Биология сабақтарында қолданылатын әдістемелік құралдар және олардың маңызы туралы
№ 1 Семинар
Тақырып: Кіріспе
Мазмұны:
1. Көрнекі құралдар түсінігі.
2. Олардың классификациясы
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 5.8 бет
Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 21.25 бет
№ 2 Семинар
Тақырып: Табиғи құралдар
Мазмұны:
1. Табиғи құралдар.
2. Олардың негізгі түрлері
3. Табиғи құралдарды дайындау тәсілдері
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 8.22 бет
Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 31.38 бет
№ 3 семинар
Тақырып: Бейнелік құралдар
Мазмұны:
1. Бейнелік құралдар.
2. Олардың түрлері
3. Бейнелік құралдарды дайындау әдістері
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 22.35 бет
Муртазин Г.М. Иллюстрированные карточки.задачи по генетике. // Биология в школе .2007. №4.29.31 бет.
№ 4 семинар
Тақырып: Лабораториялық құралдар
Мазмұны:
1. Лабораториялық құралдар.
2. Лабораториялық құралдардың түрлері, сипаттамасы
3. Лабораториялық құралдарды қолдану
4. Көрнекілік құралдарды пайдалана отырып лабораториялық сабақтарды өткізу жоспарын құру
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 55.75 бет
Сосновский И.П., Корнеева В.А. // Самостоятельные работы учащихся по ботанике. М.1984 ж. 10. 21 бет.
Розенштейн А.М. //Самостоятельные работы учащихся по ботанике. М.: 1977ж. 112 бет.
№5 Семинар
Тақырып: Экрандық.дыбыстық көрнекілік құралдар
Мазмұны:
1. Оқу кинофильмдері, оларды сабақта қолдану ерекшеліктері
2. Компьютермен жұмыс. Биология курсында компьютерді қолдана отырып сабақтарды өткізу.
3. Экрандық.дыбыстық көрнекілік құралдарды пайдалана отырып, сабақтарды өткізу доспарын құру
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 35.55 бет
Комаренко И. Уроки биологии в режиме ТИСО. // Биология в казахстанской школе. 2006. №5.30 бет.
№ 6 семинар
Тақырып: Қазіргі таңда биология сабағында көрнекі құралдарды қолдану әдістемесі.
Мазмұны:
1. Биологиядағы мультимедиялық оқыту әдістері және оның ерекшеліктері
2. Мультимедиялық дәрістер. Мультимедиялық практикалық сабақтар.
Әдебиет: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 75.89 бет
2. Интернет материалдары. http://egfak.narod.ru/mobl.htm
№ 7 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Өсімдік» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет.
2. Гафарова Н.В. Корень //Биология . №24 . 2001. 3 бет.
3. Валинурова Л.А. Значение листьев. // Биология. 2003. №7 . бет.
4. Уголок природы в школе. М.: 1986. 111 бет
№8 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Өсімдік» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Уголок природы в школе. М.: 1986. 111 бет
3 .Гафарова Н.В. Корень //Биология . №24 . 2001. 3 бет.
4. Валинурова Л.А. Значение листьев. // Биология. 2003. №7 . бет.
№9 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Өсімдік» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. бет
2. Уголок природы в школе. М.: 1986. 111 бет
3. Гафарова Н.В. Корень //Биология . №24 . 2001. 3 бет.
4. Валинурова Л.А. Значение листьев. // Биология. 2003. №7 . бет.
10 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Жануартану» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Пантявин А.А. «Черви». // Биология . №24 . 2003.№10. 2 бет
3. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 43.70 бет.
11 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Жануартану» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Пантявин А.А. «Черви». // Биология . №24 . 2003.№10. 2 бет
3. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 43.70 бет
12семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны :
1. «Тәнтану» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972.
13семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Тәнтану» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 43. 70 бет.
№14 семинар
Тақырып: Көрнекі құралдарды пайдалану тиімділігін арттырудағы кабинет ролі
Мазмұны:
1. Көрнекі құралдарды пайдалану тиімділігін арттырудағы кабинет ролі
2. Оқу кабинетіне қажетті көрнекілік құралдар
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 83.86 бет
2. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972.
№15 семинар
Тақырып: Көрнекі құралдар және оның экологиялық тәрбиедегі маңызы
Мазмұны:
1. Көрнекі құралдар және оның экологиялық тәрбиедегі маңызы
Әдебиеттер:
1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. бет
2. «Биолгия және салауаттылық негізі» ғылыми.педагогикалық журналы. Дидактикалық тапсырмалар бөлімі. Алматы.
3. «Биология в школе» » ғылыми.педагогикалық журналы.
4. Интернет материалдары. http:/www.readywork.ru/works.php.
Тақырып: Кіріспе
Мазмұны:
1. Көрнекі құралдар түсінігі.
2. Олардың классификациясы
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 5.8 бет
Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 21.25 бет
№ 2 Семинар
Тақырып: Табиғи құралдар
Мазмұны:
1. Табиғи құралдар.
2. Олардың негізгі түрлері
3. Табиғи құралдарды дайындау тәсілдері
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 8.22 бет
Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 31.38 бет
№ 3 семинар
Тақырып: Бейнелік құралдар
Мазмұны:
1. Бейнелік құралдар.
2. Олардың түрлері
3. Бейнелік құралдарды дайындау әдістері
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 22.35 бет
Муртазин Г.М. Иллюстрированные карточки.задачи по генетике. // Биология в школе .2007. №4.29.31 бет.
№ 4 семинар
Тақырып: Лабораториялық құралдар
Мазмұны:
1. Лабораториялық құралдар.
2. Лабораториялық құралдардың түрлері, сипаттамасы
3. Лабораториялық құралдарды қолдану
4. Көрнекілік құралдарды пайдалана отырып лабораториялық сабақтарды өткізу жоспарын құру
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 55.75 бет
Сосновский И.П., Корнеева В.А. // Самостоятельные работы учащихся по ботанике. М.1984 ж. 10. 21 бет.
Розенштейн А.М. //Самостоятельные работы учащихся по ботанике. М.: 1977ж. 112 бет.
№5 Семинар
Тақырып: Экрандық.дыбыстық көрнекілік құралдар
Мазмұны:
1. Оқу кинофильмдері, оларды сабақта қолдану ерекшеліктері
2. Компьютермен жұмыс. Биология курсында компьютерді қолдана отырып сабақтарды өткізу.
3. Экрандық.дыбыстық көрнекілік құралдарды пайдалана отырып, сабақтарды өткізу доспарын құру
Әдебиеттер: А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 35.55 бет
Комаренко И. Уроки биологии в режиме ТИСО. // Биология в казахстанской школе. 2006. №5.30 бет.
№ 6 семинар
Тақырып: Қазіргі таңда биология сабағында көрнекі құралдарды қолдану әдістемесі.
Мазмұны:
1. Биологиядағы мультимедиялық оқыту әдістері және оның ерекшеліктері
2. Мультимедиялық дәрістер. Мультимедиялық практикалық сабақтар.
Әдебиет: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 75.89 бет
2. Интернет материалдары. http://egfak.narod.ru/mobl.htm
№ 7 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Өсімдік» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет.
2. Гафарова Н.В. Корень //Биология . №24 . 2001. 3 бет.
3. Валинурова Л.А. Значение листьев. // Биология. 2003. №7 . бет.
4. Уголок природы в школе. М.: 1986. 111 бет
№8 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Өсімдік» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Уголок природы в школе. М.: 1986. 111 бет
3 .Гафарова Н.В. Корень //Биология . №24 . 2001. 3 бет.
4. Валинурова Л.А. Значение листьев. // Биология. 2003. №7 . бет.
№9 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Өсімдік» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. бет
2. Уголок природы в школе. М.: 1986. 111 бет
3. Гафарова Н.В. Корень //Биология . №24 . 2001. 3 бет.
4. Валинурова Л.А. Значение листьев. // Биология. 2003. №7 . бет.
10 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Жануартану» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Пантявин А.А. «Черви». // Биология . №24 . 2003.№10. 2 бет
3. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 43.70 бет.
11 семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Жануартану» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Пантявин А.А. «Черви». // Биология . №24 . 2003.№10. 2 бет
3. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 43.70 бет
12семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны :
1. «Тәнтану» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972.
13семинар
Тақырып: Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесі
Мазмұны:
1. «Тәнтану» бөлімі бойынша сабақтарда көрнекі құралдарды пайдалану бойынша әдістемелік нұсқаулар
2. Сабақ жоспарын жасау.
3. Тақырыпқа сай көрнекі құралдар дайындау
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 91.185 бет
2. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972. 43. 70 бет.
№14 семинар
Тақырып: Көрнекі құралдарды пайдалану тиімділігін арттырудағы кабинет ролі
Мазмұны:
1. Көрнекі құралдарды пайдалану тиімділігін арттырудағы кабинет ролі
2. Оқу кабинетіне қажетті көрнекілік құралдар
Әдебиеттер: 1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. 83.86 бет
2. Верзилин Н.М., Корсунская В. // Общая методика преподования биологии. М.:1972.
№15 семинар
Тақырып: Көрнекі құралдар және оның экологиялық тәрбиедегі маңызы
Мазмұны:
1. Көрнекі құралдар және оның экологиялық тәрбиедегі маңызы
Әдебиеттер:
1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. бет
2. «Биолгия және салауаттылық негізі» ғылыми.педагогикалық журналы. Дидактикалық тапсырмалар бөлімі. Алматы.
3. «Биология в школе» » ғылыми.педагогикалық журналы.
4. Интернет материалдары. http:/www.readywork.ru/works.php.
Зерттеу өзектілігі: Биолоияны оқыту әдістемесі - биологияны не үшін оқыту қажет, қалай оқыту керек, биологияны оқыту процесінде балаларды қалай тәрбиелеуге болады деген сұрақтарға жауап беретін ғылым ретінде пайда болған. Биологияны оқыту әдістемесі – мектеп пәнінің ерекшелігіне байланысты оқыту және тәрбиелеу процесінің жүйесі туралы ғылым.
Биология оқу пәні ретінде оқыту әдістері мен формаларының ерекшелігімен өзге пәндерден айырмашылығы бар. Бұнда нақтылы объекттер мен күрделі табиғат құбылыстары, және табиғаттың дамуы зерттеледі.
Оқушылар ойын дамытуда биологиядан жүргізілетін мектептік курстың маңызы зор.Биологияның басқа оқу пәндерінен ерекшелігі,ол қарапайымнан күрделіге өту жолын байқап отыруға,бөлік пен бүтіннің құрылысы мен қызметінің өзара байланыстылығы және өзара тәуелділігін айқындауға, табиғаттағы құбылыстардың аса күрделі байланыстылық себептерін түсінуге мүмкіндік береді [1].
Кез келген басқа оқу пәндері тәрізді биология курсын меңгерген кезде оқушы әр түрлі ойлау процестерін атқарады: бақылап салыстырады, анализ жасайды, қорытындылайды, өздері бақылаған құбылыстардың себебі мен салдарын белгілейді.
Мектептегі биология пәнімен биология ғылымының арасында үлкен айырмашылық бар. Бұлардың мақсаттарымен көлемі, құрылымы және баяндау әдістерімен формалары өзгеше.
Биология ғылымының мақсаты - зерттеу арқылы табиғат туралы жаңалықтар, жаңа білім алу.
Мектеп биологиясының мақсаты - оқушыларды даяр ғылыми фактілермен,заңдылықтармен таныстыру.
Мектепте биологияны оқытуға белгілі ғана уақыт бөлінген, сондықтан оқушыларды нақты ғылыми негіздермен таныстырады және ғылыми проблемаларды артық информациясыз түсіндіреді.
Жаңа технологиялар арқылы жас ұрпаққа сапалы білім мен ұлағатты тәрбие беру, өміріне жолдама алуына барлық жағдай жасау үшін білім беру ісін әлеуметтендірудің маңызы зор.
Оқытудың жаңа ақпараттық- коммуникациялық технологияларын меңгеру – қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасыры.Қазіргі қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық – коммуникациялық технологиялардың маңызы зор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді ғылыми – технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда. Ақпараттандыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі білікті жұмысшы мамандарын даярлау оқытушының басты міндеті болып табылады. Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан-жақты, жаңа технологияны меңгерген жеке тұлға қалыптастыруды талап етеді.Қазіргі білім жүйесінің ерекшілігі – тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру. Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi жүзеге асыру мұғалiмдерден өз мінез-құлықтарын, ұстанымдарын, мүмкіндіктерін түрлендiрудi талап етеді. Оқушылардың ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетiн қалыпастыру қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру жүйесiндегi ең көкейтестi мәселелердiң бiрiне айналып отыр [2].
Биология оқу пәні ретінде оқыту әдістері мен формаларының ерекшелігімен өзге пәндерден айырмашылығы бар. Бұнда нақтылы объекттер мен күрделі табиғат құбылыстары, және табиғаттың дамуы зерттеледі.
Оқушылар ойын дамытуда биологиядан жүргізілетін мектептік курстың маңызы зор.Биологияның басқа оқу пәндерінен ерекшелігі,ол қарапайымнан күрделіге өту жолын байқап отыруға,бөлік пен бүтіннің құрылысы мен қызметінің өзара байланыстылығы және өзара тәуелділігін айқындауға, табиғаттағы құбылыстардың аса күрделі байланыстылық себептерін түсінуге мүмкіндік береді [1].
Кез келген басқа оқу пәндері тәрізді биология курсын меңгерген кезде оқушы әр түрлі ойлау процестерін атқарады: бақылап салыстырады, анализ жасайды, қорытындылайды, өздері бақылаған құбылыстардың себебі мен салдарын белгілейді.
Мектептегі биология пәнімен биология ғылымының арасында үлкен айырмашылық бар. Бұлардың мақсаттарымен көлемі, құрылымы және баяндау әдістерімен формалары өзгеше.
Биология ғылымының мақсаты - зерттеу арқылы табиғат туралы жаңалықтар, жаңа білім алу.
Мектеп биологиясының мақсаты - оқушыларды даяр ғылыми фактілермен,заңдылықтармен таныстыру.
Мектепте биологияны оқытуға белгілі ғана уақыт бөлінген, сондықтан оқушыларды нақты ғылыми негіздермен таныстырады және ғылыми проблемаларды артық информациясыз түсіндіреді.
Жаңа технологиялар арқылы жас ұрпаққа сапалы білім мен ұлағатты тәрбие беру, өміріне жолдама алуына барлық жағдай жасау үшін білім беру ісін әлеуметтендірудің маңызы зор.
Оқытудың жаңа ақпараттық- коммуникациялық технологияларын меңгеру – қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасыры.Қазіргі қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық – коммуникациялық технологиялардың маңызы зор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді ғылыми – технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда. Ақпараттандыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі білікті жұмысшы мамандарын даярлау оқытушының басты міндеті болып табылады. Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан-жақты, жаңа технологияны меңгерген жеке тұлға қалыптастыруды талап етеді.Қазіргі білім жүйесінің ерекшілігі – тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру. Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi жүзеге асыру мұғалiмдерден өз мінез-құлықтарын, ұстанымдарын, мүмкіндіктерін түрлендiрудi талап етеді. Оқушылардың ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетiн қалыпастыру қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру жүйесiндегi ең көкейтестi мәселелердiң бiрiне айналып отыр [2].
1. А.М. Розенштейн және т.б. Использование средств обучения на уроках биологии. М:1989. бет
2. «Биолгия және салауаттылық негізі» ғылыми-педагогикалық журналы. Дидактикалық тапсырмалар бөлімі. Алматы.
3. «Биология в школе» » ғылыми-педагогикалық журналы.
4. Интернет материалдары. http:/www.readywork.ru/works.php.
2. «Биолгия және салауаттылық негізі» ғылыми-педагогикалық журналы. Дидактикалық тапсырмалар бөлімі. Алматы.
3. «Биология в школе» » ғылыми-педагогикалық журналы.
4. Интернет материалдары. http:/www.readywork.ru/works.php.
Зерттеу өзектілігі: Биолоияны оқыту әдістемесі - биологияны не үшін
оқыту қажет, қалай оқыту керек, биологияны оқыту процесінде балаларды қалай
тәрбиелеуге болады деген сұрақтарға жауап беретін ғылым ретінде пайда
болған. Биологияны оқыту әдістемесі – мектеп пәнінің ерекшелігіне
байланысты оқыту және тәрбиелеу процесінің жүйесі туралы ғылым.
Биология оқу пәні ретінде оқыту әдістері мен формаларының
ерекшелігімен өзге пәндерден айырмашылығы бар. Бұнда нақтылы объекттер мен
күрделі табиғат құбылыстары, және табиғаттың дамуы зерттеледі.
Оқушылар ойын дамытуда биологиядан жүргізілетін мектептік курстың
маңызы зор.Биологияның басқа оқу пәндерінен ерекшелігі,ол қарапайымнан
күрделіге өту жолын байқап отыруға,бөлік пен бүтіннің құрылысы мен
қызметінің өзара байланыстылығы және өзара тәуелділігін айқындауға,
табиғаттағы құбылыстардың аса күрделі байланыстылық себептерін түсінуге
мүмкіндік береді [1].
Кез келген басқа оқу пәндері тәрізді биология курсын меңгерген кезде
оқушы әр түрлі ойлау процестерін атқарады: бақылап салыстырады, анализ
жасайды, қорытындылайды, өздері бақылаған құбылыстардың себебі мен салдарын
белгілейді.
Мектептегі биология пәнімен биология ғылымының арасында үлкен
айырмашылық бар. Бұлардың мақсаттарымен көлемі, құрылымы және баяндау
әдістерімен формалары өзгеше.
Биология ғылымының мақсаты - зерттеу арқылы табиғат туралы жаңалықтар,
жаңа білім алу.
Мектеп биологиясының мақсаты - оқушыларды даяр ғылыми
фактілермен,заңдылықтармен таныстыру.
Мектепте биологияны оқытуға белгілі ғана уақыт бөлінген, сондықтан
оқушыларды нақты ғылыми негіздермен таныстырады және ғылыми проблемаларды
артық информациясыз түсіндіреді.
Жаңа технологиялар арқылы жас ұрпаққа сапалы білім мен ұлағатты тәрбие
беру, өміріне жолдама алуына барлық жағдай жасау үшін білім беру ісін
әлеуметтендірудің маңызы зор.
Оқытудың жаңа ақпараттық- коммуникациялық технологияларын меңгеру –
қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасыры.Қазіргі
қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық – коммуникациялық
технологиялардың маңызы зор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді
ғылыми – технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда.
Ақпараттандыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі
білікті жұмысшы мамандарын даярлау оқытушының басты міндеті болып табылады.
Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан-жақты, жаңа
технологияны меңгерген жеке тұлға қалыптастыруды талап етеді.Қазіргі білім
жүйесінің ерекшілігі – тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен
білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру.
Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi жүзеге асыру мұғалiмдерден өз
мінез-құлықтарын, ұстанымдарын, мүмкіндіктерін түрлендiрудi талап етеді.
Оқушылардың ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетiн қалыпастыру
қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру жүйесiндегi ең көкейтестi
мәселелердiң бiрiне айналып отыр [2].
Зерттеу мақсаты: биология сабақтарында қолданылатын әдістемелік
құралдар және олардың маңызы туралы түсінік беру.
Зерттеу міндеттері:
✓ биология сабақтарында қолданылатын әдістемелік құралдар және
олардың маңызы;
✓ биология сабағында презентацияны қолдану арқылы оқушылардың
дағдысын қалыптастыру әдістері туралы мағлұмат беру.
Зерттеу құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының
стратегиялық бағыттарына сәйкес білім беру жүйесін дамыта отырып, әлемдік
білім кеңістігіне ықпалдастырудағы негізгі бағдар – адамды қоғамның ең
маңызды құндылығы ретінде танып, оның рухани жан-дүниесінің дамуына,
көзқарастары мен шығармашылық әлеуетінің, танымдық біліктілігі мен мәдени
құндылықтарының жоғары деңгейде дамуына, жеке тұлғасының қалыптасуына
жағдай жасау.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру еліміздегі мектептерде оқыту процесінің
мазмұндық болмысын жаңа әдіснамалық тұрғыдан негіздеуді талап етеді. Мұндай
жаңа әдіснамалық жүйе дәстүрлі оқыту процесін түбегейлі өзгертудің
қажеттігін көрсетіп, оқытудың шығармашылық қызметін дамытып, білім
мазмұнының ұлттық негізде берілуін жаңа өркениеттік бағдар тұрғысынан
жетілдіруді қарастырады.
Білім берудің жаңа бағыттарының басты ерекшелігі – оқытудың нәтижесін
алдын-ала болжап, оқушылардың қызығушылықтары мен ізденімпаздығы негізінде
білімі мен біліктерін жетілдіріп, оны сана сүзгісінен терең зерделей
отырып, шығармашылық әлеуетін үнемі дамытуға және рухани толысуға ұмтылысын
қалыптастыруды бағдар тұтады.
Еліміздің әлемдік білім кеңістігіне бағдар алуының басты өзегі – 12
жылдық білім беруге көшу мәселесі көкейкесті тақырыпқа айналуда. Жаңа білім
парадигмасы балаға оқу қызметінің субъектісі ретінде қарап, шығармашылық
қызығушылықтары негізінде білімге құндылық бағдарын қалыптастыра отырып,
танымдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруды және жан-жақты
дамыған, шығармашыл жеке тұлғасын қалыптастыруды көздейді.
Білім беру процесін жаңаша ұйымдастыру оның философиялық, педагогикалық-
психологиялық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды
қажет етеді. Бүгінгі философтар мен педагог - ғалымдар білім беру саласында
жаңа оқыту технологиялары мен әдістерін енгізумен ғана шектелмей, білім
берудегі дүниетанымдық ұстанымдарды қайта қарау, рухани-адамгершілік
құндылықтарға бетбұрыс жасау қажеттігін дәлелдеуде.
Білім беру саласындағы инновациялық процестердің күрделілігі мен
қайшылықтары жаңа құбылыстармен әрекеттесу және жалпы орта білімді
ізгілендірудің сапалы кезеңінде оқушылардың шығармашылық қызығушылығын
қалыптастырудың мәселесін өзекті етуде.
Соңғы жылдары оқу-тәрбие процесіндегі жеке тұлғаны дамытуға бағытталған
оқытуға үлкен мән берудің өзі еліміздегі өзгерістердің маңыздылығын
көрсетеді.
Қазіргі кезеңдегі білім берудің жаңа парадигмасы жағдайында жеке
тұлғаның танымдық бағыттылығын қалыптастыру - оқушының оқу-танымдық іс-
әрекеттегі шығармашылық қызығушылығына тікелей байланысты. Көрнекілік
арқылы тұлғаның ізденімпаздық қабілет сапасын дамытудың негізгі өзегі болып
табылады. Себебі өмірдегі құндылықтардың барлығы да жаңашылдық бағыттар
арқылы ғана іс-әрекетке тұрақты шығармашылық қызығушылық нәтижесінде
танылып, болашақта өміршең дамуына мүмкіндік алады. Сондықтан шығармашылық
қызығушылықты жеке тұлғаның дамуына, оның рухани жетілуінде мәні терең,
мотивациялық, білімділік бағдар құндылығы ретінде танылуының маңызы зор.
Жеке тұлға бойындағы ашылмаған, сыры мол мүмкіндіктерді дамытудың
бастау көзі – шығармашылық қызығушылықты қалыптастыру мәселесі өзінің
тамырын адамзат дамуы тарихының тереңінен алады.
Зерттеу нысаны: бастауыш сыныпта оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: дүниетану сабағында бастауыш сынып оқушыларының
көрнекілік арқылы танымын қалыптастыру жолдары.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш сыныптың оқыту процесінде көрнекілік
жұмыстарды ұйымдастырудың педагогикалық және әдістемелік жолдарын
Зерттеудің міндеттері:
- Бастауыш сыныптың оқыту процесінде көрнекілікпен оқытудың алатын орны
- дүниетану сабағында оқушылардың көрнекілік арқылы оқыту барысында
танымын қалыптастырудың жолдарын көрсету.
Зерттеу әдістері: - зерттеу проблемасы бойынша ғылыми –әдістемелік
әдебиеттермен танысу, талдау;
мұғалімдер тәжірибесімен танысу, жинақтау.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тармақтан, қорытынды және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Көрнекілік арқылы оқыту оқушылардың пәндік білімдік қалыптастыру құралы
Баланы тәрбиелеу, білім беру міндеттері мектепте оқушыларды оқыту және
оқу уақытынан тыс жүргізілетін оқу процесінде шешімді. Мұғалім мен
оқушылардың әрқайсысының өздерінің айырмашылықтары мен өздерінің
ерекшеліктері болады, алайда олар өзара бөлінбестей байланысты. Олар
біртұтас оқу-тәрбие процесін құрайды.
Оқыту, мұғалімнің ерекше бағдарлы мақсат көздейтін қызметі ретінде
оқушыларды біліммен, іскерлікпен, дағдымен және оларды танымдық,
творчестволық қабілеттікпен қаруландыратын кең мағынадағы тәрбиенің бірі –
тұтас маңызды бөлігі болып табылады.
Оқыту процесінің заңдылығын ашу, білімнің мазмұнын анықтау, оқытудың
барынша тиімді әдістерін жасап шығару проблемасының ғасырлар бойы адам заты
толғандырып келді. Білімді жаңа жолмен оңай және ұғымды етіп оқыту үшін,
оқытудың жолын жаңа негізге салу мақсатымен ұлы ағартушы –педагогтар
көрнекі әдісінің негізін салды.
Ұлы педагог, көрнекі әдіспен – оқытуды психологиялық талаптармен
байланыстырған, Ян Амос Коменский (1592-1670).
Дүниетаным әдетте сыртқы сезім мүшелеріне байланысты (мысалы, аспан
әлемінің денелері және жер астындағы нәрселер немесе басқа елдерде өсетін
өсімдіктер мен жануарлар т.б.). Бұларды оқытуда Я.А.Коменский айналадағы
заттарды негізге алып, солармен салыстыра отырып оқыту керек – деді.
Көрнекілікті іске асырудағы оның ұғынған құралдары: заттар, сол заттардың
суреті, моделі т.б.
Атақты француз, ағартушы-философ және педагог, 17 ғасырдағы революция
қарсаңындаңы буржуазиялық интиллегенцияның тамаша өкілі Жан-Жак Руссо
баланың өзінің әрекетін, зеректігін, зейіндігін, байқампаздығын дамыту
мақсатын көздеді. Барлық оқылатын пәндер мейлінше көрнекілікпен баланың
қабылдауына баланың оқуын жеңілдету мақсатында тек әдеттегі суреттер,
картиналар, приборлар т.б. ғана емес, ол табиғаттағы, өмірдегі деректер –
деді. Иоганн Генрих Пестолоцци (1746-1827) оқытудың негізі оның көрнекі
болып тұруында – деп санады. Көрнекілікті кең түрде қолданған жағдайда ғана
айналадағы дүние туралы білім ойлау және тіл дамыту дұрыс қалыптасады – деп
атап көрсетті.
Ережені жаттауға негізделген әдістің орнына Иоганн Генрих Песталоцци
арифметиканы оқытуда әр санды өзінің бөлімдеріне, ондарды бірлерге бөлуді,
көрнекі түрде сандардың арасындағы айырманы түсіндіруді, алдымен бірлерді,
одан кейін ондарды оқуға көшуді ұсынды. Бөлшек сандарды оқытуда квадратты
бүтін сан деп алып, оны екіге, төртке бөлу арқылы түсіндіруді талап етті.
Көрнекі оқытуды Адольф Дистервег (1790-1866) жақыннан алысқа, жай
нәрседен күрделіге, жеңілден ауырға, белгісізден белгіліге - деп
ережені бұрын Коменский ұсынса, енді Дистерверг одан әрі дамытты.
Дистерверг сезім мүшелеріне әсер ететін заттың тікелей өзіменен
балаларды таныстыруға зор мән беруімен бірге, қабылданған материалдың жете
түсінікті болып, барынша ойландыратындай болуы өте қажет деп есептеді.
Белгілі орыс ғалымы, атақты хирург, 19- ғасырдың 2- ші жартысындағы
халық ағарту ісінің көрнекі қайраткері, әрі ірі педагог Николай Иванович
Пирогов ( 1810-1881) балалардың меңгеретін білімдерінің терең және тиянақты
болуын талап етті. Ол методикалық өнердің негізгі көрнекілік пен сөзді
орынды біріктіре қолдана білу. Көрнекіліктің деп жазды Пирогов-негізгі
мақсаты оқушылардың сыртқы сезім мүшелеріне әсер ету... Сөзде сырттан ыкпал
жасай отырып, адамдардың ең негізгі, ең қажетті қабілетіне әсер етеді
Демек, Пирогов көрнекілікпен сөздің оқу тәрбие процесіндегі бір -
бірімен байланысын көрсетіп берді. Көрнекіліктің бірі өзі сөздің көмегінсіз
балалардың есінде әр уақытта сақталмайды. Сөздің маңызын жоғары бағалаумен
байланысты, Пирогов орта мектептегі әдістердің ролі мен маңызын да дұрыс
бағалады.
Ұлы орыс педагогы Константин Дмитриевич Ушинский (1824-1 870) окытудағы
көрнекіліктің көптеген мәселелеріне жаңаша талдау жасаған, оқытудағы
көрнекілік оқуда жалпы үғыңдыруға емес, нақты фактілерге, нақты образдарға
негіздеу. Көрнекілік әдісімен оқу - оқушыларды өз бетінше байқауға үйретуге
негізделеді.
К.Д.Ушинский көрнекілік әдіске жан-жақты анализ жасай келе, көрнекілік
тек қана көру сезіміне байланысты деген біржақты пікірді сынады. Себебі
қандай нәрсе болса да қабылдағанда сезім мүшелері неғұрлым көбірек қатысса,
зат я құбылыс жөніндегі қабылдаған ұғым, түсінік есімде соғырлым берік,
тиянақты орнығады да, кейін олар оңай еске түседі. Сондықтан сабақта көзбен
көру дыбыс органмен айту, қолмен жазу т.б сезім мүшелеріміз белсенді
қатысуы тиіс, егерде педагог баланың есінде бірдемені берік қалдыруды
көздейтін болса, ол көз, құлақ, дауыс, бұлшық ет сияқты сезім органдарын,
тіпті иіс, дәм сезімдеріне де әсер ететіндей етіп қатыстыруға тырысу керек
- деді.
К.Д.Ушинскийдің көрнекілік мәселесіндегі ең кұнды көзқарасын ол
оқытудың көнекілігі мен жолдарын тұңғыш анықтады, бастауыш мектептегі
көрнекіліктің әдістемесін жасады. Оның ескертуінше бала табиғаты үнемі
көрнекілікті талап етіп отырады. Сондықтан көрнекі құралдармен оқытуды
баланың ерте жасынан бастау керек. Бастапқы оқуда түр түс, дауыстарды
сөзбен қамтып, оны баланың көбінің түсінігіне жететін етіп, біз өзіміздің
оқытуымызды да балаларға жетілді ете отырып, өзіміз бала ойлауының сырына
енеміз, - деген. Оқытудағы көрнекіліктің Ушинский мынандай құралдарын
ұсынады. Нақты заттың өзі, заттың, нәрсенің оқиғаның үлгісі болатын моделі
суреттер т. б. көрнекі құралдар.
Бүгінгі күнде де баланы көрнекі құралдары қолданып оқыту проблемасы
оның тиімді жолдарын табу, оны дұрыс қолдану әдістемесі төнірегінде
көптеген педагогтар, ғалымдар еңбек етуде. Педагогиканың арнайы
дидактикалық саласында осы көрнекі оқытуға көрнекілік принципін негіздесе,
оқыту әдістемесі бөлімі көрнекі оқытуды зерттейді.Сонымен көрнекілік
дегеніміз балалар оқып-үйренетін білімнің моделі. Көрнекілік жағынан тану
ретінде де, ой немесе әңгімені елестету үшін де, материалды есте жақсы
сақтау үшін де қолданылады.
К.Д.Ушинский егер оқу балада ақыл ойды дамытуға талап қоятын болса,
онда бұл олардың байқау кабылетін жаттықтыруға тиіс деп әділін айтқан
еді.Жай байқауларды оқушы күн сайын жасап отырады. Бұлардың сипаты алуан
түрлі: мысалы құтыдағы балықтардың жүріс-тұрысын байқау өсімдіктердің
өсуін, жануарларды байқау т.б. болуы мүмкін. Байқау оқушыларымен бірге
мұғалім белгілі бір тұжырымдаған бағдарлама бойынша жүргізіледі. Олар
материалды оқуды алдын ала белгілеуші немесе жинақтаушы, қортындылаушы
болуы мүмкін. Байқау кезіндегі теңестіру, салыстыру тәсілдері ұғынып
ойлауды жетілдіреді, жеңілдетеді, материалдың есте берік қалуын артырады.
Байқау тиімділігінің соңғы шарты оны оқушылардың практикалық жұмыстары
әдісіне біріктіруі, бұл да қәзіргі кезде кеңінен таралып отыр.
Демонстрация – дегеніміз түрлі заттарды, материалды, құралдар мен
тәжірбиелерді көрнекілік көрсету. Демонстрацияны кеңінен пайдалану оқу
материалдарын қабылдаудың алғашқы кезіңін оқушылардың бірінші дыбыс
жүйесінің қосылуын қамтамасыз етеді, кейде сөзбен санадағы ұғымдар арасында
туатын үзілістерді жеңуге көмектеседі. Заттарды, схемаларды, таблицаларды,
арнаулы кинофильмдерді демонстрациялау окытуды жүзеге асырудың басты құралы
болып саналады. Оқу процесінде мұғалім заттарды, картиналар мен схемаларды,
диапозитивтерді, диафильмдерді, оқу кинофильмдерін демонстрациялауды,
тәжірибелерді демонстрациялауды қолданады.
Дидактика заттарды демонстрациялаудың төмендегідей ережелерін
қалыптастырады: затты түрлі сезім органдарымен қабылдайтындай етіп көрсету.
Сыныпта заттың бәрін бірдей көрсете беруге болмайды, сондықтан да оқу
процесінде картиналар мен схемаларды демонстрациялаудың маңызы зор.
Көптеген мұғалімдер алуан түрлі қолдан жасалған көрнекі құралдарды
ойдағыдай пайдаланады. Көрнекіліктің бақылау және демонстрациялау әдістерін
сабақ үстінде тиімді пайдалану мұғалімнің тәжірибесіне, біліктілігіне
байланысты.
Принцип – латын сөзі (pzincipium) негіз, жетекші идея, негізгі ереже,
іс-әрекетке қойылатын негізгі талап деген ұғымдарды береді оқыту теориясы
мен практикасының тарихында тұрақты орын алып келе жатқан дидактикалық
принциптер бар. Мысалы, Баланы жеңіл, қызықты әрі тиянақты оқыту,
білімді саналы меңгеру, көрнекілікпен оқыту т.б.
Оқыту принциптерінің жүйесін тұңғыш ұсынған Я.А.Коменский. Ол адам
табиғаттың бір бөлігі болғандықтан, оқыту да табиғат пен адам тәуелді
болатын заңдарға байланысты екендігін дәлелдейді. Сондықтан, оның пікірінше
оқытудың көрнекілік принципін (ең басты ережесі) – табиғатқа сай болу
принципі.
И.Г.Пестолоцци оқытудың көрнекілік принципін ерекше бағалап, оны
логикалық ойдауды дамытатын маңызды құралы деп санаған.
К.Д.Ушинский оқытудың халықтық сипатына баса назар аударып, оқытудың
принциптерін психологиялық тұрғыдан қараған.
Ы.Алтынсарин оқыту ережелерін қазақ мектептеріндегі білім берудің
ерекшеліктеріне байланысты қолдану керек деген.
Енді оқыту принциптерінің бірі – көрнекілік принципін қарастырайық.
Көрнекілік оқушыларға заттардың өзін немесе олардың бейнесін тікелей
көріп байқауға мүмкіндік береді.
Оқытуда нақты білім алу көрнекілікке, сезінуге, бақылау әрекетіне
негізделеді.
Көрнекілікті қолдану бала психологиясының ерекшеліктеріне, әсіресе
образдық ойлауға байланысты болады.
Бұл принциптің негізгі талаптары:
- Көрнекілікті белгілі мақсатқа байланысты қолдану;
- Көрнекілікті қолдану оқушылардың бақылау әрекетін ұйымдастыруды керек
етеді;
-Көрнекілікті қолданудың маңызды бір шарты мұғалімнің образбен
(бейнемен) өзінің сөзін дұрыс байланыстыра алуында; Көрнекілікті артық
қолдануға болмайды, оқушылардың теориялық ойлау процесінің дамуына
кедергі болмауы керек;
- Көрнекі құралдардың түрлерін (заттық, бейнелік, графикалық,
символикалық, техникалық т.б.) оқу пәндерін және оқушылардын жас
ерекшеліктеріне сай қолдану.
Биология пәнінде көрнекілік принціпін пайдалану бағдарламалық
материалды оқыту әдісіне ықпал жасаумен қатар, оқу ісінің тәрбиелік,
дамытушылық, жақтарының жақсаруына да әсерін тигізеді.
Сабақта білім берудің барлық негізгі принциптері бір бірімен тығыз
байланысты жүзеге асырылады: саналық көрнекілік жүйелілік,
бірізділік, жас ерекшеліктерінің ескеріліуі, жекеше қарым-қатынас т.б.
Соның ішінде көрнекілік принціпінің ролі ерекше.
Көрнекі түрде оқыту - оқушылардың тиісті бақылауларына сүйеніп оқыту,
бірақ көрнекі оқыту дегенді тек көрнекі құралдарды пайдаланып оқыту деп
түсінбеу керек. Көрнекілік принципін жүзеге асыра отырып, бір жағынан
оқушылардың қабылдауына сүйенсе, ал екінші жағынан, олардың түсініктеріне
(ұғынуына) сүйенеді.
Биология пәнінде оқушыларды көрнекілік арқылы оқытқанда, мұғалімнің
оқушыларда жанды, айқын образдар тудыратын, өздеріне таныс заттардың жаңа
жақтарын ашатын, оқушылардың оқу материалы сапаны игеруіне көмектеседі.
Оқыту процесінде көрнекілікпен оқытудың алатын орны
Окуда көрнекілікті қолдау арқылы оқушылардың білімі нанымды, дәлелді
болады, ойлауы терендей түседі. Сонымен бірге көрнекілік оқылатын нәрсе
заттардың негізгі белгілері мен ерекшеліктерін білуді жеңілдетеді, нәрсе-
заттардың әр жағының, салаларының байланыстары мен өзара қатынастарын
түсінуге көмектеседі. Көрнекілік нәрсе-заттар жөніндегі мәліметтерді,
деректерді есте берік сақтауға ықпал жасайды.
Балалар әрқашан да оқылатын нәрсе-заттармен қолма-қол тікелей танысуға
әуес, ынталы келеді, сондықтан көрнекілік әрқашан да окушылардың білімдерді
меңгеру үстінде белсенділігін дамытуға әсер етеді, дүние тану-білу
жұмысында оқушылардың назарын белгілі бағытқа жұмылдырады.
Бірақ бүкіл оқу көрнекілікке негізделеді деуге тек көрнекілік арқылы
ғана шешіледі деуге де болмайды.
Педагогиканың классиктері оқылатын нәрсе мен заттар және құбылыс
оқиғаларды алғашқы рет білуді байқаудың ролін жоғары бағалай отыра,
байқаудың абстрактілік ойлаумен тығыз байланысты болатындығын ескертті.
Сондықтан олар байқауларды ақыл-ой арқылы бағыттауда талап етті, адам
ақылы арқылы құрылатын топтылауларды меңгерудің қажеттілігін айтты. Сыртқы
сезімдер ақыл арқылы бағытталуга тиіс. Я.А. Коменский өз кезіңде егер ең
жоғарғы байқаушың ақыл-ой сыртқы сезімдерді мұқият түрде қадағаламаса,
сыртқы сезімдер бос, құрғақ материал болып қалуы мүмкін деген. Осы кезде
байқау мен сөз сөйлеуді тиімді түрде байланыстыру мәселесін шешуде академик
И.П. Павловтың адам санасындағы бірінші жөне екінші сигналдық
системаларының өзара байланысы жөніндегі оқуына сүйенеміз. Бірінші сигнал
қоршаған ортадан келетін нақты материалдар, екінші сигнал сөз, сөйлеу,
екінші сигнал бірінші сигналсыз болмайды. Екеуі бір-бірінен айырылмайды.
Адамда сөзбен ойлау дамыған сайын екінші сигнал системасының функциясы өсе
береді. Бірақ, сөз сөйлеу қоздырғыштары бірінші сигналдың әрекеттері арқылы
бекітілмесе, тек сөйлеу, сөз сөйлеу қайталана берсе, ол адамды ақиқат,
шындықтан алыстата береді.
Сонымен бірге, бірінші сигнал системасы арқылы алынған білім сөз сөйлеу
арқылы айтылмаса, ол зат нәрселерді тек қабылдау, сезіну дәрежесінде ғана
қала береді, логикалық дәрежеге, топшылау-қорытындылау дәрежесіне
көтерілмей қалады. Топшылау қорытындыларды ұғыну және меңгеру оқушылардың
белсенділігін туғызатын әңгімелесу, есеп шығару, тапсырмаларды орындау
арқылы жүргізіледі. Өз кезінде Коменский оқылатын нәрсе-заттарды
оқушылардың мүмкіндігінше әр салалы сезім мүшелері арқылы қабылдауын талап
етті.
Шынында да, оқуда көбінесе көзбен көру арқылы қабылдау кең орын алады.
Оқушылар білімінің сапасы көзбен көрумен бірге оқуда бұлшық етпен сезіну
арқылы қабылдау да арта түседі. Егер оқушылар көрсетілген тәжірибелерді
көріп қана қоймай, сол тәжірибені өзі жасаса білімдері нақты және негізді
болады.
К.Д. Ушинский оқушыларда байқағыштықты, таным-білім белсенділікті
дамыту үшін көрнекі оқытудың маңызын жақсы түсінді. Төменгі класс
оқушыларын көрнекі оқытудың табиғатын талдау негізінде ол мұғалімдерге
оқушыларда жанды жарқын бейнелер тудыра алатын, оларға таныс заттардың жаңа
жақтарын ашып беретін, оқушылардың оқу материалын неғұрлым берік игеруіне
жол ашатын құралдарды көрсетуге кеңес берді. Сондықтан да оқу
программаларын білімдердің теориялық дәрежесін арттырумен ұштастырғанда
мектеп білімінің көрнекілік сипатын сақтау қажеттігіне сүйенеді. Осыған
байланысты оқу процесінде оның көрнекілік функциясы, сипаты мен
пайдаланылуы өзгереді. Көрнекі құралдар нақтылы заттарды жақсылап қабылдау
үшін ғана емес, ұғымдарды қалыптастыру үшін бастапқы материал ретінде
пайдаланылады, көрнекі оқыту, бір жағынан, окушыларда білімге қажеттілікті
тудырып, ой жұмысын ынталандыру үшін, екінші жағынан, қабылдаудың абстракты
ойлаумен неғұрлым тығыз бірлігін қамтамасыз ету үшін бағытталады.
Оқу процесінде заттай көрнекілік (минералдар, өсімдіктер, қарашылар,
модельдер) және бейне көрнекілігі (фотография, картина, карталар, схемалар
және тағы басқалар) пайдаланылады. Көрнекі құралдармен жұмыс заттың
сипатына қарай, балалардың жасына қарай өзгеріп отырады, бірақ кейбір жалпы
ережелерде белгіленуі мүмкін.
Мұғалімнің сөзінің көрнекілікпен дұрыс ұштасуының үлкен маңызы бар.
Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесінде сөз бен көрнекілікті
ұштастырудың екі жолы белгілі. Бірінші жол көрнекі құраларды көрсету
мұғалім сөзінің алдынан келеді. Бұл жағдайда мұғалім оқушының байқауына
басшылық етеді, ал байқаулардың барысында олар қажетті білімдерді алады.
Екінші жол сөзбен түсіндіру құралдарды көрсетудің алдынан келеді. Бірінші
жол неғұрлым тиімді саналады, өйткені бұл білімдердің хабарлауын қамтамасыз
етіп ғана қоймайды, сондай-ақ оқушылардың байқағыштығын дамытуға жол ашады.
Бірақ екінші жолды да толығынан қолдануға тұрады, уақытты аз керек етеді
және материалдың сипаты мен оқыту жағдайларына қарай пайдалануға болады.
Көрнекі құралдарды тек мұғалім ғана емес, сондай-ақ білімдерін бекітіп,
тексергенде оқушылар да пайдаланады.
Сабақты көрнекі материалмен бастырмалатуға болмайды. Көрнекі құралдар
тым толып кеткенде туатын әсерлердің молдығы оймен толғап қорытуды
қиындатады және оқушылардың білім сапасына нұқсан келтіреді.
Көрнекі құралдар мен мұғалім сөзін ұштастыру проблемасы Л.В. Занковтың
"Мұғалімнің сөздері мен көрнекі құралдардың оқыту ісідегі ұштастығы" және
"Оқыту ісіндегі көрнекілік пен оқушылар белсенділігін көтеру" деген
еңбектерінде анағұрлым толық талданған. Л.В. Занковтың пікірінше, мұғалім
сөзі мен көрнекі құралдарды ұштастырудың алты формасы бар, атап айтқанда:
1-форма: мұғалім сөздің көмегімен окушылар жүргізетін бақылауға
жетекшілік жасайды, объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы бөлімді оқушылар бақылау процесінде
көрнекі объектінің өзінен алады.
2-форма: мұғалім сөздің көмегімен окушылардың өздері көрнекі
объектілерге жасаған бақылаулары негізінде және олардың бұрынғы білетіндері
негізінде балаларды құбылыстар арасындағы қабылдау процесінде көзге көріне
қоймайтын байланыстарды саналы түрде ұғынуға тән тұжырымдауға бастайды.
3-форма: объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы мәліметтеді оқушылар мұғалімнің сөз
мәлімдемесінен алады, ал көрнекі құралдар сөзбен берілген мәлімдемелерді
дәлелдеп немесе мақтай түсу қызметін атқарады:
4-форма: мектеп оқушыларының көрнекі объектіге жасаған бақылауларына
сүйене отырып, педагог құбылыстар арасындағы оқушылар тікелей қабылдай
алмайтын байланыстар туралы хабарлайды, яки қорытынды жасайды, жекелеген
деректерді біріктіреді, жинақтайды.
5-форма: яки сөз жәрдемімен, яки көрнекі түрде көрсете отырып мұғалім
оқушыларға қолда бар объектілермен жұмыс істегенде орындалуға тиісті іс-
әрекеттерге қатысты, сондай-ақ ол іс-әрекеттердің орындалу әдістеріне
қатысты нұсқау береді.
6-форма: педагог сөздің жәрдемімен оқушыларға қолда бар объектілермен
олар жасауға тиісті іс-әрекеттерді орындау әдістері жайында нұсқау береді,
мұның өзінде мұғалімнің нұсқауы қолма-қол көрсетіліп отырады.
Сонымен, көрнекі кұралдар мен білім беру кездерінің бірі ретінде
пайдаланылмай, мұғалім сөзінің иллюстрациясы ретінде ғана қызмет атқарса,
оларды қолданудың тиімділігі анағұрлым төмен болып шығатын көрінеді.
Өкінішке орай, мектеп практикасында мұғалімнің сөзі мен көрнекі құралдарды
ұштастырудың дәл осы формасы әлі күнге дейін анағұрлым кеңірек етек алуда.
Демек, оку процесін жетілдіру міндеттерінің бірі сабақтарда көрнекі
құралдарды мәлімет берудің дербес кездері ретінде кеңінен пайдалану болып
табылады.
Бұл оқушылардың сабақ үстінде жеке дидактикалық материалдардың әр алуан
түрлерімен өздігінен жүмыс істеп отырай, зат сабақтарын, жеке тәжірибелер
мен бақылаушыларды жүргізіп отыруды, демонстрациялық көрнекі қүралдарды
оқып-үйренуге негізделген тапсырмаларды орындаттыруды және т.с.с. керек
етеді.
Көрнекі құралдарды пайдаланудың танымдылық тиімділігі, Л.В.Занковтың
пікірі бойынша, оларда берілетін мәліметтерді оқушылардың өздігінен қорыта
алу және атап өту, -деп жазды Л.В. Занков, бұл әлі сөз бен көрнекі образдың
оқушының басында тиісті дәрежеде қабысуына қол жеткізу деген сөз емес. Егер
оқушы объектінің мүғалім оның зейінін аударып қана қойған қасиетін өзі
айыра алса, және оған сөзбен өзі сипаттама бере алса, мектеп оқушысының
бойында объект туралы ап-айқын түсінік қалыптасады және қасиеттердің сөздік
белгілері нақты образдармен байланысқа түседі".
Мектеп окушыларының теориялық ойлауын дамытуға көрнекіліктің, бір
жағына, көптеген нәрселер мен құбылыстарға тән анағұрлым ортақ қасиеттерін
айырып тануға және олардың мәні шамалы қасиеттеріне назар аудармауға
мүмкіндік беретін, ал екінші жағынан үғымдарды деректендіруге септігін
тигізетін түрлерін қолдану жәрдем етеді. Көрнекі құралдардың бұл
мүмкіншіліктері А.М. Пышкало жазған мақалалардың бірінде тәп-тәуір ашылып
көрсетілген. Ол былай деп жазған болатын: "Әр алуан нәрселермен және
геометриялық фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген тәжірибелерді орындай
отырып, оқушылар олардың қандай материалдан жасалғандығына, түр-түсіне, жай-
жапсарына, салмағына және тағы сол сияқты қатысы шамалы оларға анағұрлым
ортақ қасиеттерді айқындайды.
Көрнекілік принципінің негізгі талаптары:
- Көрнекілікті белгілі мақсатқа байланысты қолдану;
- Көрнекілікті қолдану оқушылардың бақылау әрекетін ұйымдастыруды керек
етеді;
- Көрнекілікті қолданудың маңызды біршарты мұғалімнің образын (бейнемен)
өзінің сөзін дұрыс байланыстыра алуында;
- Көрнекілікті артық қолдануға болмайды, ол оқушылардың теориялық ойлау
процесін дамуына кедергі болмауы керек.
Көрнекілік әдісі мұғалімнің әртүрлі көрнекі оқу-құралдары мен оқытудың
аудио-физуальдық (есту-көру) техникалық құралдарын кітаптар, карталар,
таблицалар және басқа да ашық бояулы, анық та айқын өрнектеліп, баспадан
шыққан оқу құралдарын жасаған дидактикалық материалдарды пайдалану өз
көрінісін табабады.
Көрнекіліктің негізіне бірінші сигнал системасының тітіркендігіштері
жататын болса, екінші сигнал системасы оның сигналдарына реттегіш ыкдал
жасайды. Қандай да болсын көрнекі құралдарды көрсету әрқашан сөзбен
қосарлана жүргізіледі. Атап айтқанда, сөз оқушылардың назарын ең басты және
маңызды нәрсеге аударуға, көрініп тұрған ағыл-тегіл құбылыстардан оқыту
мақсаты үшін ең қажетін тандап алуына көмектесуі.
Сөз бен көрнекіліктің оқыту процесінде өзара қатынасы нақты
дидактикалық мақсатына, көрнекі құралдардың бар жағына, олардың санына және
сапасына т.б. тәуелдікті көрсетеді.
Көрнекі құралдардың бірнеше түрі бар:
1. Жаратылыс көрнекілігі оқушыларды өмірде бар объектілермен
(өсімдіктер, хайуанаттар т.б. сыныпта, мектепте жоқ) заттармен таныстыруды
көздейді (табиғатқа шығу, экскурсия арқылы). Бұл әсіресе баланың алғаш
санау, сан ұғымымен танысқанда өте тиімді. Мысалы: Көшеге, ауылға экскурсия
кезінде ағаштарды, үйлерді малды көрсету арқылы санату. Жаратылыс
көрнекілігінің басқаша түрі эксперименттік көрнекілік болып табылады. Онда
окушыларды шын мағынасында өтіп жатқан процестер мен құбылыстарды таныстыру
және оларды экспериметтер мен тәжірибелер жасауы барысында шектелген табиғи
материалмен таныстыру көзделеді.
Көлемдік көрнекіліктер де шындық дүниенің көлемдік бейнесін беру
мақсаты бар (фото, суреттер, диафильмдер, диопазитивтер). Көрнекіліктің бұл
түрі ең көп қолданылады. Өйткені фото, суреттерді, заттардың макетерін,
шаблондарын қолдан жасалса да болады. Дыбыстың көрнекілікте дыбыстық
бейнелерде және ең алдымен прампластика, магнитофонан дыбыс жазу үшін
немесе шығармалардан үзінді тыңдау, дыбыстық көріністерді жазу үшін
дыбыс құралдарын пайдалану ескеріледі
Символдық көрнекілік (графикалық) абстрактылы ойлауды дамытады,
өйткені бұл типтегі құрал нақты болмысты шартты қорытылған символикалық
түрде көрсетеді (мысалы, карталар, жоспар, схемалар, чертеж). Абстрактылы
теориялық, білімнің жедел дауына және олардың мектеп курсында орын алуына
байланысты көрнекіліктің бұл түрінің бір-бірімен тығыз байланысты.
Биология пәні бойынша көрнекі құралдарды қолдан дайындау
Жоғары кәсіби білім беруде негізгі білім беру бағдарламасын (НБББ)
меңгеру нәтижесі түлектердің құзыреттіліктерімен, яғни олардың білімді,
іскерлікті және таңдаған мамандығына сәйкес жеке қасиеттерін өз қызметінде
іске асыру қабілетімен анықталады. Биология мамандығы бойынша болашақ
мұғалімдерде қалыптастырылуы керек арнайы құзыреттіліктің бірі –
биологиялық мазмұндағы көрнекі құралдарды дайындай алу және оны оқушыларға
үйрету, дайындалған көрнекі құралдармен жасалатын жұмыс түрін ұйымдастыру.
Себебі, бейнелер арқылы ұғынатын балаларға биологияны меңгеру қиын,
олар картинкаларсыз процестерді, құбылыстарды танып білуге мүлдем
қабілетсіз. Олардың абстрактлы, логикалық ойлаулары ұғымға сәйкес бейнелер
арқылы дамиды. Ал, теориялық ойлау типі тән оқушылар формалы білімдерімен
ерекшеленеді. Олар үшін процестерді, қозғалмалы графикаларды,
сызбанұсқаларды басқара алатын видеосюжеті бар компьютерлік бағдарламалар
– бейнелі ойлау қабілеттерін дамытудың қосымша құралы болып табылады.
Сондықтан биология сабағын неғұрлым көрнекі түрде өткізу үшін, биологиялық
объектіні тікелей қабылдату мақсатында оны кеппешөптер, сурет–схема,
модель, макет, коллекция, аппликациялар секілді көптеген материалдармен
толықтырып отырған жөн.
Көрнекі құралдарды жасауды қарапайым түрінен бастап, бірте-бірте
күрделендіре берудің өзі оқушыларда дағды қалыптастырады, қызығушылық
тудырады. Табиғи көрнекі құралдарды өте әдемі етіп жасауға болады,
оқушыларға оны дайындауға тапсырма беру арқылы эстетикалық талғамдарын
дамытуға мүмкіндік бар, ал дайын құрал биология кабинетін жабдықтауда жақсы
безендіру құралы бола алады.
Кейбір мектептерде биолгияны оқытуға бйланысты материалдық базамен
қамтылуы талапқа сай келе бермейді, сонымен қатар көрнекілік құралдарды
студенттер өздігінен дайындауы алған білімдерін тереңірек меңгерулеріне
жәрдемдеседі және студенттердің шығармашылық қабілеттері артады. Осы пәннен
алған тәжірибелері мен біліктіліктерін студенттер педагогикалық практика
кезінде пайдалана алады. Студенттер болашақта биология сабақтарында көрнекі
құралдарды дұрыс пайдалана ал үшін, материалдарды жинау, сақтау және табиғи
обьектілерді жасау сияқты дағдылықтарға ие болулары қажет.
Сонымен қатар, студенттерге қолдан көрнекілік жасату оларды өз бетімен
жұмыс жасауға және мұғаліммен тығыз байланыста болуға мүмкіндік тудырады.
Биология жөніндегі көрнекі құралдарды, білім берудің ең алғашқы, ерте
кездерінде-ақ қолдана бастағаны мәлім. Педагогикада көрнекі құралдарды
жүйелеудің бірнеше әдісі бар. Көп жағдайда олардың жеке түрлерінің
белгілеріне (көлемі, біртүстілігі немесе әртүрлілігі, статистикалық немесе
динамикалық, жекеше немесе ұйымда қолдануға арналуы және т.б.),
құрастырылған затына қарай немесе дидактикалық тұрғыда топтастырылады.
Сонымен, көрнекі құрал түсінігінің елеулі белгілері қандай:
Оқу міндеттерін шешу үшін жасалған кез келген материалдық немесе
белсенділік мораль көрнекі құрал бола алады. Көрнекі құрал оқу моделі.
Көрнекі құрал әрдайым таным құралы ретінде нақты заттарды,
олардың табиғи немесе қоғамдық өмір сүру жағдайын елестетуге жақындатады.
Көрнекі құрал түсінік пен қабылдау негізінде қорытынды жасауға
мүмкіндік беретін сезімдік бейнелерді қалыптастырады. Көрнекі құралдарды
пайдалану арқылы оқушыларда пайда болатын сезімдік бейне таным құрылымында
басты мәселе болып табылады
Биологияның оқытуда сипаты мен мағынасына қарай көрнекі құралдарды екi
топқа бөлуге болады: негiзгi және қосалқы. Негiзгiлер: нақты (табиғи ),
таңбалы (бейнелеу) және вербальды (сөздiк ) көрнекілер болып, ал көмекші:
оқытудың техникалық көрнекі құралдары және зертханалық жабдықтар болып
бөлінеді.
Өз кезегiнде, биология сабақ пайдаланылатын (нақты ) табиғи көрнекi
құралдар тірі және өлі; бейнелеу (таңбалы) көрнекіліктер жазықтықты
(салынған сурет ) және көлемдi болып жіктеледі .
Көрнекі құралдардың арасында коллекция мен кесте схемалар ерекше орын
алады. Бағдарлама оқушылар жануарлармен, өсімдіктермен танысады. Ал
бұлардың бәрі биология пәнінде оқылатын биологиялық нысандардың қатарына
жатады.
Биология пәнін оқытуда түрлі тақырыптарға сәйкес табиғат
коллекцияларын, сол сияқты ауыл шаруашылық және өнеркәсіп өнімдері үлгілері
және соларды бектіп салтын картоннан жасалған үлкенді, кішілі қорапшалар
керек. Қорапшаның ішіне салынған коллекциялық заттар нөмірленіп, астына
аттары жазылады, немесе әрбірі белгілі бір жерге орнықтырылып, астына аты
бірден жазылады. Қорапша ыдыстың беті шынымен немесе целофанмен немесе
картонмен жабылады. Мысалы, өнеркәсіп өнімдері мен ауылшаруашылық өнімдерін
қорапшаға салып, табиғи объектілердің суретін тұсына жапсыруға болады.
Жеке қорапшаларға сонымен қатар пайдалы қазбалар мен кепкен
өсімдіктерді салуға болады.
Мәдени өсімдіктердің суреті (кестелері) ілініп, жемісі шынымен
жабылған қорапшаға салынады.
Өнеркәсіп өнімдері алынатын шикізатымен бірге Мақта, Тері мен жүн
сияқты, тағы басқа кестелерде көрсетіледі.
Түрлі коллекцияларды төмендегідей мазмұнда жасатуға болады.
Кептірілген өсімдіктерді: сексеуіл, жиде, арша, терек тағы басқа.
Дәрі-дәрмектік өсімдіктерді: тасшөп, мелисса, шүйгіншөп, шайқурай,
жұпаргүл, жалбызтікенек, шырғанақ тағы басқалары.
Мақта, оның өнімдері сурет-схемасы: мақта тұқымы, қауашағы
тақтайшаға, желімделіп бекітілген, мақта майы пробиркаға құйып ілінген,
мақта жібі мен түрлі-түсті өрнектелген матасы да фанераға желімделіп
бекітіледі.
Тұт жібек көбелегі, оның дамуы сурет-схемасы: фанераға тұт ағашының
бұтағы, жапырағы, жемісі, жібек құрты, жібек пілләсі, жібек жіп, түрлі-
түсті өрнектелген жібек мата тігіледі, не желімделеді.
Тері, жүн, мех схемасы – тері қой, түйе жүндері, т.б.
Кептірілген жеміс, жаңғақтар: өрік, мейіз, алмұрт, алма және жер
жаңғағы, фундук, кедр жаңғағы, т.б.
Қорапшаға пайдалы қазбалар: тас, көмір, мұнай, күкірт, т.б.
Пробирка ыдыстарында: түрлі тыңайтқыштар азот, калий, фосфор
тыңайтқыштары.
Сабақтардың барлығын табиғи нысандармен қамтамасыз ету табиғи қорларға
ұқыпты қарағандықтан ғана емес, сонымен қатар барлығын сыныпқа әкелуге,
тірі нысандардан барлығын көруге болмайтындықтан да мүмкiн емес.
Үдерістерді, табиғаттың заңдылықтарының ашу үщін арнайы жасалған бейнелеу
көрнекіліктерін оқу процесiне қосуды талап етедi. Олар үлкен және өте
маңызды рөл атқарады.
Бейнелеу көрнекі құралдары алуан түрлiгімен ерекшеленедi. Оған көлемдi
- муляждар және үлгiлер; салынған суреттер - кестелер, географиялық
карталар,. картина репродукциялары, ғалымдардың портреттері, дидактикалық
үлестiрме материал жатады
Муляждар -табиғи нысандардан дәл көшiрiп алатын көрнекілік. Оларды
көбіне iшкi мүшелерді зерттеуде пайдаланады. Сонымен бiрге, табиғи нысанды
қолдану мүмкiндiгi жоқ немесе табиғи нысан белгілі бір себептермен
оқушыларға толық көрінісін аша алмайтын жағдайларда қолданылады.
Үлгiлер немесе модельдер табиғи нысандардың бейнесі болып табылады,
бiрақ олар, нысанды көшiрмейді, оның басты қасиеттері сызба түрінде
беріледі. Мысалы, үлгi жазықтықтық және көлемдi, статистикалық және
динамикалық бола алады, мысалы, жүректiң қақпақтарының жұмысын көрсететiн
жазықтықтық үлгiлер, немесе қоңыздың iшкi құрылысының аппликациялық үлгiсі.
Жүректің фабрикада жасалған көлемдi үлгiсi сыртқы және iшкi құрылыс
ерекшелiктермен жете танысуға мүмкiндiк бередi. Көп статиклықа үлгiлер
жинамалы болады. Бұл органның iшкi, сыртқы құрылысын зерттеуге мүмкiндiк
бередi. Динамикалық үлгiлер ағзадағы үдерістерді таныстырады.
Бедерлi кестелер - пластикадан жасалған барельеф түріндегі заттардың
көркем бейнелері. Ағзаның, органдар жүйесінiң, органның бiр бөлiгiнiң
контурлары, ерекшеленген кескiндерi терең емес бедерiмен берілген. Мұндай
кестелер төзімді, жеңiл жуылады, бiрақ оларды сақтау үшiн баспа кестелерiне
қарағанда орынды едәуiр көп қажет етеді.
Биология сабақтарында зоогеографиялық карталар пайдаланылады. Биология
сабақтарында оқушыларды эстетикалық тәрбиелеу мақсатында картиналар
репродукциясын пайдалану керек. Бұл жабдықтың түрiн өкiнiшке орай, мұғалiм
сирек қолданады. Сабақтарда ғалым- биологтардың портреттері пайдаланылады.
Мұндай портреттер биология кабинетiн безендіру үшін жиі қолданылады.
Биологияны оқытудағы көрнекілік әдісінің оқу үдерісіндегі маңызы
Педагогикадағы дидактикалық тәсілдің бірі - көрнекілік әдісі.
Көрнекілік - оқыту және ақыл-ойды дамыту құралы болып табылады. Адам баласы
өзін қоршаған ортаны, дүниені, құбылыстарды бес сезім мүшесі арқылы
сезініп,түйсінеді. Оның ішінде ақпаратты ең көп қабылдайтын сезім мүшесі –
көру болып табылады. Көру арқылы қабылданған ақпараттар оқушылардың есінде
жақсы сақталатынын ескерсек, кейбір заттарды тіпті көрнекіліксіз есте
сақтау мүмкін емес. Сондықтан оқытудың алтын ережесі: көрініп тұрған
заттарды көрсету, еститінді естірту, иіскететінді иіскету, дәмін татып
көретінді дәмін таттыру. Көрнекілік арқылы оқушылардың қоршаған орта мен
өмір құбылысын және заттарды салыстыра отырып ойлап, қабылдау арқылы
оқушылардың сана-сезімі қалыптасады, мәселені түйсіну деңгейі артады.
Көрнекілік әдіс – барлық пәнде сабақ сайын қолданылатын әдіс болып
табылады. Әл-Фараби "Оқытудың негізгі әдісі - көрнекілік" деп, оның
мақсаттарын, тәсілдерін (түсіндіру, әсерлендіру, есте қалдыру) ұсынады. Оқу
материалын меңгеру көп жағдайда оқыту процесінде қолданылатын көрнекі
құралдарға және техникалық құралдарға байланысты болдатыны анық.Қазіргі
сабаққа қойылатын талап тұрғысынан техникалық құралдарды, кестелер,
сызбалар, үнтаспа жазбаларын пайдалану арқылы оқушылардың есту, көру
сезімдеріне әсер ете отырып, олардың ойлану қабілетін дамытуға көңіл
бөлінеді. Көрнекілік әдісі оқытудың сөздік және тәжірибелік әдістерімен де
өзара байланыста қолданылады және құбылыстармен, объектілермен оқушыларды
таныстырғанда олардың сезім мүшелеріне әсер етіп, алуан түрлі сурет,
көшірме, сызба арқылы құбылыс, процесс, объектілердің символдық бейнелерін
немесе оларды табиғи күйінде қабылдайды және оқушылардың сабаққа деген
ынтасын арттырып, түсіндірілген материалдарды саналы меңгертуге ықпал
жасайды. Көрнекілік әдістерін екі топқа бөлуге болады: иллюстрация және
демонстрация.
Иллюстрация әдісі арқылы оқушыларға иллюстрациялық құралдар: плакат,
кесте, картина, карта, суреттер, үлгілер көрсетіледі. Демонстрация әдісі
арқылы заттар мен құбылыстар тәжірибе жасау арқылы немесе техникалық
құралдардан, кинофильмдерден, диафильмдерден көрсетіледі. Оқу процесіне
жаңа ақпараттық-техникалық құралдарды енгізу оқытудың көрнекілік әдісінің
мүмкіндіктерін кеңейтуде. Қазіргі уақытта көрнекі құралдың жаңа түрі – жеке
тұлғалар қолданатын компьютерлерге, интербелсенді тақталарға, электрондық
оқулықтарға ерекше көңіл бөлініп, оқу процесіне белгілі бір жағдаяттарды
және процестерді үлгілеуге мүмкіндік беретін компьютерлер енгізілді. Олар
оқушыларға бұрын оқулық мәтінінен меңгерілген процестерді қозғалыста,
көрнекі түрде көруге мүмкіндік беріп отыр.
Оқу процесінде қолданылатын көрнекілік түрлерін атап өтсек:
-Табиғи көрнекілік: оқушыларды нақты объектілермен (өсімдіктермен,
жануарлармен, минералдармен) таныстырады.
-Эксперименттік көрнекілік арқылы оқушылар биологиядан тәжірибелер
жасайды.
-Суретті көрнекілік: нақты дүниенің бейнесін көрсету (бейнесурет,
картина, диафильм, мылқау кинофильмдер).
-Жасанды көрнекілік: макет, үлгі, муляж, геометриялық фигуралар,
плакаттар, портреттер, панорама.
-Дыбыстық көрнекіліктер: күйтабақтар, үнтаспаға жазылған материалдар,
т.б.
-Символдық және графикалық көрнекілік: карта, жоспар, сызба, диаграмма.
(абстракты ой дамуына көмектеседі, себебі болмысты шартты белгілермен
белгілейді)
-Техникалық көрнекіліктер: киноаппараттар, диафильмдер, диопроэкторлар,
эпидиаскоптар, телевизор, радио т.б.
Оқытудың көрнекілік әдісінің мынадай шарттарын ұсынуға болады:
- көрнекіліктің оқушылардың жасына сәйкестігі;
- көрнекілікті сабақтың керек сәтінде қолдану;
- демонстрацияланған затты барлық оқушылардың көруі;
- иллюстрацияның ең бастысын, мәндісін нақтылау;
- құбылыстарды демонстрациялау кезінде берілетін түсініктерді мұқият
ойластыру;
- сабақта көрнекіліктің алуан түрін қолдану, бірақ көп көрнекілік
қолданбау, себебі балалардың назары басқа жаққа ауып, тақырып бойынша ең
негізгіні түсінбей қалады;
- көрнекілікті қолданып оқушының сезіміне қозғау салу, қалыптасқан
түсініктерге сүйеніп, меңгерілетін ұғымды нақтылау;
- оқушылардың өздері жасаған көрнекіліктердің әсері мол болатындықтан,
көрнекілікті балалармен бірге жасау;
- көрнекі құралдарды қолданып оқушылардың зейінін, ақыл-ой мәдениетін,
жобалай білуін, оқуға деген қызығушылығын тәрбиелеу;
- балалардың жас ерекшеліктеріне қарай заттық көрнекілікті азайтып,
символдық көрнекіліктерді қолдану;
Оқытудың көрнекілік әдісінсіз толық мәнді сабақ өткізіп, берік білім
беру қиын.
Биология сабақтарында қосымша ақпарат көздерін пайдалану жолдары
Қосымша ақпарат көздерін қолдану әдістерінің бірі Айналмақосы әдісті
биология пәндерінде оқушының білімін тексеру кезінде, логикалық ойлауды
дамыту немесе жаңа тақырыпты бекіту, меңгерту кезде пайдаланған өте тиімді.
Себебі: бір ғана тексерудің түрі қолданылмайды мұнда оқушылардың білімі
тест, биолгиялык диктант, тірек сызба, сурет бойынша және терминдерді
тексеру сыныптағы бүкіл оқушыларды бір мезгілде қамтып, білім деңгейін
анықтауға, логикалық ойлауын дамыту кезінде қолдануға мүмкіндік береді.
Сыныпты 4-топқа бөліп, топ басшылары сайланады да, тапсырмалары
таратылады. Білім тексерген кезде қатар отырған оқушы бір-бірінен көшіріп
алмау үшін және білім деңгейіне байланысты әр түрлі нұсқада деңгейлеп
беріледі.Әр тапсырманы орындауға 7-мин, оның 2-минутын топ басшылары
тексеріп, бағалап үлгеруі керек. Тапсырманы орындағаннан кейін бір мезгілде
орындарынан тұрып сағат тілі бағытымен топтар орын ауыстырады да келесі
жаңа тапсырманы орындай бастайды. Осындай бағытпен оқушы 5-түрлі тапсырма
орындап 5-баға алады. Қалған уақытта топ басшылары қорытындылап, ортақ
бағасы қойылады.
Тапсырмаларды құрастырған кезде бағдарламада көрсетілген Оқушылардың
білім мен біліктілігіне қойылатын негізгі талаптар бөлімінен алынған
біліміне қарай оқулықтан диктантқа мәтін іріктеп алынады. Енді іріктелген
дидактикалық материалды қолдану мақсатына қарай карточка жасаймыз
Тест: ашық тест, жабық тест, сәйкестік тест т.б. қолдануға болады.
Биологиялық диктантты да түрлендіріп қолдануға болады.
1)Биологиялық атауларды білдіретін сөз қалдырылған сөйлем жазылады.
(қалдырылған орынға тиісті сөзді тауып жазады).
2)Биологиялық диктант сұрақ түрінде құрылады. (Қысқаша нақты жауап
қайтарады).
Мысалы, Анатомия пәнінде Асқорыту жүйесі тарауында тестік тапсырмалар
-1 топ, 2-топ биологиялық диктант, 3-топ тірек сызбалар, 4-топ суретпен
жұмыс 5-топ терминдерден тұратын тапсырмаларды орындауға бердім.
Белгіленген уакыт өткеннен кейін тапсырмалар орнында қалады да оқушылар
дәптер, қаламымен орындарын ауыстыра отырып 5-түрлі тексеруден өтеді. Енді
Жаңа тақырыпты меңгеруде бұл әдісті қалай қолданамыз?
1.Осы тақырып туралы алдын ала түсінік беремін.
2.Үйде қосымша материалдар қарау, әкелу тапсырылады.
3.Сынып оқушыларын топқа бөліп, ойын шартымен таныстырылады.
Ойын: 4-кезеннен тұрады
1 кезең жеке жұмыс.
2 кезең жұптық жұмыс
3 кезең топ болып жұмыс жасауды жалғастыру.
4 кезең топтық шешімді қабылдау.
Әр топтағы оқушыны шартты түрде 4-әріптен белгілейміз (А-В-С-Д).
Тақырыпты оқи отырып әр әріптің қандай тапсырма орындау керектігі
айтылады.Мысалы: А- мәтінді оқи отырып тест құрау,В- мәтінді оқи отырып
биологиялық диктант құрау, С- мәтіндегі суреттердің құрылысы мен қызметін
талдайды, Д- негізгі түсініктермен, терминдермен жұмыс жасайды.
1-кезең жеке жұмыс. Оқулықтың 3-4 тақырыпшадан тұратын материалын оқып
қысқаша өзіне берілген тапсырманы орындайды. Бұл тапсырманы дайындауға 15
минут уақыт беріледі.
2-кезең жұппен жұмыс. 1-топтағы оқушылар өзіне серіктес таңдайды.
Мысалы, А-В, С-Д. Тапсырма мазмұны өзгермейді. Бірақ, бұл кезщеңнің мақсаты
топша ішіндегі жұптардың ортақ шешімге келуіне және бірін-бірі толықтыру.
Уақыты 5 минут.
3-кезең. Топтар арасындағы жұмысты жалғастыру. Алдыңғы топтар уақытша
таралып жаңадан әріптік бірлік қағидасы бойынша құрылған топтар (А-А-А-А,
ВВВВ, СССС, Д-Д-Д-Д) келеді. Әрбір жаңа топтың қатысушылары өзінің мәселені
шешу жолдарын ұсынып, өзге топтардың пікірлерімен танысады. Ортақ және
тиімді шешім таңдалады. (10 мин.).
4-кезең. Топтық шешім қабылдау. Әр топтан 1-оқушы шығып ортақ
тапсырманы қорғайды. (10 мин). М: (зәр шығару жүйесі тақтадағы оқушылар
жұмысын таныстыру.
Мұндай әдістен күтілетін нәтиже:
1)Оқушылардың логикалық тұрғыда ойланып, оны сабақта қаралған мәселенің
негізгісін анықтауға дағдыланады.
2)Биологиялық терминдерді дұрыс түсініп, мәнін аша білуге үйретеді.
3)Сызбалар, суреттер арқылы нақтылы түсінікке тез көшуге жәрдемін
тигізеді.
4)Жұмыстың бұл формасы, ақпаратты белсенді меңгеруге бағытталған
біріккен іс-әрекет дағдысын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
5)Интерактивті түрде өткізген кезде оқушылар тек қана бақылаушы болып
қатыспай, қиын мәселелерді де өз бетінше шеше отырып шығармашылық
қабілеттері дамиды .
АҚТ меңгерудегі мұғалімнің шеберлігі мен шығармашылығы.
1)ИОТ оқып үйрену
2)ИОТ меңгеру
3)ИОТ тәжірибеде қолдану
4)ИОТ дамыту және нәтижесін көру.
ИОТ бойынша қосымша ақпаратты оқушылар мына жолдармен қабылдайды.
1)Интернет
2)Онлаин жүйесінде білім алу
3)интерактивті тақта
4)оқулық
5)компьютерлік техника
Биологияның пәндерін оқытудың оқушыларға тиянақты жемісті білім беру
мен оқытып - тәрбиелеу жұмыстарының нәтижелі болуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
оқыту қажет, қалай оқыту керек, биологияны оқыту процесінде балаларды қалай
тәрбиелеуге болады деген сұрақтарға жауап беретін ғылым ретінде пайда
болған. Биологияны оқыту әдістемесі – мектеп пәнінің ерекшелігіне
байланысты оқыту және тәрбиелеу процесінің жүйесі туралы ғылым.
Биология оқу пәні ретінде оқыту әдістері мен формаларының
ерекшелігімен өзге пәндерден айырмашылығы бар. Бұнда нақтылы объекттер мен
күрделі табиғат құбылыстары, және табиғаттың дамуы зерттеледі.
Оқушылар ойын дамытуда биологиядан жүргізілетін мектептік курстың
маңызы зор.Биологияның басқа оқу пәндерінен ерекшелігі,ол қарапайымнан
күрделіге өту жолын байқап отыруға,бөлік пен бүтіннің құрылысы мен
қызметінің өзара байланыстылығы және өзара тәуелділігін айқындауға,
табиғаттағы құбылыстардың аса күрделі байланыстылық себептерін түсінуге
мүмкіндік береді [1].
Кез келген басқа оқу пәндері тәрізді биология курсын меңгерген кезде
оқушы әр түрлі ойлау процестерін атқарады: бақылап салыстырады, анализ
жасайды, қорытындылайды, өздері бақылаған құбылыстардың себебі мен салдарын
белгілейді.
Мектептегі биология пәнімен биология ғылымының арасында үлкен
айырмашылық бар. Бұлардың мақсаттарымен көлемі, құрылымы және баяндау
әдістерімен формалары өзгеше.
Биология ғылымының мақсаты - зерттеу арқылы табиғат туралы жаңалықтар,
жаңа білім алу.
Мектеп биологиясының мақсаты - оқушыларды даяр ғылыми
фактілермен,заңдылықтармен таныстыру.
Мектепте биологияны оқытуға белгілі ғана уақыт бөлінген, сондықтан
оқушыларды нақты ғылыми негіздермен таныстырады және ғылыми проблемаларды
артық информациясыз түсіндіреді.
Жаңа технологиялар арқылы жас ұрпаққа сапалы білім мен ұлағатты тәрбие
беру, өміріне жолдама алуына барлық жағдай жасау үшін білім беру ісін
әлеуметтендірудің маңызы зор.
Оқытудың жаңа ақпараттық- коммуникациялық технологияларын меңгеру –
қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасыры.Қазіргі
қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық – коммуникациялық
технологиялардың маңызы зор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді
ғылыми – технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда.
Ақпараттандыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі
білікті жұмысшы мамандарын даярлау оқытушының басты міндеті болып табылады.
Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан-жақты, жаңа
технологияны меңгерген жеке тұлға қалыптастыруды талап етеді.Қазіргі білім
жүйесінің ерекшілігі – тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен
білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру.
Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi жүзеге асыру мұғалiмдерден өз
мінез-құлықтарын, ұстанымдарын, мүмкіндіктерін түрлендiрудi талап етеді.
Оқушылардың ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетiн қалыпастыру
қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру жүйесiндегi ең көкейтестi
мәселелердiң бiрiне айналып отыр [2].
Зерттеу мақсаты: биология сабақтарында қолданылатын әдістемелік
құралдар және олардың маңызы туралы түсінік беру.
Зерттеу міндеттері:
✓ биология сабақтарында қолданылатын әдістемелік құралдар және
олардың маңызы;
✓ биология сабағында презентацияны қолдану арқылы оқушылардың
дағдысын қалыптастыру әдістері туралы мағлұмат беру.
Зерттеу құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының
стратегиялық бағыттарына сәйкес білім беру жүйесін дамыта отырып, әлемдік
білім кеңістігіне ықпалдастырудағы негізгі бағдар – адамды қоғамның ең
маңызды құндылығы ретінде танып, оның рухани жан-дүниесінің дамуына,
көзқарастары мен шығармашылық әлеуетінің, танымдық біліктілігі мен мәдени
құндылықтарының жоғары деңгейде дамуына, жеке тұлғасының қалыптасуына
жағдай жасау.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру еліміздегі мектептерде оқыту процесінің
мазмұндық болмысын жаңа әдіснамалық тұрғыдан негіздеуді талап етеді. Мұндай
жаңа әдіснамалық жүйе дәстүрлі оқыту процесін түбегейлі өзгертудің
қажеттігін көрсетіп, оқытудың шығармашылық қызметін дамытып, білім
мазмұнының ұлттық негізде берілуін жаңа өркениеттік бағдар тұрғысынан
жетілдіруді қарастырады.
Білім берудің жаңа бағыттарының басты ерекшелігі – оқытудың нәтижесін
алдын-ала болжап, оқушылардың қызығушылықтары мен ізденімпаздығы негізінде
білімі мен біліктерін жетілдіріп, оны сана сүзгісінен терең зерделей
отырып, шығармашылық әлеуетін үнемі дамытуға және рухани толысуға ұмтылысын
қалыптастыруды бағдар тұтады.
Еліміздің әлемдік білім кеңістігіне бағдар алуының басты өзегі – 12
жылдық білім беруге көшу мәселесі көкейкесті тақырыпқа айналуда. Жаңа білім
парадигмасы балаға оқу қызметінің субъектісі ретінде қарап, шығармашылық
қызығушылықтары негізінде білімге құндылық бағдарын қалыптастыра отырып,
танымдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруды және жан-жақты
дамыған, шығармашыл жеке тұлғасын қалыптастыруды көздейді.
Білім беру процесін жаңаша ұйымдастыру оның философиялық, педагогикалық-
психологиялық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды
қажет етеді. Бүгінгі философтар мен педагог - ғалымдар білім беру саласында
жаңа оқыту технологиялары мен әдістерін енгізумен ғана шектелмей, білім
берудегі дүниетанымдық ұстанымдарды қайта қарау, рухани-адамгершілік
құндылықтарға бетбұрыс жасау қажеттігін дәлелдеуде.
Білім беру саласындағы инновациялық процестердің күрделілігі мен
қайшылықтары жаңа құбылыстармен әрекеттесу және жалпы орта білімді
ізгілендірудің сапалы кезеңінде оқушылардың шығармашылық қызығушылығын
қалыптастырудың мәселесін өзекті етуде.
Соңғы жылдары оқу-тәрбие процесіндегі жеке тұлғаны дамытуға бағытталған
оқытуға үлкен мән берудің өзі еліміздегі өзгерістердің маңыздылығын
көрсетеді.
Қазіргі кезеңдегі білім берудің жаңа парадигмасы жағдайында жеке
тұлғаның танымдық бағыттылығын қалыптастыру - оқушының оқу-танымдық іс-
әрекеттегі шығармашылық қызығушылығына тікелей байланысты. Көрнекілік
арқылы тұлғаның ізденімпаздық қабілет сапасын дамытудың негізгі өзегі болып
табылады. Себебі өмірдегі құндылықтардың барлығы да жаңашылдық бағыттар
арқылы ғана іс-әрекетке тұрақты шығармашылық қызығушылық нәтижесінде
танылып, болашақта өміршең дамуына мүмкіндік алады. Сондықтан шығармашылық
қызығушылықты жеке тұлғаның дамуына, оның рухани жетілуінде мәні терең,
мотивациялық, білімділік бағдар құндылығы ретінде танылуының маңызы зор.
Жеке тұлға бойындағы ашылмаған, сыры мол мүмкіндіктерді дамытудың
бастау көзі – шығармашылық қызығушылықты қалыптастыру мәселесі өзінің
тамырын адамзат дамуы тарихының тереңінен алады.
Зерттеу нысаны: бастауыш сыныпта оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: дүниетану сабағында бастауыш сынып оқушыларының
көрнекілік арқылы танымын қалыптастыру жолдары.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш сыныптың оқыту процесінде көрнекілік
жұмыстарды ұйымдастырудың педагогикалық және әдістемелік жолдарын
Зерттеудің міндеттері:
- Бастауыш сыныптың оқыту процесінде көрнекілікпен оқытудың алатын орны
- дүниетану сабағында оқушылардың көрнекілік арқылы оқыту барысында
танымын қалыптастырудың жолдарын көрсету.
Зерттеу әдістері: - зерттеу проблемасы бойынша ғылыми –әдістемелік
әдебиеттермен танысу, талдау;
мұғалімдер тәжірибесімен танысу, жинақтау.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тармақтан, қорытынды және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Көрнекілік арқылы оқыту оқушылардың пәндік білімдік қалыптастыру құралы
Баланы тәрбиелеу, білім беру міндеттері мектепте оқушыларды оқыту және
оқу уақытынан тыс жүргізілетін оқу процесінде шешімді. Мұғалім мен
оқушылардың әрқайсысының өздерінің айырмашылықтары мен өздерінің
ерекшеліктері болады, алайда олар өзара бөлінбестей байланысты. Олар
біртұтас оқу-тәрбие процесін құрайды.
Оқыту, мұғалімнің ерекше бағдарлы мақсат көздейтін қызметі ретінде
оқушыларды біліммен, іскерлікпен, дағдымен және оларды танымдық,
творчестволық қабілеттікпен қаруландыратын кең мағынадағы тәрбиенің бірі –
тұтас маңызды бөлігі болып табылады.
Оқыту процесінің заңдылығын ашу, білімнің мазмұнын анықтау, оқытудың
барынша тиімді әдістерін жасап шығару проблемасының ғасырлар бойы адам заты
толғандырып келді. Білімді жаңа жолмен оңай және ұғымды етіп оқыту үшін,
оқытудың жолын жаңа негізге салу мақсатымен ұлы ағартушы –педагогтар
көрнекі әдісінің негізін салды.
Ұлы педагог, көрнекі әдіспен – оқытуды психологиялық талаптармен
байланыстырған, Ян Амос Коменский (1592-1670).
Дүниетаным әдетте сыртқы сезім мүшелеріне байланысты (мысалы, аспан
әлемінің денелері және жер астындағы нәрселер немесе басқа елдерде өсетін
өсімдіктер мен жануарлар т.б.). Бұларды оқытуда Я.А.Коменский айналадағы
заттарды негізге алып, солармен салыстыра отырып оқыту керек – деді.
Көрнекілікті іске асырудағы оның ұғынған құралдары: заттар, сол заттардың
суреті, моделі т.б.
Атақты француз, ағартушы-философ және педагог, 17 ғасырдағы революция
қарсаңындаңы буржуазиялық интиллегенцияның тамаша өкілі Жан-Жак Руссо
баланың өзінің әрекетін, зеректігін, зейіндігін, байқампаздығын дамыту
мақсатын көздеді. Барлық оқылатын пәндер мейлінше көрнекілікпен баланың
қабылдауына баланың оқуын жеңілдету мақсатында тек әдеттегі суреттер,
картиналар, приборлар т.б. ғана емес, ол табиғаттағы, өмірдегі деректер –
деді. Иоганн Генрих Пестолоцци (1746-1827) оқытудың негізі оның көрнекі
болып тұруында – деп санады. Көрнекілікті кең түрде қолданған жағдайда ғана
айналадағы дүние туралы білім ойлау және тіл дамыту дұрыс қалыптасады – деп
атап көрсетті.
Ережені жаттауға негізделген әдістің орнына Иоганн Генрих Песталоцци
арифметиканы оқытуда әр санды өзінің бөлімдеріне, ондарды бірлерге бөлуді,
көрнекі түрде сандардың арасындағы айырманы түсіндіруді, алдымен бірлерді,
одан кейін ондарды оқуға көшуді ұсынды. Бөлшек сандарды оқытуда квадратты
бүтін сан деп алып, оны екіге, төртке бөлу арқылы түсіндіруді талап етті.
Көрнекі оқытуды Адольф Дистервег (1790-1866) жақыннан алысқа, жай
нәрседен күрделіге, жеңілден ауырға, белгісізден белгіліге - деп
ережені бұрын Коменский ұсынса, енді Дистерверг одан әрі дамытты.
Дистерверг сезім мүшелеріне әсер ететін заттың тікелей өзіменен
балаларды таныстыруға зор мән беруімен бірге, қабылданған материалдың жете
түсінікті болып, барынша ойландыратындай болуы өте қажет деп есептеді.
Белгілі орыс ғалымы, атақты хирург, 19- ғасырдың 2- ші жартысындағы
халық ағарту ісінің көрнекі қайраткері, әрі ірі педагог Николай Иванович
Пирогов ( 1810-1881) балалардың меңгеретін білімдерінің терең және тиянақты
болуын талап етті. Ол методикалық өнердің негізгі көрнекілік пен сөзді
орынды біріктіре қолдана білу. Көрнекіліктің деп жазды Пирогов-негізгі
мақсаты оқушылардың сыртқы сезім мүшелеріне әсер ету... Сөзде сырттан ыкпал
жасай отырып, адамдардың ең негізгі, ең қажетті қабілетіне әсер етеді
Демек, Пирогов көрнекілікпен сөздің оқу тәрбие процесіндегі бір -
бірімен байланысын көрсетіп берді. Көрнекіліктің бірі өзі сөздің көмегінсіз
балалардың есінде әр уақытта сақталмайды. Сөздің маңызын жоғары бағалаумен
байланысты, Пирогов орта мектептегі әдістердің ролі мен маңызын да дұрыс
бағалады.
Ұлы орыс педагогы Константин Дмитриевич Ушинский (1824-1 870) окытудағы
көрнекіліктің көптеген мәселелеріне жаңаша талдау жасаған, оқытудағы
көрнекілік оқуда жалпы үғыңдыруға емес, нақты фактілерге, нақты образдарға
негіздеу. Көрнекілік әдісімен оқу - оқушыларды өз бетінше байқауға үйретуге
негізделеді.
К.Д.Ушинский көрнекілік әдіске жан-жақты анализ жасай келе, көрнекілік
тек қана көру сезіміне байланысты деген біржақты пікірді сынады. Себебі
қандай нәрсе болса да қабылдағанда сезім мүшелері неғұрлым көбірек қатысса,
зат я құбылыс жөніндегі қабылдаған ұғым, түсінік есімде соғырлым берік,
тиянақты орнығады да, кейін олар оңай еске түседі. Сондықтан сабақта көзбен
көру дыбыс органмен айту, қолмен жазу т.б сезім мүшелеріміз белсенді
қатысуы тиіс, егерде педагог баланың есінде бірдемені берік қалдыруды
көздейтін болса, ол көз, құлақ, дауыс, бұлшық ет сияқты сезім органдарын,
тіпті иіс, дәм сезімдеріне де әсер ететіндей етіп қатыстыруға тырысу керек
- деді.
К.Д.Ушинскийдің көрнекілік мәселесіндегі ең кұнды көзқарасын ол
оқытудың көнекілігі мен жолдарын тұңғыш анықтады, бастауыш мектептегі
көрнекіліктің әдістемесін жасады. Оның ескертуінше бала табиғаты үнемі
көрнекілікті талап етіп отырады. Сондықтан көрнекі құралдармен оқытуды
баланың ерте жасынан бастау керек. Бастапқы оқуда түр түс, дауыстарды
сөзбен қамтып, оны баланың көбінің түсінігіне жететін етіп, біз өзіміздің
оқытуымызды да балаларға жетілді ете отырып, өзіміз бала ойлауының сырына
енеміз, - деген. Оқытудағы көрнекіліктің Ушинский мынандай құралдарын
ұсынады. Нақты заттың өзі, заттың, нәрсенің оқиғаның үлгісі болатын моделі
суреттер т. б. көрнекі құралдар.
Бүгінгі күнде де баланы көрнекі құралдары қолданып оқыту проблемасы
оның тиімді жолдарын табу, оны дұрыс қолдану әдістемесі төнірегінде
көптеген педагогтар, ғалымдар еңбек етуде. Педагогиканың арнайы
дидактикалық саласында осы көрнекі оқытуға көрнекілік принципін негіздесе,
оқыту әдістемесі бөлімі көрнекі оқытуды зерттейді.Сонымен көрнекілік
дегеніміз балалар оқып-үйренетін білімнің моделі. Көрнекілік жағынан тану
ретінде де, ой немесе әңгімені елестету үшін де, материалды есте жақсы
сақтау үшін де қолданылады.
К.Д.Ушинский егер оқу балада ақыл ойды дамытуға талап қоятын болса,
онда бұл олардың байқау кабылетін жаттықтыруға тиіс деп әділін айтқан
еді.Жай байқауларды оқушы күн сайын жасап отырады. Бұлардың сипаты алуан
түрлі: мысалы құтыдағы балықтардың жүріс-тұрысын байқау өсімдіктердің
өсуін, жануарларды байқау т.б. болуы мүмкін. Байқау оқушыларымен бірге
мұғалім белгілі бір тұжырымдаған бағдарлама бойынша жүргізіледі. Олар
материалды оқуды алдын ала белгілеуші немесе жинақтаушы, қортындылаушы
болуы мүмкін. Байқау кезіндегі теңестіру, салыстыру тәсілдері ұғынып
ойлауды жетілдіреді, жеңілдетеді, материалдың есте берік қалуын артырады.
Байқау тиімділігінің соңғы шарты оны оқушылардың практикалық жұмыстары
әдісіне біріктіруі, бұл да қәзіргі кезде кеңінен таралып отыр.
Демонстрация – дегеніміз түрлі заттарды, материалды, құралдар мен
тәжірбиелерді көрнекілік көрсету. Демонстрацияны кеңінен пайдалану оқу
материалдарын қабылдаудың алғашқы кезіңін оқушылардың бірінші дыбыс
жүйесінің қосылуын қамтамасыз етеді, кейде сөзбен санадағы ұғымдар арасында
туатын үзілістерді жеңуге көмектеседі. Заттарды, схемаларды, таблицаларды,
арнаулы кинофильмдерді демонстрациялау окытуды жүзеге асырудың басты құралы
болып саналады. Оқу процесінде мұғалім заттарды, картиналар мен схемаларды,
диапозитивтерді, диафильмдерді, оқу кинофильмдерін демонстрациялауды,
тәжірибелерді демонстрациялауды қолданады.
Дидактика заттарды демонстрациялаудың төмендегідей ережелерін
қалыптастырады: затты түрлі сезім органдарымен қабылдайтындай етіп көрсету.
Сыныпта заттың бәрін бірдей көрсете беруге болмайды, сондықтан да оқу
процесінде картиналар мен схемаларды демонстрациялаудың маңызы зор.
Көптеген мұғалімдер алуан түрлі қолдан жасалған көрнекі құралдарды
ойдағыдай пайдаланады. Көрнекіліктің бақылау және демонстрациялау әдістерін
сабақ үстінде тиімді пайдалану мұғалімнің тәжірибесіне, біліктілігіне
байланысты.
Принцип – латын сөзі (pzincipium) негіз, жетекші идея, негізгі ереже,
іс-әрекетке қойылатын негізгі талап деген ұғымдарды береді оқыту теориясы
мен практикасының тарихында тұрақты орын алып келе жатқан дидактикалық
принциптер бар. Мысалы, Баланы жеңіл, қызықты әрі тиянақты оқыту,
білімді саналы меңгеру, көрнекілікпен оқыту т.б.
Оқыту принциптерінің жүйесін тұңғыш ұсынған Я.А.Коменский. Ол адам
табиғаттың бір бөлігі болғандықтан, оқыту да табиғат пен адам тәуелді
болатын заңдарға байланысты екендігін дәлелдейді. Сондықтан, оның пікірінше
оқытудың көрнекілік принципін (ең басты ережесі) – табиғатқа сай болу
принципі.
И.Г.Пестолоцци оқытудың көрнекілік принципін ерекше бағалап, оны
логикалық ойдауды дамытатын маңызды құралы деп санаған.
К.Д.Ушинский оқытудың халықтық сипатына баса назар аударып, оқытудың
принциптерін психологиялық тұрғыдан қараған.
Ы.Алтынсарин оқыту ережелерін қазақ мектептеріндегі білім берудің
ерекшеліктеріне байланысты қолдану керек деген.
Енді оқыту принциптерінің бірі – көрнекілік принципін қарастырайық.
Көрнекілік оқушыларға заттардың өзін немесе олардың бейнесін тікелей
көріп байқауға мүмкіндік береді.
Оқытуда нақты білім алу көрнекілікке, сезінуге, бақылау әрекетіне
негізделеді.
Көрнекілікті қолдану бала психологиясының ерекшеліктеріне, әсіресе
образдық ойлауға байланысты болады.
Бұл принциптің негізгі талаптары:
- Көрнекілікті белгілі мақсатқа байланысты қолдану;
- Көрнекілікті қолдану оқушылардың бақылау әрекетін ұйымдастыруды керек
етеді;
-Көрнекілікті қолданудың маңызды бір шарты мұғалімнің образбен
(бейнемен) өзінің сөзін дұрыс байланыстыра алуында; Көрнекілікті артық
қолдануға болмайды, оқушылардың теориялық ойлау процесінің дамуына
кедергі болмауы керек;
- Көрнекі құралдардың түрлерін (заттық, бейнелік, графикалық,
символикалық, техникалық т.б.) оқу пәндерін және оқушылардын жас
ерекшеліктеріне сай қолдану.
Биология пәнінде көрнекілік принціпін пайдалану бағдарламалық
материалды оқыту әдісіне ықпал жасаумен қатар, оқу ісінің тәрбиелік,
дамытушылық, жақтарының жақсаруына да әсерін тигізеді.
Сабақта білім берудің барлық негізгі принциптері бір бірімен тығыз
байланысты жүзеге асырылады: саналық көрнекілік жүйелілік,
бірізділік, жас ерекшеліктерінің ескеріліуі, жекеше қарым-қатынас т.б.
Соның ішінде көрнекілік принціпінің ролі ерекше.
Көрнекі түрде оқыту - оқушылардың тиісті бақылауларына сүйеніп оқыту,
бірақ көрнекі оқыту дегенді тек көрнекі құралдарды пайдаланып оқыту деп
түсінбеу керек. Көрнекілік принципін жүзеге асыра отырып, бір жағынан
оқушылардың қабылдауына сүйенсе, ал екінші жағынан, олардың түсініктеріне
(ұғынуына) сүйенеді.
Биология пәнінде оқушыларды көрнекілік арқылы оқытқанда, мұғалімнің
оқушыларда жанды, айқын образдар тудыратын, өздеріне таныс заттардың жаңа
жақтарын ашатын, оқушылардың оқу материалы сапаны игеруіне көмектеседі.
Оқыту процесінде көрнекілікпен оқытудың алатын орны
Окуда көрнекілікті қолдау арқылы оқушылардың білімі нанымды, дәлелді
болады, ойлауы терендей түседі. Сонымен бірге көрнекілік оқылатын нәрсе
заттардың негізгі белгілері мен ерекшеліктерін білуді жеңілдетеді, нәрсе-
заттардың әр жағының, салаларының байланыстары мен өзара қатынастарын
түсінуге көмектеседі. Көрнекілік нәрсе-заттар жөніндегі мәліметтерді,
деректерді есте берік сақтауға ықпал жасайды.
Балалар әрқашан да оқылатын нәрсе-заттармен қолма-қол тікелей танысуға
әуес, ынталы келеді, сондықтан көрнекілік әрқашан да окушылардың білімдерді
меңгеру үстінде белсенділігін дамытуға әсер етеді, дүние тану-білу
жұмысында оқушылардың назарын белгілі бағытқа жұмылдырады.
Бірақ бүкіл оқу көрнекілікке негізделеді деуге тек көрнекілік арқылы
ғана шешіледі деуге де болмайды.
Педагогиканың классиктері оқылатын нәрсе мен заттар және құбылыс
оқиғаларды алғашқы рет білуді байқаудың ролін жоғары бағалай отыра,
байқаудың абстрактілік ойлаумен тығыз байланысты болатындығын ескертті.
Сондықтан олар байқауларды ақыл-ой арқылы бағыттауда талап етті, адам
ақылы арқылы құрылатын топтылауларды меңгерудің қажеттілігін айтты. Сыртқы
сезімдер ақыл арқылы бағытталуга тиіс. Я.А. Коменский өз кезіңде егер ең
жоғарғы байқаушың ақыл-ой сыртқы сезімдерді мұқият түрде қадағаламаса,
сыртқы сезімдер бос, құрғақ материал болып қалуы мүмкін деген. Осы кезде
байқау мен сөз сөйлеуді тиімді түрде байланыстыру мәселесін шешуде академик
И.П. Павловтың адам санасындағы бірінші жөне екінші сигналдық
системаларының өзара байланысы жөніндегі оқуына сүйенеміз. Бірінші сигнал
қоршаған ортадан келетін нақты материалдар, екінші сигнал сөз, сөйлеу,
екінші сигнал бірінші сигналсыз болмайды. Екеуі бір-бірінен айырылмайды.
Адамда сөзбен ойлау дамыған сайын екінші сигнал системасының функциясы өсе
береді. Бірақ, сөз сөйлеу қоздырғыштары бірінші сигналдың әрекеттері арқылы
бекітілмесе, тек сөйлеу, сөз сөйлеу қайталана берсе, ол адамды ақиқат,
шындықтан алыстата береді.
Сонымен бірге, бірінші сигнал системасы арқылы алынған білім сөз сөйлеу
арқылы айтылмаса, ол зат нәрселерді тек қабылдау, сезіну дәрежесінде ғана
қала береді, логикалық дәрежеге, топшылау-қорытындылау дәрежесіне
көтерілмей қалады. Топшылау қорытындыларды ұғыну және меңгеру оқушылардың
белсенділігін туғызатын әңгімелесу, есеп шығару, тапсырмаларды орындау
арқылы жүргізіледі. Өз кезінде Коменский оқылатын нәрсе-заттарды
оқушылардың мүмкіндігінше әр салалы сезім мүшелері арқылы қабылдауын талап
етті.
Шынында да, оқуда көбінесе көзбен көру арқылы қабылдау кең орын алады.
Оқушылар білімінің сапасы көзбен көрумен бірге оқуда бұлшық етпен сезіну
арқылы қабылдау да арта түседі. Егер оқушылар көрсетілген тәжірибелерді
көріп қана қоймай, сол тәжірибені өзі жасаса білімдері нақты және негізді
болады.
К.Д. Ушинский оқушыларда байқағыштықты, таным-білім белсенділікті
дамыту үшін көрнекі оқытудың маңызын жақсы түсінді. Төменгі класс
оқушыларын көрнекі оқытудың табиғатын талдау негізінде ол мұғалімдерге
оқушыларда жанды жарқын бейнелер тудыра алатын, оларға таныс заттардың жаңа
жақтарын ашып беретін, оқушылардың оқу материалын неғұрлым берік игеруіне
жол ашатын құралдарды көрсетуге кеңес берді. Сондықтан да оқу
программаларын білімдердің теориялық дәрежесін арттырумен ұштастырғанда
мектеп білімінің көрнекілік сипатын сақтау қажеттігіне сүйенеді. Осыған
байланысты оқу процесінде оның көрнекілік функциясы, сипаты мен
пайдаланылуы өзгереді. Көрнекі құралдар нақтылы заттарды жақсылап қабылдау
үшін ғана емес, ұғымдарды қалыптастыру үшін бастапқы материал ретінде
пайдаланылады, көрнекі оқыту, бір жағынан, окушыларда білімге қажеттілікті
тудырып, ой жұмысын ынталандыру үшін, екінші жағынан, қабылдаудың абстракты
ойлаумен неғұрлым тығыз бірлігін қамтамасыз ету үшін бағытталады.
Оқу процесінде заттай көрнекілік (минералдар, өсімдіктер, қарашылар,
модельдер) және бейне көрнекілігі (фотография, картина, карталар, схемалар
және тағы басқалар) пайдаланылады. Көрнекі құралдармен жұмыс заттың
сипатына қарай, балалардың жасына қарай өзгеріп отырады, бірақ кейбір жалпы
ережелерде белгіленуі мүмкін.
Мұғалімнің сөзінің көрнекілікпен дұрыс ұштасуының үлкен маңызы бар.
Көрнекілік құралдарды пайдалану әдістемесінде сөз бен көрнекілікті
ұштастырудың екі жолы белгілі. Бірінші жол көрнекі құраларды көрсету
мұғалім сөзінің алдынан келеді. Бұл жағдайда мұғалім оқушының байқауына
басшылық етеді, ал байқаулардың барысында олар қажетті білімдерді алады.
Екінші жол сөзбен түсіндіру құралдарды көрсетудің алдынан келеді. Бірінші
жол неғұрлым тиімді саналады, өйткені бұл білімдердің хабарлауын қамтамасыз
етіп ғана қоймайды, сондай-ақ оқушылардың байқағыштығын дамытуға жол ашады.
Бірақ екінші жолды да толығынан қолдануға тұрады, уақытты аз керек етеді
және материалдың сипаты мен оқыту жағдайларына қарай пайдалануға болады.
Көрнекі құралдарды тек мұғалім ғана емес, сондай-ақ білімдерін бекітіп,
тексергенде оқушылар да пайдаланады.
Сабақты көрнекі материалмен бастырмалатуға болмайды. Көрнекі құралдар
тым толып кеткенде туатын әсерлердің молдығы оймен толғап қорытуды
қиындатады және оқушылардың білім сапасына нұқсан келтіреді.
Көрнекі құралдар мен мұғалім сөзін ұштастыру проблемасы Л.В. Занковтың
"Мұғалімнің сөздері мен көрнекі құралдардың оқыту ісідегі ұштастығы" және
"Оқыту ісіндегі көрнекілік пен оқушылар белсенділігін көтеру" деген
еңбектерінде анағұрлым толық талданған. Л.В. Занковтың пікірінше, мұғалім
сөзі мен көрнекі құралдарды ұштастырудың алты формасы бар, атап айтқанда:
1-форма: мұғалім сөздің көмегімен окушылар жүргізетін бақылауға
жетекшілік жасайды, объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы бөлімді оқушылар бақылау процесінде
көрнекі объектінің өзінен алады.
2-форма: мұғалім сөздің көмегімен окушылардың өздері көрнекі
объектілерге жасаған бақылаулары негізінде және олардың бұрынғы білетіндері
негізінде балаларды құбылыстар арасындағы қабылдау процесінде көзге көріне
қоймайтын байланыстарды саналы түрде ұғынуға тән тұжырымдауға бастайды.
3-форма: объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы мәліметтеді оқушылар мұғалімнің сөз
мәлімдемесінен алады, ал көрнекі құралдар сөзбен берілген мәлімдемелерді
дәлелдеп немесе мақтай түсу қызметін атқарады:
4-форма: мектеп оқушыларының көрнекі объектіге жасаған бақылауларына
сүйене отырып, педагог құбылыстар арасындағы оқушылар тікелей қабылдай
алмайтын байланыстар туралы хабарлайды, яки қорытынды жасайды, жекелеген
деректерді біріктіреді, жинақтайды.
5-форма: яки сөз жәрдемімен, яки көрнекі түрде көрсете отырып мұғалім
оқушыларға қолда бар объектілермен жұмыс істегенде орындалуға тиісті іс-
әрекеттерге қатысты, сондай-ақ ол іс-әрекеттердің орындалу әдістеріне
қатысты нұсқау береді.
6-форма: педагог сөздің жәрдемімен оқушыларға қолда бар объектілермен
олар жасауға тиісті іс-әрекеттерді орындау әдістері жайында нұсқау береді,
мұның өзінде мұғалімнің нұсқауы қолма-қол көрсетіліп отырады.
Сонымен, көрнекі кұралдар мен білім беру кездерінің бірі ретінде
пайдаланылмай, мұғалім сөзінің иллюстрациясы ретінде ғана қызмет атқарса,
оларды қолданудың тиімділігі анағұрлым төмен болып шығатын көрінеді.
Өкінішке орай, мектеп практикасында мұғалімнің сөзі мен көрнекі құралдарды
ұштастырудың дәл осы формасы әлі күнге дейін анағұрлым кеңірек етек алуда.
Демек, оку процесін жетілдіру міндеттерінің бірі сабақтарда көрнекі
құралдарды мәлімет берудің дербес кездері ретінде кеңінен пайдалану болып
табылады.
Бұл оқушылардың сабақ үстінде жеке дидактикалық материалдардың әр алуан
түрлерімен өздігінен жүмыс істеп отырай, зат сабақтарын, жеке тәжірибелер
мен бақылаушыларды жүргізіп отыруды, демонстрациялық көрнекі қүралдарды
оқып-үйренуге негізделген тапсырмаларды орындаттыруды және т.с.с. керек
етеді.
Көрнекі құралдарды пайдаланудың танымдылық тиімділігі, Л.В.Занковтың
пікірі бойынша, оларда берілетін мәліметтерді оқушылардың өздігінен қорыта
алу және атап өту, -деп жазды Л.В. Занков, бұл әлі сөз бен көрнекі образдың
оқушының басында тиісті дәрежеде қабысуына қол жеткізу деген сөз емес. Егер
оқушы объектінің мүғалім оның зейінін аударып қана қойған қасиетін өзі
айыра алса, және оған сөзбен өзі сипаттама бере алса, мектеп оқушысының
бойында объект туралы ап-айқын түсінік қалыптасады және қасиеттердің сөздік
белгілері нақты образдармен байланысқа түседі".
Мектеп окушыларының теориялық ойлауын дамытуға көрнекіліктің, бір
жағына, көптеген нәрселер мен құбылыстарға тән анағұрлым ортақ қасиеттерін
айырып тануға және олардың мәні шамалы қасиеттеріне назар аудармауға
мүмкіндік беретін, ал екінші жағынан үғымдарды деректендіруге септігін
тигізетін түрлерін қолдану жәрдем етеді. Көрнекі құралдардың бұл
мүмкіншіліктері А.М. Пышкало жазған мақалалардың бірінде тәп-тәуір ашылып
көрсетілген. Ол былай деп жазған болатын: "Әр алуан нәрселермен және
геометриялық фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген тәжірибелерді орындай
отырып, оқушылар олардың қандай материалдан жасалғандығына, түр-түсіне, жай-
жапсарына, салмағына және тағы сол сияқты қатысы шамалы оларға анағұрлым
ортақ қасиеттерді айқындайды.
Көрнекілік принципінің негізгі талаптары:
- Көрнекілікті белгілі мақсатқа байланысты қолдану;
- Көрнекілікті қолдану оқушылардың бақылау әрекетін ұйымдастыруды керек
етеді;
- Көрнекілікті қолданудың маңызды біршарты мұғалімнің образын (бейнемен)
өзінің сөзін дұрыс байланыстыра алуында;
- Көрнекілікті артық қолдануға болмайды, ол оқушылардың теориялық ойлау
процесін дамуына кедергі болмауы керек.
Көрнекілік әдісі мұғалімнің әртүрлі көрнекі оқу-құралдары мен оқытудың
аудио-физуальдық (есту-көру) техникалық құралдарын кітаптар, карталар,
таблицалар және басқа да ашық бояулы, анық та айқын өрнектеліп, баспадан
шыққан оқу құралдарын жасаған дидактикалық материалдарды пайдалану өз
көрінісін табабады.
Көрнекіліктің негізіне бірінші сигнал системасының тітіркендігіштері
жататын болса, екінші сигнал системасы оның сигналдарына реттегіш ыкдал
жасайды. Қандай да болсын көрнекі құралдарды көрсету әрқашан сөзбен
қосарлана жүргізіледі. Атап айтқанда, сөз оқушылардың назарын ең басты және
маңызды нәрсеге аударуға, көрініп тұрған ағыл-тегіл құбылыстардан оқыту
мақсаты үшін ең қажетін тандап алуына көмектесуі.
Сөз бен көрнекіліктің оқыту процесінде өзара қатынасы нақты
дидактикалық мақсатына, көрнекі құралдардың бар жағына, олардың санына және
сапасына т.б. тәуелдікті көрсетеді.
Көрнекі құралдардың бірнеше түрі бар:
1. Жаратылыс көрнекілігі оқушыларды өмірде бар объектілермен
(өсімдіктер, хайуанаттар т.б. сыныпта, мектепте жоқ) заттармен таныстыруды
көздейді (табиғатқа шығу, экскурсия арқылы). Бұл әсіресе баланың алғаш
санау, сан ұғымымен танысқанда өте тиімді. Мысалы: Көшеге, ауылға экскурсия
кезінде ағаштарды, үйлерді малды көрсету арқылы санату. Жаратылыс
көрнекілігінің басқаша түрі эксперименттік көрнекілік болып табылады. Онда
окушыларды шын мағынасында өтіп жатқан процестер мен құбылыстарды таныстыру
және оларды экспериметтер мен тәжірибелер жасауы барысында шектелген табиғи
материалмен таныстыру көзделеді.
Көлемдік көрнекіліктер де шындық дүниенің көлемдік бейнесін беру
мақсаты бар (фото, суреттер, диафильмдер, диопазитивтер). Көрнекіліктің бұл
түрі ең көп қолданылады. Өйткені фото, суреттерді, заттардың макетерін,
шаблондарын қолдан жасалса да болады. Дыбыстың көрнекілікте дыбыстық
бейнелерде және ең алдымен прампластика, магнитофонан дыбыс жазу үшін
немесе шығармалардан үзінді тыңдау, дыбыстық көріністерді жазу үшін
дыбыс құралдарын пайдалану ескеріледі
Символдық көрнекілік (графикалық) абстрактылы ойлауды дамытады,
өйткені бұл типтегі құрал нақты болмысты шартты қорытылған символикалық
түрде көрсетеді (мысалы, карталар, жоспар, схемалар, чертеж). Абстрактылы
теориялық, білімнің жедел дауына және олардың мектеп курсында орын алуына
байланысты көрнекіліктің бұл түрінің бір-бірімен тығыз байланысты.
Биология пәні бойынша көрнекі құралдарды қолдан дайындау
Жоғары кәсіби білім беруде негізгі білім беру бағдарламасын (НБББ)
меңгеру нәтижесі түлектердің құзыреттіліктерімен, яғни олардың білімді,
іскерлікті және таңдаған мамандығына сәйкес жеке қасиеттерін өз қызметінде
іске асыру қабілетімен анықталады. Биология мамандығы бойынша болашақ
мұғалімдерде қалыптастырылуы керек арнайы құзыреттіліктің бірі –
биологиялық мазмұндағы көрнекі құралдарды дайындай алу және оны оқушыларға
үйрету, дайындалған көрнекі құралдармен жасалатын жұмыс түрін ұйымдастыру.
Себебі, бейнелер арқылы ұғынатын балаларға биологияны меңгеру қиын,
олар картинкаларсыз процестерді, құбылыстарды танып білуге мүлдем
қабілетсіз. Олардың абстрактлы, логикалық ойлаулары ұғымға сәйкес бейнелер
арқылы дамиды. Ал, теориялық ойлау типі тән оқушылар формалы білімдерімен
ерекшеленеді. Олар үшін процестерді, қозғалмалы графикаларды,
сызбанұсқаларды басқара алатын видеосюжеті бар компьютерлік бағдарламалар
– бейнелі ойлау қабілеттерін дамытудың қосымша құралы болып табылады.
Сондықтан биология сабағын неғұрлым көрнекі түрде өткізу үшін, биологиялық
объектіні тікелей қабылдату мақсатында оны кеппешөптер, сурет–схема,
модель, макет, коллекция, аппликациялар секілді көптеген материалдармен
толықтырып отырған жөн.
Көрнекі құралдарды жасауды қарапайым түрінен бастап, бірте-бірте
күрделендіре берудің өзі оқушыларда дағды қалыптастырады, қызығушылық
тудырады. Табиғи көрнекі құралдарды өте әдемі етіп жасауға болады,
оқушыларға оны дайындауға тапсырма беру арқылы эстетикалық талғамдарын
дамытуға мүмкіндік бар, ал дайын құрал биология кабинетін жабдықтауда жақсы
безендіру құралы бола алады.
Кейбір мектептерде биолгияны оқытуға бйланысты материалдық базамен
қамтылуы талапқа сай келе бермейді, сонымен қатар көрнекілік құралдарды
студенттер өздігінен дайындауы алған білімдерін тереңірек меңгерулеріне
жәрдемдеседі және студенттердің шығармашылық қабілеттері артады. Осы пәннен
алған тәжірибелері мен біліктіліктерін студенттер педагогикалық практика
кезінде пайдалана алады. Студенттер болашақта биология сабақтарында көрнекі
құралдарды дұрыс пайдалана ал үшін, материалдарды жинау, сақтау және табиғи
обьектілерді жасау сияқты дағдылықтарға ие болулары қажет.
Сонымен қатар, студенттерге қолдан көрнекілік жасату оларды өз бетімен
жұмыс жасауға және мұғаліммен тығыз байланыста болуға мүмкіндік тудырады.
Биология жөніндегі көрнекі құралдарды, білім берудің ең алғашқы, ерте
кездерінде-ақ қолдана бастағаны мәлім. Педагогикада көрнекі құралдарды
жүйелеудің бірнеше әдісі бар. Көп жағдайда олардың жеке түрлерінің
белгілеріне (көлемі, біртүстілігі немесе әртүрлілігі, статистикалық немесе
динамикалық, жекеше немесе ұйымда қолдануға арналуы және т.б.),
құрастырылған затына қарай немесе дидактикалық тұрғыда топтастырылады.
Сонымен, көрнекі құрал түсінігінің елеулі белгілері қандай:
Оқу міндеттерін шешу үшін жасалған кез келген материалдық немесе
белсенділік мораль көрнекі құрал бола алады. Көрнекі құрал оқу моделі.
Көрнекі құрал әрдайым таным құралы ретінде нақты заттарды,
олардың табиғи немесе қоғамдық өмір сүру жағдайын елестетуге жақындатады.
Көрнекі құрал түсінік пен қабылдау негізінде қорытынды жасауға
мүмкіндік беретін сезімдік бейнелерді қалыптастырады. Көрнекі құралдарды
пайдалану арқылы оқушыларда пайда болатын сезімдік бейне таным құрылымында
басты мәселе болып табылады
Биологияның оқытуда сипаты мен мағынасына қарай көрнекі құралдарды екi
топқа бөлуге болады: негiзгi және қосалқы. Негiзгiлер: нақты (табиғи ),
таңбалы (бейнелеу) және вербальды (сөздiк ) көрнекілер болып, ал көмекші:
оқытудың техникалық көрнекі құралдары және зертханалық жабдықтар болып
бөлінеді.
Өз кезегiнде, биология сабақ пайдаланылатын (нақты ) табиғи көрнекi
құралдар тірі және өлі; бейнелеу (таңбалы) көрнекіліктер жазықтықты
(салынған сурет ) және көлемдi болып жіктеледі .
Көрнекі құралдардың арасында коллекция мен кесте схемалар ерекше орын
алады. Бағдарлама оқушылар жануарлармен, өсімдіктермен танысады. Ал
бұлардың бәрі биология пәнінде оқылатын биологиялық нысандардың қатарына
жатады.
Биология пәнін оқытуда түрлі тақырыптарға сәйкес табиғат
коллекцияларын, сол сияқты ауыл шаруашылық және өнеркәсіп өнімдері үлгілері
және соларды бектіп салтын картоннан жасалған үлкенді, кішілі қорапшалар
керек. Қорапшаның ішіне салынған коллекциялық заттар нөмірленіп, астына
аттары жазылады, немесе әрбірі белгілі бір жерге орнықтырылып, астына аты
бірден жазылады. Қорапша ыдыстың беті шынымен немесе целофанмен немесе
картонмен жабылады. Мысалы, өнеркәсіп өнімдері мен ауылшаруашылық өнімдерін
қорапшаға салып, табиғи объектілердің суретін тұсына жапсыруға болады.
Жеке қорапшаларға сонымен қатар пайдалы қазбалар мен кепкен
өсімдіктерді салуға болады.
Мәдени өсімдіктердің суреті (кестелері) ілініп, жемісі шынымен
жабылған қорапшаға салынады.
Өнеркәсіп өнімдері алынатын шикізатымен бірге Мақта, Тері мен жүн
сияқты, тағы басқа кестелерде көрсетіледі.
Түрлі коллекцияларды төмендегідей мазмұнда жасатуға болады.
Кептірілген өсімдіктерді: сексеуіл, жиде, арша, терек тағы басқа.
Дәрі-дәрмектік өсімдіктерді: тасшөп, мелисса, шүйгіншөп, шайқурай,
жұпаргүл, жалбызтікенек, шырғанақ тағы басқалары.
Мақта, оның өнімдері сурет-схемасы: мақта тұқымы, қауашағы
тақтайшаға, желімделіп бекітілген, мақта майы пробиркаға құйып ілінген,
мақта жібі мен түрлі-түсті өрнектелген матасы да фанераға желімделіп
бекітіледі.
Тұт жібек көбелегі, оның дамуы сурет-схемасы: фанераға тұт ағашының
бұтағы, жапырағы, жемісі, жібек құрты, жібек пілләсі, жібек жіп, түрлі-
түсті өрнектелген жібек мата тігіледі, не желімделеді.
Тері, жүн, мех схемасы – тері қой, түйе жүндері, т.б.
Кептірілген жеміс, жаңғақтар: өрік, мейіз, алмұрт, алма және жер
жаңғағы, фундук, кедр жаңғағы, т.б.
Қорапшаға пайдалы қазбалар: тас, көмір, мұнай, күкірт, т.б.
Пробирка ыдыстарында: түрлі тыңайтқыштар азот, калий, фосфор
тыңайтқыштары.
Сабақтардың барлығын табиғи нысандармен қамтамасыз ету табиғи қорларға
ұқыпты қарағандықтан ғана емес, сонымен қатар барлығын сыныпқа әкелуге,
тірі нысандардан барлығын көруге болмайтындықтан да мүмкiн емес.
Үдерістерді, табиғаттың заңдылықтарының ашу үщін арнайы жасалған бейнелеу
көрнекіліктерін оқу процесiне қосуды талап етедi. Олар үлкен және өте
маңызды рөл атқарады.
Бейнелеу көрнекі құралдары алуан түрлiгімен ерекшеленедi. Оған көлемдi
- муляждар және үлгiлер; салынған суреттер - кестелер, географиялық
карталар,. картина репродукциялары, ғалымдардың портреттері, дидактикалық
үлестiрме материал жатады
Муляждар -табиғи нысандардан дәл көшiрiп алатын көрнекілік. Оларды
көбіне iшкi мүшелерді зерттеуде пайдаланады. Сонымен бiрге, табиғи нысанды
қолдану мүмкiндiгi жоқ немесе табиғи нысан белгілі бір себептермен
оқушыларға толық көрінісін аша алмайтын жағдайларда қолданылады.
Үлгiлер немесе модельдер табиғи нысандардың бейнесі болып табылады,
бiрақ олар, нысанды көшiрмейді, оның басты қасиеттері сызба түрінде
беріледі. Мысалы, үлгi жазықтықтық және көлемдi, статистикалық және
динамикалық бола алады, мысалы, жүректiң қақпақтарының жұмысын көрсететiн
жазықтықтық үлгiлер, немесе қоңыздың iшкi құрылысының аппликациялық үлгiсі.
Жүректің фабрикада жасалған көлемдi үлгiсi сыртқы және iшкi құрылыс
ерекшелiктермен жете танысуға мүмкiндiк бередi. Көп статиклықа үлгiлер
жинамалы болады. Бұл органның iшкi, сыртқы құрылысын зерттеуге мүмкiндiк
бередi. Динамикалық үлгiлер ағзадағы үдерістерді таныстырады.
Бедерлi кестелер - пластикадан жасалған барельеф түріндегі заттардың
көркем бейнелері. Ағзаның, органдар жүйесінiң, органның бiр бөлiгiнiң
контурлары, ерекшеленген кескiндерi терең емес бедерiмен берілген. Мұндай
кестелер төзімді, жеңiл жуылады, бiрақ оларды сақтау үшiн баспа кестелерiне
қарағанда орынды едәуiр көп қажет етеді.
Биология сабақтарында зоогеографиялық карталар пайдаланылады. Биология
сабақтарында оқушыларды эстетикалық тәрбиелеу мақсатында картиналар
репродукциясын пайдалану керек. Бұл жабдықтың түрiн өкiнiшке орай, мұғалiм
сирек қолданады. Сабақтарда ғалым- биологтардың портреттері пайдаланылады.
Мұндай портреттер биология кабинетiн безендіру үшін жиі қолданылады.
Биологияны оқытудағы көрнекілік әдісінің оқу үдерісіндегі маңызы
Педагогикадағы дидактикалық тәсілдің бірі - көрнекілік әдісі.
Көрнекілік - оқыту және ақыл-ойды дамыту құралы болып табылады. Адам баласы
өзін қоршаған ортаны, дүниені, құбылыстарды бес сезім мүшесі арқылы
сезініп,түйсінеді. Оның ішінде ақпаратты ең көп қабылдайтын сезім мүшесі –
көру болып табылады. Көру арқылы қабылданған ақпараттар оқушылардың есінде
жақсы сақталатынын ескерсек, кейбір заттарды тіпті көрнекіліксіз есте
сақтау мүмкін емес. Сондықтан оқытудың алтын ережесі: көрініп тұрған
заттарды көрсету, еститінді естірту, иіскететінді иіскету, дәмін татып
көретінді дәмін таттыру. Көрнекілік арқылы оқушылардың қоршаған орта мен
өмір құбылысын және заттарды салыстыра отырып ойлап, қабылдау арқылы
оқушылардың сана-сезімі қалыптасады, мәселені түйсіну деңгейі артады.
Көрнекілік әдіс – барлық пәнде сабақ сайын қолданылатын әдіс болып
табылады. Әл-Фараби "Оқытудың негізгі әдісі - көрнекілік" деп, оның
мақсаттарын, тәсілдерін (түсіндіру, әсерлендіру, есте қалдыру) ұсынады. Оқу
материалын меңгеру көп жағдайда оқыту процесінде қолданылатын көрнекі
құралдарға және техникалық құралдарға байланысты болдатыны анық.Қазіргі
сабаққа қойылатын талап тұрғысынан техникалық құралдарды, кестелер,
сызбалар, үнтаспа жазбаларын пайдалану арқылы оқушылардың есту, көру
сезімдеріне әсер ете отырып, олардың ойлану қабілетін дамытуға көңіл
бөлінеді. Көрнекілік әдісі оқытудың сөздік және тәжірибелік әдістерімен де
өзара байланыста қолданылады және құбылыстармен, объектілермен оқушыларды
таныстырғанда олардың сезім мүшелеріне әсер етіп, алуан түрлі сурет,
көшірме, сызба арқылы құбылыс, процесс, объектілердің символдық бейнелерін
немесе оларды табиғи күйінде қабылдайды және оқушылардың сабаққа деген
ынтасын арттырып, түсіндірілген материалдарды саналы меңгертуге ықпал
жасайды. Көрнекілік әдістерін екі топқа бөлуге болады: иллюстрация және
демонстрация.
Иллюстрация әдісі арқылы оқушыларға иллюстрациялық құралдар: плакат,
кесте, картина, карта, суреттер, үлгілер көрсетіледі. Демонстрация әдісі
арқылы заттар мен құбылыстар тәжірибе жасау арқылы немесе техникалық
құралдардан, кинофильмдерден, диафильмдерден көрсетіледі. Оқу процесіне
жаңа ақпараттық-техникалық құралдарды енгізу оқытудың көрнекілік әдісінің
мүмкіндіктерін кеңейтуде. Қазіргі уақытта көрнекі құралдың жаңа түрі – жеке
тұлғалар қолданатын компьютерлерге, интербелсенді тақталарға, электрондық
оқулықтарға ерекше көңіл бөлініп, оқу процесіне белгілі бір жағдаяттарды
және процестерді үлгілеуге мүмкіндік беретін компьютерлер енгізілді. Олар
оқушыларға бұрын оқулық мәтінінен меңгерілген процестерді қозғалыста,
көрнекі түрде көруге мүмкіндік беріп отыр.
Оқу процесінде қолданылатын көрнекілік түрлерін атап өтсек:
-Табиғи көрнекілік: оқушыларды нақты объектілермен (өсімдіктермен,
жануарлармен, минералдармен) таныстырады.
-Эксперименттік көрнекілік арқылы оқушылар биологиядан тәжірибелер
жасайды.
-Суретті көрнекілік: нақты дүниенің бейнесін көрсету (бейнесурет,
картина, диафильм, мылқау кинофильмдер).
-Жасанды көрнекілік: макет, үлгі, муляж, геометриялық фигуралар,
плакаттар, портреттер, панорама.
-Дыбыстық көрнекіліктер: күйтабақтар, үнтаспаға жазылған материалдар,
т.б.
-Символдық және графикалық көрнекілік: карта, жоспар, сызба, диаграмма.
(абстракты ой дамуына көмектеседі, себебі болмысты шартты белгілермен
белгілейді)
-Техникалық көрнекіліктер: киноаппараттар, диафильмдер, диопроэкторлар,
эпидиаскоптар, телевизор, радио т.б.
Оқытудың көрнекілік әдісінің мынадай шарттарын ұсынуға болады:
- көрнекіліктің оқушылардың жасына сәйкестігі;
- көрнекілікті сабақтың керек сәтінде қолдану;
- демонстрацияланған затты барлық оқушылардың көруі;
- иллюстрацияның ең бастысын, мәндісін нақтылау;
- құбылыстарды демонстрациялау кезінде берілетін түсініктерді мұқият
ойластыру;
- сабақта көрнекіліктің алуан түрін қолдану, бірақ көп көрнекілік
қолданбау, себебі балалардың назары басқа жаққа ауып, тақырып бойынша ең
негізгіні түсінбей қалады;
- көрнекілікті қолданып оқушының сезіміне қозғау салу, қалыптасқан
түсініктерге сүйеніп, меңгерілетін ұғымды нақтылау;
- оқушылардың өздері жасаған көрнекіліктердің әсері мол болатындықтан,
көрнекілікті балалармен бірге жасау;
- көрнекі құралдарды қолданып оқушылардың зейінін, ақыл-ой мәдениетін,
жобалай білуін, оқуға деген қызығушылығын тәрбиелеу;
- балалардың жас ерекшеліктеріне қарай заттық көрнекілікті азайтып,
символдық көрнекіліктерді қолдану;
Оқытудың көрнекілік әдісінсіз толық мәнді сабақ өткізіп, берік білім
беру қиын.
Биология сабақтарында қосымша ақпарат көздерін пайдалану жолдары
Қосымша ақпарат көздерін қолдану әдістерінің бірі Айналмақосы әдісті
биология пәндерінде оқушының білімін тексеру кезінде, логикалық ойлауды
дамыту немесе жаңа тақырыпты бекіту, меңгерту кезде пайдаланған өте тиімді.
Себебі: бір ғана тексерудің түрі қолданылмайды мұнда оқушылардың білімі
тест, биолгиялык диктант, тірек сызба, сурет бойынша және терминдерді
тексеру сыныптағы бүкіл оқушыларды бір мезгілде қамтып, білім деңгейін
анықтауға, логикалық ойлауын дамыту кезінде қолдануға мүмкіндік береді.
Сыныпты 4-топқа бөліп, топ басшылары сайланады да, тапсырмалары
таратылады. Білім тексерген кезде қатар отырған оқушы бір-бірінен көшіріп
алмау үшін және білім деңгейіне байланысты әр түрлі нұсқада деңгейлеп
беріледі.Әр тапсырманы орындауға 7-мин, оның 2-минутын топ басшылары
тексеріп, бағалап үлгеруі керек. Тапсырманы орындағаннан кейін бір мезгілде
орындарынан тұрып сағат тілі бағытымен топтар орын ауыстырады да келесі
жаңа тапсырманы орындай бастайды. Осындай бағытпен оқушы 5-түрлі тапсырма
орындап 5-баға алады. Қалған уақытта топ басшылары қорытындылап, ортақ
бағасы қойылады.
Тапсырмаларды құрастырған кезде бағдарламада көрсетілген Оқушылардың
білім мен біліктілігіне қойылатын негізгі талаптар бөлімінен алынған
біліміне қарай оқулықтан диктантқа мәтін іріктеп алынады. Енді іріктелген
дидактикалық материалды қолдану мақсатына қарай карточка жасаймыз
Тест: ашық тест, жабық тест, сәйкестік тест т.б. қолдануға болады.
Биологиялық диктантты да түрлендіріп қолдануға болады.
1)Биологиялық атауларды білдіретін сөз қалдырылған сөйлем жазылады.
(қалдырылған орынға тиісті сөзді тауып жазады).
2)Биологиялық диктант сұрақ түрінде құрылады. (Қысқаша нақты жауап
қайтарады).
Мысалы, Анатомия пәнінде Асқорыту жүйесі тарауында тестік тапсырмалар
-1 топ, 2-топ биологиялық диктант, 3-топ тірек сызбалар, 4-топ суретпен
жұмыс 5-топ терминдерден тұратын тапсырмаларды орындауға бердім.
Белгіленген уакыт өткеннен кейін тапсырмалар орнында қалады да оқушылар
дәптер, қаламымен орындарын ауыстыра отырып 5-түрлі тексеруден өтеді. Енді
Жаңа тақырыпты меңгеруде бұл әдісті қалай қолданамыз?
1.Осы тақырып туралы алдын ала түсінік беремін.
2.Үйде қосымша материалдар қарау, әкелу тапсырылады.
3.Сынып оқушыларын топқа бөліп, ойын шартымен таныстырылады.
Ойын: 4-кезеннен тұрады
1 кезең жеке жұмыс.
2 кезең жұптық жұмыс
3 кезең топ болып жұмыс жасауды жалғастыру.
4 кезең топтық шешімді қабылдау.
Әр топтағы оқушыны шартты түрде 4-әріптен белгілейміз (А-В-С-Д).
Тақырыпты оқи отырып әр әріптің қандай тапсырма орындау керектігі
айтылады.Мысалы: А- мәтінді оқи отырып тест құрау,В- мәтінді оқи отырып
биологиялық диктант құрау, С- мәтіндегі суреттердің құрылысы мен қызметін
талдайды, Д- негізгі түсініктермен, терминдермен жұмыс жасайды.
1-кезең жеке жұмыс. Оқулықтың 3-4 тақырыпшадан тұратын материалын оқып
қысқаша өзіне берілген тапсырманы орындайды. Бұл тапсырманы дайындауға 15
минут уақыт беріледі.
2-кезең жұппен жұмыс. 1-топтағы оқушылар өзіне серіктес таңдайды.
Мысалы, А-В, С-Д. Тапсырма мазмұны өзгермейді. Бірақ, бұл кезщеңнің мақсаты
топша ішіндегі жұптардың ортақ шешімге келуіне және бірін-бірі толықтыру.
Уақыты 5 минут.
3-кезең. Топтар арасындағы жұмысты жалғастыру. Алдыңғы топтар уақытша
таралып жаңадан әріптік бірлік қағидасы бойынша құрылған топтар (А-А-А-А,
ВВВВ, СССС, Д-Д-Д-Д) келеді. Әрбір жаңа топтың қатысушылары өзінің мәселені
шешу жолдарын ұсынып, өзге топтардың пікірлерімен танысады. Ортақ және
тиімді шешім таңдалады. (10 мин.).
4-кезең. Топтық шешім қабылдау. Әр топтан 1-оқушы шығып ортақ
тапсырманы қорғайды. (10 мин). М: (зәр шығару жүйесі тақтадағы оқушылар
жұмысын таныстыру.
Мұндай әдістен күтілетін нәтиже:
1)Оқушылардың логикалық тұрғыда ойланып, оны сабақта қаралған мәселенің
негізгісін анықтауға дағдыланады.
2)Биологиялық терминдерді дұрыс түсініп, мәнін аша білуге үйретеді.
3)Сызбалар, суреттер арқылы нақтылы түсінікке тез көшуге жәрдемін
тигізеді.
4)Жұмыстың бұл формасы, ақпаратты белсенді меңгеруге бағытталған
біріккен іс-әрекет дағдысын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
5)Интерактивті түрде өткізген кезде оқушылар тек қана бақылаушы болып
қатыспай, қиын мәселелерді де өз бетінше шеше отырып шығармашылық
қабілеттері дамиды .
АҚТ меңгерудегі мұғалімнің шеберлігі мен шығармашылығы.
1)ИОТ оқып үйрену
2)ИОТ меңгеру
3)ИОТ тәжірибеде қолдану
4)ИОТ дамыту және нәтижесін көру.
ИОТ бойынша қосымша ақпаратты оқушылар мына жолдармен қабылдайды.
1)Интернет
2)Онлаин жүйесінде білім алу
3)интерактивті тақта
4)оқулық
5)компьютерлік техника
Биологияның пәндерін оқытудың оқушыларға тиянақты жемісті білім беру
мен оқытып - тәрбиелеу жұмыстарының нәтижелі болуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz