Отбасы құқығының түсінігі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Билет №11

1. Отбасы құқығының түсінігі.

2. Заң бойынша мұрагерлік. Мұрагерлікке ие болу.

3. Жәрдемақы, түсінігі және түрлері, төлемдерді және тағайындауды құқықтық қамтамасыз ету.

1) Отбасы құқығының түсінігі.

Неке - отбасын құрудың негізі болып табылады. Ерлі - зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын отбасын құру мақсатымен, заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты - неке деп түсінуіміз қажет.

Егер неке тіркелмесе де, бірақ еркек пен әйел бірге тұрып, балаларын тәрбиелеумен айналысып жатса, мұны да отбасы деп айтуға болады. Егер кәмелетке толған балалары ата - анасымен бірге тұрып, оларға қамқорлық жасап, материалдық көмек көрсетсе - бұл да отбасы. Егер кәмелетке толған ағалары мен қарындастары ата - анасыз бірге тұрып, бір - біріне қамқорлық жасайтын болса - бұл да отбасы.

Адамдар арасында некеден, туыстықтан, бала асырап алудан, отбасына тәрбиелеу үшін бала алудан туындайын қатынастар отбасылық қатынастар деп аталады. Бірақ отбасындағы қатынастардың бәрі бірдей құқық жөнімен реттеле бермейді. Отбасындағы қатынастар, негізінен, адамгершілік, ізгілік - өнегелік нормалары негізінде реттеледі. Бұл өзара құрмет, сүйіспеншілік, қамқорлық және имандылық қолдаудың көрінісі. Отбасылық өмір қалыбы, көбінесе ұлттық дәстүрлер мен әдет - ғұрыптарға сүйенеді (үлкендерді қадірлеу, отбасын қамтамасыз ету оның басшысы ретінде толықтай ер адамға жүктеледі, туысқандарды қадірлеп, құрметтеу) .

Отбасының ішкі мәселелері отбасы мүшелерінің өзара келісімі бойынша шешіледі. Егер ол мәселе кәмелетке толмағандардың мүдделеріне қатысты болса, оны шешуге балалар да қатыстырылады.

Құқықтық нормаларға араласу отбасылық қатынастар бұзылғанда қажет. Жеке басындық қатынастармен салыстырғанда отбасылық мүліктік қатынастар құқық арқылы егжей - тегжейлі реттелеі, өйткені бұл қатынастардың объектісі материалдық игілік болып табылады. Отбасылық құқық азаматтық құқықпен тығыз байланысты. Мәселен, отбасылық құқықпен реттелмеген отбасы мүшелерінің арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды реттеуге азаматтық заңнама қолданылады, өйткені ол отбасылық - некелік қатынастардың мәніне қайшы келмейді.

2) Заң бойынша мұрагерлік. Мұрагерлікке ие болу.

Мұрагерлік дегеніміз - қайтыс болған адамның мүлкі басқа адамдарға берілуі. Мемлекет құрылғаннан бастап мұрагерлік құқық пайда болған. Мұрагерлік - бұл жан-жақты мирасқорлық жасау. Демек, мұрагер мұрагерлікке тұрғанда барлық мұраны өзіне мирас етіп алады. Мұрагерліктің жан-жақтылығы сондай, мұраға байланысты құқық пен міндеттердің бәрі оған жатады, ол жөніңде мұраға ие болушы білмеуі мүмкін. Өлген адамнан қалған сингулярлық мирас белгілі бір адамға берілген құқық, легат немесе қарсылық жасау.
Рум құқықта заңды мұрагерлік (егер өсиет етілмесе, немесе етілсе, бірақ мойындалмаса, немесе мұрагер мирасты қабылдамаса) Румдық құқықтың ерекшелігі болып табылатын жағдай - жоғарыда көрсетілген мұраның бір бөлігі өсиет қағазы бойынша, ал екінші бөлігі Заң бойынша мұрагерге берілуі. Мұрагерлік процессінде ашық мұра және мұрагерлікке кіруді анықтау қажет. Мұра беруші қайтыс болған кезден бастап мұрагерлік ашылады. Мұрагерлік ашылған соң, белгілі адам мұраға ие болу құқығын алады. Бірақ, осы адамдар, мұра ашылар кезде, өлгеннен кейін, мұрагер қалған нәрсені, қарызын оған беруге міндетті.
Мұрагер бостандық алған кезде заң бойынша қалған мұраны алады. Ерекше атап өтетін жайт, бұрын өлген балаларының отбасында балалары мен немелері кезекті мұрагер болып есептеліп, мирасқа ие болатын. Құл да міндетті болатын, аманатқа жіберілетін, өсиет бойынша бостандыққа тағайындалатын.

3) Жәрдемақы, түсінігі және түрлері, төлемдерді және тағайындауды құқықтық қамтамасыз ету.

