Табиғи, ілеспе газдар, оларды тазалау тәсілдері және қолданылуы пәні бойынша лабораториялық жұмыстар
№1 Зертханалық жұмыс
КӨМІРСУТЕК ГАЗДАРЫН ХРОМАТОГРАФИЯЛЫҚ ӘДІСПЕН ЗЕРТТЕУ
№2 Зертханалық жұмыс
ГАЗДАРДЫ АБСОРБЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ АДСОРБЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРМЕН КЕПТІРУ ЖӘНЕ ТАЗАЛАУ
№3 Зертханалық жұмыс
ГАЗОКОНДЕНСАТТЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ КҮКІРТТІ ҚОСЫЛЫСТАРДЫ ШЫРАҚ ӘДІСІМЕН АНЫҚТАУ
№4. Зертханалық жұмыс
ГАЗДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТЫҒЫЗДЫҒЫН АНЫҚТАУ
№5. Зертханалық жұмыс
ГАЗОКОНДЕНСАТТЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ СУДЫ ДИНА . СТАРК ӘДІСІМЕН АНЫҚТАУ
КӨМІРСУТЕК ГАЗДАРЫН ХРОМАТОГРАФИЯЛЫҚ ӘДІСПЕН ЗЕРТТЕУ
№2 Зертханалық жұмыс
ГАЗДАРДЫ АБСОРБЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ АДСОРБЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРМЕН КЕПТІРУ ЖӘНЕ ТАЗАЛАУ
№3 Зертханалық жұмыс
ГАЗОКОНДЕНСАТТЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ КҮКІРТТІ ҚОСЫЛЫСТАРДЫ ШЫРАҚ ӘДІСІМЕН АНЫҚТАУ
№4. Зертханалық жұмыс
ГАЗДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТЫҒЫЗДЫҒЫН АНЫҚТАУ
№5. Зертханалық жұмыс
ГАЗОКОНДЕНСАТТЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ СУДЫ ДИНА . СТАРК ӘДІСІМЕН АНЫҚТАУ
"Табиғи, ілеспе газдар және оларды тазалау мен өңдеу әдістері" курсы "Отындар мен көміртекті заттарды өңдеу технологиясы" арнайы курсының химиялық негізін оқытады.
"Табиғи, ілеспе газдар және оларды тазалау мен өңдеу әдістері" курсын оқу алдында "Органикалық химия", "Физикалық және коллоидты химия", "Талдаудың физика – химиялық әдістері" курстарын оқу шарт.
Бұл пәннің мақсаты болашақ мамандарға газ, сұйық және қатты жанғыш қазбалардың, олардан алынған өнімдердің химиялық құрамын, көмірсутектер мен жанғыш қазбалардың басқа құрағыштарының физикалық және химиялық қасиеттерін, олардың мұнай өнімдерінің сапасына, мұнай өңдеу құбылыстарына әсерін зерттеуде керекті теориялық білім беру мен практикалық дағдылау болып табылады.
Бұл әдістемелік нұсқауда газдардың құрамын зерттеудің қысқаша теориялық негіздері берілген, содан соң әр лабораториялық жұмыстың дайындау, жүргізу реті және алынған нәтижелерді қорытындылау жолдары сипатталған. Жұмысқа керекті құрал – жабдықтар, реагенттер мен лабораториялық ыдыстар тізімі берілген. Лабораториялық құрал – жабдықтардың суреттері көрсетілген.
Бұл әдістемелік нұсқау, күнтізбелік – тақырыптық жоспарға сәйкес 30 сағат дәріс сабағының әр бөлімін қысқаша қамтыған, табиғи газдардың құрамын, физика – химиялық қасиеттерін зерттеу жұмыстарының жинағы деп есептеу керек.
Табиғи және ілеспе газдар, оларды тазалау және өңдеу тәсілдері пәнін жүргізудің мақсаты табиғи газдарды механикалық қоспалардан тазарту, өңдеуге даярлау және өңдеу процестерінің теориялық негіздерін жақсы меңгерген инженер – технолог мамандарын даярлау.
"Табиғи, ілеспе газдар және оларды тазалау мен өңдеу әдістері" курсын оқу алдында "Органикалық химия", "Физикалық және коллоидты химия", "Талдаудың физика – химиялық әдістері" курстарын оқу шарт.
Бұл пәннің мақсаты болашақ мамандарға газ, сұйық және қатты жанғыш қазбалардың, олардан алынған өнімдердің химиялық құрамын, көмірсутектер мен жанғыш қазбалардың басқа құрағыштарының физикалық және химиялық қасиеттерін, олардың мұнай өнімдерінің сапасына, мұнай өңдеу құбылыстарына әсерін зерттеуде керекті теориялық білім беру мен практикалық дағдылау болып табылады.
Бұл әдістемелік нұсқауда газдардың құрамын зерттеудің қысқаша теориялық негіздері берілген, содан соң әр лабораториялық жұмыстың дайындау, жүргізу реті және алынған нәтижелерді қорытындылау жолдары сипатталған. Жұмысқа керекті құрал – жабдықтар, реагенттер мен лабораториялық ыдыстар тізімі берілген. Лабораториялық құрал – жабдықтардың суреттері көрсетілген.
Бұл әдістемелік нұсқау, күнтізбелік – тақырыптық жоспарға сәйкес 30 сағат дәріс сабағының әр бөлімін қысқаша қамтыған, табиғи газдардың құрамын, физика – химиялық қасиеттерін зерттеу жұмыстарының жинағы деп есептеу керек.
Табиғи және ілеспе газдар, оларды тазалау және өңдеу тәсілдері пәнін жүргізудің мақсаты табиғи газдарды механикалық қоспалардан тазарту, өңдеуге даярлау және өңдеу процестерінің теориялық негіздерін жақсы меңгерген инженер – технолог мамандарын даярлау.
1. В. И. Иссагулянц, Г. М. Егорова, Химия нефти
– М.: Высшая школа., 1966.
2. В. А. Проскуряков и пр. Химия нефти и газа – Л.: Химия. 1989 г.
3. И. Диаров, Химия нефти Руководство к лабораторным занятием – М.: Высшая школа, 1989 г.
4. Нефтепродукты. Методы испытания – М., Гостоптехиздат., стр. 98
5. Б. М. Рыбак, Анализ нефти и нефтепродуктов – М.: Гостоптехиздат., 1962. 429 с.
6. Б. В. Блянин, В. Н. Эрих, Техническиий анализ нефтепродуктов и газа - Л.: Химия. 1975. 449 с.
7. В. В. Писаренко, Л. С. Захаров Основы технического анализа
- М.: Высшая школа., 1972.
– М.: Высшая школа., 1966.
2. В. А. Проскуряков и пр. Химия нефти и газа – Л.: Химия. 1989 г.
3. И. Диаров, Химия нефти Руководство к лабораторным занятием – М.: Высшая школа, 1989 г.
