Жылына қуаты 30 млн дм2 ірі қара мал терісінен аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған былғары өңдіретін зауытты жобалау

Кiрiспе
1. Жоспарланатын саланың қазіргі жағдайын қысқаша сипаттау
2. Өндiрiстiк бағдарламаны құрастыру және дәлелдеу
3. Материалдық.техникалық жабдықтау жоспарын құрастыру
4. Кадрлар және еңбек ақы төлеу жоспарын құрастыру
5. Өнiмнiң өзiндiк құнын жоспарлау. Бағаның жасалуы
6. Қаржы жоспары. Инвестиция тиiмдiлiгiн есептеу
Қорытынды
Қолданған әдебиеттер тiзiмi

Көптеген кәсіпорындар бүгінгі таңда арнайы қабылданған жоспарсыз жұмыс істеуде. Жаңа ашылған кәсіпорындардың басшыларының жұмыс бастылығы соншалықты, олардың тіптен жоспарлаумен шұғылдануға көп уақытты алудың қажеттілігі шамалы деп, экономикалық жағдайы аяқ асты өзгеріп жататындықтан үнемі бірінші алынған әрекет жобаларына өзгертулер мен қосымшалар енгізіліп жатуға бара бермейді. Жетілген кәсіпорын басшылары олардың осы күнге дейін формальді жоспарлаусыз-ақ жұмыс істегендерін мәлімдейді, олардың айтарлықтай маңыздылығының жоқтығын көрсетеді. Ол жоспарды жазбаша түрде әзірлеуге уақыт жоғалтқылары келмейді. Олардың айтуынша, нарықтағы жағдай күрт өзгереді, сол себепті құрылған жоспардан пайданың келіп-кетері жоқ, оны ойда сақтап тұруға болады деп есептейді. Міне, осындай және басқа да себепер салдарынан көптеген кәсіпорындардың өзіндік формальді жоспары жоқ. Осы формальді жоспарлау біршама мөлшерде пайда әкелетіні сөзсіз.

1. Абсалямов «Экономикалық теория» // Оқу құралы – Алматы, 2004, 790 бет.
2. Ф.А. Вышемирский «Производство ссссссливочного масла» М. Агропромиздатғ 1987.
3. К.Ж. Оразалин «Кәсіпорын экономикасы» - Алматы, 2007, 796 бет.
4. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә.Әлімбетов «Кәсіпорын экономикасы» // Оқу құралы – Алматы, 2007,252 бет.
5. А.Б. Темірбекова «Экономикалық теория» // Оқу құралы – Алматы, 2005, 276 бет.
6. Ақжігітов М. Мал шаруашылығынан алынатын шикізаттың сапасын арттыру – Алматы, Қайнар, 1975 ж.
7. Омаркожаев Н. Дербес шаруашылык малын азықтандыру. Алматы: Қайнар, 1985.

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
УНИВЕРСИТЕТІ

факультеті

кафедрасы

Курстық жұмыс
Пән: Менеджментті ұйымдастыру және жобалау
Тақырыбы: жылына қуаты 30 млн дм2 ірі қара мал терісінен аяқ киімнің
жоғарғы бөлігіне арналған былғары өңдіретін зауытты жобалау

Студент:

Топ: ТК - 321

Қолы:______________

Күні:____________

Жетекші: Ғабдуллина Л.Б.

Қолы:____________

Баға: ___________

Семей 2016

МАЗМҰНЫ
Кiрiспе
1. Жоспарланатын саланың қазіргі жағдайын қысқаша сипаттау
2. Өндiрiстiк бағдарламаны құрастыру және дәлелдеу
3. Материалдық-техникалық жабдықтау жоспарын құрастыру
4. Кадрлар және еңбек ақы төлеу жоспарын құрастыру
5. Өнiмнiң өзiндiк құнын жоспарлау. Бағаның жасалуы
6. Қаржы жоспары. Инвестиция тиiмдiлiгiн есептеу
Қорытынды
Қолданған әдебиеттер тiзiмi

Кіріспе
Көптеген кәсіпорындар бүгінгі таңда

арнайы қабылданған жоспарсыз

жұмыс істеуде. Жаңа ашылған кәсіпорындардың басшыларының жұмыс
бастылығы соншалықты, олардың тіптен жоспарлаумен шұғылдануға

көп

уақытты алудың қажеттілігі шамалы деп, экономикалық жағдайы аяқ асты
өзгеріп жататындықтан үнемі бірінші алынған әрекет жобаларына өзгертулер
мен қосымшалар енгізіліп жатуға бара бермейді. Жетілген кәсіпорын
басшылары олардың осы күнге дейін формальді жоспарлаусыз-ақ жұмыс
істегендерін мәлімдейді, олардың айтарлықтай маңыздылығының жоқтығын
көрсетеді. Ол жоспарды жазбаша түрде әзірлеуге уақыт жоғалтқылары
келмейді. Олардың айтуынша, нарықтағы жағдай күрт өзгереді, сол себепті
құрылған жоспардан пайданың келіп-кетері жоқ, оны ойда сақтап тұруға
болады деп есептейді. Міне, осындай және басқа да себепер салдарынан
көптеген кәсіпорындардың өзіндік формальді жоспары жоқ. Осы формальді
жоспарлау біршама мөлшерде пайда әкелетіні сөзсіз. Пайданы келесідей:
- Кәсіпорын басшысына алдағы уақытты ойлауға көмектеседі;
- Кәсіпорынның қолға алған іс-әрекеттерін анық үйлестіруге жағдай
жасайды;
- Іс-әрекеттердің мақсатты көрсеткіш жүйелерін жасап, оны кейіннен
бақылауға мүмкіндік береді;
- Кәсіпорын аяқ астынан болып қалатын нарықтық өзгерістерге
дайындайды;
- Барлық

лауазымды

адамдардың

міндетті

жұмыстарын

өзара

байланыстырады.
Маңызды мәселелердің бірі бұл инвестицияны тарту, соның ішінде шет ел
инвестицияларын ағымдағы және дамушы кәсіпорындарға тарту. Бұл үшін
инвестицияны талап ету жоба безендірілуін негіздеп, дәлелдеу қажет. Осы ж әне
басқа да мақсаттар үшін бизнес-жоспар қолданылады.
Дегенмен, тәжірибеде барлық кәсіпорындар инвестицияларды тартудың
себебі өзінің жаңа тауар шығару үшін әдетте қаржысы жетпейді – кредит
алуына тура келеді.

Менің курстық жұмысымның мақсаты жылына қуаты 30 млн дм2 ІҚМ
терісінен аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған былғары өңдіретін зауытты
жобалау жобалау. Әр кәсіпкер өз қызметін бастамас бұрын қаржылық,
материалдық, еңбек және интеллектуалды ресурстардағы перспективаларға
қойылатын талаптарды, олардың алыну көздерін нақты, әрі анық біліп,
кәсіпорын жұмыс процесінде ресурстарды қолдану тиімділігін дәл есептей
алуы тиіс.

1. Жоспарланатын саланың қазіргі жағдайын қысқаша сипаттама
Берілген жұмыста жылына қуаты 30 млн дм2 ІҚМ терісінен аяқ киімнің
жоғарғы бөлігіне арналған былғары өңдіретін зауытты жобалау бизнес жопары
қарастырылып отыр. Былғары аяқкиім өнеркәсібі — жеңіл өнеркәсіптің бір
саласы. Қазақстанда Былғары

аяқкиім

өнеркәсібі

ертеден

дамыған. Ісмерлер былғары аяқкиімдерді өздері тіккен. Теріні қолдан илеп,
оның жеткілікті шикізат қорын жасап отырған. Кейінірек былғары шы ғаратын
зауыттар іске қосыла бастады. 19 ғ-дың басында Петропавл қаласында, сол
ғасырдың аяғында Семей қаласында сиыр, қой терілерін илеп, аяқкиім тігетін
арнаулы кәсіпорындар ашылды. 1941 — 65 ж. Жамбыл, Павлодар, Батыс
Қазақстан облыстарында былғары шығаратын зауыттар салынды. Ұлы Отан
соғысы қарсаңында

Семейбылғары комбинаты,

республикада

Петропавл хром зауыты және Алматы тері-қайыс бұйымдары кәсіпорындары
жұмыс істеді. Соғыс жылдары көшіріліп әкелінген былғары зауыттарыны ң
жабдықтары негізінде Жамбыл, Қызылорда және Петропавл қаласыларында
жаңа кәсіпорындар құрылып, Былғары аяқкиім өнеркәсібі жеке сала ретінде
қалыптаса

бастады.

Қазіргі

уақытта

(1999)

аяқкиім

фабрикалары

Алматыда, Қостанайда, Қызылордада, Семейде орналасқан. Олар жылына
шамамен 14 млн-ға жуық былғары аяқкиім өнімін шығарып келеді. Алматы
қаласындағы “Жетісу” былғары аяқкиім тігу фабрикасы жылына 2 — 3 млн.
жұп аяқкиім өндіреді. Қостанай былғары аяқкиім фабрикасы 1942 ж.
Симферополь қаласынан көшірілген былғары аяқкиім комбинат негізінде
құрылған. 1980 — 85 жылдары ол жылына 2,5 — 3,0 млн. ж ұп ая қкиім
шығарды.

Қазіргі

кезде

оның

өндірістік

қуаты

толықтай

пайдаланылмағандықтан, бұл көрсеткіш 1,2 млн. жұпқа дейін төмендеді (1997).
Қызылорда былғары аяқкиім фабрикасы 1943 ж. Мәскеу қаласынан көшірілген
“Париж коммунасы” фабрикасының жабдықтары негізінде құрылған. Ол ұзақ
жылдар бойы 2,6 млн. жұп аяқкиім шығарып келсе, кейін оны ң м өлшері екі есе
азайды (1997). Семей аяқкиім ф-касы 1941 ж. Киевтен Семейге көшірілген
аяқкиім фабрикасы негізінде құрылған. Алғашқы кезде ол 20,5 мың жұп
аяқкиім өндірсе, 1983 ж. оның мөлшерін 5,2 млн. жұпқа жеткізді.

2. Өндiрiстiк бағдарламаны құрастыру
Берілген жұмыста жылына қуаты 30 млн дм2 ІҚМ терісінен аяқ киімнің
жоғарғы бөлігіне арналған былғары өңдіретін зауытты жобалау құру және іске
қосу бизнес жоспары қарастырылып отыр. Бұл өндірістің қуаты – бір жыл
ішінде 30 млн дм2 ІҚМ терісінен аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған
былғары өңдіретін цехты жобалау. Жоспарланатын өндірісте келесі өнім
түрлері қолданылмақ (кесте 1). Жыл ішінде 300 ауысым болады деп
жоспарланады.
Кесте 1 - Өнім түрлері және жылдық көлемі
АКЖБ қысыр жеңіл
АКЖБ өгізше орт
АКЖБ өгіз жеңіл
барлығы

10000
10000
10000
30000

33,333
33,333
33,333
100

Ірі қараның терісі әрбір іске арнайы пайдаланылған. Соған қарай олардың
әр түрлі атаулары бар. Мысалы, сиыр терілерін қолөнер шеберлері сиыр терісі,
егіз терісі, тайынша терісі, бұзау терісі деп төртке бөліп атайды да, әр терінің өн
бойы — жондың, қабырғалың, үйек бас тері, пұшпақ, мойын болып бірнеше
түрге бөлінеді. Жылқы терісін — бие терісі, жабағы және құлын терісі деп үшке
бөледі. Түйе терілерін атан терісі, бота терісі деп екіге ғана бөледі. Атан терісі,
өгіз терісі және олардың жондықтары қол істеріне ең қолайлысы. Қой терілерін:
жабағы тері, қырықпа тері, күздік тері, соғым терісі, тақыр тері, тоқтышақ
терісі, сеңсең, елтірі, мари, жылбысқа тері деп он түрге бөліп атайды. Осы
терілер киім түрлерінің бәріне жарай береді. Ешкі терілерін - жүндес тері,
тақыр тері, түбітті тері, серке терісі, лақ терісі, лақ мариі деп бөледі. Ешкі
терілері төзімді келеді. Сондықтан одан алуан түрлі киім тігеді, бөстек, тула қ,
торсық, саба, қапшық жасайды.
Мал терілерін илеп, бояп, ең беру ертеден келе жатқан ең жа қсы дамыған
және жетілген өнер. Илеуі қанып, бояуы сіңген былғары су тартып езілмейді.
Одан жасалған мүлік шегені берік ұстайды, тігісі де ыдырамайды ж әне өзі
тұтынуға төзімді, әрі әдемі. Былғарының бірнеше түрі бар. Олар: көксауыр,
опайке, былғары, құрым (хром), көзел, шегірен, сақтиян, ұлтан т. б.

Көксауыр - жылқы терісі мен серке терілерінің сауырынан (жондығынан)
жасалады. Көбінесе ол көкпен, кейде қызыл, сары, жасыл т үстермен боялып, өң
беті жалтырап тұрады. Көксауырдың әр түстілерін өзара мүйіздеп, өюластыры
немесе бір түсті көксауырдың әзін әр түрлі жібек жіппен кестелеп, өрнектеп,
кебіс, мәсі, етік, кісе, аттұрман тігеді. Бұл заттарды да көксауыр деп атай береді.
Көксауырларға алтын, күміс, жез шегелер қағып, кейде маржаннан моншақ
жүргізіп, өкше сірінің артына, тұмсығына, қоныштың әр жеріне неше түрлі
жарқырауың асыл тастар отырғызып әсемдейді. Мұндай заттар өте жарасымды
және бағалы жиһаз саналады. Көксауырдан тоқым, қорамсақ, дулыға сияқты
заттармен қатар тұскиіз, тон, сәукеле сияқты өте сәнді мүліктер де жасалған.
Сондықтан көксауыр ісі кебінесе зергерлер қолына тән.
Былғары - қазақ арасында былғарыдан ең көп тігілетін киімнің бірі етік
болғандықтан былғарыны өңдеумен айналысатын шеберлерді етікші дейді.
Тоқым, шілия, белдік, жүген, құйысқан сияқты былғарыдан жасалатын
мүліктерді де сол етікшілер тігеді. Халық арасына көп тараған былғары аяқ
киімдерінің қазақ атауында мынадай түрлері бар:
Саптама - бұл қонышы ұзын, кең, киіз байпақпен, шалбардың балағын
іштен салып киетін аласа өкшелі етік. Оның ішкі табанына киіз ұлтара қ салып
және байпақтың ішінен қалың шұлғау орайды, кейде киіз байпақтың ішінен
шұлғаулы мәсі киеді. Саптамалардың қонышы бітеу қусырылады да, тізеден
асыңқырап тұрады. Тақымға қарайтын жағы әнтек төмен ойылып келеді. Оны
кобінесе қыстыгүні алыс сапарға шыққанда, жылқы баққанда, шанамен жол
жүргенде киеді.
Шоңқайма - саптаманың бір түрі. Оның өкшесі биігірек, өкше сірісі аласа,
тұмсығы үшкір, қонышы тізеден аспайды. Кеңдігі саптаманың кеңдігіндей.
Қонышы екі жақ жанынан жармаланып тігілген. Сондықтан оны кейде жарма
қоныш деп те атайды.
Мықшима — өкшесінің түбі жуан, жер басар жағы жіңішке, тұмсығы
жоғары қарай қайқы келген биік өкшелі саптама етік. Мықшиманы бұрын жас
жігіттерге, ойын сауықшыл серілерге арнап тігетін. Оның қонышын, өкшелігін
көксауырлап, тұмсығына қатырғы салады.

Көк етік - көксауырдан оюлап тіккен жеңіл, үшкір тұмсық етік. Оны
көксауыр етік деп те атайды. Көк етіктің қонышы, ойындысы, күлшіні
оюланып, кестеленіп жасалады. Көк етікті көбіне серілер, батырлар, салдар
киетін. Қазақтын: Көк етікті кез келмей, көк етіктіге бармай отырған қыз
дейтін мәтел сөзі осыдан қалған.
Кебіс –

көбінесе

былғарының

сауырларынан

тігіліп,

қалыпқа

қатырылады. Шажамайы мен ернеуі жақсы былғарымен астарланады. Сыны
бұзылмау үшін кебістің ұлтарақшасы мен өкшеліктеріне ең шымыр ұлтандар
мен тоздар (қайыңның қабығы) салынып, кепкен қайың шегемен шегеленіп,
тарамыспен қайып тігіледі. Кебіс атаулары да көксауыр, мықшима, жезөкше,
қазықөкше, үшкір бас деген сияқты бірнеше түрлерге бөлінеді. Кебістің
өкшелігіне мық қағып, өкшесіне жезден, мыстан нәл орнатып, шажамайларын
күміспен өрнектеп, ернеуіне сызықты ою батырып әшекелейді.
Мәсі - мұны кей жерлерде іш байпақ, іш етік (ичиги), былғары байпақ,
көзел, сақтиян дейді, өйткені мәсі құрымнан, шегіреннен, көзелден, ж ұмса қ
былғарыдан тігіледі. Көбінесе мәсінің қонышы астарланып, көмкеріліп,
машинамен жүргізеді. Мәсінің ұлтаны жалаң қабат болады. Ол тек тарамыспен
ішкі жағынан жөрмеп, немесе жара шаншып өбістіре тігу арқылы ұлтарылады.
Мәсінің өкшелігі бір қабат қана оюлап жапсырған былғарыдан жасалады, оны
мәсінің күлшіні дейді. Күлшін көбінесе басқа түсті былғарыдан тігіледі.
Мәсілерді көк, қызыл шегірендермен оюлап, әр түсті жіппен кестелейді. М әсіні
етіктің ішінен киеді.
Етікшілер етікті, кебісті, мәсіні сондай-ақ былғарыдан жасалатын басқа
да заттарды тарамыспен тігеді. Тарамыс дегеніміз — ірі қараның жіліншік
сіңірінен ширатылып алынған жіп. Тарамыс былай жасалады. Сойылып жат қан
ірі қараның сирағындағы көк етпен аралас тұрған сіңірлерді алып кептіреді.
Әбден кепкен сіңірді ағаш тоқпақпен ұрып жаныштайды. Сіңір тарамданып,
шашақталады, оны тарамыс есуші тарамдап, талшықтарын бір-бірімен
жалғастыра екі тін етіп ширатады. Тарамыстың жуан-жіңішкелігіне қарай қаю
тарамыс, бүрме тарамыс, тігіс тарамыс деген үш түрі бар. Тарамыс бізді ң ізімен
өткермелеп немесе жұлдызға сабақтап тігуге ыңғайлы. Тарамыс жіп өзге
жіптерден берік, ол шірімейді де, езілмейді де.

Құрылатын кәсіпорынның негізгі басымдықтары:
- Киім тігу үшін сапалы шикізатты пайдалану есебінен шы ғарылатын
өнімнің сапасы;
- Орынды баға, тұрақты клиенттер үшін жеңілдіктер;
- Кәсіпорын құрамының кәсіби шеберлігі.
Өнімді өткізу мәселесін шешу үшін арнайы маркетингтік іс-шаралар
жүргізілмек. Оларға кеткен шығындар келесі кестеден көруге болады (кесте 2).
Кесте 2-Инвестициялар есебі
Инвестиция құны
Технологиялық жабдықтар
мен машиналар
Транспорт құралдары
Өндірістік аудан
Әкімшілік ғимарат
Құрлыстар
Күш машиналары
Жиһаз және басқа қорлар
Барлығы

Үлесі
%

Құны
м.тг

30,0
10,0
20,0
5,0
15,0
15,0
5,0
100

51300
17100
34200
8550
25650
25650
8550
171000

3. Материалдық-техникалық жабдықтау жоспарын құрастыру
Бұл бөлімнің басты мақсаты – барлық өндірістік процестің жақсылап
ойластырылғаны, заңды тұлғаны дамытудың негізделген жоспары барлығы,
қойылған мақсаттарға жету стратегиясының барлығы туралы сендірерлік
дәлелдер келтіру. Бірақ инвестордың көңілін бөліп, оның қызығушылығын
азайтатын тым жан-жақты ақпарат бермеу керек, нақты технологиялар,
жабдықтар және басқалар туралы көлемді деректер беру керек.
Негізгі қорлар дегеніміз ұзақ кезең бойына қызмет ететін материалдықзаттай құндылықтардың жиынтығы; олар өндіріске қызмет көрсете отырып,
өзінің табиғи-заттай нысанын сақтайды, өз құнының бір бөлігін жаңадан
жасалған өнім мен көрсетілген қызметтерге көшіреді.
Негізгі қордың екі түрі болады: өндірістік негізгі қорлар және
бейөндірістік негізгі қорлар.
Материалдық өндіріс саласында жұмыс істейтін негізгі қорлар –
өндірістік негізгі қорлар деп, өндірістік емес салада жұмыс істейтін негізгі
қорлар – өндірістік емес негізгі қорлар (тұрғын үйлер, мәдениет, спорт
мекемелер, бала-бақшалар, емдеу орындары және басқа да кәсіпорын
балансындағы жұмысшыларға қызмет ететін объектілер) деп аталады.
Негізгі қорлар – ұлттық байлықтың маңызды бөлігі болып табылады және
олардың

құрамы

мен

құрылымын

анықтау

үшін

негізгі

қорлардың

сыныптамасын жасау қажет. Негізгі қорлар натуралдық және ақшалай түрде
өлшенеді. Қолдану мақсаттарына қарай негізгі қорлардың түрлері:
1. Ғимараттар (цехтар, қоймалар және т.б).
2. Құрылыстар (көпір, тоннель, жолдар, т.б).
3. Тасымалдау қондырғылары (құбырлар,
желілері).
4. Машиналар мен жабдықтар:
а) күш машиналары және жабдықтары;
б) жұмыс машиналары мен жабдықтары;
в) өлшеу және реттеу аспаптары;
г) есептегіш техника;

электр тоғын тасымалдау

5. Көлік құралдары.
6. Құрал-сайман, қызмет ету мерзімі бір жылдан жоғары болатын басқа да
құрал-саймандар.
7. Шаруашылық және өндірістік жиһаздар.
8. Көпжылдық өсімдіктер.
9. Жұмысшы және өнім беретін мал.
10. Жер құнарлылығын өсіруге қажетті күрделі шығындар.
11. Басқа да қорлар (кітапханалық қор).
Негізгі өндірістік қорлар құрылымына мынадай факторлар әсер етеді:
шығарылатын

өнім

түрі,

оның

жалпы

көлемі,

автоматтандыру

және

механикаландырудеңгейі, мамандандыру және бірлестіру деңгейі, кәсіпорын
орналасуының климаттық және географиялық орналасуы және т.б.
Негізгі өндірістік қорларды қолданудың көрсеткіштері 3 топқа бөлінеді:
Бірінші

топ

көрсеткіштеріне

құралдарды

экстенсивті

қолдану

құралдардың сменалық жұмыс жасау коэффициенті, құралдардың толық
пайдалану коэффициенті жатады; яғни бұл көрсеткіштер құралдарды уақыт
мөлшерінде қолдану деңгейін көрсетеді.
Екінші топ қорларды жедел түрде қолдану көрсеткіші негізгі қорлардың
нақты өнімділігін, оның нормативтік өнімділігіне бөлу арқылы анықталады:
Кинт=ВфВн
Құралдарды интегралды қолдану коэффициенті құралдарды интенсивті
және экстенсивті қолдану коэффициенттеріне көбейту арқылы анықталады
және құралдардың уақыт бойынша және өнімділігі бойынша қолданылуын
сипаттайды.
Жоспарланған кәсiпорынның негiзгi өндiрiстiк қорларының мөлшерін
анықтау. НӨҚ жалпы құнын табу үшін келесі әдістеме қолданады.
Шығарылатын өнiмнiң көлемдерi және олардың орташа нарықтық бағаларының

негiзiнде, кәсiпорынның анықталады: ТПп=

В*Ц

мұндағы: ТПп - болжам бойынша тауарлық өнім, м.тг

В - өнделетін өнiм көлемi, т., дана
Ц - өнiм бiрлiгiнің орташа нарықтық бағасы, м.тг.
Тауарлық өнiмдi анықтағаннан кейiн, НӨҚ бағасы одан процент бойынша
есептеледi.
Ет өндiрісi үшiн -25%, шұжық және консервiлiк өндiрiс үшiн -30%, с үт
және тері, былғары өңдеу өндiрiсi үшiн 30-35%. НӨҚ құрамы бойынша
есептеулер келесі құрылымдар бойынша жүргізіледі.
Шикізат, материалдар, отын, энергия – бұлар еңбек затына жатады, я ғни
олар еңбек құралы мен адам еңбегінің әсеріне тап болып, н әтижесінде адамны ң
өндірістік және жеке қажеттілігін өтеу үшін өздерінің түрлерімен қасиеттерін
өзгертеді. Бұл ресурстар өнеркәсіптің материалдық-техникалық базасының
заттық элементтері болып табылады. Олар айналым қорларының құрамына
кіріп, толығымен өз құнын дайын өнімге береді.
Еңбек

заты

ретінде

шикізат

пен

отын-энергетикалық

болып

пайдаланылатын барлық материалдық ресурстар шартты түрде екіге бөлінеді.
Шикізат

ресурстары

әртүрлі

өндірістік

өнімдерін

шығару

үшін

пайдаланылған еңбек заттарының түрі ретінде болып келеді. Өңделмеген
шикізат деген жерден қазып алынған

немесе өңделген

ж әне соны ң

нәтижесінде белгілі бір өзгерістерге ұшыраған еңбек заттарын атайды.
Көмекші материалдар дайын өнім құрамына кірмейді, бірақ оны ң
түзілуіне әсер етеді. Отын және энергия

өзінің экономикалық ерекшелігіне

байланысты көмекші материалдарға ресурстардың жеке тобына жатады.
Көмекші

материалдарға

кететін

шығындар

келесi

формуламен

анықталады:
Зк.м = В * Нр * Ц
мұндағы В - шығарылатын дайын өнім көлемi; Нр - өнiм бiрлiгi үшiн
көмекші материалдардың шығындалу нормасы; Ц – көмекші материалдар
бiрлiгiнiң бағасы.
Экономикалық

тұрғыдан

қарағанда

халық

шаруашылығына

пайдаланатын шикізаттың барлық түрі ең үлкен екі топқа бөлінеді:
а)

Өндірістік шикізат –бұл өндірістен алынады және көбінесе саланы ң

ауыр өнеркәсібінде қолданылады.

Ауыл шаруашылық

б)

шикізатты – ауыл шаруашылық саласында

өндіріп, негізінен жеңіл тамақ өнеркәсібінде пайдаланылады.
Өнеркәсіпте

өңделген

өнімдер

мен

шикізаттың

сапасы

өңдеудің

экономикасын арттыруда маңызды рөл атқарады. Олар төменде көрсетілгендей
сараланады:
- Өндіріс үрдісінде аттарын рөлі бойынша : негізгі, көмекші, қосымша;
- Экономикалық нысаны бойынша: еңбек заты, дайын өнім;
- Алу әдісі бойынша: өндірістік, ауыл шаруашылық;
- Шыққан тегі бойынша: мал, өсімдік, кен қазынасы;
- Өндіріс уақыты бойынша: маусымдық және маусымдық емес;
- Өңдеу әдісі бойынша: алғашқ және қайталама (қалдықтар, көмекші
өнімдер).
Пайдалану дәрежесіне қарай ресурстар негізгі және көмекші болып
бөлінеді. Негізгі шикізатқа жаңа дайындаған өнімнің материалдық негізін
құрайтын еңбек заттары жатады. Дайын өнімді дайындауға мүмкіндік жасайтын
бұйымдар көмекші шикізатқа жатады. Шикізат кей уақытта негізгі материал
болып табылып, ал одан басқа уақытта көмекші материалдың қызметін ат қаруы
ықтимал. Әр түрлі өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойынша шығындар
тікелей және жанама шығындар деп бөлінеді.
Тікелей шығындар деп экономикалық жағынан біртекті шығындарды
айтады, олар негізделген мөлшер мен нормативке сәйкес өнімнің нақты түріні ң
өзіндік құнына тікелей жатады. Оларға жататындар: шикізат пен материалдарға,
тасымалдау – дайындауға, техникалық мақсатқа жұмсалатын отын мен
энергияға, өндірістік жұмыскерлердің еңбек ақысына, әлеумектті төлемдерге
кететін шығындар.
Кесте 3- Шикізат және негізгі материалдар есебі
Жылды
қ
жоспар
Өнім түрі
АКЖБ
қысыр жеңіл
АКЖБ

м.кв.дм
10000
10000

Щикізат шығыны
қысыр
(жеңіл)
өгізше (орт)
1
кв.дм. жк
кв.дм. жк
0,038 0,38
2
0,036 0,36

өгізше
(жеңіл)
кв.дм. жк

Қалдықтар

1 кв.дм.
0,00038
0,00036

жк
382
0
364

өгізше орт
АКЖБ өгіз
жеңіл

10000

0,035

0,35

0,00035

0
351
0

Кесте 4- Шикізаттың қалдықсыз шығынын есептеу
Шикізат шығынын есептеу
Жылды
қ
жоспар
м.кв.дм
Өнім түрі
АКЖБ қысыр
жеңіл
10000
АКЖБ өгізше
орт
10000
АКЖБ өгіз
жеңіл
10000
Жиыны

Шикізат
аты
қысыр
(жеңіл)
өгізше (орт)
өгізше
(жеңіл)

бағасы
тоннағ
а
315
305
300

Кесте 5- Энергия шығынын есептеу
Жылды
қ
Элэнергия
Норма б-ша
Өнім түрі
жоспар
шығын
АКЖБ қысыр
жеңіл
АКЖБ өгізше
орт
АКЖБ өгіз
жеңіл

1 кв.дм.
көлем
і
0,038
0,036
0,035

Қалдықтар
бағасы
аты
тоннағ
а

Жк
құны,
м.тг
12,033
11,102
10,53

құны,
м.тг
12033
382000 0

Шикізаттың
қалдықсыз
шығыны
көлем
і
тонна

құны
м.тг

көлемі

кесінд
і
кесінд
364000 111020 і
10530 кесінд
351000 0
і

3820

34,38

3640

32,76

3510

31,59

құны,
м.тг

Суық су
Норма б-ша
шығын
м.кв.дм.
Жк

Жк
м.тг
120295,
110987,
105268,
336551

м.кв.д
м
м.тг
12,0
11,1
10,5

м.кв.дм

1 м.кв.дм.

Жк

құны,
м.тг

Ыстық су
Норма б-ша
шығын
м.кв.дм.
Жк

Барлығы

10000

0,02

210

2,9

0,0002

2000

700

0,004

1,4

0,07

704,3

10000

0,02

190

2,7

0,0002

2000

700

0,004

1,4

0,07

704,1

10000

0,02

160

2,2

0,0002

2000

700

0,004

1,4

0,07

703,6

1 м.кв.дм.

Жк

құны,
м.тг

м.тг

м.тг

Кесте 6-Көмекші материалдар шығыны
Материал аты
бағасы Өнім түрі
бірлігін
е
АКЖБ қысыр жеңіл
тенгек
г
10000
тәулікк
е
көлемі құны
жылын
норма а
м.тг
ПАВ
3,1
945,3
28,4
сульфат натрия, кг 50
6,3
1932,5 96,6
гексофторсиликат
натрия, кг
2,4
722,3
10,8
карбонат натрия, кг 50
0,7
209,4
10,5
сульфат аммония,
кг
4,9
1497,7 12,0
муравьиная
23914, 3587,
кислота, кг
150
78,4
сульфид натрия, кг 200
3,4
1043,5 208,7
пенкреатин, кг
300
4,8
1449,4 434,8
хром, кг
12,5
3804,6 152,2
формиат Na, кг
7,3
2230,4 178,4
натрий форматы, кг 350
0,4
130,4
45,7
сульфинир. рыбий 350
2,9
869,6
304,4

АКЖБ өгізше орт

АКЖБ өгіз жеңіл

10000
тәулікк
е
көлемі
жылын
норма а
3,1
945,3
6,3
1932,5

10000
тәулікк
құны е
көлемі
жылын
м.тг норма а
28,4 3,2
974,0
96,6 6,5
1991,0

2,4
0,7

722,3
209,4

10,8
10,5

2,4
0,7

744,2
215,7

11,2
10,8

4,9

1497,7
23914,
1043,5
1449,4
3804,6
2230,4
130,4
869,6

12,0
3587,
208,7
434,8
152,2
178,4
45,7
304,4

5,1

1543,1
24639,
1075,2
1493,3
3919,9
2298,0
134,4
896,0

12,3
3695,
215,0
448,0
156,8
183,8
47,0
313,6

78,4
3,4
4,8
12,5
7,3
0,4
2,9

80,8
3,5
4,9
12,9
7,5
0,4
2,9

құны
м.тг
29,2
99,6

жир, кг
хлорид натрия, кг
поликс 60%, кг
ангидрид фтал, кг
Жиыны
1 кв.дм

150
100
1200

1,3
0,9
0,7

386,5
271,8
201,3

58,0 1,3
27,2 0,9
241,6 0,7
5396,
0,5

386,5
271,8
201,3

58,0 1,3
27,2 0,9
241,6 0,7
5396,
0,5

398,2
280,0
207,4

59,7
28,0
248,9
5559,
0,6

4. Кадрлар және еңбек ақы төлеу жоспарын құрастыру
Бұл

бөлімде

есептеулер

жүргізгенде

негізгі

және

көмекші

жұмысшылардың, басқарушы персоналдың және қызметкерлердің қажетті
контингентін анықталады. Сондай-ақ, еңбек ақы қорын және одан төленетін
төлемдерді анықтауға есептеулер жүргізіледі.
Кәсіпорындарға кадрларды басқаратын негізгі бөлімше кадр бөлімі. Олар
жұмысқа алу, жұмыстан шығару, жұмысшыларды оқытуды ұйымдастыру, іс
қағаздарын дайындау және басқа да көптеген қызметтер атқарады.
Жалақы — еңбектің күрделілігіне, саны мен сапасына сәйкес төленетін
сыйлық (табыс). Еңбекақы — қаржыландыру көзіне қарамастан , ақшалай
немесе заттай түрде еңбекке төленетін ақылардың барлық түрі, сондай-ақ, әр
алуан сыйақылар, қосымша төлемдер, үстеме ақылар мен әлеуметтік
жеңілдіктер. Бұлардың қатарына арнаулы заңға сәйкес қызметкерлерге жұмыс
істемеген уақыты (жыл сайынғы еңбек демалысы, мерекелік күндер, т.б.) үшін
берілетін ақша сомасы да жатады.
Жалақыны номиналды және нақты деп екіге бөлу қажет.
Номиналды еңбек ақы жұмысшылардың еңбегі үшін алатын ақшалай сый
ақысы.
Нақты еңбек ақы– номиналды жалақыға сол кездегі баға деңгейінде алу ға
болатын тауарлар мен қызметтердің саны.
Еңбек ресурстарын жұмысқа қабылдап және олардың қызметін әрі қарай
өсірудің негізгі талаптары:
- Жоғары кәсіпкерлік квалификация және оқытуға бейімділік;
- Араласу тәжірибесімен бірге жұмыс жасауға дайындығы.
Кадрларды жұмысқа қабылдаудағы маңызды құжат – еңбек келісімі және
контракт.
Еңбек келісімі – жұмысқа алушы мен жұмысқа кіруші адамның
арасындағы келісім шарт. Онда жұмысқа кірушінің еңбек функциясы, жұмыс
орыны, қызметтік міндеттемелері, еңбек ақының көлемі, жұмысқа кірген
уақыты, мерзімі көрсетіледі.
Кәсіпорындар жұмыс жасайтын барлық жұмыскерлер 2 категорияға
бөлінеді:

- Өнеркәсіптік-өндірістік персонал (өндіріс процесінде еңбек етушілер);
- Кәсіпорынға қарайтын өеркәсіптік емес жұмысшылар (тұрғын үй
шаруашылығы,

бала-бақшалардың,

емдеу

ұйымдарының

және

т.б.

қызметкерлер) .
Сонымен қатар жұмыскерлер – инженерлік-техникалық мамандар,
қызметкерлер және жұмысшылар болып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.