Нарықтық экономика жағдайында өндірістік немесе басқа да іспен айналысатын кез келген кәсіпорынды негізінде кәсіпкер деп айта аламыз.

Кәсіпкерлер деп жаңалық енгізуді жүзеге асыратын жаңа тәсілді қолданатын шаруашылық субъектілерді айтамыз. «Кәсіпкер» ұғымы кәсіпкерлік іс ұғымымен қатар жүреді. Кәсіпкерлік іс дегеніміз өндіріс, қызмет көрсету, жұмыс орындау сияқты шаруашылық және басқа да істе пайда түсіру мақсатымен жеке адамдардың кәсіпорындар немесе ұйымдардың заң жүзінде жүзеге асыратын ісі. Кәсіпкерлік істің субъектілері жеке адамдарда әріптестердің бірлестігі де бола алады. Кәсіпкерлік істің субъектісі ретінде жеке адамдар, жеке немесе жанұялық кәсіпорындарды ұйымдастыру арқылы бола алады. Мұндай кәсіпкерлер өз еңбегінің шығынымен ғана шектеледі.

Әріптестердің бірлестігі кәсіпкерлік істің субъектілері ретінде шаруашылық қауымдастықтың әртүрлі формасында көріне алады. Мысалы: серіктестіктер, акционерлік қоғамдар және т. б.

Шаруашылық қауымдастыққа- бұл нақты мақсаттарды шешу үшін құрылған жеке адамдардың немесе кәсіпорындардың келісім негізіндегі бірлесуі. Қауымдастықтың қатысушылары меншігіндегі қаржы және материалдық ресурстардың белгілі бөлігін ғана біріктіреді.

Кәсіпкерлік істің маңызды белгілеріне біздің ойымызша келесі шамаларды жатқызуға болады:

1) шаруашылық субъектілердің дербестігі, тәуелсіздігі, өзін-өзі билеушілігі. Кез келген кәсіпкер құқықтық нормалар негізінде кез келген мәселелер бойынша өзі дұрыс деп айтқан шешімді қабылдай алады.

2) кәсіпкердің экономикалық мүдделілігі, қызығушылығы. Кәсіпкердің ең басты мақсаты - жоғары деңгейде пайда түсіру, сонымен қатар кәсіпкер пайда түсіре отырып, қоғамның да сұранысын қанағаттандырады.

3) шаруашылық қауіп пен жауапкершілік. Кез келген нақты есептеулердің өзінде белгісіздік, екіұштылық, қауіп жағдайы туындайды.

Жоғарыда көрсетілген кәсіпкерлік істің маңызды нышандары бір-бірімен тығыз байланыста болады.

Қылмыс деп істелінетін іс-әрекетті істеген адамды қылмыстық жауапқа тарту үшін (ондай адамды қылмыстық субъектісі деп атайды) ол адамның белгілі қасиеті болу керек. Қылмыстық заң бойынша белгіленген қасиет қоғамға қауіпті іс-әрекет істеген адамда болмаса ол адамды қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.

Қылмыстық заң арқылы тыйым салынған іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) жасаған және ол ісі үшін қылмысты жауап беруге қабілеті жететін тұлға қылмыстық құқық бойынша қылмыстың субъсктісі деп танылады ¹ .

Демек, қылмыстық жауапқа тек есі дұрыс және заңның қойған талабы бойынша белгілі жасқа толған жеке тұлғаны ғана қылмыстық жауапқа тартуға болады.

Қылмыс субъектісінің белгілері қандай? Егер қылмыс жасаған жеке тұлғаның бойында, есі дұрыстың, қылмыстық заң тағайындаған жаска жету сияқты белгілер болса, ол өзінің жасағаны үшін қылмыстық жауап беруге қабілетті. Қылмыстың субъектісі тек жеке тұлға ғана бола алатындығы жөніндегі ереже қылмыстық кодекстің бірнеше баптарынан туындайды. Мысалы, ҚР ҚК-нің 6, 7, 14-баптарында Қазақстан Республикасының азаматтары, шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар, қылмыстың және қылмысты жауаптылықтың субъектілері болу мүмкіндігі туралы айтылған. Қылмыстың ықтимал субъектілері туралы жеке тұлғалармен шектелуі, заңды тұлғалардың, яғни кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың, партиялардың қылмыс субъектісі бола алмайтындығын білдіреді. Бұл мәселе заңдылық деңгейде отандық қылмыстық құқыққа тән үлгіде шешілген. Алайда, теориялық тұрғыдан заңды тұлғалардың қылмыстық құқықтағы жауаптылығы туралы мәселелер әлі күнге дейін пікір-талас тугызуда.

Уақыт өткен сайын дами түсетін ғылыми-техникалық және әлеуметтік прогресс бізді көптеген үйреншікті көзқарастарымыздан бас тартқызады. Осы себепті біздің алдымыздан күтпеген сұрақтардың, бас көтеруі жиі ұшырасады және қаншалықты қиын болғанына қарамастан, оларға жауап беру қажет. Қылмыстық құқық аясындағы осындай күрделі сұрақтардың бірі - заңды тұлғалардың қылмысты жауаптылығы. Аталып өткеніндей, кінәлінің жеке өзінің, яғни қылмыстық заңмен тыйым салынған қылмыстық іс-әрекетті жасаушы ақыл-есі дұрыс, көрсетілген жасқа толған жеке тұлғаның ғана жауаптылығы қылмыстық құқықтық дәстүрлі қағидасы болып табылады. Бұл қағида - адамзаттық өрлеу, прогресс және демократия жолындағы ең маңызды жеңістерінің бірі екендігі сөзсіз. Ол XVIII ғасырдың аяғында Ұлы француз революциясы кезінде орнатылған еді. Бұл қағида, бұган дейін қылмыстық жауаптылық туралы - ол кінәлі қылмысты жасау ғана емес, кез келген қауіпті және зиянды зардап шектіру деп феодалдық қоғамға қалыптасып келген, жалпылама көзқарасты ығыстырып шығарды. Ал, қауіптілікті немесе зияндылықты есі дұрыс емес те, жануарлар да, тіпті заңсыз заттар да келтіруі мүмкін деген ұғым болды. Қылмыстық жауаптылықты мұндай түрғыдан түсінудің шеңберінде заңды тұлғалардың жауаптылығы да табиғи үйлесімділігін табатын.

Ақыры, бертін келе заңды тұлғалардың жауаптылығы, мысалы, американ қылмыстық құқығында, қайтадан қолға алынды. Бастапқы кезде (өткен ғасыр мен қазіргі ғасырдың торабында) ол шаруашылық қылмыстық құқықтың аясында тресттер мен синдикаттардың қылмыстық қызметіне қарсы жолға қойылды. Кінәлі болып табылған тиісті корпорациялардың бостандығы, әрине, шектелмейтін, оларға тек айып салынатын. Осыған орай, кейінгі кезде АҚШ-тың қылмыстық заңында қоғамдық ұйымдарды қылмыстық іс жүргізу көлемінде айыппен жазалайтын қылмыстық жауаптылық қарастырылады. Біздің құқықтық теориямыз бұл сияқты қылмыстық-құқықтық тұжырымдамаларға "буржуазиялық заңдылықтардың тоқырауынан туындаған, демократияға қарсы" деген бұлжымас баға берген. Алайда, бұл идеологиялық таласқа біздің елде әр түрлі экологиялық мәселелер араласа бастағаннан кейін шың көңіл қойыла бастады.

Батыс Европа елдері экологиялық мәселелерді тұтас түсінуден болсын, оларға құқықтық тұрғыдан ықпал жасау жолдарын пайдалануда болсын бізден әлде қайда озық тұрды. Қылмыстық бұл түріне қарсы қолданылатын қылмыстық - құқықтық санкциялар, эколологияға зиян келтіретін өндіріс пен айналасуды осы кәсіпорын қожайындары мен басқарушы қызметкерлері үшін ғана емес, онда істейтін барлық жұмысшылар үшін экономикалақ жағынан тиімсіз қалатындай болуы тиіс еді. Заңды тұлғаға қарсы қолданылатын айып санкциялары бұл ойды жүзеге асыра алса, жеке тұлғаларға қарсы қолданылатын айыптың ондай мүмкіндігі болмайды (мөлшері елеулі айырмашылығына байланысты) . Европа елдері бұл мәселе төңірегінде 70 - ші жылдардан бастап ойлана бастады. Сонымен, 1978 жылы Европа Кеңесі қолындағы Европалық қылмыс мәселелері жөніндегі комитет Европа елдерінің заң шығарушыларына заңды, тұлғаларды экологиялық қылмыс үшін қылмыстық жауаптылық субъектілері деп тану жағына шығаруды ұсынған. Мұндай ұсыныс біраз Европа елдерінде (мысалы, Англия, Франция) заң жүзіне асырылды.

Ал біздің елімізде қылмыстық құқық саласыңда заңды тұлғалардың жауаптылығы жөніндегі мәселе әлі күнге дейін шешімін таппауда. Заңды тұлғаны қылмыстың субъектісі ретінде тану туралы ұсыныстар қылмыстық құқық теориясында 1990 жылдан бері қарай шындап талқыға түсе бастады. ҚР қылмыстық кодексінің жобасының көптеген авторлары заңды тұлғалардың жауаптылығы жөнінде ұсыныстар енгізгенімен, мұндай ұсыныстар өтпей, жаңа қылмыстық кодекс бұл мәселе бойынша бұрынғы пікірінде қалды.

Қылмыстың субъектісі міндетті түрде есі дұрыс, яғни өзінің әрекетін