4. Нефтепродукты. Методы испытания – М., Гостоптехиздат., стр. 98
5. Б. М. Рыбак, Анализ нефти и нефтепродуктов – М.: Гостоптехиздат., 1962. 429 с.
6. Б. В. Блянин, В. Н. Эрих, Техническиий анализ нефтепродуктов и газа - Л.: Химия. 1975. 449 с.
7. В. В. Писаренко, Л. С. Захаров Основы технического анализа
- М.: Высшая школа., 1972.
Кіріспе
(Табиғи, ілеспе газдар және оларды тазалау мен өңдеу әдістері( курсы
(Отындар мен көміртекті заттарды өңдеу технологиясы( арнайы курсының
химиялық негізін оқытады.
(Табиғи, ілеспе газдар және оларды тазалау мен өңдеу әдістері( курсын
оқу алдында (Органикалық химия(, (Физикалық және коллоидты химия(,
(Талдаудың физика – химиялық әдістері( курстарын оқу шарт.
Бұл пәннің мақсаты болашақ мамандарға газ, сұйық және қатты жанғыш
қазбалардың, олардан алынған өнімдердің химиялық құрамын, көмірсутектер мен
жанғыш қазбалардың басқа құрағыштарының физикалық және химиялық
қасиеттерін, олардың мұнай өнімдерінің сапасына, мұнай өңдеу құбылыстарына
әсерін зерттеуде керекті теориялық білім беру мен практикалық дағдылау
болып табылады.
Бұл әдістемелік нұсқауда газдардың құрамын зерттеудің қысқаша
теориялық негіздері берілген, содан соң әр лабораториялық жұмыстың
дайындау, жүргізу реті және алынған нәтижелерді қорытындылау жолдары
сипатталған. Жұмысқа керекті құрал – жабдықтар, реагенттер мен
лабораториялық ыдыстар тізімі берілген. Лабораториялық құрал – жабдықтардың
суреттері көрсетілген.
Бұл әдістемелік нұсқау, күнтізбелік – тақырыптық жоспарға сәйкес 30
сағат дәріс сабағының әр бөлімін қысқаша қамтыған, табиғи газдардың
құрамын, физика – химиялық қасиеттерін зерттеу жұмыстарының жинағы деп
есептеу керек.
(Табиғи және ілеспе газдар, оларды тазалау және өңдеу тәсілдері( пәнін
жүргізудің мақсаты табиғи газдарды механикалық қоспалардан тазарту, өңдеуге
даярлау және өңдеу процестерінің теориялық негіздерін жақсы меңгерген
инженер – технолог мамандарын даярлау.
Студент істей білу керек:
- табиғи және ілеспе газдардың физика – химиялық қасиеттерін зерттеуді;
- табиғи, ілеспе және зауыт газдарын өңдеу әдістерін анықтауды.
Бұл бұрын өткен фундаменталды, жалпы техникалық және арнайы (Мұнай, газ
және көмірдің химиясы мен физикасы(, (Мұнай, газ және көмірді өңдеудің
теориялық негіздері( пәндерімен тікелей байланысты және 050721 –
(Органикалық заттардың химиялық технологиясы( мамандығы бойынша (Табиғи,
ілеспе газдар, оларды тазалау тәсілдері және қолданылуы( пәнінің типтік
бағдарламаға сәйкес құрастырылған.
ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫ ЖҮРГІЗУ ТӘРТІБІ
(Табиғи, ілеспе газдар, оларды тазалау тәсілдері және қолданылуы(
пәні бойынша лабораториялық жұмысты жүргізу семестр ауқымында өткізіледі.
Лабораториялық жұмысты жүргізу барысында студенттер дәріс сабағынан алынған
теориялық білімді іс жүзінде атқарып, аталған жұмысты қолмен атқарып
үйренеді, атап айтқанда студенттер аспаптармен жұмыс істеуді, алынған
мәліметтер бойынша өздігінше шешім қабылдауды үйренеді. Осыған байланысты
өздерінің теориялық білімдірін одан әрі жетілдіре түседі.
Әдебиеттер: 1 – 5 және кафедраның әрбір лабораториялық жұмысқа
арналған әдістемелік нұсқаулары бар.
Әбір жұмысты орындау мерзімі 3 сағатқа есептелген, сондықтан әрбір
студент (немесе студенттер топтамасы) белгілі бір лабораториялық жұмысты
орындау кезінде тек бір жұмысты атқара алады.
Оқытушыдан тапсырма ала отырып, студент аталған лабораториялық
жұмыстың орындалуға арналған әдістемелік нұсқауымен танысып, оған
теориялық тұрғыда дайындалады да, жұмыс бойынша оны жасауға жіберілу
рұқсатын алады. Жұмысқа жіберілегн студент кафедрадағы инженердің немесе
лаборанттың қадағалауымен жұмыс істейді. Тәжрибеден алынған мәліметке
орай студент оны арнайы қол дәптерге жазып алады. Әрбір жұмыс
аяқталысымен студент жұмыс орынын қалыпқа келтіріп, алынған мәліметтер
бойынша есеп беруге кіріседі.
Есеп беру кафедраның МЕСТ бойынша дайындалған арнайы әдістемесі
бойынша құрастырылады, ол келесі түрде бейнеленеді;
а) қойылған тапсырманың қысқша теориялық негіздемесі;
б) құралдың жұмыс істеу сипаттамасы және лабораториялық жұмыстың
әдістемесі;
в) өлшеу нәтижелерінің кесте немесе график түріндегі жазбасы және есептеу
нәтжелері мен оны талқылаудың қорытындылары;
г) қолданылынған әдебитеттер тізімі.
№1 Зертханалық жұмыс
КӨМІРСУТЕК ГАЗДАРЫН ХРОМАТОГРАФИЯЛЫҚ ӘДІСПЕН ЗЕРТТЕУ
Қазіргі кезде газ хроматографиясы әдісі газдардан бастап қайнау
температурасы 250 – 300 0С – қа дейінгі жай және күрделі қосылыстарды
бөлудегі және зерттеудегі кең тараған маңызды талдау әдістерінің бірі болып
табылады.
Хроматографияның ең басты маңыздылығы, газдың құрағыштарын бөлудегі
өте жоғары тиімділігі газ хроматографиясының газ – сұйық түрін қолданғанда
изобутан, бутен – 1, цис – бутен – 2, транс – бутен – 2 қоспасын, бір –
бірінен бөлу қиындыққа соқпайды.
Теориялық бөлім
Хроматографияның физика – химиялық негіздері
Қоспаны хроматографиялық әдіспен зерттеуді 1903 ж. орысм ғалымы М. С.
Цвет ұсынды. Цветр әдісі бастпақыда боялған аймақтарға қолданылды. Анықтау
кезінде әртүрлі түске боялған аймақтар пайда болды. Сондықтан хроматография
деп аталды. Хромос – түс заттың түсі графо – жазу
Қозғалғыш қозғалмайтын фазаларға аралығында бөлігін қоспа
құрағыштарын жіктеудің физика – химиялық әдісін хроматография деп атайды.
Хроматография әдісіне қозғалмалы фаза ретінде газ қолданылады.
азот, аргон, гелий, сутегі , ол алып жүргіш немесе қозғағыш газ деп
аталады. Қозғалмайтын фаза ретінде адсорбенттер мен сұйық заттар
қолданылады. Сұйықтарды белгілі – бір мөлшерде инертті қозғағышқа қосады.
Адсорбент қолданғандағы хроматография әдісі газ -сұйық хроматографиясы деп
аталады.
Қозғалмайтын фаза ретінде қатты қозғағышқа қосылған сұйық қолданған
хроматорграфия әдісі газ – сұйық хроматографиясы деп аталады.
Қозғалмайтын сұйық фаза ретінде, зерттелетін қоспаның табиғатына,
құрамына байланысты әртүрлі органикалық сұйықтарды таңдайды. Адсорбциялық
газ хроматография әдісінде қоспаны бөлу адсорбция және десорбция көптеген
қайталаулар нәтижесінде іске асырылады және ол бөлінетін қоспа
құрағыштарының адсорбциялық коэффициенттерінің әртүрлілігіне байланысты.
Газ – сұйық хроматографиясында қоспаны бөлу қоспаның құрағыштарының
қозғалмайтын фазадан өткенде, қозғалмайтын фаза ретінде қолданылатын
сұйықта еру коэффициенттерінің әртүрлілігіне байланысты жүреді.
Зерттелетін газ хроматографиялық колоннаға құрағыштарға бөлінеді. Ол
үшін газ дозатор арқылы колоннаға беріледі. Қозғағыш газ бірқалыпты
жылдамдықпен колоннаға беріледі және өзімен бірге зерттелетін құрағыштарды
алып жүреді. Әртүрлі адсорбциялық коэффициентті қоспа құрағыштары
колоннадан әртүрлі жылдамдықпен өтеді. Бірінші болып нашар сіңірілетін
құрағыш, ең соңында адсорбциялық коэффициентті ең жоғарғы құрағыш жақсы
сіңірілетін шығады. Газ сұйық хроматографиясында еру коэффициентіне қарай
шығады.
Зертханалық бөлім
Көмірсутек газдарын зерттеу метан, этан, этилен, пропан, пропилен,
бутилендер және қ – пентан және көмірсутек емес: азот, сутек – ХЛ – 4
зауыт хроматографиясында жүргізіледі. Хроматограф схемасы бірінші суретте
көрсетілген. Қозғалғыш инертті газ гелий, азот 1 – ші балоннан, жоғары
қысыммен (0,3 Мпа) 2 – ші қысым редукторы көмегімен 3 – ші активтелген
көмір толтырылған елегішке беріледі. Елегіште қозғағыш газ ылғалдан,
органикалық қосылыстардан тазаланады. Елегіштен 4 – ші кіші редуктор қысымы
көмегімен, зерттелетін затты енгізу бөлігі 7 арқылы 8 – ші
хроматографиялық колонналарға келіп түседі. Қозғағыш газдың жылдамдығы
ротанеметрмен өлшенеді. Хроматографиялық колонналар бір – біріне қосып
жалғайтын 9 – шы кранмен жабдықталған. Колонналардан газ 6 – шы
каторометрдің жұмыс камерасына келіп түседі, соңында атомосфераға
тасталады. Хроматографиялық колонналар 10 – шы термостаттың ішінде
орналасқан. Детектор өзіжазғыш потенциометр ЭПП – 09 жалғанған. Сутегі,
оттегі, азотты анықтау үшін адсорбциялық газ хроматографисын қоланады. Бұл
үшін бір колонка L = 2 м., d = 4 мм. , адсорбент ретінде Са А,
түйіршіктері 0,5 – 0,25 мм. молекулалық елегіш салынады. Молекулалық
елегіш алдын – ала 300 0С – та вакуумде регенерация жасалынады.
Көміртсутек газдары екінші колонкада, газ – сұйық хроматография
әдісімен зерттеледі, қозғалмайтын фаза болып қатты затқа жағылған вазелин
немесе динонилфталат салынады. Бұл колонканың ұзындығы 6м, ішкі диаметрі 4
мм. Зерттелетін газ қоспасы шприцпен қозғағыш газдың ағынына резина тығыны
арқылы 7 – ші дозаторға беріледі. Хроматорграфиялық колоннадан бөлінген газ
қоспасы 6 – шы детектордың жұмыс камерасына беріледі. Детектор ретінде
каторометр қолданылады. Ол қоспаның құрағыштарына байланысты патенциолдар
айырмашылығын өлшейді. Каторометрдің а және б камераларынан таза қозғағыш
инертті газ өткенде қызатын қылдардың ортасының жылу өткізгіштігі бірдей
болады олардың кедергісі мен температурасы бірдей болады. Потенциометр ноль
сызығын көрсетеді. Егер қозғағыш газдармен бірге ол газдан жылу
өткізгіштігі бөлек зерттелетін газдың онда қызатын қылдарының температурасы
мен кедергісі б камерасында өзгереді. Бұның нәтижесінде потенциометр
қағазға жазып алатын потенциолдар айырымы пайда болады.
Бөлінетін қоспа құрағыштарының санына және мөлшеріне байланысты,
детектордың белгілер қисық сызығы – хроматограмма деп аталады. 3– ші
суретте бөлінентін қоспаның бір құрағышына сәкес келетін хроматографиялық
шың көрсетілген. Шыңның ең биік төбесінен нөл сызығына тік түсірілген сызық
шыңның h биіктігі деп аталады. Шыңның контурының биіктігінің
ортасындағы ара – қашықтық шыңның μ
жалпақтығы немесе ені болып келеді.
Шыңның сапалық салыстырылуы жеке газдардың хроматографиялық
колонналарды асталуының белгілі – бір уақтысна байланысты жүргізіледі. Ол
уақыт газды енгізгеннен бастап, хроматограмма шыңының ең биік нүктесі
шыққанға дейінгі уақытпен анықталады. 3 – ші суретте хроматографиялық
шыңның шығу уақтысы АВ кестесіне сәйкес келеді. Ол мм см. немесе
секундпен өлшенеді.
Талдау нәтижесін есептеу әдісі
Алынған хроматограмма бойынша зерттелетін газ қоспасының құрамын ішкі
қалыптастыру әдісімен К жылуөткізгіштікке түзетк коэффициентін ескеріп,
есептейді. К – түзету коэффициенті № 2 – ші кестеде берілген.
Әр құрағыштың ауданы мен формуласы есептеледі:
S1= h1· μ0.5· R1 - - - - - - - -
- -
S1= h2· μ0.5· R2 ∑S = S1 + S2 + S3 + S4 + ... ... ... .. + Sп
S1= h3· μ0.5· R3
мұндағы: S – аудан, мм;
μ0.5 – шыңның биіктігінің жартысындағы жалпақтық, мм;
К - әр құрағыштың өзіне сәйкес жылуөткізгіштікке түзету
коэффициенті;
Ескерту: Шыңның көлемі потенциометр қағазына симаған жағдайда масштабқа
қойып есептейді.
Барлық шыңның көлемі 100 % - ке тең етіп алынады. Әр құрағыштың
мөлшері мына формуламен есептеледі:
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Бірінші шыңда метанан басқа О2, N2 + Н2 ауа болғандықтан молекулалық
елегіші бар колонкада анықталады. О2, N2, Н2 мөлшері алынып тасталады.
Прибордың ең үлкен сезгіштігі – 1 ( 10 -3. Хроматограмма есептеу 1 ( 10 -2
дәлдігімен ескептеледі.
Зертханалық жұмыстың есеп жоспары
1. Бұл жұмысты орындау кезінде студенттер ХЛ – 4 хроматограмманың схемасы
мен жұмыс істеу мәнісімен танысу керек.
2. Каталитикалық крекинг қондырғысынан шыққан газ қоспасын зерттеу
керек. Белгілі бір құрағыштың ұсталу уақтысына қарап, алынған
хроматограмманың газ құрағыштарының құрамы анықталады.
3. Құрамы белгілі газдың ұсталу уақтысын анықтап, дәптердеге кестеге
жазады.
4. Анықталған газ құрағыштарының мөлшерін 2 – ші және 3 – ші кестеге
қарап есептеледі.
Кесте 1 Қолан жасалған және анықталған газ қоспалардың құрағыштарының
ұсталу уақтысы. (салыстыру)
№ Құрағыштар Қолдан жасалған газ Анықталған газ
қоспасы қоспасы
1. О2
2. N2
3. СН4
4. С2Н6
5. С2Н4
6. -
7. -
Жылу өткізгіштікке түзету коэффициенті К әр түрлі құрағыштар мен алып
жүргіш газдарға.
Кесте 2 Жылу өткізгіштікке түзету коэффициентін К әр түрлі құрағыштар мен
алып жүргіш газдарға
№ Құрағыштар Алып жүргіш газдар
Не N2
1. О2 2,13 -
2. N2 2,02 -
3. СН4 2,33 -
4. С2Н6 1,67 5,03
5. С2Н4 1,77 5,00
6. С3Н8 1,70 1,50
7. С3Н6 1,37 1,43
8. изо – С4Н10 1,03 1,03
9. қ- С4Н10 1,00 1,00
10.бутен – 1 1,04 0,91
11.изобутен 1,04 0,91
12.транс – бутен 1,00 0,83
13.цис - бутен 1,00 0,83
Құрағыштар хроматограммада шығу ретімен берілген
Кесте 3
Анықталатын құрағыштар
этан пропан пропилен
Шыңның биіктігі h
Шыңның жалпақтығы
μ0.5
Шыңның ауданы S
Жалпы аудан ( S
Қоспаның құрамы
көлемдік (
Тексеру сұрақтары:
1. Газ – абсорбциялық және газ – сұйықтық хроматографияларына анықтама
беріңдер ?
2. Хроматограммада құрағыштардың ұсталу уақтысын анықтаңыздар
3. О2, N2, СН4,С2Н6, С2Н4,С3Н8,С3Н6, С4Н10 – қоспасын бөлу үшін қандай
әдістерді қолдандыңыз және неге ?
4. Қозғалмайтын сұйықты фаза дегеніміз не ?
5. Хроматограмма деген не ?
6. Хроматографиялық шыңдарда қоспа құрағыштарын анықтау
7. Хроматограмманың құрағыштарының мөлшерін анықтау
8. Хроматографиялық шыңның инверсиясы қандай жағдайда болады.
№2 Зертханалық жұмыс
ГАЗДАРДЫ АБСОРБЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ АДСОРБЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРМЕН КЕПТІРУ ЖӘНЕ ТАЗАЛАУ
Әдіс 900 – 950 0С кезінде ауа ағынында мұнай өнімінің өлшеп алынған аз
мөлшерін кварц құбырында жағып, пайда болған көміртегі тотығын дистилденген
сумен сіңіріп алуға негізделген.
СО2 + Н2О ( Н2СО3
Реактивтер:
Мұнай шикізаты
Дистилденген су
Әк сұйығы (СаОН2)
Суретте көрсетілгендей құралды жинайды, кварц құбырының бос қалған ұшын
тығынмен бекітеді және барлық жүйені саңылаусыздыққа тексереді. Ол үшін
кран жабық тұрған кезінде жуғыш ыдысқа тығатын құбырға дейін ағынды су
қысым – сорапты қосады. Егер жүйе саңылаусыз болса, онда не абсорберде, не
жуғыш склянкаларда ауаның көпіршіктеніп, бүлкілдеуі болмайды.
Саңылаусыздыққа тексеріп болғаннан соң пешті қосады және оның ортасына
термопара орнатады.
Талдауды жүргізу реті
Жағылатын мұнай шикізатын форфорлы стандартты қайықшаға өлшеп салады.
Дайындалған қайықшаны соңғысының пешке кіретін жағының алдынан кварцты
құбырға орналастырады. Қабылдағышты таразыда өлшеп массасын жазып алады.
Қабылдағышқа дистилденген су мен әк сұйығын өлшеп құяды және оның құбырын
пештің екінші ұшына жалғайды. Қайталап құбыр саңылауын жылдамырақ
жабадыда жүйе арқылы 500 мл минутына ауа сору жылдамдығын біркелкі
ұстай отырып қысым сорапты қосады. Пеш 900 0С – қа дейін қызған кезде
қайықшаны пештің ортасына қарай жаймен жылжыта отырып жағуды бастайды.
Шикізаттың толығымен жанып болуы үшін қыздыруды 30 – 40 минут бойы
жүргізсе жеткілікті, бұдан кейін пешті алысырақ жылжытады, қысымды
айырады да, абсорберді бөліп тастайды. Соңынан суы бар қабылдағышты
жүйеден бөліп алып, оны таразыда қайта өлшейді де айырымын жазып алады.
Көміртегі тотығының массалық үлесін төмендегі формула көмегімен
анықтайды:
Х ( G1 - G2 ( 100
мұндағы: G1 – сынаманың алғашқы салмағы, гр.
G2 – сынаманың тәжірибеден кейінгі салмағы, гр.
Бақылау сұрақтары:
1. Абсорбция дегеніміз не ?
2. Химиялық абсорция дегеніміз не ?
3. Физикалық абсорбция дегеніміз не ?
4. Газ құрамындағы түрлі газдарды судан бөлек қандай сұйықтықтармен бөліп
алуға болады ?
5. Көміртегі тотығын су көмегімен бөліп алу қандай
құбылысқа негізделген ?
№3 Зертханалық жұмыс
ГАЗОКОНДЕНСАТТЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ КҮКІРТТІ ҚОСЫЛЫСТАРДЫ ШЫРАҚ ӘДІСІМЕН АНЫҚТАУ
Бұл әдіс жеңіл мұнай өнімдеріне бу серпімділігі 700 мл. сын. бағ. Және
мұнай майларына кинематикалық тұтқырлығы 22 мм2 сек. аспайтын
100 0С – та, күкірт қосындыларын анықтауға арналған. Әдістің мәнісі мұнай
өнімін таза күйінде немесе еріткішпен араластырып жағып, одан пайда
болған күкіртті ангидритті көмірқышқылды натрий ертіндісімен сіңіру,
содан кейін оны тұз қышқылымен титрлеу.
1. Аппарат, реактив және материалдар.
1.1. Күкірт қосындысын анықтауға арналған аппарат МЕСТ ОС немесе ОСУ
типтес техникалық шыны ыдыстар МЕСТ бойынша 10, 25 және 50 мл.
бюреткалар, пипеткалар, шыны пробиркалар МЕСТ бойынша резіңке грушасы
жуғыш, вакуум сорабы, электр қыздырғыш, су моншасы, тұз қышқылы, МЕСТ
бойынша 0,3 ( -ті 0,05 Н құрғақ көмірқышқылы натрий ертіндісі, мақта –
қағаз пілтесі, қайта айдалған су.
2. Сынаққа дайындық
2.1. Күкіртті анықтау ауасы таза, ауа қозғалысы жоқ бөлмеде жүргізілуі
тиіс. Және де ол бөлмеде күкірт қосындыларымен басқа жұмыстар жүргізілуі
тиіс.
2.2. Аппаратты құрастырудың алдында, егер ол алдында қолданылып, ысталған
болса, оны хром қоспасымен жуып, сонан соң сумен тазалапжуып қышқылмен
тазаланған метилоранжбен тексереді және дистилденген сумен шаю керек.
2.3. Лампаны және пілтені эфирмен немесе бензинмен жуып кептіріп қояды.
Шырақа пілтені шыны түтік арқылы өткізіп салады. Пілтенің астынғы ұшын
шырақтың астына айналдырып салу керек. Ұшын пілте түтігі деңгейінде кесіп
қақпақпен жауып қою керек.
2.4. Түтіндемей толық жанатын мұнай өнім дерін бензинді еріткішсіз
жағады. Түтіндеп толық жанбайтын мұнай өнімдерін еріткішпен спиртпен,
ацетонмен араластырады.
2.5. Шырақтарды сыналатын мұнай өнімдерімен толтыру.
2.5.1. Еріткішсіз жағу кезінде мұнай өнімдерін келесі мөлшерде құяды:
4 – 5 мл. ұшақ бензин немесе оның құрағышы;
2 – 3 мл. керосин және дизель жанармайы;
Лампаларды жауып өлшейді.
2.5.2. Еріткішпен жағу кезінде мұнай өнімдерін және еріткішті төмендегі
кесте бойынша құяды.
Мұнай өнімдерінің аты Мөлшері Мұнай өнімі мен
еріткіштің
қатынасы
1. Автобензин және оның 1 – 3 1(1, 2(1, 3(1
құрағыштары
2. Дизель жанармайы 0,9 – 1,0 3(1
3. Кинематикалық тұқырлығы
100 0С – қа және 10 мм2 сек.
асатын майлар 0,9 – 1,0 7(1
4. Кинематикалық тұқырлығы
100 0С – қа және 10 мм2 сек.
дейінгі майлар 2( 2,3 3(1
Шырақты какпақпен жауып, салмағын өлшеп еріткіш қосады
жоғарыдағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
(Табиғи, ілеспе газдар және оларды тазалау мен өңдеу әдістері( курсы
(Отындар мен көміртекті заттарды өңдеу технологиясы( арнайы курсының
химиялық негізін оқытады.
(Табиғи, ілеспе газдар және оларды тазалау мен өңдеу әдістері( курсын
оқу алдында (Органикалық химия(, (Физикалық және коллоидты химия(,
(Талдаудың физика – химиялық әдістері( курстарын оқу шарт.
Бұл пәннің мақсаты болашақ мамандарға газ, сұйық және қатты жанғыш
қазбалардың, олардан алынған өнімдердің химиялық құрамын, көмірсутектер мен
жанғыш қазбалардың басқа құрағыштарының физикалық және химиялық
қасиеттерін, олардың мұнай өнімдерінің сапасына, мұнай өңдеу құбылыстарына
әсерін зерттеуде керекті теориялық білім беру мен практикалық дағдылау
болып табылады.
Бұл әдістемелік нұсқауда газдардың құрамын зерттеудің қысқаша
теориялық негіздері берілген, содан соң әр лабораториялық жұмыстың
дайындау, жүргізу реті және алынған нәтижелерді қорытындылау жолдары
сипатталған. Жұмысқа керекті құрал – жабдықтар, реагенттер мен
лабораториялық ыдыстар тізімі берілген. Лабораториялық құрал – жабдықтардың
суреттері көрсетілген.
Бұл әдістемелік нұсқау, күнтізбелік – тақырыптық жоспарға сәйкес 30
сағат дәріс сабағының әр бөлімін қысқаша қамтыған, табиғи газдардың
құрамын, физика – химиялық қасиеттерін зерттеу жұмыстарының жинағы деп
есептеу керек.
(Табиғи және ілеспе газдар, оларды тазалау және өңдеу тәсілдері( пәнін
жүргізудің мақсаты табиғи газдарды механикалық қоспалардан тазарту, өңдеуге
даярлау және өңдеу процестерінің теориялық негіздерін жақсы меңгерген
инженер – технолог мамандарын даярлау.
Студент істей білу керек:
- табиғи және ілеспе газдардың физика – химиялық қасиеттерін зерттеуді;
- табиғи, ілеспе және зауыт газдарын өңдеу әдістерін анықтауды.
Бұл бұрын өткен фундаменталды, жалпы техникалық және арнайы (Мұнай, газ
және көмірдің химиясы мен физикасы(, (Мұнай, газ және көмірді өңдеудің
теориялық негіздері( пәндерімен тікелей байланысты және 050721 –
(Органикалық заттардың химиялық технологиясы( мамандығы бойынша (Табиғи,
ілеспе газдар, оларды тазалау тәсілдері және қолданылуы( пәнінің типтік
бағдарламаға сәйкес құрастырылған.
ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫ ЖҮРГІЗУ ТӘРТІБІ
(Табиғи, ілеспе газдар, оларды тазалау тәсілдері және қолданылуы(
пәні бойынша лабораториялық жұмысты жүргізу семестр ауқымында өткізіледі.
Лабораториялық жұмысты жүргізу барысында студенттер дәріс сабағынан алынған
теориялық білімді іс жүзінде атқарып, аталған жұмысты қолмен атқарып
үйренеді, атап айтқанда студенттер аспаптармен жұмыс істеуді, алынған
мәліметтер бойынша өздігінше шешім қабылдауды үйренеді. Осыған байланысты
өздерінің теориялық білімдірін одан әрі жетілдіре түседі.
Әдебиеттер: 1 – 5 және кафедраның әрбір лабораториялық жұмысқа
арналған әдістемелік нұсқаулары бар.
Әбір жұмысты орындау мерзімі 3 сағатқа есептелген, сондықтан әрбір
студент (немесе студенттер топтамасы) белгілі бір лабораториялық жұмысты
орындау кезінде тек бір жұмысты атқара алады.
Оқытушыдан тапсырма ала отырып, студент аталған лабораториялық
жұмыстың орындалуға арналған әдістемелік нұсқауымен танысып, оған
теориялық тұрғыда дайындалады да, жұмыс бойынша оны жасауға жіберілу
рұқсатын алады. Жұмысқа жіберілегн студент кафедрадағы инженердің немесе
лаборанттың қадағалауымен жұмыс істейді. Тәжрибеден алынған мәліметке
орай студент оны арнайы қол дәптерге жазып алады. Әрбір жұмыс
аяқталысымен студент жұмыс орынын қалыпқа келтіріп, алынған мәліметтер
бойынша есеп беруге кіріседі.
Есеп беру кафедраның МЕСТ бойынша дайындалған арнайы әдістемесі
бойынша құрастырылады, ол келесі түрде бейнеленеді;
а) қойылған тапсырманың қысқша теориялық негіздемесі;
б) құралдың жұмыс істеу сипаттамасы және лабораториялық жұмыстың
әдістемесі;
в) өлшеу нәтижелерінің кесте немесе график түріндегі жазбасы және есептеу
нәтжелері мен оны талқылаудың қорытындылары;
г) қолданылынған әдебитеттер тізімі.
№1 Зертханалық жұмыс
КӨМІРСУТЕК ГАЗДАРЫН ХРОМАТОГРАФИЯЛЫҚ ӘДІСПЕН ЗЕРТТЕУ
Қазіргі кезде газ хроматографиясы әдісі газдардан бастап қайнау
температурасы 250 – 300 0С – қа дейінгі жай және күрделі қосылыстарды
бөлудегі және зерттеудегі кең тараған маңызды талдау әдістерінің бірі болып
табылады.
Хроматографияның ең басты маңыздылығы, газдың құрағыштарын бөлудегі
өте жоғары тиімділігі газ хроматографиясының газ – сұйық түрін қолданғанда
изобутан, бутен – 1, цис – бутен – 2, транс – бутен – 2 қоспасын, бір –
бірінен бөлу қиындыққа соқпайды.
Теориялық бөлім
Хроматографияның физика – химиялық негіздері
Қоспаны хроматографиялық әдіспен зерттеуді 1903 ж. орысм ғалымы М. С.
Цвет ұсынды. Цветр әдісі бастпақыда боялған аймақтарға қолданылды. Анықтау
кезінде әртүрлі түске боялған аймақтар пайда болды. Сондықтан хроматография
деп аталды. Хромос – түс заттың түсі графо – жазу
Қозғалғыш қозғалмайтын фазаларға аралығында бөлігін қоспа
құрағыштарын жіктеудің физика – химиялық әдісін хроматография деп атайды.
Хроматография әдісіне қозғалмалы фаза ретінде газ қолданылады.
азот, аргон, гелий, сутегі , ол алып жүргіш немесе қозғағыш газ деп
аталады. Қозғалмайтын фаза ретінде адсорбенттер мен сұйық заттар
қолданылады. Сұйықтарды белгілі – бір мөлшерде инертті қозғағышқа қосады.
Адсорбент қолданғандағы хроматография әдісі газ -сұйық хроматографиясы деп
аталады.
Қозғалмайтын фаза ретінде қатты қозғағышқа қосылған сұйық қолданған
хроматорграфия әдісі газ – сұйық хроматографиясы деп аталады.
Қозғалмайтын сұйық фаза ретінде, зерттелетін қоспаның табиғатына,
құрамына байланысты әртүрлі органикалық сұйықтарды таңдайды. Адсорбциялық
газ хроматография әдісінде қоспаны бөлу адсорбция және десорбция көптеген
қайталаулар нәтижесінде іске асырылады және ол бөлінетін қоспа
құрағыштарының адсорбциялық коэффициенттерінің әртүрлілігіне байланысты.
Газ – сұйық хроматографиясында қоспаны бөлу қоспаның құрағыштарының
қозғалмайтын фазадан өткенде, қозғалмайтын фаза ретінде қолданылатын
сұйықта еру коэффициенттерінің әртүрлілігіне байланысты жүреді.
Зерттелетін газ хроматографиялық колоннаға құрағыштарға бөлінеді. Ол
үшін газ дозатор арқылы колоннаға беріледі. Қозғағыш газ бірқалыпты
жылдамдықпен колоннаға беріледі және өзімен бірге зерттелетін құрағыштарды
алып жүреді. Әртүрлі адсорбциялық коэффициентті қоспа құрағыштары
колоннадан әртүрлі жылдамдықпен өтеді. Бірінші болып нашар сіңірілетін
құрағыш, ең соңында адсорбциялық коэффициентті ең жоғарғы құрағыш жақсы
сіңірілетін шығады. Газ сұйық хроматографиясында еру коэффициентіне қарай
шығады.
Зертханалық бөлім
Көмірсутек газдарын зерттеу метан, этан, этилен, пропан, пропилен,
бутилендер және қ – пентан және көмірсутек емес: азот, сутек – ХЛ – 4
зауыт хроматографиясында жүргізіледі. Хроматограф схемасы бірінші суретте
көрсетілген. Қозғалғыш инертті газ гелий, азот 1 – ші балоннан, жоғары
қысыммен (0,3 Мпа) 2 – ші қысым редукторы көмегімен 3 – ші активтелген
көмір толтырылған елегішке беріледі. Елегіште қозғағыш газ ылғалдан,
органикалық қосылыстардан тазаланады. Елегіштен 4 – ші кіші редуктор қысымы
көмегімен, зерттелетін затты енгізу бөлігі 7 арқылы 8 – ші
хроматографиялық колонналарға келіп түседі. Қозғағыш газдың жылдамдығы
ротанеметрмен өлшенеді. Хроматографиялық колонналар бір – біріне қосып
жалғайтын 9 – шы кранмен жабдықталған. Колонналардан газ 6 – шы
каторометрдің жұмыс камерасына келіп түседі, соңында атомосфераға
тасталады. Хроматографиялық колонналар 10 – шы термостаттың ішінде
орналасқан. Детектор өзіжазғыш потенциометр ЭПП – 09 жалғанған. Сутегі,
оттегі, азотты анықтау үшін адсорбциялық газ хроматографисын қоланады. Бұл
үшін бір колонка L = 2 м., d = 4 мм. , адсорбент ретінде Са А,
түйіршіктері 0,5 – 0,25 мм. молекулалық елегіш салынады. Молекулалық
елегіш алдын – ала 300 0С – та вакуумде регенерация жасалынады.
Көміртсутек газдары екінші колонкада, газ – сұйық хроматография
әдісімен зерттеледі, қозғалмайтын фаза болып қатты затқа жағылған вазелин
немесе динонилфталат салынады. Бұл колонканың ұзындығы 6м, ішкі диаметрі 4
мм. Зерттелетін газ қоспасы шприцпен қозғағыш газдың ағынына резина тығыны
арқылы 7 – ші дозаторға беріледі. Хроматорграфиялық колоннадан бөлінген газ
қоспасы 6 – шы детектордың жұмыс камерасына беріледі. Детектор ретінде
каторометр қолданылады. Ол қоспаның құрағыштарына байланысты патенциолдар
айырмашылығын өлшейді. Каторометрдің а және б камераларынан таза қозғағыш
инертті газ өткенде қызатын қылдардың ортасының жылу өткізгіштігі бірдей
болады олардың кедергісі мен температурасы бірдей болады. Потенциометр ноль
сызығын көрсетеді. Егер қозғағыш газдармен бірге ол газдан жылу
өткізгіштігі бөлек зерттелетін газдың онда қызатын қылдарының температурасы
мен кедергісі б камерасында өзгереді. Бұның нәтижесінде потенциометр
қағазға жазып алатын потенциолдар айырымы пайда болады.
Бөлінетін қоспа құрағыштарының санына және мөлшеріне байланысты,
детектордың белгілер қисық сызығы – хроматограмма деп аталады. 3– ші
суретте бөлінентін қоспаның бір құрағышына сәкес келетін хроматографиялық
шың көрсетілген. Шыңның ең биік төбесінен нөл сызығына тік түсірілген сызық
шыңның h биіктігі деп аталады. Шыңның контурының биіктігінің
ортасындағы ара – қашықтық шыңның μ
жалпақтығы немесе ені болып келеді.
Шыңның сапалық салыстырылуы жеке газдардың хроматографиялық
колонналарды асталуының белгілі – бір уақтысна байланысты жүргізіледі. Ол
уақыт газды енгізгеннен бастап, хроматограмма шыңының ең биік нүктесі
шыққанға дейінгі уақытпен анықталады. 3 – ші суретте хроматографиялық
шыңның шығу уақтысы АВ кестесіне сәйкес келеді. Ол мм см. немесе
секундпен өлшенеді.
Талдау нәтижесін есептеу әдісі
Алынған хроматограмма бойынша зерттелетін газ қоспасының құрамын ішкі
қалыптастыру әдісімен К жылуөткізгіштікке түзетк коэффициентін ескеріп,
есептейді. К – түзету коэффициенті № 2 – ші кестеде берілген.
Әр құрағыштың ауданы мен формуласы есептеледі:
S1= h1· μ0.5· R1 - - - - - - - -
- -
S1= h2· μ0.5· R2 ∑S = S1 + S2 + S3 + S4 + ... ... ... .. + Sп
S1= h3· μ0.5· R3
мұндағы: S – аудан, мм;
μ0.5 – шыңның биіктігінің жартысындағы жалпақтық, мм;
К - әр құрағыштың өзіне сәйкес жылуөткізгіштікке түзету
коэффициенті;
Ескерту: Шыңның көлемі потенциометр қағазына симаған жағдайда масштабқа
қойып есептейді.
Барлық шыңның көлемі 100 % - ке тең етіп алынады. Әр құрағыштың
мөлшері мына формуламен есептеледі:
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Бірінші шыңда метанан басқа О2, N2 + Н2 ауа болғандықтан молекулалық
елегіші бар колонкада анықталады. О2, N2, Н2 мөлшері алынып тасталады.
Прибордың ең үлкен сезгіштігі – 1 ( 10 -3. Хроматограмма есептеу 1 ( 10 -2
дәлдігімен ескептеледі.
Зертханалық жұмыстың есеп жоспары
1. Бұл жұмысты орындау кезінде студенттер ХЛ – 4 хроматограмманың схемасы
мен жұмыс істеу мәнісімен танысу керек.
2. Каталитикалық крекинг қондырғысынан шыққан газ қоспасын зерттеу
керек. Белгілі бір құрағыштың ұсталу уақтысына қарап, алынған
хроматограмманың газ құрағыштарының құрамы анықталады.
3. Құрамы белгілі газдың ұсталу уақтысын анықтап, дәптердеге кестеге
жазады.
4. Анықталған газ құрағыштарының мөлшерін 2 – ші және 3 – ші кестеге
қарап есептеледі.
Кесте 1 Қолан жасалған және анықталған газ қоспалардың құрағыштарының
ұсталу уақтысы. (салыстыру)
№ Құрағыштар Қолдан жасалған газ Анықталған газ
қоспасы қоспасы
1. О2
2. N2
3. СН4
4. С2Н6
5. С2Н4
6. -
7. -
Жылу өткізгіштікке түзету коэффициенті К әр түрлі құрағыштар мен алып
жүргіш газдарға.
Кесте 2 Жылу өткізгіштікке түзету коэффициентін К әр түрлі құрағыштар мен
алып жүргіш газдарға
№ Құрағыштар Алып жүргіш газдар
Не N2
1. О2 2,13 -
2. N2 2,02 -
3. СН4 2,33 -
4. С2Н6 1,67 5,03
5. С2Н4 1,77 5,00
6. С3Н8 1,70 1,50
7. С3Н6 1,37 1,43
8. изо – С4Н10 1,03 1,03
9. қ- С4Н10 1,00 1,00
10.бутен – 1 1,04 0,91
11.изобутен 1,04 0,91
12.транс – бутен 1,00 0,83
13.цис - бутен 1,00 0,83
Құрағыштар хроматограммада шығу ретімен берілген
Кесте 3
Анықталатын құрағыштар
этан пропан пропилен
Шыңның биіктігі h
Шыңның жалпақтығы
μ0.5
Шыңның ауданы S
Жалпы аудан ( S
Қоспаның құрамы
көлемдік (
Тексеру сұрақтары:
1. Газ – абсорбциялық және газ – сұйықтық хроматографияларына анықтама
беріңдер ?
2. Хроматограммада құрағыштардың ұсталу уақтысын анықтаңыздар
3. О2, N2, СН4,С2Н6, С2Н4,С3Н8,С3Н6, С4Н10 – қоспасын бөлу үшін қандай
әдістерді қолдандыңыз және неге ?
4. Қозғалмайтын сұйықты фаза дегеніміз не ?
5. Хроматограмма деген не ?
6. Хроматографиялық шыңдарда қоспа құрағыштарын анықтау
7. Хроматограмманың құрағыштарының мөлшерін анықтау
8. Хроматографиялық шыңның инверсиясы қандай жағдайда болады.
№2 Зертханалық жұмыс
ГАЗДАРДЫ АБСОРБЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ АДСОРБЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРМЕН КЕПТІРУ ЖӘНЕ ТАЗАЛАУ
Әдіс 900 – 950 0С кезінде ауа ағынында мұнай өнімінің өлшеп алынған аз
мөлшерін кварц құбырында жағып, пайда болған көміртегі тотығын дистилденген
сумен сіңіріп алуға негізделген.
СО2 + Н2О ( Н2СО3
Реактивтер:
Мұнай шикізаты
Дистилденген су
Әк сұйығы (СаОН2)
Суретте көрсетілгендей құралды жинайды, кварц құбырының бос қалған ұшын
тығынмен бекітеді және барлық жүйені саңылаусыздыққа тексереді. Ол үшін
кран жабық тұрған кезінде жуғыш ыдысқа тығатын құбырға дейін ағынды су
қысым – сорапты қосады. Егер жүйе саңылаусыз болса, онда не абсорберде, не
жуғыш склянкаларда ауаның көпіршіктеніп, бүлкілдеуі болмайды.
Саңылаусыздыққа тексеріп болғаннан соң пешті қосады және оның ортасына
термопара орнатады.
Талдауды жүргізу реті
Жағылатын мұнай шикізатын форфорлы стандартты қайықшаға өлшеп салады.
Дайындалған қайықшаны соңғысының пешке кіретін жағының алдынан кварцты
құбырға орналастырады. Қабылдағышты таразыда өлшеп массасын жазып алады.
Қабылдағышқа дистилденген су мен әк сұйығын өлшеп құяды және оның құбырын
пештің екінші ұшына жалғайды. Қайталап құбыр саңылауын жылдамырақ
жабадыда жүйе арқылы 500 мл минутына ауа сору жылдамдығын біркелкі
ұстай отырып қысым сорапты қосады. Пеш 900 0С – қа дейін қызған кезде
қайықшаны пештің ортасына қарай жаймен жылжыта отырып жағуды бастайды.
Шикізаттың толығымен жанып болуы үшін қыздыруды 30 – 40 минут бойы
жүргізсе жеткілікті, бұдан кейін пешті алысырақ жылжытады, қысымды
айырады да, абсорберді бөліп тастайды. Соңынан суы бар қабылдағышты
жүйеден бөліп алып, оны таразыда қайта өлшейді де айырымын жазып алады.
Көміртегі тотығының массалық үлесін төмендегі формула көмегімен
анықтайды:
Х ( G1 - G2 ( 100
мұндағы: G1 – сынаманың алғашқы салмағы, гр.
G2 – сынаманың тәжірибеден кейінгі салмағы, гр.
Бақылау сұрақтары:
1. Абсорбция дегеніміз не ?
2. Химиялық абсорция дегеніміз не ?
3. Физикалық абсорбция дегеніміз не ?
4. Газ құрамындағы түрлі газдарды судан бөлек қандай сұйықтықтармен бөліп
алуға болады ?
5. Көміртегі тотығын су көмегімен бөліп алу қандай
құбылысқа негізделген ?
№3 Зертханалық жұмыс
ГАЗОКОНДЕНСАТТЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ КҮКІРТТІ ҚОСЫЛЫСТАРДЫ ШЫРАҚ ӘДІСІМЕН АНЫҚТАУ
Бұл әдіс жеңіл мұнай өнімдеріне бу серпімділігі 700 мл. сын. бағ. Және
мұнай майларына кинематикалық тұтқырлығы 22 мм2 сек. аспайтын
100 0С – та, күкірт қосындыларын анықтауға арналған. Әдістің мәнісі мұнай
өнімін таза күйінде немесе еріткішпен араластырып жағып, одан пайда
болған күкіртті ангидритті көмірқышқылды натрий ертіндісімен сіңіру,
содан кейін оны тұз қышқылымен титрлеу.
1. Аппарат, реактив және материалдар.
1.1. Күкірт қосындысын анықтауға арналған аппарат МЕСТ ОС немесе ОСУ
типтес техникалық шыны ыдыстар МЕСТ бойынша 10, 25 және 50 мл.
бюреткалар, пипеткалар, шыны пробиркалар МЕСТ бойынша резіңке грушасы
жуғыш, вакуум сорабы, электр қыздырғыш, су моншасы, тұз қышқылы, МЕСТ
бойынша 0,3 ( -ті 0,05 Н құрғақ көмірқышқылы натрий ертіндісі, мақта –
қағаз пілтесі, қайта айдалған су.
2. Сынаққа дайындық
2.1. Күкіртті анықтау ауасы таза, ауа қозғалысы жоқ бөлмеде жүргізілуі
тиіс. Және де ол бөлмеде күкірт қосындыларымен басқа жұмыстар жүргізілуі
тиіс.
2.2. Аппаратты құрастырудың алдында, егер ол алдында қолданылып, ысталған
болса, оны хром қоспасымен жуып, сонан соң сумен тазалапжуып қышқылмен
тазаланған метилоранжбен тексереді және дистилденген сумен шаю керек.
2.3. Лампаны және пілтені эфирмен немесе бензинмен жуып кептіріп қояды.
Шырақа пілтені шыны түтік арқылы өткізіп салады. Пілтенің астынғы ұшын
шырақтың астына айналдырып салу керек. Ұшын пілте түтігі деңгейінде кесіп
қақпақпен жауып қою керек.
2.4. Түтіндемей толық жанатын мұнай өнім дерін бензинді еріткішсіз
жағады. Түтіндеп толық жанбайтын мұнай өнімдерін еріткішпен спиртпен,
ацетонмен араластырады.
2.5. Шырақтарды сыналатын мұнай өнімдерімен толтыру.
2.5.1. Еріткішсіз жағу кезінде мұнай өнімдерін келесі мөлшерде құяды:
4 – 5 мл. ұшақ бензин немесе оның құрағышы;
2 – 3 мл. керосин және дизель жанармайы;
Лампаларды жауып өлшейді.
2.5.2. Еріткішпен жағу кезінде мұнай өнімдерін және еріткішті төмендегі
кесте бойынша құяды.
Мұнай өнімдерінің аты Мөлшері Мұнай өнімі мен
еріткіштің
қатынасы
1. Автобензин және оның 1 – 3 1(1, 2(1, 3(1
құрағыштары
2. Дизель жанармайы 0,9 – 1,0 3(1
3. Кинематикалық тұқырлығы
100 0С – қа және 10 мм2 сек.
асатын майлар 0,9 – 1,0 7(1
4. Кинематикалық тұқырлығы
100 0С – қа және 10 мм2 сек.
дейінгі майлар 2( 2,3 3(1
Шырақты какпақпен жауып, салмағын өлшеп еріткіш қосады
жоғарыдағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz