктік түгендеу тізіміне және мүліктік түгендеу карточкаларына осы
объектілер жөніндегі жеткіліксіз болған, сондай-ақ дұрыс мәліметтер мен
техникалық көрсеткіштерді енгізуі тиіс. Мысалы, үйлер бойынша — олардың
кандай материалдардан (қандай мақсатқа пайдаланылатынын) салынғанын және
сол материалдардың көлемін (іштей және сырттай өлшеу арқылы), көлемі
(жалпы, пайдалы көлемін), қабаттар (этаждар) саны (подвалсыз, подвалымен)
салынған жылы; каналдардың ұзындығы, тереңдігі және ені (түбі мен беті
бойынша), жасанды құрылыстар, түбі мен еңісін (құлама бетін) бекіту
материалдары; көпірдің тұрған жерін, негізгі материалдардың түрі мен
мөлшері; жолдар бойынша — жолдардың түрлері (шоссе, арнайы), қашықтығы,
төселген материалдар, жолдың ені т.б. көрсетіледі.
Есепке алынбаған объектілерді муліктік түгендеу кезінде бағалау әрекет
етіп тұрған баға мен ұдайы өндіріс жағдайларын ескеріп есепке алынуы тиіс.
Есепке алынбаған объектілердің қашан салынғанын немесе алынғанын, жасалған
шығындардың қаржыландырылған көзін мүліктік түгендеу комиссиясы белгілеп,
оны хаттамада көрсетуі керек.
Негізгі құралдар өзінің негізгі мақсатына сай мүліктік түгендеу
тізімдеріне тіркеледі. Егер объект қайта жаңғыртылып, өзгертілсе,
кеңейтілсе немесе қайта жарақтандырылып, өз қолдану мақсатын өзгертсе, онда
ол жаңадан белгіленген мақсатына сай тізімге тіркеледі.
Өнім беретін ірі малдар мен жұмыс көліктері мүліктік түгендеу
тізімдеріне тіркелгенде, олардың: малдың нөмірі (биркасы, ен-таңбасы);
малдың аты, туған жылы, (жасы) тұқымы, қоңдылығы, тірідей салмағы (жылқы,
түйе, қашар, бұғыдан басқалары) және алғашқы (қалпына келтірілген) құны
көрсетіледі. Мал тұкымын (тегін) сапасы туралы мәліметтеріне карап
анықтайды. Ірі қара мал, жұмыс көлігі, шошқа (мегежін және аталық) және
асыл тұқымды қой мен басқа мал түрлері (тұкымдық) тізімге бөлек жазылады.
Негізгі табыңдағы мал тотық ретімен есепке алынып, тізімге жасы мен
жынысына карай бөлініп, әр топ бойынша тірідей салмағы мен мал басы
көрсетіліп тіркеледі.
Егер де комиссия күрделі сипаттағы жұмыстар (этажға этажды қосу, жаңа
бөлмелерді салу) немесе ішінара құрылыстар мен құрылымдардың жойылуы
(конструкциялық элементтерінің кейбір қабаттарын жою) бухгалтерлік есепте
көрсетілмегенін байқаса, онда оларды арнайы кұжаттар арқылы объектінің
баланстық құнының өсу немесе кему сомасын анықтап, тізімге өзгерістерді
енгізуі тиіс. Сонымен катар, комиссия кейбір объектілердің күрделі
өзгертілгенін анықтап, олардың себептері мен кінәлі тұлғаларын тауып және
бухгалтерлік есептің регистрлерінде көрсетілуін қамтамасыз етуі керек.
Машиналар, құрал-жабдықтар мен көлік құралдары мүліктік түгендеу
тізімінде заводтардың, дайындаушы кәсіпорындардың мүліктік нөмірі,
шығарылған мерзімі, арналымы, қуаты және т.б. көрсеткіштері жеке
көрсетіледі. Бір тектес шаруашылық заттарының, саймандардың, станоктардың
құңдары бірдей болса, бір цехқа немесе кәсіпорынның құрылымдық бөліміне бір
уақытта түссе, мүліктік түгендеу тізімдеріне осы заттардың атауы мен саны
бойьнша көрсетіледі.
Негізгі құралдардың мүліктік объектілеріне берілген реттік сандары
(нөмірлері) ешқашан өзгермеуге тиіс. Нөмірлерді өзгерту объектілерді
байқамай (қателесіп) негізгі құралдардың басқа тобына, яғни техникалық-
өндірістік мақсатына сай емес топқа жазғанда немесе реттеу (нөмірлеу) дұрыс
болмағаны анықталғанда ғана жүзеге асырылады.
Мүліктік түгендеу кезінде кәсіпорыннан тыс жерде тұрған немесе негізгі
кұралдар (алыс рейстерге шыққан теңіз және өзен кемелері, теміржолдың
жылжымалы құрамы, автокөліктер, күрделі жөндеуге жіберілген машиналар мен
жабдықтар және т.б.) кәсіпорыннан уакытша сырт жерге шығар алдында мүліктік
тізімдеуден өтеді.
Пайдалануға жарамайтын және жөндеуге келмейтін негізгі кұрал-жабдықтар
мүліктік түгендеу тізімдеріне енгізілмейді. Мүліктік түгендеу комиссиясы
бұл объектілердің пайдалануға қосылған мерзімі мен мардымсыз болып қалуының
себептерін бүлінген, әбден тозған т.б. көрсетіп, арнайы тізім жасайды.
II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖӨНДЕУДІҢ, ЖАЛҒА АЛУДЫҢ ЕСЕБІ МЕН ОЛАРДЫҢ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Кәсіпорын негізгі құралдарының амортизациясын есептеу және жөндеу
есебі
Негізгі құралдар өндіріс процесіне катысуымен, жылдар мерзімінің
әсерімен, табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану процесінде біртіндеп
тозады. Тозудың екі түрі болады: табиғи және сапалық (моральдық) (заман
талабына сай келмеуі).
Негізгі қорлардың табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне катысу
нәтижесінен және негізгі құралдардың пайдалануға тікелей қатыспай-ақ, түрлі
сыртқы факторлардың әсерінен: ылғалдан, атмосфералық құбылыстар
нәтижесінен, металдардың тот басуынан, ескіруінен (тозудың табиғи нысаны)
пайда болады.
Негізгі кұралдардың сапалық (моральдық) тозуы техникалық прогреске,
өндіріс әдістерін жетілдіруге және жаңартуға байланысты болып келеді.
Техниканика мен технологияны жетілдіру жұмыс істеп тұрған негізгі
кұралдардың ұқсас өнімдерінің арзандауына ықпал етеді. Осыған орай,
пайдаланылудағы негізгі кұралдар өздерінің құнының бөлігін жоғалтып,
құнсызданғандай болады. Машиналардың, жабдықтардың, үйлер мен ғимараттардың
барынша жаңа, неғұрлым жетілдірілген және үнемді турлерін, малдардың жаңа
немесе жақсартылған өнімді тұқымдарын, көпжылдық өсімдіктердің түрлері мен
сортарын өндіріске енгізуге байланысты пайдаланылып жүрген негізгі
құрадарды бұдаң әрі қолдану экономикалық жағынан тиімсіз болып қалады.
Негізгі кұралдардың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар
арқылы анықтайды: өндірісте немесе жабдықтарды жаңартудағы жаңалықтар (ескі
машиналарды жаңа, неғұрлым өнімді машиналармен ауыстыру); технологиялық
процесті жетілдіру — жаңа технология колданған кезде пайдаланудағы
машиналар мен жабдықтар жарамайды; шығарылатын өнімнің номенклатурасын
өзгерткенде және жаңартқанда (ескі машиналар мен құрал-жабдықтар жарамсыз
болып танылады); жұмысшы күшінің еңбекке камтылуындағы, жүмысшылар
біліктілігіндегі, өндірісті орналастыру географиясындағы өзгерістер
өңдірістің және пайдаланылатын машиналар мен жабдықтар санының азайтылуын
талап етуі мүмкін; өндірістің өңдеуші салаларындағы өнімнің жекелеген
түрлерін шығаруға қажетті шикізат кұрамындағы өзгерістер өнеркәсіптің
өндіретін салаларында өндіріс көлемінің қысқаруына әкеліп соғуы мумкін.
Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі келгенге дейін
негізгі құрал-жабдықтар объектілері жаңасына, әрі неғұрлым пайдалы (үнемді)
түріне ауыстырылады. Моральдық тозуды болдырмау мақсатында негізгі құрал-
жабдықтар объектілерін қайта құрып, жаңарту жұмыстарын жүргізеді.
Мұражай және көркемтуынды құндылықтары, кітапхана кітаптары,
фильмқорлары, сәулет және өнер көрсеткіштері болып табылатын үйлер мен
ғимараттар және баска барлық негізгі құралдар моральдық тозуға ұшырайды.
Амортизация (латынның "өтеу" деген сөзінен) — тозудың құндық көрінісін
бідіреді. №16-шы "Негізгі құралдардың есебі" ХҚЕС сәйкес, амортизация —
активтің кызмет еткен мерзім бойына амортизацияланған құнды тарату процесі.
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы айырма.
Амортизациялық аударымдар әрбір есептік кезеңнің шығысы ретінде танылады.
Кесте-2 Амортизацияны есептейтін шоттар сомасы
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Сомасы, Шоттар
теңге корреспонденц
иясы
1 2 3 4 5
1. Қолданыстағы, негізгі кұралдар боынша
есептелген амортизациясы:
- негізі өндіріс цехтарында пайдаланған
негізгі
құралдардың амортизациясы 540 000 8410 2420
(технологиялық қүрал-жабдықтар) 197 000 8410 2420
- көмекші өндіріс бойынша
2. Негізгі құралдар бойынша есептелген
амортизация:
а) жалпы өндіріс цехтарында есептелген
амортизациясы 398 000 8410 2420
Б) басқару-әкімшілігіндегі объектілерінде
есептелген амортизациясы 293 000 7210 2420
в) өнімді сату бөліміндегі еоептелген
амортизациясы 160 000 7310 2420
Жиыны 1588000
Қайнар көзі:С.Мукашева.Бухгалтер бюлетені-№7.2009.51б
Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша техникалық тұрғыдан қайта
жарақтандыру барысында, консервацияға ауыстырылған кезінде амортизация
есептелінбейді. Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация
есептеуді жалға беру шартының немесе шарт талаптарына сай жалға беруші
немесе жалға алушы жасайды. Одан басқа, мына төмендегі негізгі құралдар
бойынша амортизация есептелінбейді: жер, өнім беретін малдар, кітапхана
қоры, мұражай құндылықтары, ескерткіш архитектурасы мен өнері, ортақ
пайдаланатын автомобиль жолдары.
Үзақ мерзімге жалға алынған негізгі кұралдар бойынша амортизациялық
аударымдарды жалға алушы жасайды. Амортизация сомасы өндіріс шығынцарының
есебін жүргізуші 2410.3, 8310, 7210 шоттардың дебетінде және 2400 - ші
бөлімшенің 2420 шотының 2 - ші "Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі
кұралдардың тозуы" деп аталатын аралық шотының кредитінде көрініс
табады[12,360.].
Сатып алу құнын төлегеннен кейін ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі
құралдар жалға алушының меншігіне айналады. Мұндай жағдайда ұзақ мерзімге
жалға алынған негізгі құралдардың тозуы 2420-ші бөлімшенің 2-ші "Ұзақ
мерзімге жалға алынған негізгі құралдардың тозуы" деген аралық шотының
дебеті бойынша және 2420-ші бөлімшенің 1-ші аралық шотының кредиті бойынша
көрсетіледі.
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеудің әртүрлі әдістері бар.
Шаруашьшық жүргізуші субъектінің бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес
дербес тұрғыда, өздерінің есеп саясатында амортизацияны есептеудің тәсілі
бойынша жасалынады, олар:
- құнын бірқалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару;
- құнын орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды (немесе пара-пар)
етіп есептен шығару (өндірістік әдіс);
- жеделдетіп есептен шығару;
- қалдығын азайту жолымен есептен шығару;
- құнын сандардың жиынтығы бойынша (кумулятивтік әдіс) есептен
шығару.
Таңдап алған амортизацияны есептеу әдісі субъектінің есептік
саясатымен анықталуы тиіс және ол бір есептік жылдан екінші бір есептік
жылға өтуі мүмкін. Егер де амортизацияны есептеу әдісі өзгермейтін болса,
онда оның себебін ашу керек.
Ал бюджеттік мекемелер бойынша тозудың есептеу әдісін таңдау кұқығы
өкілетті органдардың еншісінде болады.
Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бірқалыпты (түзу
сызықты) есептеу әдісі, яғни объектінің құны, оның қызмет ету мерзімі
ішінде өндіріс шығындарына біркелкі норма бойынша жатқызылады. Бұл әдіс
негізгі кұралдардың тозуына, оның қызмет ету мерзімінің ұзақтығына
байланысты болып келеді.
Бұл тәсілде амортизациялық соманы аудару үшін:
- қызмет етудің пайдалы мерзімі. Бұл кезде пайдалануға берілген
объектінің жағдайы ескеріледі және күтіп ұстау жағдайына да байланысты
болып келеді (жөндеу мәселесі және техникалық жағдайы, ауа райының оған
тигізетін әсері т.б.)
- Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген
амортизациялық нормасының шегінде. Шаруашылық жүргізуші субъектісіндегі
белгіленген нормалар, салық зандылығының нормасынан аспауы тиіс. Мысалы,
жүк автокөлігінің бастапқы құны — 100 000 теңге, 5 жыл
мерзімі өткеннен кейін оның жойылу қүны 10 000 теңгеге тең болады. Мұндай
жағдайда жыл сайынғы амортизациялау нормасы амортизациялаушы құнның 20%-ін
құрайды немесе бірқалыпты тәсілге сәйкес 18 000 теңге болады.
Негізгі құралдардың амортизациясының бірқалыпты әдісі мына формула
бойынша есептелінеді.
Бастапқы құн — жойылу құны 1100 000 - 10 000 (11)
Пайдалану мерзімі 5жыл
осыған сәйкес ай сайынғы амортизация сомасы 1500 теңгеге тең болады (18 000
: 12=1500).
Төменде негізгі құралдардың амортизациясын (тозуын) бірқалыпты (түзу
сызықты) әдіс бойынша есептеу жолы көрсетілген.
Кесте–3 Негізгі құралдардыц амортизациясын (тозуын) бірқалыпта әдіс
бойынша есептеу
Мерзімі Бастапқы Амортизацияның Жинақталған Қалдық құны
құны жылдық сомасы тозу сомасы
Сатып алынған
мерзімі:
1-ші жылдың 100 000 18 000 18 000 82 000
аяғында
2-ші жылдың 100 000 18 000 36 000 64 000
аяғында
3-ші жылдың 100 000 18 000 54 000 46 000
аяғында
4-ші жылдың 100 000 18 000 72 000 28 000
аяғында
5-ші жылдың 100 000 18 000 90 000 10 000
аяғында
Қайнар көзі: Экосервис С ЖШС–тің мәліметтерінен алынған
Негізгі құралды пайдалану барысында бірқалыпты табыс алынатын болып
топшыланса ғана, бірқалыпты әдіс пайдаланылады, яғни ол объектінің
пайдалылығының біртіндеп азайғанын көрсетеді.
Негізгі құраддардың түрлері бойынша амортизацияны есептеудің әрқилы
әдістері пайдаланады. Бұл кезде негізгі құрадың бір түрі бойынша бір ғана
тәсілі пайдаланады.
Егер пайдаланудың бірінші жылында автокөлік 200 000 шақырым (км) жол
жүрсе, екінші жылы — 300000 шақырым жол жүрсе, үшінші жылы — 100000
шақырым, төртінші жылы — 200000 шақырым және бесінші жылы — 100000 шақырым
жол жүреді деп шамаланса - амортизация жарнасын есептеу төмендегідей жолмен
есептелінеді.
Бұл кестеде жылдык, амортизация сомасы мен орындалған жұмыстың өндіріс
процесінде тікелей пайдалануымен байланысты екенін көреміз[13,200.].
Жинақталған тозу сомасы жьл сайын орындалған жұмыстың көлеміне немесе
пайдаланға тікелей байланысты өсіп отырады, ал қалдық құн жойылу құнына
жеткенше орындалған жұмыстың бір өлшем бірлігіне тікелей пропорционады
түрде азайып отырады. Өндірістік әдіс бойынша амортизацияны есептеу тау-
кен енеркәсібінде ең қолайлы әдіс болып саналады. Аталған өндірісте
амортизацияны есептеу тонна мөлшерлемесі бойынша жүргізіледі. Бүл әдіс
негізгі құралдарды пайдалану мерзімі ішінде объектінің қайтарымы барынша
дұрыс есептелінсе ғана пайдаланады.
Амортизацияны (тозуды) есептеудің жеделдетілген әдістері. Бұл әдіс
өндірістік мақсатта пайдаланылатын негізгі құралдардың көптеген түрлері
бойынша пайдаланылады, бірақ ол оның алғашқы жылдарында өндірілетін өнімнің
өзіндік құнын негізсіз күрт өсіреді, сондықтан оны іс жүзінде пайдаланудың
өзі екіталай. Дегенмен де, теоретиктер, оның екі түрін ұсынады:
а) Кумулятивтік әдісі
ә) Азайып отыратын қалдық әдісі.
Кумулятивтік әдіс - латын тілінен аударғанда - өсу, жиналу деген
мағынаны білдіреді, яғни сандарды қосудың көмегімен тозудың сомасы
есептелінеді, демек объектінің қызмет ету мерзіміндегі жылдар санын қосу
арқылы анықталады.
Мысалы, автокөліктің болжамды қызмет ету мерзімі 5 жыл. Бірінші жылы
объектінің бастапқы құнының 5:15 бөлігіне амортизация есептелінеді. Екінші
жылы 4:15 бөлігіне, үшінші жылы 3:15, төртінші жылы 2:15, бесінші жылы 1:15
бөлігіне.
Жыл сайынғы амортизациялау нормасы: бөлімінде жылдар санының
қосындысы, ал алымында: бірінші жыл үшін — 5, екінші жыл үшін — 4, үшінші
жыл үшін —3, төртінші жыл үшін — 2, бесінші жыл үшін — 1 болатын бөлшек
саны болып табылады.
Әрбір бөлшек санды амортизацияланушы құнға (90000 теңге) көбейту
арқылы жыл сайынғы амортизациялық соманы анықтайды.
Үйлер мен ғимараттардың күрделі жөндеуі кезінде тозған құрылымдары мен
детальдары толық ауыстырылады немесе олар неғұрлым мықты және үнемді,
жөнделіп жатқан объектінің пайдалану мүмкіндіктерін жақсартатын
детальдармен ауыстырылады.
Күрделі жөндеулер негізгі құралдың пайдалану мерзімін, өндіріс
қуаттылығын, көлемін, жылдамдығын, болашақта оның экономикалық табыстылығын
арттырса, онда ондай шығындар негізгі кұралдың бастапқы қүнын өсіреді, ал
барлық қалған жағдайда ондай шығындар ағымдағы шығын ретінде танылады және
ол оның бастапқы құнына әсер етпейді.
Мысалы. Кәсіпорындағы автомашинаның бастапқы құны 1 500 000 теңге
құраған және оның пайдалы кызмет ету мерзімі 8 жыл болған. Бес жыл
пайдаланғаннан кейін автомашинаға құны 290 000 теңге тұратын жаңа двигатель
салынған, сонымен қоса 45 000 теңге тұратын оң жақ қанаты (крылосы)
ауыстырылған. Бұл жерде автомашинаның двигателі, оның бастапқы құнын
өсіреді, ал 45 000 теңге тұратын крылосы ағымдағы шығын ретінде
танылады[14,52.].
Агымды жөндеу дегеніміз негізгі кұралдарды жүмыс жағдайында ұстап тұру
үшін оның тозған детальдарын ауыстыру немесе жөндеу болып табылады. Оны
негізгі құрал-жабдықтарды пайдалану процесінде жасайды. Негізгі құрал-
жабдықтардың тозуының алдын алу үшін күні бұрын жоспарланып қойған-жөндеу
жұмысын мерзімінде жүргізудің маңызы зор.
Жөндеу есебінде атқарылған (орындалған) жұмыс түрі барлық түрі бойынша
рәсімделеді, жұмыс көлемін және оның өзіндік кұнын анықтайды, жөндеуге
жұмсалатын қаражатты мақсатты түрде пайдалануды бақылайды.
Егер кәсіпорын жөндеу қорын құратын болса, онда ол ай сайын жөндеудің
барлык түрі үшін осы корға жылдық қаржының (сметаның) 112 мөлшерінде
аударымдар жасалады. Жөндеу қорына аударымдар жасалса, онда 8110,8310,7210
- шоттары дебеттеледі де, 3380-шы "Басқадай есептелген шығыстар" шотының
"Жөндеу коры" деп аталатын аралық (субшоты) шоты кредиттеледі.
- егер жөндеу мердігерлік тәсілмен орындалған болса, 3310-ші шотынан;
- егер жөндеу шаруашылық тәсілмен жөндеу цехында орындалған болса, 920-
шотынан;
- егер жөндеу шаруашылық тәсілмен жөндеу цехынан тыс жерде,
жылжымайтын объектілерде (үйлер, ғимараттар және т.б.) орындалған болса,
1310, 8310, 3350,3150 және т.б.
Егер де кәсіпорынның құрған резерві жұмсалған шығындарды жаппаса, онда,
есептеу қағидасына сәйкес, артық жұмсалған шығындар көсіпорынның
шығындарына жатқызылады, яғни 7310, 7210,8410 шоттарына. Егер де
кәсіпорынның құрған резерві жұмсалған шығындарды толығымен жауып, артылып
қалса, онда пайдаланбаған резервтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК, ОЛАРДЫҢ МӘНІ МАҢЫЗЫ, РӨЛІ МЕН
ЖІКТЕЛУІ
1.1 Кәсіпорындағы негізгі құралдардың жалпы түсінігі мен
жіктелуі ... ... 5
1.2 ҚЕХС жағдайында кәсіпорындарда негізгі құралдардың қозғалысы және
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖӨНДЕУДІҢ, ЖАЛҒА АЛУДЫҢ ЕСЕБІ МЕН ОЛАРДЫҢ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
2.1 Кәсіпорын негізгі құралдарының амортизациясын есептеу және жөндеу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .10
2.2 Негізгі құралдардың пайдалануын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... .16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 27
КІРІСПЕ
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты –барлық кәсіпорында орындалатын
операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі уақыт
талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау. Қоғамдық
дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез келген кәсіпорында,
яғни өнім өндіру мен оларды сату, пайдалану, бөлу үдерістерімен айналысу
барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда дәлелденіп отыр. Бухгалтерлік
есептің негізгі бағыты – кәсіпорныдағы есеп жұмысының барысында
қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына
және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп
жүргізіледі.
Нарықты экономика Қазақстан Республикасында жедел түрде дамуда.Онымен
бірге шаруашылық үрдістерді реттеу механизмі болып табылатын бәсеке де өсіп
келеді.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі қазіргі уақыттағы негізгі
құралдардың ҚЕХС-на көшкендегі туындайтын қиындықтарды зерттеп, оған
қорытынды жасау.
Жұмысты жазудың мақсаты кәсіпорындағы негізгі құралдардың жіктелуін,
ҚЕХС жағдайында ұйымдастырылуын, олардың түгенделуін, қайта бағалануын
маңызды мәселелерді ашып, зерттеп және теориялық тұрғыдан қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті:
- Негізгі құралдардың түсінігі мен жіктелуімен танысу;
- Негізгі құралдардың бағалау, қайта бағалау және түгендеу есебімен
танысу;
- Негізгі құралдардың жөндеу, жалға беру есебімен танысу;
- Негізгі құралдардың жетілдіру жолдары.
Есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын бейнелеудің дәстүрлі
бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың көпшілігінің
қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл ақпарат іскерлік қабылдау үшін
жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір түрге келтірілуі қажет. Қазіргі
кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының әр түрлі әдістерін білуі,
кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге асыратын есеп саясатынның
нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек. Яғни, оның қызметінің аймағы
шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы
шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы жөнінен сұрақтарды өз бетінше
мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ
уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы
түрін, көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа,
көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде
біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді
айтады. "Негізгі құралдарға" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер
мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықтар, өлшеуіш және
реттеуіш аспаптары мен құралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және
олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар,
өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп
жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Негізгі құралдар субъектінің материалды-техникалық жарақтану базасын
құраудың негізін қалыптастырып, қызметтегі жетекші бағыттарды іске асыруда
маңызды рөл атқарады.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімінде негізгі құралдар туралы жалпы түсінік, олардың
мәні, маңызы, рөлі мен жіктелуі, қайта бағалау және түгенделуі және
амортизациясы
Екінші бөлімінде негізгі құралдарды жөндеудің, жалға алудың есебі
мен олардың жетілдіру жолдары және қорытынды,пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.
1 ХҚЕС ЖАҒДАЙЫНДА НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУ ТӘРТІБІ
МЕН БАҒАЛАНУЫ
1.1 Кәсіпорындағы негізгі құралдардың жалпы түсінігі мен
жіктелуі
Өндірісте ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақытта
пайдаланылатын, өзінің бастапқы заттай нысанын сақтай отырып, құнын
шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-
бөліп есептелген амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек
құралын, яғни материалдық активтерді айтамыз.
Өндірістік үрдіске жылдар бойы өз қызметін көрсететін, алдағы
кезеңдерде табыс келтіруге арналған және өндірілген жаңа өнімдер үшін
жұмсалған шығындар құрамына өзінің бастапқы құнын амортизация түрінде
біртіндеп беріп отыратын негізгі құралдарға жылжымайтын мүліктер, яғни жер
учаскелері, үйлер, ғимараттар, көпжылдық өсімдіктер және жермен өте тығыз
байланысты, қозғалысы олардың мақсатына зиян келтірмеуі мүмкін емес басқа
объектілер, көлік құралдары, жабдықтар, аулау аспабы, өндірістік және
шаруашылық құрал-саймандар, үлкен және өнім беретін малдар, арнайы құралдар
мен басқа да негізгі қорлар, яғни кітапхана қорлары, мұражай
құндылықтары,жануарлар әлемінің экспонаттары, автокөлік жолдары және т.б.
жатады.
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады,
қасиеті мен нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құнын
жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді.
Айналым құралдары бір ғана өндірістік процесте тұтынылады және өзінің
құнын жаңадан жасалған өнімге толықатй көтереді.
Қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар үшін бухгалтерлік есеп шоттар
жоспары 2006 жылы қаңтар айынан бастап қаржылық есептіліктің халықаралық
стандартына көшуіне байланысты шаруашылық субъектілері өздерінің негізгі
құралдарының есебін мынадай жаңа актив шоттарында жүргізеді:
2410-шот - Негізгі құралдар
2411-шот - Жер
2412-шот - Ғимараттар
2413-шот - Машиналар мен жабдықтар
2414-шот - Көлік құралдары
2415-шот - Компьютерлер, қондырғылар және деректерді өңдеу жөніндегі жабдық
2416-шот - Кеңсе жиһазы;
2417-шот - Өндірістік құрал-саймандар мен керек-жарақтар.
Сондай-ақ:
2420-шот - Негізгі құралдардың амортизациясы және құнсыздануы
2421-шот – Тозуы
2422-шот- Ғимараттардың құнсыздану
2423-шот – Машиналар мен жабдықтардың тозуы
2424-шот – Машиналар мен жабдықтардың құнсыздануы
2425-шот - Көлік құралдарының тозуы
2426-шот – Көлік құралдарының құнсыздануы
2427-шот – Компьютерлер мен перифириялық қондырғылардың тозуы
2428-шот – Кеңсе жиһазының тозуы
2429-шот - Өндірістік құрал-саймандар мен керек-жарақтардың тозуы.
Бұлар активті шот болғандықтан дебетінде негізгі құралдарының кірісі,
яғни көбеюі, ал кредитінде негізгі құралдарының азаюы, яғни есептен
шығарылуы көрсетіледі. Негізгі құралдардың есебі шаруашылық субъектісінің
орталық бухгалтериясында жүргізіледі. Олардың аналитикалық (талдамалық)
есебі әрбір инвентарлық объектісі бойынша бөлек жүргізіледі.
Негізгі құралдардың ғылыми негізделген жіктемесі алға қойған
мақсаттарға жету үшін, маңызды шарт болып табылады. жіктемелік топтарға
өндірістік-техникалық мақсаты бойынша, тозу қарқыны, қызмет мерзімі,
жөндеудің ерекшелігі, икемділігі мен техникалық жаңалығының дәрежесі
бойынша өте жақын негізгі қорлар енгізіледі.
Өндіріс процесіне қатысу сипатына қарай негізгі құралдар былайша
бөлінеді:
- өндірістік – бұл өндірістік процеске тікелей қатысатын немесе өндірістің
негізін құрайтын құралдар. Олардың шамасы мен техникалық күйіне
шаруашылық субъектісінің, жалпы елдегі салалардың экономикалық қуаты
тәуелді. Бұлардың құрамына өндірістік үйлер мен ғимараттар, машиналар мен
жабдықтар, өлшеуші және реттеуші аспаптар мен құрылғылар, көлік
құралдары, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандар, керек-жарақтар,
жұмысшы және өнім беретін малдар, көпжылыдқ өсімдіктер енеді. Қор
қайтарымдылғы, яғни негізгі құралдардың бірлігіне натуралды және ақшалай
өлшеуіштермен, өнім өндіру негізгі өндірістік қорлардың тиімді
пайдалануын сипаттайтын, жалпылаушы экономикалық көрсеткіш болып
табылады.
- өндірістік емес – бұл тұтыну мақсатындағы негізгі құралдар. Олар өндіріс
процесіне қатыспайды, ол ұжымның мәдени-тұрмыстық қажеттігін қамтамасыз
етуге арналған, мысалы, үйлер, ғимараттар, керек-жарақтар, денсаулық
сақтау, спорт.
Тиістілігі бойынша негізгі қорлар былайша бөлінеді:
- меншікті - бұл субъектіге тиесілі және оның балансында көрініс табатын
негізгі құралдар;
- жалданған – жалдау шарты бойынша, онда белгіленегн мерзімге басқа
субъектілерден алынған негізгі құралдар.
Ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі құралдар жалдау мерзімі аяқталған
бойда немесе ол аяқталғанға дейін жалгер шартта келісілген өтемін төлеу
бағасын түгелдей енгізген болса, негізгі құралдар жалгердің меншігіне
өтеді.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар былайша бөлінеді:
- қолданыстағы- бұл пайдалану сатысындағы негізгі құралдар қолданылмаған –
консервацияға немесе басқа да себептерге байланысты уақытша қолданылмай
тұрған негізгі құралдар;
- запаста тұрған- қолданылып жүрген негізгі құраладрдың жөнделуі, жойылуы,
апатқа ұшырауы жағдайында оларды алмастыру үшін запас құрайтын негізгі
құралдар.
Заттық құрамы бойынша негізгі құралдар былайша бөлінеді:
- инвентарлық – бұл заттай нысанға ие және айырбастау мен заттай санауға
болатын объектілер, яғни үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар;
- инвентарлық емес – бұл жер, орман және су дақылдарына (ғимараттан басқа)
арналған күрделі салым, яғни заттық нысаны жоқ шығындар, мысалы, жер
учаскелерін жоспарлау, егістік алаңдарын өңдеу.
Экономика саласы мен қызмет түрлері бойынша негізгі құралдар осы
қорлардың қатысуымен өндірілген өнім немесе көрсетілген қызмет жатқызылған
экономика саласы мен қызмет түріне жатады.
Негізгі құралдардың ағымды, баланстық, сату немесе өткізу, жою және
амортизацияланған құндары болады. Жеке тоқталып өтелік:
Ағымды құн деп негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі нарықтық
бағасы бойынша бағаланған құнын айтамыз. Баланстық құн деп бұл бухгалтерлік
есепте және қаржылық есеп беруде көрсетілетін жинақталған тозу сомасын алып
тастағандағы негізгі құралдардың бастапқы немесе ағымдық құнын айтамыз.
Сату немесе өткізу құн деп біріні-бірі жақсы білетін және мәмілеге келуге
дайын тәуелсіз жақтардың негізгі құралдарды өзара айырбастауына мүмкіндік
беретін құнды айтамыз. Жою құн деп тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі
құралдарды жою кезінде пайдалану мүмкінідгі бар бағасаы бойынша бағаланған
бөлшектердің, металл сынықтардың және басқа да материалдық құндылықтардың
құнын айтамыз.
Ал, амортизацияланған құн деп негізгі құралдардың бастапқы және
болжанған жою құндарының арасындағы айырмашылығы, ал ол жүйелі түрде
амортизациялық жолмен нормативтік қызметіне немесе барлық пайдалы кезеңінен
субъектінің шығысы ретінде таратылады.
1.2 ХҚЕС жағдайында кәсіпорындарда негізгі құралдардың қозғалысы және
ұйымдастырылуы
Негізгі кұралдарды тугендеу. Негізгі құралдардың нақты бар-жоғын
анықтау және олардың сақталуына бақылау жасау мақсатында субъекті басшылары
нормативтерді, заңдарды жөне басқа да актілерді, сондай-ақ есеп саясатын
басшылыққа ала отырып оқтын-оқтын негізгі кұралдарға мүліктік тугелдеу
жүргізіп отырады.
Бухгалтерлік есептің 8,1 ХҚЕС деп аталатын стандартына сәйкес әрбір
шаруашылық жүргізуші субъект өз бетінше жүйелі түрде түгендеу жұмысын
жүргізіп отыруды белгілейді.
Негізгі құралдарды мүліктік түгендеу жылдық қаржылық есеп беру мен
баланстарды жасау алдында, жылына ең аз дегенде 1 рет, қараша айында
жүргізіледі. Үйлерді, ғимараттарды және басқа жылжымайтын объектілерді үш
жылда 1 рет; өнім беретін және жұмысқа пайдаланатын малды тоқсан сайын және
жылдық есепті жасау алдыңда (есепті жылдың 31 желтоксанында) түгендеу
жүргізіледі.
Мүліктік түгендеу міндетіне негізгі құралдардың нақты барлығы,
техникалық жағдайы туралы дәл, толық мәліметтерді алумен катар бухгалтерлік
есепке алу, мәліметтермен салыстыру шаралары да жатады. Негізгі құралдардың
нақты бар-жоғы және техникалық жағдайы туралы мәліметтер "Негізгі құрал-
жабдықтарды мүліктік түгендеу тізіміне" жазылып, мүліктік түгендеу
біткеннен кейін субъектінің бухгалтериясына өткізіледі. Тізімдемеде
объектілердің толық аты көрсетіліп, олардың техникалық сипаттамалары
берілуі тиіс. Жалға берілген немесе алынған, сақтауға немесе уақытша
пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша келісімдердің, басқа
құжаттардың нақты бар-жоғы және заңдылығы тексеріледі. Мүліктік тізім
төменде көрсетілген.
Мүліктік түгендеу тізімдерін жасамастан бұрын мүліктік карточкалардың
мүліктік түгендеу бар-жоғын және олардың қандай күйде екенін; техникалық
паспорттар мен басқа техникалық құжаттардың бар-жоғын және оларда кандай
күйде екендігін; жалға немесе сақтауға берілген немесе алынған негізгі
құралдардың құжаттарын тексеру қажет. Егер де құжаттары жоқ болса, оларды
алдыртуды және дайындауды қолға алған жөн. Бухгалтерлік есепке алу үшін
регистрлердің және техникалық құжаттардың бір-бірімен сәйкестігін
тексереді.
Негізгі құралдарды мүліктік түгендеу кезінде комиссия міндетті түрде
объектілерді тексеріп, олардың толық атын, міндетін, мүліктік түгендеу
тізімін, ретін және негізгі техникалық және пайдалану көрсеткіштерін
мүліктік тізімдеріне енгізуі тиіс. Үйлерді, ғимараттарды және басқа да
жылжымайтын мүлікті мүліктік түгендеу кезінде, керсетілген объектілердің
субъектіге тиісті екендігін растайтын құжаттардың бар-жоғын тексереді.
Сондай-ақ, субъектінің пайдалануындағы (меншігіндегі) жер телімдерін,
су тоғандарын және басқа табиғи ресурстарды иелену (колдану) қүқын
растайтын кұжаттардың да бар-жоғы тексеріледі.
Есепке алынбаған объектілер, сондай-ақ бухгалтерлік есептің
регистрлеріне алынған мәліметтердің дұрыс еместігі айқындалса, комиссия
мүліктік түгендеу тізіміне және мүліктік түгендеу карточкаларына осы
объектілер жөніндегі жеткіліксіз болған, сондай-ақ дұрыс мәліметтер мен
техникалық көрсеткіштерді енгізуі тиіс. Мысалы, үйлер бойынша — олардың
кандай материалдардан (қандай мақсатқа пайдаланылатынын) салынғанын және
сол материалдардың көлемін (іштей және сырттай өлшеу арқылы), көлемі
(жалпы, пайдалы көлемін), қабаттар (этаждар) саны (подвалсыз, подвалымен)
салынған жылы; каналдардың ұзындығы, тереңдігі және ені (түбі мен беті
бойынша), жасанды құрылыстар, түбі мен еңісін (құлама бетін) бекіту
материалдары; көпірдің тұрған жерін, негізгі материалдардың түрі мен
мөлшері; жолдар бойынша — жолдардың түрлері (шоссе, арнайы), қашықтығы,
төселген материалдар, жолдың ені т.б. көрсетіледі.
Есепке алынбаған объектілерді муліктік түгендеу кезінде бағалау әрекет
етіп тұрған баға мен ұдайы өндіріс жағдайларын ескеріп есепке алынуы тиіс.
Есепке алынбаған объектілердің қашан салынғанын немесе алынғанын, жасалған
шығындардың қаржыландырылған көзін мүліктік түгендеу комиссиясы белгілеп,
оны хаттамада көрсетуі керек.
Негізгі құралдар өзінің негізгі мақсатына сай мүліктік түгендеу
тізімдеріне тіркеледі. Егер объект қайта жаңғыртылып, өзгертілсе,
кеңейтілсе немесе қайта жарақтандырылып, өз қолдану мақсатын өзгертсе, онда
ол жаңадан белгіленген мақсатына сай тізімге тіркеледі.
Өнім беретін ірі малдар мен жұмыс көліктері мүліктік түгендеу
тізімдеріне тіркелгенде, олардың: малдың нөмірі (биркасы, ен-таңбасы);
малдың аты, туған жылы, (жасы) тұқымы, қоңдылығы, тірідей салмағы (жылқы,
түйе, қашар, бұғыдан басқалары) және алғашқы (қалпына келтірілген) құны
көрсетіледі. Мал тұкымын (тегін) сапасы туралы мәліметтеріне карап
анықтайды. Ірі қара мал, жұмыс көлігі, шошқа (мегежін және аталық) және
асыл тұқымды қой мен басқа мал түрлері (тұкымдық) тізімге бөлек жазылады.
Негізгі табыңдағы мал тотық ретімен есепке алынып, тізімге жасы мен
жынысына карай бөлініп, әр топ бойынша тірідей салмағы мен мал басы
көрсетіліп тіркеледі.
Егер де комиссия күрделі сипаттағы жұмыстар (этажға этажды қосу, жаңа
бөлмелерді салу) немесе ішінара құрылыстар мен құрылымдардың жойылуы
(конструкциялық элементтерінің кейбір қабаттарын жою) бухгалтерлік есепте
көрсетілмегенін байқаса, онда оларды арнайы кұжаттар арқылы объектінің
баланстық құнының өсу немесе кему сомасын анықтап, тізімге өзгерістерді
енгізуі тиіс. Сонымен катар, комиссия кейбір объектілердің күрделі
өзгертілгенін анықтап, олардың себептері мен кінәлі тұлғаларын тауып және
бухгалтерлік есептің регистрлерінде көрсетілуін қамтамасыз етуі керек.
Машиналар, құрал-жабдықтар мен көлік құралдары мүліктік түгендеу
тізімінде заводтардың, дайындаушы кәсіпорындардың мүліктік нөмірі,
шығарылған мерзімі, арналымы, қуаты және т.б. көрсеткіштері жеке
көрсетіледі. Бір тектес шаруашылық заттарының, саймандардың, станоктардың
құңдары бірдей болса, бір цехқа немесе кәсіпорынның құрылымдық бөліміне бір
уақытта түссе, мүліктік түгендеу тізімдеріне осы заттардың атауы мен саны
бойьнша көрсетіледі.
Негізгі құралдардың мүліктік объектілеріне берілген реттік сандары
(нөмірлері) ешқашан өзгермеуге тиіс. Нөмірлерді өзгерту объектілерді
байқамай (қателесіп) негізгі құралдардың басқа тобына, яғни техникалық-
өндірістік мақсатына сай емес топқа жазғанда немесе реттеу (нөмірлеу) дұрыс
болмағаны анықталғанда ғана жүзеге асырылады.
Мүліктік түгендеу кезінде кәсіпорыннан тыс жерде тұрған немесе негізгі
кұралдар (алыс рейстерге шыққан теңіз және өзен кемелері, теміржолдың
жылжымалы құрамы, автокөліктер, күрделі жөндеуге жіберілген машиналар мен
жабдықтар және т.б.) кәсіпорыннан уакытша сырт жерге шығар алдында мүліктік
тізімдеуден өтеді.
Пайдалануға жарамайтын және жөндеуге келмейтін негізгі кұрал-жабдықтар
мүліктік түгендеу тізімдеріне енгізілмейді. Мүліктік түгендеу комиссиясы
бұл объектілердің пайдалануға қосылған мерзімі мен мардымсыз болып қалуының
себептерін бүлінген, әбден тозған т.б. көрсетіп, арнайы тізім жасайды.
II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖӨНДЕУДІҢ, ЖАЛҒА АЛУДЫҢ ЕСЕБІ МЕН ОЛАРДЫҢ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Кәсіпорын негізгі құралдарының амортизациясын есептеу және жөндеу
есебі
Негізгі құралдар өндіріс процесіне катысуымен, жылдар мерзімінің
әсерімен, табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану процесінде біртіндеп
тозады. Тозудың екі түрі болады: табиғи және сапалық (моральдық) (заман
талабына сай келмеуі).
Негізгі қорлардың табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне катысу
нәтижесінен және негізгі құралдардың пайдалануға тікелей қатыспай-ақ, түрлі
сыртқы факторлардың әсерінен: ылғалдан, атмосфералық құбылыстар
нәтижесінен, металдардың тот басуынан, ескіруінен (тозудың табиғи нысаны)
пайда болады.
Негізгі кұралдардың сапалық (моральдық) тозуы техникалық прогреске,
өндіріс әдістерін жетілдіруге және жаңартуға байланысты болып келеді.
Техниканика мен технологияны жетілдіру жұмыс істеп тұрған негізгі
кұралдардың ұқсас өнімдерінің арзандауына ықпал етеді. Осыған орай,
пайдаланылудағы негізгі кұралдар өздерінің құнының бөлігін жоғалтып,
құнсызданғандай болады. Машиналардың, жабдықтардың, үйлер мен ғимараттардың
барынша жаңа, неғұрлым жетілдірілген және үнемді турлерін, малдардың жаңа
немесе жақсартылған өнімді тұқымдарын, көпжылдық өсімдіктердің түрлері мен
сортарын өндіріске енгізуге байланысты пайдаланылып жүрген негізгі
құрадарды бұдаң әрі қолдану экономикалық жағынан тиімсіз болып қалады.
Негізгі кұралдардың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар
арқылы анықтайды: өндірісте немесе жабдықтарды жаңартудағы жаңалықтар (ескі
машиналарды жаңа, неғұрлым өнімді машиналармен ауыстыру); технологиялық
процесті жетілдіру — жаңа технология колданған кезде пайдаланудағы
машиналар мен жабдықтар жарамайды; шығарылатын өнімнің номенклатурасын
өзгерткенде және жаңартқанда (ескі машиналар мен құрал-жабдықтар жарамсыз
болып танылады); жұмысшы күшінің еңбекке камтылуындағы, жүмысшылар
біліктілігіндегі, өндірісті орналастыру географиясындағы өзгерістер
өңдірістің және пайдаланылатын машиналар мен жабдықтар санының азайтылуын
талап етуі мүмкін; өндірістің өңдеуші салаларындағы өнімнің жекелеген
түрлерін шығаруға қажетті шикізат кұрамындағы өзгерістер өнеркәсіптің
өндіретін салаларында өндіріс көлемінің қысқаруына әкеліп соғуы мумкін.
Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі келгенге дейін
негізгі құрал-жабдықтар объектілері жаңасына, әрі неғұрлым пайдалы (үнемді)
түріне ауыстырылады. Моральдық тозуды болдырмау мақсатында негізгі құрал-
жабдықтар объектілерін қайта құрып, жаңарту жұмыстарын жүргізеді.
Мұражай және көркемтуынды құндылықтары, кітапхана кітаптары,
фильмқорлары, сәулет және өнер көрсеткіштері болып табылатын үйлер мен
ғимараттар және баска барлық негізгі құралдар моральдық тозуға ұшырайды.
Амортизация (латынның "өтеу" деген сөзінен) — тозудың құндық көрінісін
бідіреді. №16-шы "Негізгі құралдардың есебі" ХҚЕС сәйкес, амортизация —
активтің кызмет еткен мерзім бойына амортизацияланған құнды тарату процесі.
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы айырма.
Амортизациялық аударымдар әрбір есептік кезеңнің шығысы ретінде танылады.
Кесте-2 Амортизацияны есептейтін шоттар сомасы
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Сомасы, Шоттар
теңге корреспонденц
иясы
1 2 3 4 5
1. Қолданыстағы, негізгі кұралдар боынша
есептелген амортизациясы:
- негізі өндіріс цехтарында пайдаланған
негізгі
құралдардың амортизациясы 540 000 8410 2420
(технологиялық қүрал-жабдықтар) 197 000 8410 2420
- көмекші өндіріс бойынша
2. Негізгі құралдар бойынша есептелген
амортизация:
а) жалпы өндіріс цехтарында есептелген
амортизациясы 398 000 8410 2420
Б) басқару-әкімшілігіндегі объектілерінде
есептелген амортизациясы 293 000 7210 2420
в) өнімді сату бөліміндегі еоептелген
амортизациясы 160 000 7310 2420
Жиыны 1588000
Қайнар көзі:С.Мукашева.Бухгалтер бюлетені-№7.2009.51б
Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша техникалық тұрғыдан қайта
жарақтандыру барысында, консервацияға ауыстырылған кезінде амортизация
есептелінбейді. Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация
есептеуді жалға беру шартының немесе шарт талаптарына сай жалға беруші
немесе жалға алушы жасайды. Одан басқа, мына төмендегі негізгі құралдар
бойынша амортизация есептелінбейді: жер, өнім беретін малдар, кітапхана
қоры, мұражай құндылықтары, ескерткіш архитектурасы мен өнері, ортақ
пайдаланатын автомобиль жолдары.
Үзақ мерзімге жалға алынған негізгі кұралдар бойынша амортизациялық
аударымдарды жалға алушы жасайды. Амортизация сомасы өндіріс шығынцарының
есебін жүргізуші 2410.3, 8310, 7210 шоттардың дебетінде және 2400 - ші
бөлімшенің 2420 шотының 2 - ші "Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі
кұралдардың тозуы" деп аталатын аралық шотының кредитінде көрініс
табады[12,360.].
Сатып алу құнын төлегеннен кейін ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі
құралдар жалға алушының меншігіне айналады. Мұндай жағдайда ұзақ мерзімге
жалға алынған негізгі құралдардың тозуы 2420-ші бөлімшенің 2-ші "Ұзақ
мерзімге жалға алынған негізгі құралдардың тозуы" деген аралық шотының
дебеті бойынша және 2420-ші бөлімшенің 1-ші аралық шотының кредиті бойынша
көрсетіледі.
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеудің әртүрлі әдістері бар.
Шаруашьшық жүргізуші субъектінің бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес
дербес тұрғыда, өздерінің есеп саясатында амортизацияны есептеудің тәсілі
бойынша жасалынады, олар:
- құнын бірқалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару;
- құнын орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды (немесе пара-пар)
етіп есептен шығару (өндірістік әдіс);
- жеделдетіп есептен шығару;
- қалдығын азайту жолымен есептен шығару;
- құнын сандардың жиынтығы бойынша (кумулятивтік әдіс) есептен
шығару.
Таңдап алған амортизацияны есептеу әдісі субъектінің есептік
саясатымен анықталуы тиіс және ол бір есептік жылдан екінші бір есептік
жылға өтуі мүмкін. Егер де амортизацияны есептеу әдісі өзгермейтін болса,
онда оның себебін ашу керек.
Ал бюджеттік мекемелер бойынша тозудың есептеу әдісін таңдау кұқығы
өкілетті органдардың еншісінде болады.
Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бірқалыпты (түзу
сызықты) есептеу әдісі, яғни объектінің құны, оның қызмет ету мерзімі
ішінде өндіріс шығындарына біркелкі норма бойынша жатқызылады. Бұл әдіс
негізгі кұралдардың тозуына, оның қызмет ету мерзімінің ұзақтығына
байланысты болып келеді.
Бұл тәсілде амортизациялық соманы аудару үшін:
- қызмет етудің пайдалы мерзімі. Бұл кезде пайдалануға берілген
объектінің жағдайы ескеріледі және күтіп ұстау жағдайына да байланысты
болып келеді (жөндеу мәселесі және техникалық жағдайы, ауа райының оған
тигізетін әсері т.б.)
- Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген
амортизациялық нормасының шегінде. Шаруашылық жүргізуші субъектісіндегі
белгіленген нормалар, салық зандылығының нормасынан аспауы тиіс. Мысалы,
жүк автокөлігінің бастапқы құны — 100 000 теңге, 5 жыл
мерзімі өткеннен кейін оның жойылу қүны 10 000 теңгеге тең болады. Мұндай
жағдайда жыл сайынғы амортизациялау нормасы амортизациялаушы құнның 20%-ін
құрайды немесе бірқалыпты тәсілге сәйкес 18 000 теңге болады.
Негізгі құралдардың амортизациясының бірқалыпты әдісі мына формула
бойынша есептелінеді.
Бастапқы құн — жойылу құны 1100 000 - 10 000 (11)
Пайдалану мерзімі 5жыл
осыған сәйкес ай сайынғы амортизация сомасы 1500 теңгеге тең болады (18 000
: 12=1500).
Төменде негізгі құралдардың амортизациясын (тозуын) бірқалыпты (түзу
сызықты) әдіс бойынша есептеу жолы көрсетілген.
Кесте–3 Негізгі құралдардыц амортизациясын (тозуын) бірқалыпта әдіс
бойынша есептеу
Мерзімі Бастапқы Амортизацияның Жинақталған Қалдық құны
құны жылдық сомасы тозу сомасы
Сатып алынған
мерзімі:
1-ші жылдың 100 000 18 000 18 000 82 000
аяғында
2-ші жылдың 100 000 18 000 36 000 64 000
аяғында
3-ші жылдың 100 000 18 000 54 000 46 000
аяғында
4-ші жылдың 100 000 18 000 72 000 28 000
аяғында
5-ші жылдың 100 000 18 000 90 000 10 000
аяғында
Қайнар көзі: Экосервис С ЖШС–тің мәліметтерінен алынған
Негізгі құралды пайдалану барысында бірқалыпты табыс алынатын болып
топшыланса ғана, бірқалыпты әдіс пайдаланылады, яғни ол объектінің
пайдалылығының біртіндеп азайғанын көрсетеді.
Негізгі құраддардың түрлері бойынша амортизацияны есептеудің әрқилы
әдістері пайдаланады. Бұл кезде негізгі құрадың бір түрі бойынша бір ғана
тәсілі пайдаланады.
Егер пайдаланудың бірінші жылында автокөлік 200 000 шақырым (км) жол
жүрсе, екінші жылы — 300000 шақырым жол жүрсе, үшінші жылы — 100000
шақырым, төртінші жылы — 200000 шақырым және бесінші жылы — 100000 шақырым
жол жүреді деп шамаланса - амортизация жарнасын есептеу төмендегідей жолмен
есептелінеді.
Бұл кестеде жылдык, амортизация сомасы мен орындалған жұмыстың өндіріс
процесінде тікелей пайдалануымен байланысты екенін көреміз[13,200.].
Жинақталған тозу сомасы жьл сайын орындалған жұмыстың көлеміне немесе
пайдаланға тікелей байланысты өсіп отырады, ал қалдық құн жойылу құнына
жеткенше орындалған жұмыстың бір өлшем бірлігіне тікелей пропорционады
түрде азайып отырады. Өндірістік әдіс бойынша амортизацияны есептеу тау-
кен енеркәсібінде ең қолайлы әдіс болып саналады. Аталған өндірісте
амортизацияны есептеу тонна мөлшерлемесі бойынша жүргізіледі. Бүл әдіс
негізгі құралдарды пайдалану мерзімі ішінде объектінің қайтарымы барынша
дұрыс есептелінсе ғана пайдаланады.
Амортизацияны (тозуды) есептеудің жеделдетілген әдістері. Бұл әдіс
өндірістік мақсатта пайдаланылатын негізгі құралдардың көптеген түрлері
бойынша пайдаланылады, бірақ ол оның алғашқы жылдарында өндірілетін өнімнің
өзіндік құнын негізсіз күрт өсіреді, сондықтан оны іс жүзінде пайдаланудың
өзі екіталай. Дегенмен де, теоретиктер, оның екі түрін ұсынады:
а) Кумулятивтік әдісі
ә) Азайып отыратын қалдық әдісі.
Кумулятивтік әдіс - латын тілінен аударғанда - өсу, жиналу деген
мағынаны білдіреді, яғни сандарды қосудың көмегімен тозудың сомасы
есептелінеді, демек объектінің қызмет ету мерзіміндегі жылдар санын қосу
арқылы анықталады.
Мысалы, автокөліктің болжамды қызмет ету мерзімі 5 жыл. Бірінші жылы
объектінің бастапқы құнының 5:15 бөлігіне амортизация есептелінеді. Екінші
жылы 4:15 бөлігіне, үшінші жылы 3:15, төртінші жылы 2:15, бесінші жылы 1:15
бөлігіне.
Жыл сайынғы амортизациялау нормасы: бөлімінде жылдар санының
қосындысы, ал алымында: бірінші жыл үшін — 5, екінші жыл үшін — 4, үшінші
жыл үшін —3, төртінші жыл үшін — 2, бесінші жыл үшін — 1 болатын бөлшек
саны болып табылады.
Әрбір бөлшек санды амортизацияланушы құнға (90000 теңге) көбейту
арқылы жыл сайынғы амортизациялық соманы анықтайды.
Үйлер мен ғимараттардың күрделі жөндеуі кезінде тозған құрылымдары мен
детальдары толық ауыстырылады немесе олар неғұрлым мықты және үнемді,
жөнделіп жатқан объектінің пайдалану мүмкіндіктерін жақсартатын
детальдармен ауыстырылады.
Күрделі жөндеулер негізгі құралдың пайдалану мерзімін, өндіріс
қуаттылығын, көлемін, жылдамдығын, болашақта оның экономикалық табыстылығын
арттырса, онда ондай шығындар негізгі кұралдың бастапқы қүнын өсіреді, ал
барлық қалған жағдайда ондай шығындар ағымдағы шығын ретінде танылады және
ол оның бастапқы құнына әсер етпейді.
Мысалы. Кәсіпорындағы автомашинаның бастапқы құны 1 500 000 теңге
құраған және оның пайдалы кызмет ету мерзімі 8 жыл болған. Бес жыл
пайдаланғаннан кейін автомашинаға құны 290 000 теңге тұратын жаңа двигатель
салынған, сонымен қоса 45 000 теңге тұратын оң жақ қанаты (крылосы)
ауыстырылған. Бұл жерде автомашинаның двигателі, оның бастапқы құнын
өсіреді, ал 45 000 теңге тұратын крылосы ағымдағы шығын ретінде
танылады[14,52.].
Агымды жөндеу дегеніміз негізгі кұралдарды жүмыс жағдайында ұстап тұру
үшін оның тозған детальдарын ауыстыру немесе жөндеу болып табылады. Оны
негізгі құрал-жабдықтарды пайдалану процесінде жасайды. Негізгі құрал-
жабдықтардың тозуының алдын алу үшін күні бұрын жоспарланып қойған-жөндеу
жұмысын мерзімінде жүргізудің маңызы зор.
Жөндеу есебінде атқарылған (орындалған) жұмыс түрі барлық түрі бойынша
рәсімделеді, жұмыс көлемін және оның өзіндік кұнын анықтайды, жөндеуге
жұмсалатын қаражатты мақсатты түрде пайдалануды бақылайды.
Егер кәсіпорын жөндеу қорын құратын болса, онда ол ай сайын жөндеудің
барлык түрі үшін осы корға жылдық қаржының (сметаның) 112 мөлшерінде
аударымдар жасалады. Жөндеу қорына аударымдар жасалса, онда 8110,8310,7210
- шоттары дебеттеледі де, 3380-шы "Басқадай есептелген шығыстар" шотының
"Жөндеу коры" деп аталатын аралық (субшоты) шоты кредиттеледі.
- егер жөндеу мердігерлік тәсілмен орындалған болса, 3310-ші шотынан;
- егер жөндеу шаруашылық тәсілмен жөндеу цехында орындалған болса, 920-
шотынан;
- егер жөндеу шаруашылық тәсілмен жөндеу цехынан тыс жерде,
жылжымайтын объектілерде (үйлер, ғимараттар және т.б.) орындалған болса,
1310, 8310, 3350,3150 және т.б.
Егер де кәсіпорынның құрған резерві жұмсалған шығындарды жаппаса, онда,
есептеу қағидасына сәйкес, артық жұмсалған шығындар көсіпорынның
шығындарына жатқызылады, яғни 7310, 7210,8410 шоттарына. Егер де
кәсіпорынның құрған резерві жұмсалған шығындарды толығымен жауып, артылып
қалса, онда пайдаланбаған резервтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz