Үстеме шығындар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Үстеме шығындар туралы жалпы түсінік
1.1.Үстеме шығыстардың жалпы сипаттамасы және құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2.Үстеме шығыстардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3.Үстеме шығыстарды бөліп тарату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.4.Үстеме шығыстарды басқару есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
ІІ. Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебін талдау
2.1 Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 Кәсіпорындағы үстеме шығындарды орналастыру қажеттілігі ... ... ... ... .23
2.3. Кәсіпорындағы үстеме шығындарды есепке алуды жетілдіру жолдары..27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
І. Үстеме шығындар туралы жалпы түсінік
1.1.Үстеме шығыстардың жалпы сипаттамасы және құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2.Үстеме шығыстардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3.Үстеме шығыстарды бөліп тарату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.4.Үстеме шығыстарды басқару есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
ІІ. Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебін талдау
2.1 Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 Кәсіпорындағы үстеме шығындарды орналастыру қажеттілігі ... ... ... ... .23
2.3. Кәсіпорындағы үстеме шығындарды есепке алуды жетілдіру жолдары..27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған жағдайда ғана iстей аламыз” деп Елбасымыз Жолдауында ерекше атап өттi.
ҚР бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады.
Осыған байланысты отандық өнеркәсіпорындарының экономикалық өнімділігі төмен, яғни өндірістік және экономикалық шығындары жоғары. Егер өндіріс көлемінің өсуі шығындардың одан да жоғары қарқынмен өс-уін қамтамасыз етеді.
Шығындар деп тек қарапайым шығындар емес, нарықта құн формасын алған ресурстар шығындары аталады. Шығындар деген, нәтижесінде өнім өндіріп өткізілген өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі. Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары бар:
Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табыла-ды. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді және өндіріс шығындары экономика-лық және бухгалтерлік болып бөлінеді. Бухгалтерлік шығынға - өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығын-дары жатады. Бұл жағдайда факторлар сатып алынған бағамен бағаланады. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статисткалық есеп беруде өнімнің өзіндік құны түрін алады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi ел экономикасының тұрақтылығының негiзi болып табылатын отандық өнеркәсiптердiң рыноктық жағдайда бәсекеге қабiлеттiлiгi ең бiрiншi сол өндiрiстiң капитал деңгейiне байланысты болып келедi. Ал осы өндірістің дамуындағы шығындарды барынша азайтып, эко-номикалық шығындарды толық зерттеп, олардың іске асуын уақтылы қар-жымен қамтамасыз ету, максималды экономикалық пайдаға қол жеткізу маңыздылығы болып табылады.
Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді.
Кәсіпорын үстеме шығыстарының есебін жүргізуде келесідей мәселелер-ді шешеді:
Негізгі үстеме шығыстардың пайда болу көздерін анықтау;
шығындарды азайту себептерін анықтау;
Үстеме шығыстардың сметасы мен бюджетін жасау үшін негізгі көрсет-кіштерді анықтау;
Үстеме шығыстардың динамикасын бақылау;
Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:
1. Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;
2. Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;
3. Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау;
Үстеме шығыстарды басқару есебін бақылаудың бір нұсқасы АВС-талдау бойынша жүргізіледі.Бұл әдіс неғұрлым қарапайым, әрі жеңіл. АВС-талдау әдісі үстеме шығыстарды таратуда келесі принципке сүйенеді: шығындардың пайда болу көздерінің аз ғана мөлшері салыстырмалы түрдегі шығындар құнының көптігін көрсетеді.Үстеме шығыстармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:
-шығыстарды тікелей және үстеме шығыстарға бөлу – бұл әр кезде оңай бола бермейді, себебі шығыстардың кейбір түрі тікелей және жанама шығыстарға жатады.
ҚР бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады.
Осыған байланысты отандық өнеркәсіпорындарының экономикалық өнімділігі төмен, яғни өндірістік және экономикалық шығындары жоғары. Егер өндіріс көлемінің өсуі шығындардың одан да жоғары қарқынмен өс-уін қамтамасыз етеді.
Шығындар деп тек қарапайым шығындар емес, нарықта құн формасын алған ресурстар шығындары аталады. Шығындар деген, нәтижесінде өнім өндіріп өткізілген өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі. Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары бар:
Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табыла-ды. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді және өндіріс шығындары экономика-лық және бухгалтерлік болып бөлінеді. Бухгалтерлік шығынға - өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығын-дары жатады. Бұл жағдайда факторлар сатып алынған бағамен бағаланады. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статисткалық есеп беруде өнімнің өзіндік құны түрін алады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi ел экономикасының тұрақтылығының негiзi болып табылатын отандық өнеркәсiптердiң рыноктық жағдайда бәсекеге қабiлеттiлiгi ең бiрiншi сол өндiрiстiң капитал деңгейiне байланысты болып келедi. Ал осы өндірістің дамуындағы шығындарды барынша азайтып, эко-номикалық шығындарды толық зерттеп, олардың іске асуын уақтылы қар-жымен қамтамасыз ету, максималды экономикалық пайдаға қол жеткізу маңыздылығы болып табылады.
Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді.
Кәсіпорын үстеме шығыстарының есебін жүргізуде келесідей мәселелер-ді шешеді:
Негізгі үстеме шығыстардың пайда болу көздерін анықтау;
шығындарды азайту себептерін анықтау;
Үстеме шығыстардың сметасы мен бюджетін жасау үшін негізгі көрсет-кіштерді анықтау;
Үстеме шығыстардың динамикасын бақылау;
Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:
1. Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;
2. Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;
3. Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау;
Үстеме шығыстарды басқару есебін бақылаудың бір нұсқасы АВС-талдау бойынша жүргізіледі.Бұл әдіс неғұрлым қарапайым, әрі жеңіл. АВС-талдау әдісі үстеме шығыстарды таратуда келесі принципке сүйенеді: шығындардың пайда болу көздерінің аз ғана мөлшері салыстырмалы түрдегі шығындар құнының көптігін көрсетеді.Үстеме шығыстармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:
-шығыстарды тікелей және үстеме шығыстарға бөлу – бұл әр кезде оңай бола бермейді, себебі шығыстардың кейбір түрі тікелей және жанама шығыстарға жатады.
1. Басқару есебі: Оқулық /Авт.:В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова, Д.А.Фурсов, С.Д.Фурсова; Т.Рысқұлов атын. қазақ экон. ун-ті.-Алматы: Экономика, 2005.- 298 б.
2. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдар // Мектеп бухгалтері-Бухгалтер школы.- 2006.- № 1.- 426
3. Бухгалтерский учет и аудит: перспективы развития в Республике Казахстан Бухгалтерлік есеп және аудит : Қазақстан Республикасындағы даму перспективалары: материалы научно-практ. конференции :г. Алматы, 16 июня 2005 г. Ч. 1 / М-во образования и науки РК; Каз. экономич. ун-т им. Т. Рыскулова; под общ. ред. А. А. Абишева.- Алматы: Экономика, 2005.- 304с.
4. Дүйсенбаев, К. Ш. ж.б. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралы / Дүйсенбаев, К. Ш., Төлегенов, Э. Т., Жұмағалиев, Ж. Г.; ред. Н. Р. Жексенбаева. - Алматы: Экономика, 2001.- 328, [4] б.: таб.
5. Кеулімжаев, Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова, Нұрадин Айыпұлы. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері оқулық.- Алматы: Экономика, 2006.- 384 б.:
6. Көкенов У.Ж., Көкенова Ф.У.Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі. Кітап 1.- Алматы: Рауан, 1992.- 316бет
7. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А.Құдайбергенов, А. Ә. Жантева.- Алматы: Экономика, 2001.- 330 б.:
8. Сәтмырзаев, А.А.Басқару есеп жүйесінде калькуляция әдістерінің кейбір мәселелері:[Экономика]// Банки Казахстана.- 2005.- N 3.- 37-43 б.
9. Сүйіндікова,А.Нарықтық экономика жағдайында басқару есебінің теория-лық және әдістемелік негіздері:// Экономика негіздері.- 2005.-N 2.- 26-29б
10. Оразтаева, З. Б. Кәсіпорында өндірісті ұйымдастыру : оқу құралы / ҚР білім және ғылым м-трлігі; С.Сейфуллин атын. Қазақ аграрлық ун-ті.- Астана: , 2003.- 94 б.
11. Назарова В.Л. Бухгалтерлік есеп: оқу құралы /ҚР білім және ғылым м-трлігі;Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық ун-ті.-Алматы; Экономика 2005 ж.
12. Бірімжаров Ә. Өндірістік бөлімшелердегі ішкі шаруашылық есеп.- Алматы: Қайнар, 1996.- 88 бет
13. Мамыров, Нұрғали Құлшыманұлы ж.б. Микроэкономика: оқу құралы / Есенғалиева, Қаламқас Сембайқызы, Тілеужанова, Манатжан Әшімқұлқызы.- бас.- Алматы: Экономика, 2004.- 420 б.:
2. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдар // Мектеп бухгалтері-Бухгалтер школы.- 2006.- № 1.- 426
3. Бухгалтерский учет и аудит: перспективы развития в Республике Казахстан Бухгалтерлік есеп және аудит : Қазақстан Республикасындағы даму перспективалары: материалы научно-практ. конференции :г. Алматы, 16 июня 2005 г. Ч. 1 / М-во образования и науки РК; Каз. экономич. ун-т им. Т. Рыскулова; под общ. ред. А. А. Абишева.- Алматы: Экономика, 2005.- 304с.
4. Дүйсенбаев, К. Ш. ж.б. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралы / Дүйсенбаев, К. Ш., Төлегенов, Э. Т., Жұмағалиев, Ж. Г.; ред. Н. Р. Жексенбаева. - Алматы: Экономика, 2001.- 328, [4] б.: таб.
5. Кеулімжаев, Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова, Нұрадин Айыпұлы. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері оқулық.- Алматы: Экономика, 2006.- 384 б.:
6. Көкенов У.Ж., Көкенова Ф.У.Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі. Кітап 1.- Алматы: Рауан, 1992.- 316бет
7. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А.Құдайбергенов, А. Ә. Жантева.- Алматы: Экономика, 2001.- 330 б.:
8. Сәтмырзаев, А.А.Басқару есеп жүйесінде калькуляция әдістерінің кейбір мәселелері:[Экономика]// Банки Казахстана.- 2005.- N 3.- 37-43 б.
9. Сүйіндікова,А.Нарықтық экономика жағдайында басқару есебінің теория-лық және әдістемелік негіздері:// Экономика негіздері.- 2005.-N 2.- 26-29б
10. Оразтаева, З. Б. Кәсіпорында өндірісті ұйымдастыру : оқу құралы / ҚР білім және ғылым м-трлігі; С.Сейфуллин атын. Қазақ аграрлық ун-ті.- Астана: , 2003.- 94 б.
11. Назарова В.Л. Бухгалтерлік есеп: оқу құралы /ҚР білім және ғылым м-трлігі;Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық ун-ті.-Алматы; Экономика 2005 ж.
12. Бірімжаров Ә. Өндірістік бөлімшелердегі ішкі шаруашылық есеп.- Алматы: Қайнар, 1996.- 88 бет
13. Мамыров, Нұрғали Құлшыманұлы ж.б. Микроэкономика: оқу құралы / Есенғалиева, Қаламқас Сембайқызы, Тілеужанова, Манатжан Әшімқұлқызы.- бас.- Алматы: Экономика, 2004.- 420 б.:
пәнінен
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Үстеме шығындар
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Үстеме шығындар туралы жалпы түсінік
1.1.Үстеме шығыстардың жалпы сипаттамасы және құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2.Үстеме шығыстардың есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3.Үстеме шығыстарды бөліп тарату ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.4.Үстеме шығыстарды басқару есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2
ІІ. Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебін талдау
2.1 Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 18
2.2 Кәсіпорындағы үстеме шығындарды орналастыру қажеттілігі ... ... ... ... .23
2.3. Кәсіпорындағы үстеме шығындарды есепке алуды жетілдіру жолдары..27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Кіріспе
"Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған жағдайда ғана iстей аламыз" деп Елбасымыз Жолдауында ерекше атап өттi.
ҚР бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады.
Осыған байланысты отандық өнеркәсіпорындарының экономикалық өнімділігі төмен, яғни өндірістік және экономикалық шығындары жоғары. Егер өндіріс көлемінің өсуі шығындардың одан да жоғары қарқынмен өс-уін қамтамасыз етеді.
Шығындар деп тек қарапайым шығындар емес, нарықта құн формасын алған ресурстар шығындары аталады. Шығындар деген, нәтижесінде өнім өндіріп өткізілген өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі. Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары бар:
Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табыла-ды. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді және өндіріс шығындары экономика-лық және бухгалтерлік болып бөлінеді. Бухгалтерлік шығынға - өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығын-дары жатады. Бұл жағдайда факторлар сатып алынған бағамен бағаланады. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статисткалық есеп беруде өнімнің өзіндік құны түрін алады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi ел экономикасының тұрақтылығының негiзi болып табылатын отандық өнеркәсiптердiң рыноктық жағдайда бәсекеге қабiлеттiлiгi ең бiрiншi сол өндiрiстiң капитал деңгейiне байланысты болып келедi. Ал осы өндірістің дамуындағы шығындарды барынша азайтып, эко-номикалық шығындарды толық зерттеп, олардың іске асуын уақтылы қар-жымен қамтамасыз ету, максималды экономикалық пайдаға қол жеткізу маңыздылығы болып табылады.
Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді.
Кәсіпорын үстеме шығыстарының есебін жүргізуде келесідей мәселелер-ді шешеді:
+ Негізгі үстеме шығыстардың пайда болу көздерін анықтау;
+ шығындарды азайту себептерін анықтау;
+ Үстеме шығыстардың сметасы мен бюджетін жасау үшін негізгі көрсет-кіштерді анықтау;
+ Үстеме шығыстардың динамикасын бақылау;
Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:
1. Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;
2. Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;
3. Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау;
Үстеме шығыстарды басқару есебін бақылаудың бір нұсқасы АВС-талдау бойынша жүргізіледі.Бұл әдіс неғұрлым қарапайым, әрі жеңіл. АВС-талдау әдісі үстеме шығыстарды таратуда келесі принципке сүйенеді: шығындардың пайда болу көздерінің аз ғана мөлшері салыстырмалы түрдегі шығындар құнының көптігін көрсетеді.Үстеме шығыстармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:
-шығыстарды тікелей және үстеме шығыстарға бөлу - бұл әр кезде оңай бола бермейді, себебі шығыстардың кейбір түрі тікелей және жанама шығыстарға жатады.
-үстеме шығыстар тұрақты болып келеді;
-шығындарды ақырғы өнім арасында дұрыс бөліп тарату.
Үстеме шығыстарға өндірісті басқару, қызмет көрсету және ұйымдастыру шығыстары жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Үстеме шығындар құрылымының экономикалық теориясын зерттей отырып шаруашылық субъектідегі үстеме шығындар есебін талдау.
Курстық жұмыстың міндеті:
-жалпы шығындар теориясы мен олардың экономикалық мазмұнына, түрлеріне тоқтала отырып, олардың ерекшеліктерін анықтау; шығындарды төмендету жолдарын қарастыру; үстеме шығындар есебін талдау; үстеме шығындарды орналастыру қажеттілігі мен оларды бөлудің әдісін зерттеу, осы курстық жұмысты орындаудың басты міндеттеріне жатады.
Зерттеу жұмысының объектісі: үстеме шығындар
Зерттеу жұмысының мәні: кәсіпорындағы үстеме шығындар және оларды арттыру жолдары.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Үстеме шығындар туралы жалпы түсінік
1.1.Үстеме шығыстардың жалпы сипаттамасы және құрамы
Үстеме шығыстар - негізгі және көмекші цехтардың жұмыстарын ұйымдастыру шығыстары, сондай-ақ өндіріске қызмет көрсетумен байланыс-ты шығыстар. Үстеме шығыстарды бөлудің негізгі бағыттары:
* ақырғы өнімнің нақты құнын анықтау;
* қолданылған ресурстарды бөлу;
* жұмыскерлердің шығындарын қысқарту;
* сыртқы пайдаланушылар үшін шығыстар мен кірістерді салыстыру;
Үстеме шығыстармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:
-шығыстарды тікелей және үстеме шығыстарға бөлу - бұл әр кезде
оңай бола бермейді, себебі шығыстардың кейбір түрі тікелей және жана-ма шығыстарға жатады.
-үстеме шығыстар тұрақты болып келеді;
-шығындарды ақырғы өнім арасында дұрыс бөліп тарату.
Үстеме шығыстарға өндірісті басқару, қызмет көрсету және ұйымдас-тыру шығыстары жатады. Бірінші кезекте олар мыналармен байланысты:
-аналитикалық шоттардың шығындар түрімен (жал төлемі,қызмет көр-сету, еңбекақы);
-бақыланатын шығындар орталығымен (өндірістік цех);
Үстеме шығыстар құрамына мыналар кіреді:
# Жалпы өндірістік шығыстар - өндірістік жабдықтарды пайдалану және
күтіп ұстау шығыстары;
# Өндірістік қажеттерге пайдаланылатын қосымша материалдардың барлық
түрлері;
# Жұмысшылардың еңбекақысы. Цех персоналына, өндірістік құрал
жыбдықтарға қызмет көрсететін жұмыскерлерге есептелген еңбекақы;
# Еңбекақыдан аударымдар;
# Негізгі құралдарды жөндеу. Бұл шығындар түріне жалпы өндірістік
мақсатқа арналған өндіріс құрал-жабдықтары мен негізгі құралдарды жөндеу шығыстары кіреді.
# Негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтердің
амортизациясы;
# Коммуналдық қызметтер. Бұл шығыстарға жалпы өндірістік мақсаттарға
арналған негізгі құралдар мен өндірістік құрал-жабдықтардың жұмыс істеуі үшін тұтынылған электр қуатының, судың, жылудың,т.б.құны кіреді.
# Жалгерлік ақы - өндірісте қолданылатын негізгі құралдарды жалдау
бойынша төленетін жалгарлік ақы сомасы;
# Өзге де шығыстар.
Өндірістік шығындардың синтетикалық есебі 8410 "Үстеме шығыстар" шотында жүргізіледі. Бұл активті жинақтаушы, таратушы шот болып сана-лады. Бұл шоттың құрамында мынадай шоттар ашылады: 84101 - "Негізгі өндрістің үстеме шығыстары", 84102 - "Көмекші өндірістің үстеме шығыс-тары."
Өндірістік үстеме шығыстар - бұл өндірісті басқару, қызмет көрсету, ұйымдастыру шығыстары. Олар бөлімше, цех, өндіріс сияқты өндірістік буындарда пайда болады. Бұл шығындардың арналымы, сипаты және функ-ционалдық ролі өндіріспен байланысты. Жалпы өндірістік үстеме шығыстар кешенді баптардан тұрады және есепті мерзім соңында өнім түрлері бойын-ша, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс бойынша бөліп таратылады.
1.2.Үстеме шығыстардың есебі
Өндірістік үстеме шығыстар - бұл өндірісті басқару, қызмет көрсету, ұйымдастыру шығыстары. Олар бөлімше, цех, өндіріс сияқты өндірістік буындарда пайда болады. Бұл шығындардың арналымы, сипаты және функционалдық ролі өндіріспен байланысты. Жалпы өндірістік үстеме шығыстар кешенді баптардан тұрады және есепті мерзім соңында өнім түрлері бойынша, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс бойынша бөліп тара-тылады. Жалпы өндірістік үстеме шығыстар 8410 "Үстеме шығыстар" шо-тында есептеледі. Субсчет 84103 - "Жалпы өндірістік шығыстар" шоты. Сонымен қатар 8410 шотына бірнеше транзиттік шоттар ашылады:
8411 - "Материалдар"
8412 - "Цех персоналының еңбекақысы"
8413 - "Еңбекақыдан аударымдар"
8414 - "Негізгі құралдарды жөндеу"
8415 - "Негізгі құралдардың тозуы"
8416 - "Коммуналдық қызметтер"
8417 - "Жалгерлік ақы"
8418 - "Өзгелер"
№2 "Қорлар" ХҚЕС бойынша үстеме шығыстар екі түрге бөлінеді:
Тұрақты өндірістік үстеме шығыстар
Айнымалы өндірістік үстеме шығыстар.
Тұрақты өндірістік үстеме шығыстар өңдеу бойынша шығыстарға бөлу және өндірістік қуаттылықтың қалыпты өнімдеріне негізделеді және бұл шығыстар өнім көлеміне байланысты емес. Өндіріс көлемі өзгерсе де, тұрақ-ты өндірістік үстеме шығыстар өзгерусіз болып қалады. Бұл шығыстарға мыналар жатады:
# Негізгі қорлардың амортизациясы,
# Ғимараттар мен жабдықтарға есептелген амортизация;
# Өндірістік басқару шығындары;
# Айнымалы өндірістік үстеме шығыстар өндіріс көлеміне тікелей байланысты, тәуелді болатын өндірістік шығыстар. Бұларға жалпы өндірістік қажеттерге жұмсалатын материалдар және цех персоналының еңбекақысы жатады.
Жалпы өндірістік шығыстарды бөліп тарату белгілі бөлу базасы негізін-де жүзеге асырылады. Отандық тәжірибеде мынадай бөлу базалары қолданы-лады:
1.Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы;
2.Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы мен өндірістік құрал
жабдықтарды күтіп ұстау және пайдалану шығындары;
3.Өнімнің, жұмыстың, қызметтің цехтық өзіндік құны.
Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарда өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және пайдалагу шығыстарының ерекше түрдегі есебі қажет. Бұл шығыстарды 8410 - "Үстеме шығыстар" шоты құрамында "Өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және пайдалану бойынша шығыстар" атты субшот ашылады. Өндірістік құрал жабдықтарды пайдалану және ұстап тұру шығындарына мыналар жатады:
+ Жанар-жағармайлардың құны;
+ Өндірістік құрал-жабдықтың тозуы;
+ Өндірістік құрал-жабдықтарды ағымдағы жөндеуден өткізу;
+ Жабдықтарды күтіп ұстайтын, жүргізетін жұмысшылардың еңбекақысы;
+ Еңбекақыдан аударымдар;
+ Электр қуаты, бу мен судың құны;
+ Көмекші өндірістің қызметі;
+ Басқа да шығыстар.
1.3.Үстеме шығыстарды бөліп тарату
Шығын тасымалдаушылар - шығындар деңгейіне әсер ететін себептер, олар оң және кері әсер етуі мүмкін. Шығын тасымалдаушылар шығындар көлеміне әсер етеді және олар үстеме шығыстарды ақырғы өнім арасында бөлуге бағытталған. Шығын тасымалдаушылардың көп кездесетін түрлері:
+ Өндірілген өнім көлемі
+ Жұмыс - сағат
+ Машина - сағат
+ Бастапқы шығындар
+ Материалдық шығындар
+ Еңбек шығындары
Пропорционалды, пропорционалды емес бөліп тарату.
Тарату әдістерінің барлығы дерлік үстеме шығыстардың пропорцио-налды және прпорционалды емес тарату әдістеріне бөлінеді.
Кәсіпорында қалыптасқан шығындардың нақты деректері негізінде шығындардың әр түрі бойынша шығын тасымалдаушылар мен үстеме шығыстарды тарату коэффициенттері анықталады. Бұл коэффициент тара-туға негізделген шығындардың жалпы сомасын тасымалдаушы ретінде алынған соммалық факторға бөлу арқылы анықталады. Бұл коэффициент үстеме шығыстарды пропорционалды бөліп тарату үшін қолданылады.
Мысал А - Кеңсе заттары.
Компания кеңсе заттарына (қағазды қоса алғанда) айына 1 200 мың теңге шығын жұмсайды. Компанияда екі бөлімше бар, олардың компания табысындағы үлестері 30% және 70%.
Бөлімше
Табыс (мың тг.)
Табыстан алынатын %
Шығыстарды бөліп тарату
Бөлімше 1
70 000
70 %
1200*0,7=840
Бөлімше 2
30 000
30 %
1200*0,3=360
Барлығы
100 000
100 %
1200
Мысал Б. - Жал төлемі.
Жал төлемі көлемге байланысты бөліп таратылады.
Жал бойынша шығыстар (мың тг.) 6 000
1 м2 кеткен жалдау бойынша шығыстар 24
Аудан (м2) 250
Компанияның 1-ші бөлімшесі 200 м2 ауданды, ал 2-ші бөлімшесі 50 м2 ауданды алып жатыр. Жал бойынша шығыстарды тарату төмендегідей бола-ды.
Бөлімше
Алып жатқан аудан
Шығыстарды бөліп тарату
Бөлімше 1
200 кв.м
200*24=4 800
Бөлімше 2
50 кв.м
50*24=1 200
Барлығы
250 кв.м
6 000
Бөліп таратудың әр түрлі коэффициенттерін қолдану мысалдары.
Дәрі шығаратын кәсіпорынның 31-ақпанға жасалған бухгалтерлік жазу-лары:
Мың.тг.
Қосымша берілгендер
Материалдар
100 000
Жұмыс-сағат
75 000
Еңбек
150 000
Машина-сағат
50 000
Алғашқы шығындар
250 000
Өндіріс көлемі
50 000
Үстеме шығыстар
150 000
Барлық шығыстар
400 000
Үстеме шығыстарды бөліп таратудың алты коэффициентін қарастыра-мыз. Жалпы өндіріс көлемі 50 000 бірлік болғанда 3 000 бірлікке жұмсалатын үстеме шығыстарды бөліп тарату. Бұл партияға материалдық шығндар 5 000 мың тг., еңбек шығындары 6 000 мың тг., (1 сағ.-2000 тг.), машина сағат - 500.
Өндірілген өнім көлемінің коэффиценті
Үстеме шығыстаржалпы өнім көлемі
150 00050 000
3
Жұмыс сағатының коэффиценті
Үстеме шығыстаржалпы жұмыс сағаты
150 00075 000
2
Машина-сағат коэффициенті
Үстеме шығыстаржалпы машина-сағат саны
150 00050 000
3
Бастапқы шығындар проценті
Үстеме шығыстарбастапқышығындар сомасы*100%
150 000250 000* 100%
60%
Материалдық шығындар проценті
Үстеме шығыстарматериалдық шығындар*100%
150 000100 000* 100%
150%
Еңбекақы шығындарының проценті
Үстеме шығыстареңбек шығындары*100%
150 000150 000* 100%
100%
Үстеме шығыстарды бөліп тарату алгоритмі
Компания өнімнің бір түрін шығарады, бұл компанияда екі өндірістік цех бар: Құрылыс цехы, өңдеу цехы. Компанияда сондай-ақ екі қызмет көрсетуші бөлімше бар: қойма және әкімшілік. Бұл цехтар мен бөлімшелер бір ғимаратта орналасқан. Компания келесі қаржылық жылдың бюджетіне мынадай шығындарды жатқызады:
Шығындар
Мың.тг.
Заводты жалға алу
486 000
Заводты сақтандыру
40 500
Басқа да шығыстар-құрылыс цехы
12 700
Басқа да шығыстар-өңдеу цехы
13 850
Басқа да шығыстар-қойма
7 375
Басқа да шығыстар-әкімшілік
20 425
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру
21 450
Машина мен басқа да жабдықтардың амортизациясы
58 500
Көмекші жұмыс күші
280 000
Барлығы
940 800
Келесі ақпараттар берілген:
Бөлімше цех
Машина-сағат
Жұмыс сағат
Аудан (кв.м)
Негізгі жұмысшылардың саны
Көмекші жұмысшылардың саны
Машина мен басқа да жабдықт. құны
Құрылыс
12 000
34 200
50 000
18
10
300 000
Өңдеу
2 200
45 600
25 000
26
15
50 000
Қойма
3 000
0
6
25 000
Әкімшілік
3 000
0
4
15 000
Барлығы
81 000
44
35
390 000
Өндірістік емес бөлімшелердің шығыстарын келесі түрде бөліп таратуға болады:
Әкімшілік: Жұмысшылырдың барлық сандары негізінде бөлімшелер-діңцехтардың арасында;
Қойма: 80%-құрылыс цехы, 20%-өңдеу цехы.
А. Үстеме шығыстарды шығындар орталығы бойынша бөлу:
Шығын тасымалдаушылардың негізгі топтарын анықтаймыз:
Шығыстар
Шығын тасымалдаушылар
1 - топ
Жал
Бөлменің ауданы
Ғимаратты сақтандыру
Бөлменің ауданы
2 - топ
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру
Машина мен жабдықтардың құны
Машина мен басқа да жабдықтардың амортизациясы
Машина мен жабдықтардың құны
3 - топ
Көмекші жұмыс күші
Көмекші жұмыскерлердің саны
Бөлу коэффициенттерін анықтаймыз:
Ғимаратты жалға алу мен сақтандыру
Ғимараттың ауданы
Бөлу коэффициенті
526 500
81 000 кв.м
6,5
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру мен амортизациясы
Машина мен басқа да жабдықтардың құны
Бөлу коэффициенті
79 950
390 000
20,5%
Көмекші жұмыс күші
Көмекші жұмыскерлердің саны
Бөлу коэффициенті
280 000
35
8 000 (бір адамға)
Бөлу коэффициенттеріне қатысты үстеме шығыстарды жауапкершілік орталықтарына байланысты бөлеміз:
Шығындар
Бөлу коэф.
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Қойма
Әкімші лік
Барлығы
Басқа шығыстар
12 700
13850
7 375
20 425
54 350
Ғимарат ауданы
50 000
25000
3 000
3 000
81 000
Ғимаратты жалға алу мен сақтандыру
6,5
325 000
162500
19 500
19 500
526 500
Машина мен басқа да жабдықтардың құны
300 000
50000
25 000
15 000
390 000
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру мен амортизациясы
20,5%
61 500
10 250
5 125
3 075
79 950
Көмекші жұмыскерлердің саны
10
15
6
4
35
Көмекші жұмыс күші
8 000
80 000
120000
48 000
32 000
280 000
В.Қызмет көрсетуші бөлімшелердің үстеме шығыстарын бөліп тарату:
Бөлу базасы
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Қойма
Әкімші лік
Барлы ғы
Әкімшілік
0%
20%
50%
30%
100%
Негізгі жұмысшылар саны
18
26
0
0
44
Көмекші жұмыскерлер саны
10
15
6
0
31
Жұмыскерлер саны
28
41
6
0
75
37,3%
54,6%
8,1%
0%
100%
Қойма
80%
20%
0%
0%
100%
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Қойма
Әкімші лік
Барлы ғы
Цех бойынша жиынтық
479 200
306 600
80 000
75 000
940 800
Әкімшілікті бөліп тарату
28 000
41 000
6 000
(75 000)
0
Барлығы
507 200
347 600
86 000
0
940 800
Қойманы бөліп тарату
68 800
17 200
(86 000)
0
0
Барлығы
576 000
364 800
0
0
940 800
С.Үстеме шығыстарды нормаларына байланысты бөліп тарату:
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Машина-сағат
12 000
Жұмыс сағат
45 600
Бөлу нормалары
48
8
D.Үстеме шығыстарды бөлу кезіндегі жетіспеушілік немесе артықшылық.
Үстеме шығыстардың нақты бөлінуін анықтаймыз, құрылыс цехы үшін нақты үстеме шығыстар 531 500-ді құрады, өңдеу цехы үшін - 359 500 тг.құрады; нақты істелген жұмыс сағаты құрылыс цехы үшін-11 000 машина сағат, өңдеу цехы үшін 46 000 жұмыс сағат.
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Нақты жұмыс атқарылған сағаттар
11 000
46 000
Бөлу коэффициенті
48
8
Бөлінген үстеме шығыстар
528 000
368 000
Нақты үстеме шығыстар
531 500
359 500
Бөлінетін үстеме шығыстардың артық қалуы
8 500
Бөлінетін үстеме шығыстардың жетіспеуі
3 500
Бұл мысалдан есеп жүйесіндегі үстеме шығыстарды бөлу, бөліп тарату, қайта бөлу алгоритмдерін көруге болады.
1.4.Үстеме шығыстарды басқару есебі
Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді. Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:
1.Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;
2.Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;
3.Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау;
Шешім қабылдауда үстеме шығыстарды бөліп таратудың қарапайым мысалын қарастырайық:
А өнімі
В өнімі
С өнімі
Барлығы
Сатылған бұйым
100
100
100
Бұйым бағасы
10
20
15
Сату
1 000
2 000
1 50
4 500
Негізгі өндірістік материалдар
250
300
300
850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары
200
700
500
1 400
Барлық тікелей өндірістің шығындары
450
1 000
800
2 250
Өндірістік үстеме шығыстар
700
Жалпы табыс
1 550
Зерттеулерге кеткен шығыстар
600
Сату бойынша шығыстар
400
Әкімшілік шығыстар
500
Барлық шығыстар
1 500
Таза табыс
50
Шығыстарды толық бөлу әдісі.
Өзіндік құнды толық есептеу толық шығындарды өндіретін өнім көле-мінің бағасы мен толық шығындарына бөлуге арналған.
Әдетте, компаниялар үстеме шығыстарды тура шығындар баптары негі-зінде қорларды алу үшін бөледі. Бұл әдіс өнім түрлері мен өнімнің өзіндік құнын анықтауда басқа да шығындар үшін қолданылады.
Үстеме шығыстарды толық бөлудің негізделген әдістемесі:
А өнімі
В өнімі
С өнімі
Барлығы
Сатылған бұйым (дана)
100
100
100
Бұйым бағасы
10
20
15
Сатылуы
1 000
2 000
1 500
4 500
Негізгі өндіріс материалдары
250
300
300
850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары
200
700
500
1 400
14,3%
50%
35,7%
100%
Барлық тікелей өндірістің шығындары
450
1 000
800
2 250
Өндірістік үстеме шығыстар
100
350
250
700
Жалпы табыс
450
650
450
1 550
Сатудан жалпы табыс %
45%
33%
30%
34%
Зерттеуге кеткен шығындар
600
Сату бойынша шығыстар
400
Әкімшілік шығыстар
500
Барлық шығыстар
214
750
536
1 500
Таза пайда
236
-100
-86
50
Таза пайдадан алынған %
24%
-5%
-6%
1%
Үстеме шығыстарды бөлуде шекті шығындарды есептеу әдісі.
Тікелей шығындар негізіндегі есеп өнімге барлық өндірістік шығындарды, тұрақты және ауыспалы шығындарды жатқызады. Егер есептеулерді шекті шығындар негізінде қарастыратын болсақ, онда өнімге тек қана ауыспалы өндірістік шығындар жатқызылады.
А өнімі
В өнімі
С өнімі
Барлығы
Сатылған бұйымдар(дана)
100
100
100
Бұйым бағасы
10
20
15
Сатылуы
1 000
2 000
1 500
4 500
Негізгі өндірістік материалдар
250
300
300
850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары
200
700
500
1 400
Барлық ауыспалы шығындар
450
1 000
800
2 250
Сату-ауыспалы шығындар
20%
44%
36%
100%
Маржиналды табыс
550
1 000
700
2 250
Маржиналды табыс %
55%
50%
47%
50%
Өндірістік үстеме шығыстар
140
311
249
700
Зерттеуге кеткен шығыстар
120
267
213
600
Сату бойынша шығыстар
80
178
142
400
Әкімшілік шығыстар
100
222
178
500
Барлық шығыстар
440
978
782
2 200
Таза пайда
110
22
-82
50
Таза пайдадан алынған %
11%
1%
-5%
1%
Бұл мысалдан А өнімінің маржиналды табысының процентінің жоғары екендігі көрінеді. Сондықтан да барлық қорларды А өнімін өндіруге жұмсалған қолайлы. Бұл А өнімінің сапасын жоғарылатады. Бұндағы С өнімі табыссыз болып табылады. Қысқа мерзімде шекті шығындарды есептеу әдісі қысқа мерзімдегі баға белгілеуді анықтайды.
Шығындарды көпдеңгейлі есептеу әдісі.
Шығындарды көпдеңгейлі есептеу әдісі үстеме шығыстарды өнімдердің шағын топтарын құндық деңгейі бойынша бөледі. Бұл әдіс үстеме шығыстарды екі категория бойынша ажыратады:
топ бойынша бөлінетін
топ бойынша бөлінбейтін.
Шығындарды көпдеңгейлі есептеу әдісіне мысал.
А өнімі
В өнімі
С өнімі
Барлығы
Сатылған бұйымдар (дана)
100
100
100
Бұйым бағасы
10
20
15
Сату бағасы
10 000
2 000
1 500
4 500
Негізгі өндіріс материалдары
250
300
300
850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары
200
700
500
1 400
Тікелей ауыспалы шығындар
450
1 000
800
2 250
Өндірістік үстеме шығыстар
140
311
249
700
Сатылған тауарлардың өзіндік құны
590
1 311
1 049
2 950
Жалпы табыс
410
689
451
1 550
Сатудан түскен жалпы табыс %
41%
34%
30%
34%
Ажәне В өнімдерінің тобы
Сөнімінің тобы
Барлы ғы
Жалпы табыс
1 099
451
1 550
Зерттеуге кеткен шығыстардың өзіндік құнға апарылуы
250
0
250
Сату бойынша шығыстардың өзіндік құнға апарылуы
300
50
350
Өнім топтары бойынша жалпы шығыстар
550
50
600
Аралық табыс
549
401
950
Сату бойынша аралық табыс %
55%
27%
21%
Зерттеуге кеткен шығыстардың өзіндік құнға жатқызылмағаны
258
142
400
Әкімшілік шығыстар
322
178
500
Таза табыс
-31
81
50
Таза табыс бойынша %
-1%
5%
1%
Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкерші-лік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көз-дейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді.
Кәсіпорын үстеме шығыстарының есебін жүргізуде келесідей мәселе-лерді шешеді:
# Негізгі үстеме шығыстардың пайда болу көздерін анықтау;
# шығындарды азайту себептерін анықтау;
# Үстеме шығыстардың сметасы мен бюджетін жасау үшін негізгі көрсеткіштерді анықтау;
# Үстеме шығыстардың динамикасын бақылау;
Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:
1. Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;
2. Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;
3. Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау; Үстеме шығыстарды басқару есебін бақылаудың бір нұсқасы АВС-тал-дау бойынша жүргізіледі.Бұл әдіс неғұрлым қарапайым, әрі жеңіл. АВС-тал-дау әдісі үстеме шығыстарды таратуда келесі принципке сүйенеді: шығын-дардың пайда болу көздерінің аз ғана мөлшері салыстырмалы түрдегі шы-ғындар құнының көптігін көрсетеді.
Кәсіпорынның үстеме шығыстарының бір бөлігі, мысалы, негізгі қор-лардың амортизациясы өндірістік қуаттылыққа байланысты болады. Бұндай шығыстар өндіріс және өткізу көлемінің өзгерісіне тәуелсіз тұрақты болып қала береді. Үстеме шығыстардың есебі көп жағдайда өзіндік құнды есептеу әдістемесінің өзгеруімен шешіледі. Көптеген кәсіпорындар өнімнің өзіндік құнын есептегенде шығыстарды тұрақты және ауыспалы шығыстарға апарады. Бұдан ауыспалы шығындар басқарушылық өзіндік құнды құрайды, ал тұрақты шығыстар кезең шығыстары ретінде есептен шығарылды.
АВС-әдісінің негізгі қадамдары:
Өндірістің жалпы процесін жеке функцияларға бөлу;
Үстеме шығыстарды қызмет түрі бойынша бөлу;
Шығын тасымалдаушылардың үстеме шығыстарын бөлу;
Есептеу үшін қажетті ақпараттар:
Өнім
А
В
С
Барлығы
Өндіру көлемі (дана)
90 000
30 000
15 000
135 000
Бірлікке шаққандағы:
Материалдар (дана)
10
7
14
1 320 000
Материалдар (тенге)
30
40
15
4 125 000
Жұмыс сағат
2,5
3
1,5
337 500
Машина сағат
5
3
7,5
652 500
Еңбек төлемі (тенге)
20
30
10
2 850 000
Өндірістік циклдар саны
5
10
50
65
Жеткізу саны
18
7
50
75
Заказдар саны
50
70
700
820
Мәміле саны
45
25
60
130
Өнім
А
В
С
Барлығы
Үстеме шығыстар
Жинау
75 000
Машиналық өңдеу
1 000 000
Заказдарды алу
900 000
Жинақтау
650 000
Инженерлік қызмет көрсету
750 000
3 375 000
Үстеме шығыстарды бөліп таратуды 2 әдіс арқылы қарастырамыз.
Дәстүрлі әдіс - шығыстарды жұмсалатын жұмыс сағаттарына байланыс-ты бөлу.
Коэффициент келесі түрде анықталады:
3 375 000 теңге337 500 жұмыс сағат=10тгсағ.
Үстеме шығыстардың анықталуы:
А өнімі 10тгсағ.*2,5 сағ.=25 теңге
В өнімі 10тг.сағ.*3 сағ.=30 сағ.
С өнімі 10тг.сағ.*1,5 сағ.=15 сағ.
Өнім
А
В
С
Материалдар (теңге)
30
20
15
Оплата труда (теңге)
20
30
10
Үстеме шығыстар
25
30
15
Әкімшілік шығыстар
15
100
40
АВС әдісі.
Бүкіл өндіріс процесін бес түрлі қызмет түріне бөліп, үстеме шығыстарды бес категорияға жинақтаймыз. Бұл арқылы шығындар тасымалдаушыға байланысты бөлу коэффициентін анықтауға болады.
Жинақтаушы шығындар коэффициенті
Жинақтау шығындарыӨндіріс циклдары
75 00065 000
1 153,85
Машиналық өңдеуге шығындар коэффициенті
Машина шығындарыМашина-сағат
1 000 000652 500
1,5326
Заказ алу бөлімшелерінің шығын.коэффициенті
Заказ алу бөлімінің шығыстарыЗаказдар саны
900 000820
1 097,56
Орамаға кеткен шығындар коэффициенті
Орамаға кеткен шығынларЖеткізу саны
650 00075
8 666,67
Инженерлік шығындар коэффициенті
Инженерлік шығындарӨндіріс берілімдерінің саны
750 000130
5 769,23
Үстеме шығыстарды келесідей бөлуге болады:
Өнім
А
В
С
Материалдар (теңге)
30
40
15
Еңбек өтемі (теңге)
20
30
10
Үстеме шығыстар
Жинау
0,0641
0,3846
3,8462
Машиналық қайта өңдеу
7,6628
4,5977
11,4943
Заказдарды алу
0,6098
2,561
51,2195
Орама
1,7333
2,0222
28,8889
Инженерлік қызмет көрсету
2,8846
4,8077
23,0769
Барлық шығындар
62,9546
84,3732
143,5258
ІІ. Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебін талдау
2.1 Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебі
Үстеме шығыстарға өндіріске қызмет көрсетумен және негізгі және көмекші цехтардың жұмыс ұйымдастарымен байланысты шыңыстары жата-ды, оларды тікелей дайын өнім түрлеріне (бірлігіне) жатқызуға болмайды.
Үстеме шығыстар, әдетте, біршама жалпы сипатқа ие болады:
* кешендік сипаты - шығыстар құрамында барлық экономикалық
элементтер шығындары көрініс табады.
* екі және одан да көп бұйымдар шығарған кезде бұл шығыстарды тікелей
белгілі бір буйымға жатқызу қиынға түседі, демек олар дайын өнімнің арасына таратылады және аяқталмаған өндіріске де жатқызылады.
Қатар рс
Шығындар баптарының атауы
А. Құрал-жабдықтарды пайдалану мен күтіп-ұстау шығыстары бойынша
1
Өндіріс жабдықтары мен көлік (танспорт) құралдарының амортизациясы
2
Жөндеу қорына қаржы бөлу немесе өндіріс жабдықтары мен көлік құралдарын жөндеу жөніндегі шығындар
3
Жабдықтар мен көлік құралдарын пайдалану жөніндегі шығындар
4
Аспаптар мен ыңғайластырылған құрылғыларды (тетіктерді) жөндеу және қалпына келтіру
5
Құрал-жабдықтармен байланысты басқа да шығыстар
Б. Үстеме шығыстары
6
Өндірісті шикізатпен, материалдармен, отынмен, энергиямен қамтамасз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Үстеме шығындар
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Үстеме шығындар туралы жалпы түсінік
1.1.Үстеме шығыстардың жалпы сипаттамасы және құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2.Үстеме шығыстардың есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3.Үстеме шығыстарды бөліп тарату ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.4.Үстеме шығыстарды басқару есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2
ІІ. Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебін талдау
2.1 Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 18
2.2 Кәсіпорындағы үстеме шығындарды орналастыру қажеттілігі ... ... ... ... .23
2.3. Кәсіпорындағы үстеме шығындарды есепке алуды жетілдіру жолдары..27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Кіріспе
"Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған жағдайда ғана iстей аламыз" деп Елбасымыз Жолдауында ерекше атап өттi.
ҚР бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады.
Осыған байланысты отандық өнеркәсіпорындарының экономикалық өнімділігі төмен, яғни өндірістік және экономикалық шығындары жоғары. Егер өндіріс көлемінің өсуі шығындардың одан да жоғары қарқынмен өс-уін қамтамасыз етеді.
Шығындар деп тек қарапайым шығындар емес, нарықта құн формасын алған ресурстар шығындары аталады. Шығындар деген, нәтижесінде өнім өндіріп өткізілген өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі. Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары бар:
Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табыла-ды. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді және өндіріс шығындары экономика-лық және бухгалтерлік болып бөлінеді. Бухгалтерлік шығынға - өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығын-дары жатады. Бұл жағдайда факторлар сатып алынған бағамен бағаланады. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статисткалық есеп беруде өнімнің өзіндік құны түрін алады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi ел экономикасының тұрақтылығының негiзi болып табылатын отандық өнеркәсiптердiң рыноктық жағдайда бәсекеге қабiлеттiлiгi ең бiрiншi сол өндiрiстiң капитал деңгейiне байланысты болып келедi. Ал осы өндірістің дамуындағы шығындарды барынша азайтып, эко-номикалық шығындарды толық зерттеп, олардың іске асуын уақтылы қар-жымен қамтамасыз ету, максималды экономикалық пайдаға қол жеткізу маңыздылығы болып табылады.
Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді.
Кәсіпорын үстеме шығыстарының есебін жүргізуде келесідей мәселелер-ді шешеді:
+ Негізгі үстеме шығыстардың пайда болу көздерін анықтау;
+ шығындарды азайту себептерін анықтау;
+ Үстеме шығыстардың сметасы мен бюджетін жасау үшін негізгі көрсет-кіштерді анықтау;
+ Үстеме шығыстардың динамикасын бақылау;
Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:
1. Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;
2. Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;
3. Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау;
Үстеме шығыстарды басқару есебін бақылаудың бір нұсқасы АВС-талдау бойынша жүргізіледі.Бұл әдіс неғұрлым қарапайым, әрі жеңіл. АВС-талдау әдісі үстеме шығыстарды таратуда келесі принципке сүйенеді: шығындардың пайда болу көздерінің аз ғана мөлшері салыстырмалы түрдегі шығындар құнының көптігін көрсетеді.Үстеме шығыстармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:
-шығыстарды тікелей және үстеме шығыстарға бөлу - бұл әр кезде оңай бола бермейді, себебі шығыстардың кейбір түрі тікелей және жанама шығыстарға жатады.
-үстеме шығыстар тұрақты болып келеді;
-шығындарды ақырғы өнім арасында дұрыс бөліп тарату.
Үстеме шығыстарға өндірісті басқару, қызмет көрсету және ұйымдастыру шығыстары жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Үстеме шығындар құрылымының экономикалық теориясын зерттей отырып шаруашылық субъектідегі үстеме шығындар есебін талдау.
Курстық жұмыстың міндеті:
-жалпы шығындар теориясы мен олардың экономикалық мазмұнына, түрлеріне тоқтала отырып, олардың ерекшеліктерін анықтау; шығындарды төмендету жолдарын қарастыру; үстеме шығындар есебін талдау; үстеме шығындарды орналастыру қажеттілігі мен оларды бөлудің әдісін зерттеу, осы курстық жұмысты орындаудың басты міндеттеріне жатады.
Зерттеу жұмысының объектісі: үстеме шығындар
Зерттеу жұмысының мәні: кәсіпорындағы үстеме шығындар және оларды арттыру жолдары.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Үстеме шығындар туралы жалпы түсінік
1.1.Үстеме шығыстардың жалпы сипаттамасы және құрамы
Үстеме шығыстар - негізгі және көмекші цехтардың жұмыстарын ұйымдастыру шығыстары, сондай-ақ өндіріске қызмет көрсетумен байланыс-ты шығыстар. Үстеме шығыстарды бөлудің негізгі бағыттары:
* ақырғы өнімнің нақты құнын анықтау;
* қолданылған ресурстарды бөлу;
* жұмыскерлердің шығындарын қысқарту;
* сыртқы пайдаланушылар үшін шығыстар мен кірістерді салыстыру;
Үстеме шығыстармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:
-шығыстарды тікелей және үстеме шығыстарға бөлу - бұл әр кезде
оңай бола бермейді, себебі шығыстардың кейбір түрі тікелей және жана-ма шығыстарға жатады.
-үстеме шығыстар тұрақты болып келеді;
-шығындарды ақырғы өнім арасында дұрыс бөліп тарату.
Үстеме шығыстарға өндірісті басқару, қызмет көрсету және ұйымдас-тыру шығыстары жатады. Бірінші кезекте олар мыналармен байланысты:
-аналитикалық шоттардың шығындар түрімен (жал төлемі,қызмет көр-сету, еңбекақы);
-бақыланатын шығындар орталығымен (өндірістік цех);
Үстеме шығыстар құрамына мыналар кіреді:
# Жалпы өндірістік шығыстар - өндірістік жабдықтарды пайдалану және
күтіп ұстау шығыстары;
# Өндірістік қажеттерге пайдаланылатын қосымша материалдардың барлық
түрлері;
# Жұмысшылардың еңбекақысы. Цех персоналына, өндірістік құрал
жыбдықтарға қызмет көрсететін жұмыскерлерге есептелген еңбекақы;
# Еңбекақыдан аударымдар;
# Негізгі құралдарды жөндеу. Бұл шығындар түріне жалпы өндірістік
мақсатқа арналған өндіріс құрал-жабдықтары мен негізгі құралдарды жөндеу шығыстары кіреді.
# Негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтердің
амортизациясы;
# Коммуналдық қызметтер. Бұл шығыстарға жалпы өндірістік мақсаттарға
арналған негізгі құралдар мен өндірістік құрал-жабдықтардың жұмыс істеуі үшін тұтынылған электр қуатының, судың, жылудың,т.б.құны кіреді.
# Жалгерлік ақы - өндірісте қолданылатын негізгі құралдарды жалдау
бойынша төленетін жалгарлік ақы сомасы;
# Өзге де шығыстар.
Өндірістік шығындардың синтетикалық есебі 8410 "Үстеме шығыстар" шотында жүргізіледі. Бұл активті жинақтаушы, таратушы шот болып сана-лады. Бұл шоттың құрамында мынадай шоттар ашылады: 84101 - "Негізгі өндрістің үстеме шығыстары", 84102 - "Көмекші өндірістің үстеме шығыс-тары."
Өндірістік үстеме шығыстар - бұл өндірісті басқару, қызмет көрсету, ұйымдастыру шығыстары. Олар бөлімше, цех, өндіріс сияқты өндірістік буындарда пайда болады. Бұл шығындардың арналымы, сипаты және функ-ционалдық ролі өндіріспен байланысты. Жалпы өндірістік үстеме шығыстар кешенді баптардан тұрады және есепті мерзім соңында өнім түрлері бойын-ша, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс бойынша бөліп таратылады.
1.2.Үстеме шығыстардың есебі
Өндірістік үстеме шығыстар - бұл өндірісті басқару, қызмет көрсету, ұйымдастыру шығыстары. Олар бөлімше, цех, өндіріс сияқты өндірістік буындарда пайда болады. Бұл шығындардың арналымы, сипаты және функционалдық ролі өндіріспен байланысты. Жалпы өндірістік үстеме шығыстар кешенді баптардан тұрады және есепті мерзім соңында өнім түрлері бойынша, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс бойынша бөліп тара-тылады. Жалпы өндірістік үстеме шығыстар 8410 "Үстеме шығыстар" шо-тында есептеледі. Субсчет 84103 - "Жалпы өндірістік шығыстар" шоты. Сонымен қатар 8410 шотына бірнеше транзиттік шоттар ашылады:
8411 - "Материалдар"
8412 - "Цех персоналының еңбекақысы"
8413 - "Еңбекақыдан аударымдар"
8414 - "Негізгі құралдарды жөндеу"
8415 - "Негізгі құралдардың тозуы"
8416 - "Коммуналдық қызметтер"
8417 - "Жалгерлік ақы"
8418 - "Өзгелер"
№2 "Қорлар" ХҚЕС бойынша үстеме шығыстар екі түрге бөлінеді:
Тұрақты өндірістік үстеме шығыстар
Айнымалы өндірістік үстеме шығыстар.
Тұрақты өндірістік үстеме шығыстар өңдеу бойынша шығыстарға бөлу және өндірістік қуаттылықтың қалыпты өнімдеріне негізделеді және бұл шығыстар өнім көлеміне байланысты емес. Өндіріс көлемі өзгерсе де, тұрақ-ты өндірістік үстеме шығыстар өзгерусіз болып қалады. Бұл шығыстарға мыналар жатады:
# Негізгі қорлардың амортизациясы,
# Ғимараттар мен жабдықтарға есептелген амортизация;
# Өндірістік басқару шығындары;
# Айнымалы өндірістік үстеме шығыстар өндіріс көлеміне тікелей байланысты, тәуелді болатын өндірістік шығыстар. Бұларға жалпы өндірістік қажеттерге жұмсалатын материалдар және цех персоналының еңбекақысы жатады.
Жалпы өндірістік шығыстарды бөліп тарату белгілі бөлу базасы негізін-де жүзеге асырылады. Отандық тәжірибеде мынадай бөлу базалары қолданы-лады:
1.Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы;
2.Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы мен өндірістік құрал
жабдықтарды күтіп ұстау және пайдалану шығындары;
3.Өнімнің, жұмыстың, қызметтің цехтық өзіндік құны.
Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарда өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және пайдалагу шығыстарының ерекше түрдегі есебі қажет. Бұл шығыстарды 8410 - "Үстеме шығыстар" шоты құрамында "Өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және пайдалану бойынша шығыстар" атты субшот ашылады. Өндірістік құрал жабдықтарды пайдалану және ұстап тұру шығындарына мыналар жатады:
+ Жанар-жағармайлардың құны;
+ Өндірістік құрал-жабдықтың тозуы;
+ Өндірістік құрал-жабдықтарды ағымдағы жөндеуден өткізу;
+ Жабдықтарды күтіп ұстайтын, жүргізетін жұмысшылардың еңбекақысы;
+ Еңбекақыдан аударымдар;
+ Электр қуаты, бу мен судың құны;
+ Көмекші өндірістің қызметі;
+ Басқа да шығыстар.
1.3.Үстеме шығыстарды бөліп тарату
Шығын тасымалдаушылар - шығындар деңгейіне әсер ететін себептер, олар оң және кері әсер етуі мүмкін. Шығын тасымалдаушылар шығындар көлеміне әсер етеді және олар үстеме шығыстарды ақырғы өнім арасында бөлуге бағытталған. Шығын тасымалдаушылардың көп кездесетін түрлері:
+ Өндірілген өнім көлемі
+ Жұмыс - сағат
+ Машина - сағат
+ Бастапқы шығындар
+ Материалдық шығындар
+ Еңбек шығындары
Пропорционалды, пропорционалды емес бөліп тарату.
Тарату әдістерінің барлығы дерлік үстеме шығыстардың пропорцио-налды және прпорционалды емес тарату әдістеріне бөлінеді.
Кәсіпорында қалыптасқан шығындардың нақты деректері негізінде шығындардың әр түрі бойынша шығын тасымалдаушылар мен үстеме шығыстарды тарату коэффициенттері анықталады. Бұл коэффициент тара-туға негізделген шығындардың жалпы сомасын тасымалдаушы ретінде алынған соммалық факторға бөлу арқылы анықталады. Бұл коэффициент үстеме шығыстарды пропорционалды бөліп тарату үшін қолданылады.
Мысал А - Кеңсе заттары.
Компания кеңсе заттарына (қағазды қоса алғанда) айына 1 200 мың теңге шығын жұмсайды. Компанияда екі бөлімше бар, олардың компания табысындағы үлестері 30% және 70%.
Бөлімше
Табыс (мың тг.)
Табыстан алынатын %
Шығыстарды бөліп тарату
Бөлімше 1
70 000
70 %
1200*0,7=840
Бөлімше 2
30 000
30 %
1200*0,3=360
Барлығы
100 000
100 %
1200
Мысал Б. - Жал төлемі.
Жал төлемі көлемге байланысты бөліп таратылады.
Жал бойынша шығыстар (мың тг.) 6 000
1 м2 кеткен жалдау бойынша шығыстар 24
Аудан (м2) 250
Компанияның 1-ші бөлімшесі 200 м2 ауданды, ал 2-ші бөлімшесі 50 м2 ауданды алып жатыр. Жал бойынша шығыстарды тарату төмендегідей бола-ды.
Бөлімше
Алып жатқан аудан
Шығыстарды бөліп тарату
Бөлімше 1
200 кв.м
200*24=4 800
Бөлімше 2
50 кв.м
50*24=1 200
Барлығы
250 кв.м
6 000
Бөліп таратудың әр түрлі коэффициенттерін қолдану мысалдары.
Дәрі шығаратын кәсіпорынның 31-ақпанға жасалған бухгалтерлік жазу-лары:
Мың.тг.
Қосымша берілгендер
Материалдар
100 000
Жұмыс-сағат
75 000
Еңбек
150 000
Машина-сағат
50 000
Алғашқы шығындар
250 000
Өндіріс көлемі
50 000
Үстеме шығыстар
150 000
Барлық шығыстар
400 000
Үстеме шығыстарды бөліп таратудың алты коэффициентін қарастыра-мыз. Жалпы өндіріс көлемі 50 000 бірлік болғанда 3 000 бірлікке жұмсалатын үстеме шығыстарды бөліп тарату. Бұл партияға материалдық шығндар 5 000 мың тг., еңбек шығындары 6 000 мың тг., (1 сағ.-2000 тг.), машина сағат - 500.
Өндірілген өнім көлемінің коэффиценті
Үстеме шығыстаржалпы өнім көлемі
150 00050 000
3
Жұмыс сағатының коэффиценті
Үстеме шығыстаржалпы жұмыс сағаты
150 00075 000
2
Машина-сағат коэффициенті
Үстеме шығыстаржалпы машина-сағат саны
150 00050 000
3
Бастапқы шығындар проценті
Үстеме шығыстарбастапқышығындар сомасы*100%
150 000250 000* 100%
60%
Материалдық шығындар проценті
Үстеме шығыстарматериалдық шығындар*100%
150 000100 000* 100%
150%
Еңбекақы шығындарының проценті
Үстеме шығыстареңбек шығындары*100%
150 000150 000* 100%
100%
Үстеме шығыстарды бөліп тарату алгоритмі
Компания өнімнің бір түрін шығарады, бұл компанияда екі өндірістік цех бар: Құрылыс цехы, өңдеу цехы. Компанияда сондай-ақ екі қызмет көрсетуші бөлімше бар: қойма және әкімшілік. Бұл цехтар мен бөлімшелер бір ғимаратта орналасқан. Компания келесі қаржылық жылдың бюджетіне мынадай шығындарды жатқызады:
Шығындар
Мың.тг.
Заводты жалға алу
486 000
Заводты сақтандыру
40 500
Басқа да шығыстар-құрылыс цехы
12 700
Басқа да шығыстар-өңдеу цехы
13 850
Басқа да шығыстар-қойма
7 375
Басқа да шығыстар-әкімшілік
20 425
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру
21 450
Машина мен басқа да жабдықтардың амортизациясы
58 500
Көмекші жұмыс күші
280 000
Барлығы
940 800
Келесі ақпараттар берілген:
Бөлімше цех
Машина-сағат
Жұмыс сағат
Аудан (кв.м)
Негізгі жұмысшылардың саны
Көмекші жұмысшылардың саны
Машина мен басқа да жабдықт. құны
Құрылыс
12 000
34 200
50 000
18
10
300 000
Өңдеу
2 200
45 600
25 000
26
15
50 000
Қойма
3 000
0
6
25 000
Әкімшілік
3 000
0
4
15 000
Барлығы
81 000
44
35
390 000
Өндірістік емес бөлімшелердің шығыстарын келесі түрде бөліп таратуға болады:
Әкімшілік: Жұмысшылырдың барлық сандары негізінде бөлімшелер-діңцехтардың арасында;
Қойма: 80%-құрылыс цехы, 20%-өңдеу цехы.
А. Үстеме шығыстарды шығындар орталығы бойынша бөлу:
Шығын тасымалдаушылардың негізгі топтарын анықтаймыз:
Шығыстар
Шығын тасымалдаушылар
1 - топ
Жал
Бөлменің ауданы
Ғимаратты сақтандыру
Бөлменің ауданы
2 - топ
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру
Машина мен жабдықтардың құны
Машина мен басқа да жабдықтардың амортизациясы
Машина мен жабдықтардың құны
3 - топ
Көмекші жұмыс күші
Көмекші жұмыскерлердің саны
Бөлу коэффициенттерін анықтаймыз:
Ғимаратты жалға алу мен сақтандыру
Ғимараттың ауданы
Бөлу коэффициенті
526 500
81 000 кв.м
6,5
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру мен амортизациясы
Машина мен басқа да жабдықтардың құны
Бөлу коэффициенті
79 950
390 000
20,5%
Көмекші жұмыс күші
Көмекші жұмыскерлердің саны
Бөлу коэффициенті
280 000
35
8 000 (бір адамға)
Бөлу коэффициенттеріне қатысты үстеме шығыстарды жауапкершілік орталықтарына байланысты бөлеміз:
Шығындар
Бөлу коэф.
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Қойма
Әкімші лік
Барлығы
Басқа шығыстар
12 700
13850
7 375
20 425
54 350
Ғимарат ауданы
50 000
25000
3 000
3 000
81 000
Ғимаратты жалға алу мен сақтандыру
6,5
325 000
162500
19 500
19 500
526 500
Машина мен басқа да жабдықтардың құны
300 000
50000
25 000
15 000
390 000
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру мен амортизациясы
20,5%
61 500
10 250
5 125
3 075
79 950
Көмекші жұмыскерлердің саны
10
15
6
4
35
Көмекші жұмыс күші
8 000
80 000
120000
48 000
32 000
280 000
В.Қызмет көрсетуші бөлімшелердің үстеме шығыстарын бөліп тарату:
Бөлу базасы
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Қойма
Әкімші лік
Барлы ғы
Әкімшілік
0%
20%
50%
30%
100%
Негізгі жұмысшылар саны
18
26
0
0
44
Көмекші жұмыскерлер саны
10
15
6
0
31
Жұмыскерлер саны
28
41
6
0
75
37,3%
54,6%
8,1%
0%
100%
Қойма
80%
20%
0%
0%
100%
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Қойма
Әкімші лік
Барлы ғы
Цех бойынша жиынтық
479 200
306 600
80 000
75 000
940 800
Әкімшілікті бөліп тарату
28 000
41 000
6 000
(75 000)
0
Барлығы
507 200
347 600
86 000
0
940 800
Қойманы бөліп тарату
68 800
17 200
(86 000)
0
0
Барлығы
576 000
364 800
0
0
940 800
С.Үстеме шығыстарды нормаларына байланысты бөліп тарату:
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Машина-сағат
12 000
Жұмыс сағат
45 600
Бөлу нормалары
48
8
D.Үстеме шығыстарды бөлу кезіндегі жетіспеушілік немесе артықшылық.
Үстеме шығыстардың нақты бөлінуін анықтаймыз, құрылыс цехы үшін нақты үстеме шығыстар 531 500-ді құрады, өңдеу цехы үшін - 359 500 тг.құрады; нақты істелген жұмыс сағаты құрылыс цехы үшін-11 000 машина сағат, өңдеу цехы үшін 46 000 жұмыс сағат.
Құрылыс цехы
Өңдеу цехы
Нақты жұмыс атқарылған сағаттар
11 000
46 000
Бөлу коэффициенті
48
8
Бөлінген үстеме шығыстар
528 000
368 000
Нақты үстеме шығыстар
531 500
359 500
Бөлінетін үстеме шығыстардың артық қалуы
8 500
Бөлінетін үстеме шығыстардың жетіспеуі
3 500
Бұл мысалдан есеп жүйесіндегі үстеме шығыстарды бөлу, бөліп тарату, қайта бөлу алгоритмдерін көруге болады.
1.4.Үстеме шығыстарды басқару есебі
Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді. Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:
1.Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;
2.Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;
3.Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау;
Шешім қабылдауда үстеме шығыстарды бөліп таратудың қарапайым мысалын қарастырайық:
А өнімі
В өнімі
С өнімі
Барлығы
Сатылған бұйым
100
100
100
Бұйым бағасы
10
20
15
Сату
1 000
2 000
1 50
4 500
Негізгі өндірістік материалдар
250
300
300
850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары
200
700
500
1 400
Барлық тікелей өндірістің шығындары
450
1 000
800
2 250
Өндірістік үстеме шығыстар
700
Жалпы табыс
1 550
Зерттеулерге кеткен шығыстар
600
Сату бойынша шығыстар
400
Әкімшілік шығыстар
500
Барлық шығыстар
1 500
Таза табыс
50
Шығыстарды толық бөлу әдісі.
Өзіндік құнды толық есептеу толық шығындарды өндіретін өнім көле-мінің бағасы мен толық шығындарына бөлуге арналған.
Әдетте, компаниялар үстеме шығыстарды тура шығындар баптары негі-зінде қорларды алу үшін бөледі. Бұл әдіс өнім түрлері мен өнімнің өзіндік құнын анықтауда басқа да шығындар үшін қолданылады.
Үстеме шығыстарды толық бөлудің негізделген әдістемесі:
А өнімі
В өнімі
С өнімі
Барлығы
Сатылған бұйым (дана)
100
100
100
Бұйым бағасы
10
20
15
Сатылуы
1 000
2 000
1 500
4 500
Негізгі өндіріс материалдары
250
300
300
850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары
200
700
500
1 400
14,3%
50%
35,7%
100%
Барлық тікелей өндірістің шығындары
450
1 000
800
2 250
Өндірістік үстеме шығыстар
100
350
250
700
Жалпы табыс
450
650
450
1 550
Сатудан жалпы табыс %
45%
33%
30%
34%
Зерттеуге кеткен шығындар
600
Сату бойынша шығыстар
400
Әкімшілік шығыстар
500
Барлық шығыстар
214
750
536
1 500
Таза пайда
236
-100
-86
50
Таза пайдадан алынған %
24%
-5%
-6%
1%
Үстеме шығыстарды бөлуде шекті шығындарды есептеу әдісі.
Тікелей шығындар негізіндегі есеп өнімге барлық өндірістік шығындарды, тұрақты және ауыспалы шығындарды жатқызады. Егер есептеулерді шекті шығындар негізінде қарастыратын болсақ, онда өнімге тек қана ауыспалы өндірістік шығындар жатқызылады.
А өнімі
В өнімі
С өнімі
Барлығы
Сатылған бұйымдар(дана)
100
100
100
Бұйым бағасы
10
20
15
Сатылуы
1 000
2 000
1 500
4 500
Негізгі өндірістік материалдар
250
300
300
850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары
200
700
500
1 400
Барлық ауыспалы шығындар
450
1 000
800
2 250
Сату-ауыспалы шығындар
20%
44%
36%
100%
Маржиналды табыс
550
1 000
700
2 250
Маржиналды табыс %
55%
50%
47%
50%
Өндірістік үстеме шығыстар
140
311
249
700
Зерттеуге кеткен шығыстар
120
267
213
600
Сату бойынша шығыстар
80
178
142
400
Әкімшілік шығыстар
100
222
178
500
Барлық шығыстар
440
978
782
2 200
Таза пайда
110
22
-82
50
Таза пайдадан алынған %
11%
1%
-5%
1%
Бұл мысалдан А өнімінің маржиналды табысының процентінің жоғары екендігі көрінеді. Сондықтан да барлық қорларды А өнімін өндіруге жұмсалған қолайлы. Бұл А өнімінің сапасын жоғарылатады. Бұндағы С өнімі табыссыз болып табылады. Қысқа мерзімде шекті шығындарды есептеу әдісі қысқа мерзімдегі баға белгілеуді анықтайды.
Шығындарды көпдеңгейлі есептеу әдісі.
Шығындарды көпдеңгейлі есептеу әдісі үстеме шығыстарды өнімдердің шағын топтарын құндық деңгейі бойынша бөледі. Бұл әдіс үстеме шығыстарды екі категория бойынша ажыратады:
топ бойынша бөлінетін
топ бойынша бөлінбейтін.
Шығындарды көпдеңгейлі есептеу әдісіне мысал.
А өнімі
В өнімі
С өнімі
Барлығы
Сатылған бұйымдар (дана)
100
100
100
Бұйым бағасы
10
20
15
Сату бағасы
10 000
2 000
1 500
4 500
Негізгі өндіріс материалдары
250
300
300
850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары
200
700
500
1 400
Тікелей ауыспалы шығындар
450
1 000
800
2 250
Өндірістік үстеме шығыстар
140
311
249
700
Сатылған тауарлардың өзіндік құны
590
1 311
1 049
2 950
Жалпы табыс
410
689
451
1 550
Сатудан түскен жалпы табыс %
41%
34%
30%
34%
Ажәне В өнімдерінің тобы
Сөнімінің тобы
Барлы ғы
Жалпы табыс
1 099
451
1 550
Зерттеуге кеткен шығыстардың өзіндік құнға апарылуы
250
0
250
Сату бойынша шығыстардың өзіндік құнға апарылуы
300
50
350
Өнім топтары бойынша жалпы шығыстар
550
50
600
Аралық табыс
549
401
950
Сату бойынша аралық табыс %
55%
27%
21%
Зерттеуге кеткен шығыстардың өзіндік құнға жатқызылмағаны
258
142
400
Әкімшілік шығыстар
322
178
500
Таза табыс
-31
81
50
Таза табыс бойынша %
-1%
5%
1%
Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкерші-лік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көз-дейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді.
Кәсіпорын үстеме шығыстарының есебін жүргізуде келесідей мәселе-лерді шешеді:
# Негізгі үстеме шығыстардың пайда болу көздерін анықтау;
# шығындарды азайту себептерін анықтау;
# Үстеме шығыстардың сметасы мен бюджетін жасау үшін негізгі көрсеткіштерді анықтау;
# Үстеме шығыстардың динамикасын бақылау;
Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:
1. Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;
2. Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;
3. Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау; Үстеме шығыстарды басқару есебін бақылаудың бір нұсқасы АВС-тал-дау бойынша жүргізіледі.Бұл әдіс неғұрлым қарапайым, әрі жеңіл. АВС-тал-дау әдісі үстеме шығыстарды таратуда келесі принципке сүйенеді: шығын-дардың пайда болу көздерінің аз ғана мөлшері салыстырмалы түрдегі шы-ғындар құнының көптігін көрсетеді.
Кәсіпорынның үстеме шығыстарының бір бөлігі, мысалы, негізгі қор-лардың амортизациясы өндірістік қуаттылыққа байланысты болады. Бұндай шығыстар өндіріс және өткізу көлемінің өзгерісіне тәуелсіз тұрақты болып қала береді. Үстеме шығыстардың есебі көп жағдайда өзіндік құнды есептеу әдістемесінің өзгеруімен шешіледі. Көптеген кәсіпорындар өнімнің өзіндік құнын есептегенде шығыстарды тұрақты және ауыспалы шығыстарға апарады. Бұдан ауыспалы шығындар басқарушылық өзіндік құнды құрайды, ал тұрақты шығыстар кезең шығыстары ретінде есептен шығарылды.
АВС-әдісінің негізгі қадамдары:
Өндірістің жалпы процесін жеке функцияларға бөлу;
Үстеме шығыстарды қызмет түрі бойынша бөлу;
Шығын тасымалдаушылардың үстеме шығыстарын бөлу;
Есептеу үшін қажетті ақпараттар:
Өнім
А
В
С
Барлығы
Өндіру көлемі (дана)
90 000
30 000
15 000
135 000
Бірлікке шаққандағы:
Материалдар (дана)
10
7
14
1 320 000
Материалдар (тенге)
30
40
15
4 125 000
Жұмыс сағат
2,5
3
1,5
337 500
Машина сағат
5
3
7,5
652 500
Еңбек төлемі (тенге)
20
30
10
2 850 000
Өндірістік циклдар саны
5
10
50
65
Жеткізу саны
18
7
50
75
Заказдар саны
50
70
700
820
Мәміле саны
45
25
60
130
Өнім
А
В
С
Барлығы
Үстеме шығыстар
Жинау
75 000
Машиналық өңдеу
1 000 000
Заказдарды алу
900 000
Жинақтау
650 000
Инженерлік қызмет көрсету
750 000
3 375 000
Үстеме шығыстарды бөліп таратуды 2 әдіс арқылы қарастырамыз.
Дәстүрлі әдіс - шығыстарды жұмсалатын жұмыс сағаттарына байланыс-ты бөлу.
Коэффициент келесі түрде анықталады:
3 375 000 теңге337 500 жұмыс сағат=10тгсағ.
Үстеме шығыстардың анықталуы:
А өнімі 10тгсағ.*2,5 сағ.=25 теңге
В өнімі 10тг.сағ.*3 сағ.=30 сағ.
С өнімі 10тг.сағ.*1,5 сағ.=15 сағ.
Өнім
А
В
С
Материалдар (теңге)
30
20
15
Оплата труда (теңге)
20
30
10
Үстеме шығыстар
25
30
15
Әкімшілік шығыстар
15
100
40
АВС әдісі.
Бүкіл өндіріс процесін бес түрлі қызмет түріне бөліп, үстеме шығыстарды бес категорияға жинақтаймыз. Бұл арқылы шығындар тасымалдаушыға байланысты бөлу коэффициентін анықтауға болады.
Жинақтаушы шығындар коэффициенті
Жинақтау шығындарыӨндіріс циклдары
75 00065 000
1 153,85
Машиналық өңдеуге шығындар коэффициенті
Машина шығындарыМашина-сағат
1 000 000652 500
1,5326
Заказ алу бөлімшелерінің шығын.коэффициенті
Заказ алу бөлімінің шығыстарыЗаказдар саны
900 000820
1 097,56
Орамаға кеткен шығындар коэффициенті
Орамаға кеткен шығынларЖеткізу саны
650 00075
8 666,67
Инженерлік шығындар коэффициенті
Инженерлік шығындарӨндіріс берілімдерінің саны
750 000130
5 769,23
Үстеме шығыстарды келесідей бөлуге болады:
Өнім
А
В
С
Материалдар (теңге)
30
40
15
Еңбек өтемі (теңге)
20
30
10
Үстеме шығыстар
Жинау
0,0641
0,3846
3,8462
Машиналық қайта өңдеу
7,6628
4,5977
11,4943
Заказдарды алу
0,6098
2,561
51,2195
Орама
1,7333
2,0222
28,8889
Инженерлік қызмет көрсету
2,8846
4,8077
23,0769
Барлық шығындар
62,9546
84,3732
143,5258
ІІ. Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебін талдау
2.1 Кәсіпорындағы үстеме шығындар есебі
Үстеме шығыстарға өндіріске қызмет көрсетумен және негізгі және көмекші цехтардың жұмыс ұйымдастарымен байланысты шыңыстары жата-ды, оларды тікелей дайын өнім түрлеріне (бірлігіне) жатқызуға болмайды.
Үстеме шығыстар, әдетте, біршама жалпы сипатқа ие болады:
* кешендік сипаты - шығыстар құрамында барлық экономикалық
элементтер шығындары көрініс табады.
* екі және одан да көп бұйымдар шығарған кезде бұл шығыстарды тікелей
белгілі бір буйымға жатқызу қиынға түседі, демек олар дайын өнімнің арасына таратылады және аяқталмаған өндіріске де жатқызылады.
Қатар рс
Шығындар баптарының атауы
А. Құрал-жабдықтарды пайдалану мен күтіп-ұстау шығыстары бойынша
1
Өндіріс жабдықтары мен көлік (танспорт) құралдарының амортизациясы
2
Жөндеу қорына қаржы бөлу немесе өндіріс жабдықтары мен көлік құралдарын жөндеу жөніндегі шығындар
3
Жабдықтар мен көлік құралдарын пайдалану жөніндегі шығындар
4
Аспаптар мен ыңғайластырылған құрылғыларды (тетіктерді) жөндеу және қалпына келтіру
5
Құрал-жабдықтармен байланысты басқа да шығыстар
Б. Үстеме шығыстары
6
Өндірісті шикізатпен, материалдармен, отынмен, энергиямен қамтамасз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz