Кіші жүздегі хан билігінің жойылуы

Жоспар
Кіріспе

1 Орта жүздегі хан билігінің жойылуы
2 Ішкі Ордада хандық билікті жою

Орта жүздегі хан билігінің жойылуы Кіші жүзде тап осылай әрекет жасауды әлдеқайда жеңілдетті. Бұл кезде Кіші жүз сұлтандарының арасындағы алауыздық әлі тоқтаған жоқ еді. Хан билігі әлсіреп, қол астындағы халық арасында беделінен айырылып тынған болатын.1822 жылы Орынбор өлкесінің губернаторы П.К. Эссен Ресей астанасына «Орынбор қырғыздары (қазақтары) жөніндегі жарғының»жобасын жөнелтті.
Бұл кезде Кіші жүзде Шерғазы әлі де хан болып тұрған еді. Қазақтардың шекара шебіне және Орынбор өлкесінің ішкі округтарына шабуыл жасауы жиі-жиі қайталанумен болды. Орынбор өлкесінің бастығы ұсынған жобатолықтыра түсу үшін Азия комитетіне қайтадан жіберілді. Жарғының түпкілікті жобасын Ресей патшасы I Александр 1824 жылы көктемде біржолата бекітті. Шерғазы хан Орынборға шақыртып алынды. Оған ғұмырының ақырына дейін ай сайын жалақы төленіп тұратын болды. Сөйтіп Кіші жүздегі хан билігі де жойылды.
Бұл реформа бойынша Кіші жүз аумағы Жайықтың сырт жағындағы үш округқа бөлінді. 1828 жылы ондағы әкімшілік бірліктерінің аттары өзгертіліп, Батыс, Орта және Шығыс округтары деп аталды. Кіші жүздегі өкімет билігі Орынбор губернаторына тікелей бағынатын басқарушы-сұлтандардың қолына көшті.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Кіші жүздегі хан билігінің жойылуы
Орта жүздегі хан билігінің жойылуы Кіші жүзде тап осылай әрекет жасауды
әлдеқайда жеңілдетті. Бұл кезде Кіші жүз сұлтандарының арасындағы алауыздық
әлі тоқтаған жоқ еді. Хан билігі әлсіреп, қол астындағы халық арасында
беделінен айырылып тынған болатын.1822 жылы Орынбор өлкесінің
губернаторы П.К. Эссен Ресей астанасына Орынбор қырғыздары (қазақтары)
жөніндегі жарғыныңжобасын жөнелтті.
Бұл кезде Кіші жүзде Шерғазы әлі де хан болып тұрған еді. Қазақтардың
шекара шебіне және Орынбор өлкесінің ішкі округтарына шабуыл жасауы жиі-жиі
қайталанумен болды. Орынбор өлкесінің бастығы ұсынған жобатолықтыра түсу
үшін Азия комитетіне қайтадан жіберілді. Жарғының түпкілікті жобасын Ресей
патшасы I Александр 1824 жылы көктемде біржолата бекітті. Шерғазы хан
Орынборға шақыртып алынды. Оған ғұмырының ақырына дейін ай сайын жалақы
төленіп тұратын болды. Сөйтіп Кіші жүздегі хан билігі де жойылды.
Бұл реформа бойынша Кіші жүз аумағы Жайықтың сырт жағындағы үш округқа
бөлінді. 1828 жылы ондағы әкімшілік бірліктерінің аттары өзгертіліп, Батыс,
Орта және Шығыс округтары деп аталды. Кіші жүздегі өкімет билігі Орынбор
губернаторына тікелей бағынатын басқарушы-сұлтандардың қолына көшті.
Басқарушы-сұлтандарға казактардың жасақтары да бағындырылды. Ондай
жасақтардың әрқайсысында 100-ден 200-ге дейін адам болды. Басқарушы-
сұлтандар казак станицаларында және шекара шебіндегі бекіністерде тұратын
болып белгіленді. Мұның өзі олардың патша үкіметіне тәуелді болуын күшейте
түсті. Басқарушы-сұлтандардың атқаратын негізгі қызметі өздеріне қарайтын
халықты тәртіп сақтайтын және патша үкіметіне әрқаиіан адал әрі
айтқанын екі етпейтін бағыныста болатындай етіп ұстау еді. Кіші жүздегі
ауыл старшындарынан бастап, баскарушы сұлтандарға дейінгі барлық лауазымды
тұлғаларды Орынбор губернаторының өзі тағайындайтын болды. Сайлау
жүйесі жойылды.

Сол бір сормаңдай оқиғаны қанша рет еске алып, қанша рет толғансаң да
көптік етпейді. Өйткені, Ұялыдағы жанжал мен Қаройдағы қараулыққа дейін,
бір мүшел ғұмырға созылып, бүкіл өлкені діңкелеткен сол бір дүрбелеңнің қыр-
сыры уақыт өткен сайын айқындалып, ойланған сайын ойсырата түспекші. Халық
маңдайындағы сор мен қоғам бойындағы қырсықтың түптөркіндеріне қанықтыра
түспекші. Оның бойында танданып таңдай қағатындай ештеңе жоқ еді де, өткен
мен бүгін туралы таусыла ойланып, тағылым алар тұстар көп еді. Оның
әлеуметтік сипатына сол тұстағы көлденең көздер көп сұқтанды. Әркім өз
дүрбісімен үңіліп, өз кекірегімен тебіренді. Алыс Батыс пен Таяу Шығыс,
әсіресе, мұсылман дүниесі оған көбірек көңіл бөлді. Алыс Батыс оның
іргедегі Ресейдің Орта Азия мен одан арғы Шығысқа өңмеңдеуін белгілі бір
кезеңге дейін бөгесін бола тұрғанын қалады. Таяу Шығыс, әсіресе, мұсылман
дүниесі әлгіндей мақсатқа дін арқылы ұмтылатын ғазауат пен күллі кәпірлер
дүниесіне кезекті соққы беретін жиһатқа - дін соғысына айналғанын тіледі.
Оған жеткілікті алғы шарттар бар деп ойлады. Оқиға әуелден исламның
оппозициялық ағымдары үстемдік құрған кеңістікте жүріп жатты. Ол кездегі
исламның халифі атанып отырған түрік сұлтанының бұрынғы аумақтарына шектес
жайлайтын тегі мен мәдениеті жағынан туыстас халықтың арасында болып жатты.
Сондықтан, шығыста Мұхамбет пайғамбарымның өзі исламның басты қорғаны
болатын түрік деген халық бар, ендігі пайғамбар содан шығады деп кетіпті
дейтін қисынды желеулетіп, түрік сұлтанының бүкіл мұсылман дүниесін
біріктіріп, кезекті исламдық дәуірлеу жолында бастамақ күресімен ұштасады
деп дәметкен күштер де көп болды. Исатай көтерілісіне ондай пиғылдың
қайдан, қалай өрістеуіне қандай тарихи негіз болғанына жоғарыда
тоқталғанбыз. Ондай ықпал үстемдік құрды деп айту ақиқатпен қандай
сыйыспаса, ондай ықпал атымен болмады деп айту да сондай сыйыспас еді.
Сондықтан да, патша әкімшілігі аймақтағы әр молданы есепке алып, басына
сәлде ораған әр діндардан әзірейіл көргендей шошынды. Хиуаға тезірек жетіп
алуға тырысуы оның тек транзиттік маңызына ғана емес, әлгіндей исламдық
қауіп ошағы болғандығына да байланысты еді. Алайда, Нарындағы қозғалыста
ислам факторы анау айтқандай бой көрсете алмады. Кавказ тараптан болуы
мүмкін ықпалды таулықтардың ғазауатына әскери тойтарыс берілуі бөгеп қалды.
Оның үстіне, ол тараптағы үстем мазғаптар мен қазақтарға дәстүрлі болып
кеткен мазғаптың өзара ықпалдастығы әлсіз еді. Еділ бойы, Орал таулары
арқылы тарайтын діни ықпалды аталмыш аймақтардың қазақ даласынан бұрын
отарлануы салдарынан патша саясаты әлдеқашан өзіне оңтайландырып алып еді.
Хиуаны агрессиялық жолмен басып алу Ресейдің Шығысқа және оңтүстікке
бағытталған барша саяси мақсаттарының негізгі көпірі болып табылатын қазақ
далаларын қалған ислам орталықтарынан атымен аулақтатып тастайтын еді.
Шоқан Уәлиханов байқаған қазақтарда діни сыйымсыздық мінездің байкалмауында
осындай себептер бар еді. Ішкі Орда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.