Үстеме шығындар

«» пәнінен

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Үстеме шығындар»

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

І. Үстеме шығындар туралы жалпы түсінік

1. 1. Үстеме шығыстардың жалпы сипаттамасы және құрамы . . . 5

1. 2. Үстеме шығыстардың есебі . . . 6

1. 3. Үстеме шығыстарды бөліп тарату . . . 7

1. 4. Үстеме шығыстарды басқару есебі . . . 12

ІІ. Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебін талдау

2. 1 Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебі . . . 18

2. 2 Кәсіпорындағы үстеме шығындарды орналастыру қажеттілігі . . . 23

2. 3. Кәсіпорындағы үстеме шығындарды есепке алуды жетілдіру жолдары. . 27

Қорытынды . . . 31

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 32

Кіріспе

“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған жағдайда ғана iстей аламыз” деп Елбасымыз Жолдауында ерекше атап өттi.

ҚР бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады.

Осыған байланысты отандық өнеркәсіпорындарының экономикалық өнімділігі төмен, яғни өндірістік және экономикалық шығындары жоғары. Егер өндіріс көлемінің өсуі шығындардың одан да жоғары қарқынмен өс-уін қамтамасыз етеді.

Шығындар деп тек қарапайым шығындар емес, нарықта құн формасын алған ресурстар шығындары аталады. Шығындар деген, нәтижесінде өнім өндіріп өткізілген өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі. Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары бар:

Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табыла-ды. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді және өндіріс шығындары экономика-лық және бухгалтерлік болып бөлінеді. Бухгалтерлік шығынға - өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығын-дары жатады. Бұл жағдайда факторлар сатып алынған бағамен бағаланады. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статисткалық есеп беруде өнімнің өзіндік құны түрін алады.

Бұл тақырыптың өзектiлiгi ел экономикасының тұрақтылығының негiзi болып табылатын отандық өнеркәсiптердiң рыноктық жағдайда бәсекеге қабiлеттiлiгi ең бiрiншi сол өндiрiстiң капитал деңгейiне байланысты болып келедi. Ал осы өндірістің дамуындағы шығындарды барынша азайтып, эко-номикалық шығындарды толық зерттеп, олардың іске асуын уақтылы қар-жымен қамтамасыз ету, максималды экономикалық пайдаға қол жеткізу маңыздылығы болып табылады.

Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді.

Кәсіпорын үстеме шығыстарының есебін жүргізуде келесідей мәселелер-ді шешеді:

• Негізгі үстеме шығыстардың пайда болу көздерін анықтау;
• шығындарды азайту себептерін анықтау;
• Үстеме шығыстардың сметасы мен бюджетін жасау үшін негізгі көрсет-кіштерді анықтау;
• Үстеме шығыстардың динамикасын бақылау;

Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:

1. Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;

2. Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;

3. Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау;

Үстеме шығыстарды басқару есебін бақылаудың бір нұсқасы АВС-талдау бойынша жүргізіледі. Бұл әдіс неғұрлым қарапайым, әрі жеңіл. АВС-талдау әдісі үстеме шығыстарды таратуда келесі принципке сүйенеді: шығындардың пайда болу көздерінің аз ғана мөлшері салыстырмалы түрдегі шығындар құнының көптігін көрсетеді. Үстеме шығыстармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:

-шығыстарды тікелей және үстеме шығыстарға бөлу - бұл әр кезде оңай бола бермейді, себебі шығыстардың кейбір түрі тікелей және жанама шығыстарға жатады.

-үстеме шығыстар тұрақты болып келеді;

-шығындарды ақырғы өнім арасында дұрыс бөліп тарату.

Үстеме шығыстарға өндірісті басқару, қызмет көрсету және ұйымдастыру шығыстары жатады.

Курстық жұмыстың мақсаты: Үстеме шығындар құрылымының экономикалық теориясын зерттей отырып шаруашылық субъектідегі үстеме шығындар есебін талдау.

Курстық жұмыстың міндеті:

-жалпы шығындар теориясы мен олардың экономикалық мазмұнына, түрлеріне тоқтала отырып, олардың ерекшеліктерін анықтау; шығындарды төмендету жолдарын қарастыру; үстеме шығындар есебін талдау; үстеме шығындарды орналастыру қажеттілігі мен оларды бөлудің әдісін зерттеу, осы курстық жұмысты орындаудың басты міндеттеріне жатады.

Зерттеу жұмысының объектісі: үстеме шығындар

Зерттеу жұмысының мәні: кәсіпорындағы үстеме шығындар және оларды арттыру жолдары.

Зерттеу жұмысының құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І. Үстеме шығындар туралы жалпы түсінік

1. 1. Үстеме шығыстардың жалпы сипаттамасы және құрамы

Үстеме шығыстар - негізгі және көмекші цехтардың жұмыстарын ұйымдастыру шығыстары, сондай-ақ өндіріске қызмет көрсетумен байланыс-ты шығыстар. Үстеме шығыстарды бөлудің негізгі бағыттары:

• ақырғы өнімнің нақты құнын анықтау;
• қолданылған ресурстарды бөлу;
• жұмыскерлердің шығындарын қысқарту;
• сыртқы пайдаланушылар үшін шығыстар мен кірістерді салыстыру;

Үстеме шығыстармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:

-шығыстарды тікелей және үстеме шығыстарға бөлу - бұл әр кезде

оңай бола бермейді, себебі шығыстардың кейбір түрі тікелей және жана-ма шығыстарға жатады.

-үстеме шығыстар тұрақты болып келеді;

-шығындарды ақырғы өнім арасында дұрыс бөліп тарату.

Үстеме шығыстарға өндірісті басқару, қызмет көрсету және ұйымдас-тыру шығыстары жатады. Бірінші кезекте олар мыналармен байланысты:

-аналитикалық шоттардың шығындар түрімен (жал төлемі, қызмет көр-сету, еңбекақы) ;

-бақыланатын шығындар орталығымен (өндірістік цех) ;

Үстеме шығыстар құрамына мыналар кіреді:

• Жалпы өндірістік шығыстар - өндірістік жабдықтарды пайдалану және

күтіп ұстау шығыстары;

• Өндірістік қажеттерге пайдаланылатын қосымша материалдардың барлық

түрлері;

• Жұмысшылардың еңбекақысы. Цех персоналына, өндірістік құрал

жыбдықтарға қызмет көрсететін жұмыскерлерге есептелген еңбекақы;

• Еңбекақыдан аударымдар;
• Негізгі құралдарды жөндеу. Бұл шығындар түріне жалпы өндірістік

мақсатқа арналған өндіріс құрал-жабдықтары мен негізгі құралдарды жөндеу шығыстары кіреді.

• Негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтердің

амортизациясы;

• Коммуналдық қызметтер. Бұл шығыстарға жалпы өндірістік мақсаттарға

арналған негізгі құралдар мен өндірістік құрал-жабдықтардың жұмыс істеуі үшін тұтынылған электр қуатының, судың, жылудың, т. б. құны кіреді.

• Жалгерлік ақы - өндірісте қолданылатын негізгі құралдарды жалдау

бойынша төленетін жалгарлік ақы сомасы;

• Өзге де шығыстар.

Өндірістік шығындардың синтетикалық есебі 8410 “Үстеме шығыстар” шотында жүргізіледі. Бұл активті жинақтаушы, таратушы шот болып сана-лады. Бұл шоттың құрамында мынадай шоттар ашылады: 8410/ ₁ - “Негізгі өндрістің үстеме шығыстары”, 8410/ ₂ - “Көмекші өндірістің үстеме шығыс-тары. ”

Өндірістік үстеме шығыстар - бұл өндірісті басқару, қызмет көрсету, ұйымдастыру шығыстары. Олар бөлімше, цех, өндіріс сияқты өндірістік буындарда пайда болады. Бұл шығындардың арналымы, сипаты және функ-ционалдық ролі өндіріспен байланысты. Жалпы өндірістік үстеме шығыстар кешенді баптардан тұрады және есепті мерзім соңында өнім түрлері бойын-ша, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс бойынша бөліп таратылады.

1. 2. Үстеме шығыстардың есебі

Өндірістік үстеме шығыстар - бұл өндірісті басқару, қызмет көрсету, ұйымдастыру шығыстары. Олар бөлімше, цех, өндіріс сияқты өндірістік буындарда пайда болады. Бұл шығындардың арналымы, сипаты және функционалдық ролі өндіріспен байланысты. Жалпы өндірістік үстеме шығыстар кешенді баптардан тұрады және есепті мерзім соңында өнім түрлері бойынша, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс бойынша бөліп тара-тылады. Жалпы өндірістік үстеме шығыстар 8410 “Үстеме шығыстар” шо-тында есептеледі. Субсчет 8410/ ₃ - “Жалпы өндірістік шығыстар” шоты. Сонымен қатар 8410 шотына бірнеше транзиттік шоттар ашылады:

8411 - “Материалдар”

8412 - “Цех персоналының еңбекақысы”

8413 - “Еңбекақыдан аударымдар”

8414 - “Негізгі құралдарды жөндеу”

8415 - “Негізгі құралдардың тозуы”

8416 - “Коммуналдық қызметтер”

8417 - “Жалгерлік ақы”

8418 - “Өзгелер”

№2 “Қорлар” ХҚЕС бойынша үстеме шығыстар екі түрге бөлінеді:

• Тұрақты өндірістік үстеме шығыстар
• Айнымалы өндірістік үстеме шығыстар.

Тұрақты өндірістік үстеме шығыстар өңдеу бойынша шығыстарға бөлу және өндірістік қуаттылықтың қалыпты өнімдеріне негізделеді және бұл шығыстар өнім көлеміне байланысты емес. Өндіріс көлемі өзгерсе де, тұрақ-ты өндірістік үстеме шығыстар өзгерусіз болып қалады. Бұл шығыстарға мыналар жатады:

• Негізгі қорлардың амортизациясы,
• Ғимараттар мен жабдықтарға есептелген амортизация;
• Өндірістік басқару шығындары;
• Айнымалы өндірістік үстеме шығыстар өндіріс көлеміне тікелей байланысты, тәуелді болатын өндірістік шығыстар. Бұларға жалпы өндірістік қажеттерге жұмсалатын материалдар және цех персоналының еңбекақысы жатады.

Жалпы өндірістік шығыстарды бөліп тарату белгілі бөлу базасы негізін-де жүзеге асырылады. Отандық тәжірибеде мынадай бөлу базалары қолданы-лады:

1. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы;

2. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы мен өндірістік құрал

жабдықтарды күтіп ұстау және пайдалану шығындары;

3. Өнімнің, жұмыстың, қызметтің цехтық өзіндік құны.

Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарда өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және пайдалагу шығыстарының ерекше түрдегі есебі қажет. Бұл шығыстарды 8410 - “Үстеме шығыстар” шоты құрамында “Өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және пайдалану бойынша шығыстар” атты субшот ашылады. Өндірістік құрал жабдықтарды пайдалану және ұстап тұру шығындарына мыналар жатады:

• Жанар-жағармайлардың құны;
• Өндірістік құрал-жабдықтың тозуы;
• Өндірістік құрал-жабдықтарды ағымдағы жөндеуден өткізу;
• Жабдықтарды күтіп ұстайтын, жүргізетін жұмысшылардың еңбекақысы;
• Еңбекақыдан аударымдар;
• Электр қуаты, бу мен судың құны;
• Көмекші өндірістің қызметі;
• Басқа да шығыстар.

1. 3. Үстеме шығыстарды бөліп тарату

Шығын тасымалдаушылар - шығындар деңгейіне әсер ететін себептер, олар оң және кері әсер етуі мүмкін. Шығын тасымалдаушылар шығындар көлеміне әсер етеді және олар үстеме шығыстарды ақырғы өнім арасында бөлуге бағытталған. Шығын тасымалдаушылардың көп кездесетін түрлері:

• Өндірілген өнім көлемі
• Жұмыс - сағат
• Машина - сағат
• Бастапқы шығындар
• Материалдық шығындар
• Еңбек шығындары

Пропорционалды, пропорционалды емес бөліп тарату.

Тарату әдістерінің барлығы дерлік үстеме шығыстардың пропорцио-налды және прпорционалды емес тарату әдістеріне бөлінеді.

Кәсіпорында қалыптасқан шығындардың нақты деректері негізінде шығындардың әр түрі бойынша шығын тасымалдаушылар мен үстеме шығыстарды тарату коэффициенттері анықталады. Бұл коэффициент тара-туға негізделген шығындардың жалпы сомасын тасымалдаушы ретінде алынған соммалық факторға бөлу арқылы анықталады. Бұл коэффициент үстеме шығыстарды пропорционалды бөліп тарату үшін қолданылады.

Мысал А - Кеңсе заттары.

Компания кеңсе заттарына (қағазды қоса алғанда) айына 1 200 мың теңге шығын жұмсайды. Компанияда екі бөлімше бар, олардың компания табысындағы үлестері 30% және 70%.

Мысал Б. - Жал төлемі.

Жал төлемі көлемге байланысты бөліп таратылады.

Жал бойынша шығыстар (мың тг. ) 6 000

1 м ² кеткен жалдау бойынша шығыстар 24

Аудан (м2) 250

Компанияның 1-ші бөлімшесі 200 м2 ауданды, ал 2-ші бөлімшесі 50 м2 ауданды алып жатыр. Жал бойынша шығыстарды тарату төмендегідей бола-ды.

Бөліп таратудың әр түрлі коэффициенттерін қолдану мысалдары.

Дәрі шығаратын кәсіпорынның 31-ақпанға жасалған бухгалтерлік жазу-лары:

Үстеме шығыстарды бөліп таратудың алты коэффициентін қарастыра-мыз. Жалпы өндіріс көлемі 50 000 бірлік болғанда 3 000 бірлікке жұмсалатын үстеме шығыстарды бөліп тарату. Бұл партияға материалдық шығндар 5 000 мың тг., еңбек шығындары 6 000 мың тг., (1 сағ. -2000 тг. ), машина сағат - 500.

Үстеме шығыстарды бөліп тарату алгоритмі

Компания өнімнің бір түрін шығарады, бұл компанияда екі өндірістік цех бар: Құрылыс цехы, өңдеу цехы. Компанияда сондай-ақ екі қызмет көрсетуші бөлімше бар: қойма және әкімшілік. Бұл цехтар мен бөлімшелер бір ғимаратта орналасқан. Компания келесі қаржылық жылдың бюджетіне мынадай шығындарды жатқызады:

Келесі ақпараттар берілген:

Өндірістік емес бөлімшелердің шығыстарын келесі түрде бөліп таратуға болады:

Әкімшілік: Жұмысшылырдың барлық сандары негізінде бөлімшелер-дің/цехтардың арасында;

Қойма: 80%-құрылыс цехы, 20%-өңдеу цехы.

А. Үстеме шығыстарды шығындар орталығы бойынша бөлу:

Шығын тасымалдаушылардың негізгі топтарын анықтаймыз:

Бөлу коэффициенттерін анықтаймыз:

Бөлу коэффициенттеріне қатысты үстеме шығыстарды жауапкершілік орталықтарына байланысты бөлеміз:

В. Қызмет көрсетуші бөлімшелердің үстеме шығыстарын бөліп тарату:

С. Үстеме шығыстарды нормаларына байланысты бөліп тарату:

D. Үстеме шығыстарды бөлу кезіндегі жетіспеушілік немесе артықшылық.

Үстеме шығыстардың нақты бөлінуін анықтаймыз, құрылыс цехы үшін нақты үстеме шығыстар 531 500-ді құрады, өңдеу цехы үшін - 359 500 тг. құрады; нақты істелген жұмыс сағаты құрылыс цехы үшін-11 000 машина сағат, өңдеу цехы үшін 46 000 жұмыс сағат.

Бұл мысалдан есеп жүйесіндегі үстеме шығыстарды бөлу, бөліп тарату, қайта бөлу алгоритмдерін көруге болады.

1. 4. Үстеме шығыстарды басқару есебі

Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді. Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:

1. Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;

2. Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;

3. Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау;

... жалғасы

Үстеме шығындарды есепке алу мен оларды бөлудің әлемдік әдістемесі

Үстеме шығындар есебі

Өндірістік жабдықтарды пайдалану шығыстары

Үстеме шығындардың есебін ұйымдастыру

Негізгі өндіріс шығындарының есебі

Негізгі өндіріс шығындары

Үстеме шығындар есебі және құрамы

Өндірістік шығындардың аудиті

Дебет 8410 Үстеме шығыстар

Шығыс түрлері және үстеме шығыс

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс