Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАСЫМДЫҚТАРЫ
1.1.Қазақстанның сыртқы саясаты басымдықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ..5
1.2.Қазақстан Республикасы Президенті Жолдауындағы Қазақстанның сыртқы саяси дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3.Қазақстан Республикасының саяси дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
ІІ. БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН МЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАР
2.1 Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазақстанның ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2.Қазақстанның бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мәселесі ... ... ... ... .28
2.3.Қазақстанның әлемдік қоғамдастықтармен халықаралық байланыстары ... 33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАСЫМДЫҚТАРЫ
1.1.Қазақстанның сыртқы саясаты басымдықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ..5
1.2.Қазақстан Республикасы Президенті Жолдауындағы Қазақстанның сыртқы саяси дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3.Қазақстан Республикасының саяси дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
ІІ. БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН МЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАР
2.1 Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазақстанның ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2.Қазақстанның бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мәселесі ... ... ... ... .28
2.3.Қазақстанның әлемдік қоғамдастықтармен халықаралық байланыстары ... 33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
КІРІСПЕ
Сыртқы саясаттағы басымдықтарымыз ХХІ ғасырдың ығытына қарсы тұруға қабілетті әрі ұзақ мерзімді ұлттық мүдделерді қамтамасыз етуге бағытталған, белсенді, жан-жақты және үйлесімді сыртқы саясат.
Ресей, Қытай, АҚШ, Еуропалық Одақпен ынтымақтастықты дамыту басым бағыттар болып қала береді. Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерімен өзара іс-қимылға зор маңыз беріледі.
Қазақстанның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және ел ішіндегі реформаларға қолайлы жағдай туғызу мақсатында Үкіметтің алдында осы мемлекеттермен арадағы негізгі шарттар және келісімдерді бұлжытпай жүзеге асыру міндеті тұр.
Осындай маңызы зор шарттардың бірі Мәскеуде қол қойылған Қазақстан мен Ресей арасындағы шекараларды делимитациялау туралы шарты. Тарихымызда тұңғыш рет біз өзіміздің стратегиялық әріптесіміз Ресеймен заң жүзінде ресімделген мемлекеттік шекараға ие болдық. Осылайша соңғы жылдары ұзына бойы 14 мың километрден асатын шекараны толығымен межелеуге қол жеткіздік. Бұл еліміздің мемлекеттік құрылыстағы жоспарларымызды жүзеге асыруға қолайлы жағдай туғызатын ұлттық қауіпсіздігіміздің маңызды кепілі.
Біз стратегиялық тұрғыдан Қазақстанның мүдделері толығымен ескерілген жағдайда Бүкілдүниежүзілік Сауда Ұйымына тезірек кіруге ықыластымыз.
Қазақстан Шанхай Ытымақтастық Ұйымына, ТМД, ЕурАзЭҚ-ты реформалауға, ЕЭК-ті құру жөніндегі жұмыстарға ерекше мән береді.
Біздің еліміз үшін барлық бағыттар бойынша ЕҚЫҰ-мен бұрынғысынша іс-қимыл жасау маңызды болып қала береді. 2009 жылы осы ұйымға төрағалық етуге біздің кандитатурамыздың ұсынылуына барынша жауапкершілікпен қараймыз. Біздің сыртқы саясатымыздағы негізгі басымдықтар осы мақсаттарға қол жеткізуді көздейді.
Ұзақ мерзімді басымдығымызды ұлттық қауіпсіздік және мемлекеттік тәуелсіздік пен аумақтың тұтастықты сақтау - еліміздің іргелі құндылықтары. Бұл – біздің басты ұлттық байлығымыз, біз оны сақтауға және болашақ ұрпақтарға жеткізу басты міндет. Бүгінде, «Қазақстан-2030» Стартегиясын іске асыра бастағалы бері 10 жыл өткенде қазақстандық мемлекеттік орнықты деп нық сеніммен айтуға болады.
Халықаралық практика мен нормаларға сәйкес мемлекеттік шекарамызды толық қатталып, Қарулы Күштерінің реформасы жүзеге асырылды, осы заманғы армия жасақталып, оны қайта жарақтандыру ісі жүргізілуде. Елдің Қарулы Күштерін қаржыландыруды елеулі түрде арттырылды. Құқық қорғау органдарын, арналу қызметтерді қоса алғанда, іс жүзінде мемлекет қауіпсіздігінің инфрақұрылымы қайта құрылды.
«Қазақстан-2030» Стратегиясының бір бөлігі ретінде қауіпсіздікке төнетін қатерлерді алдын ала бейтараптандыруға бағдарланған мемлекеттің Ұлттық қауіпсіздігі стратегиясы әзірленіп бекітілді. Қазақстанның бастамасы бойынша құрылған мемлекетаралық бірлестіктер өзінің қажеттігін дәлелдеп шықты. Өңірлік бірлестіктер – АӨСШК, ШЫҰ, ҰҚШҰ-ның қызметі өңірдегі тұрақтылық пен өзара ықпалдыстық үшін берік негіз қалады.
Бүкіл шекараның бойындағы көрші мемлекеттермен Қазақстанның достық қарым-қатынастары орнатылды. Сонымен қатар ХХІ ғасырдың басы көбірек тұрақтылық пен қауіпсіздік әкеле қойған жоқ. Керісінше, халықаралық лаңкестік, экстремизм, есірткі саудасы, қару-жарық пен ядролық материалдардың заңсыз айналымы секілді қателерге қарсы күрес ұзаққа созылатыны айқын болды.
Қазақсатнның әлемде қуатты экономикасы бар әрі халықаралық қоғамдастықтағы тұғыры берік өңірлік держава ретінде қабылданатынын да есептен шығармаған жөн. Бұдан әрі экономикалық, әлуметтік және саяси жаңаруымыздың жолында елеулі кедергі болуы ықтимал ХХІ ғасырдың қазіргі кезде көрініп жүрген объктивті қатерлері еліміздің бейбіт еңбегі мен прогресі баршамызға және әлемдік қоғамдастықтың ұстаныма байланысты.
Біріншіден, осы өңірде тұрақсыздық пен діни экстремизм етек жая бастады.
Екіншіден, географиялық орналасуы жағынан алғанда Қазақстан белортасында тұрған өңірде есірткі таратудың тыйылмай отыруы.
Сондықтан да біз осы проблемаларды шешу үшін барлық мүдделі мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен бұрынғысынша белсене ынтымақтастықты орнату.
Сыртқы саясаттағы басымдықтарымыз ХХІ ғасырдың ығытына қарсы тұруға қабілетті әрі ұзақ мерзімді ұлттық мүдделерді қамтамасыз етуге бағытталған, белсенді, жан-жақты және үйлесімді сыртқы саясат.
Ресей, Қытай, АҚШ, Еуропалық Одақпен ынтымақтастықты дамыту басым бағыттар болып қала береді. Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерімен өзара іс-қимылға зор маңыз беріледі.
Қазақстанның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және ел ішіндегі реформаларға қолайлы жағдай туғызу мақсатында Үкіметтің алдында осы мемлекеттермен арадағы негізгі шарттар және келісімдерді бұлжытпай жүзеге асыру міндеті тұр.
Осындай маңызы зор шарттардың бірі Мәскеуде қол қойылған Қазақстан мен Ресей арасындағы шекараларды делимитациялау туралы шарты. Тарихымызда тұңғыш рет біз өзіміздің стратегиялық әріптесіміз Ресеймен заң жүзінде ресімделген мемлекеттік шекараға ие болдық. Осылайша соңғы жылдары ұзына бойы 14 мың километрден асатын шекараны толығымен межелеуге қол жеткіздік. Бұл еліміздің мемлекеттік құрылыстағы жоспарларымызды жүзеге асыруға қолайлы жағдай туғызатын ұлттық қауіпсіздігіміздің маңызды кепілі.
Біз стратегиялық тұрғыдан Қазақстанның мүдделері толығымен ескерілген жағдайда Бүкілдүниежүзілік Сауда Ұйымына тезірек кіруге ықыластымыз.
Қазақстан Шанхай Ытымақтастық Ұйымына, ТМД, ЕурАзЭҚ-ты реформалауға, ЕЭК-ті құру жөніндегі жұмыстарға ерекше мән береді.
Біздің еліміз үшін барлық бағыттар бойынша ЕҚЫҰ-мен бұрынғысынша іс-қимыл жасау маңызды болып қала береді. 2009 жылы осы ұйымға төрағалық етуге біздің кандитатурамыздың ұсынылуына барынша жауапкершілікпен қараймыз. Біздің сыртқы саясатымыздағы негізгі басымдықтар осы мақсаттарға қол жеткізуді көздейді.
Ұзақ мерзімді басымдығымызды ұлттық қауіпсіздік және мемлекеттік тәуелсіздік пен аумақтың тұтастықты сақтау - еліміздің іргелі құндылықтары. Бұл – біздің басты ұлттық байлығымыз, біз оны сақтауға және болашақ ұрпақтарға жеткізу басты міндет. Бүгінде, «Қазақстан-2030» Стартегиясын іске асыра бастағалы бері 10 жыл өткенде қазақстандық мемлекеттік орнықты деп нық сеніммен айтуға болады.
Халықаралық практика мен нормаларға сәйкес мемлекеттік шекарамызды толық қатталып, Қарулы Күштерінің реформасы жүзеге асырылды, осы заманғы армия жасақталып, оны қайта жарақтандыру ісі жүргізілуде. Елдің Қарулы Күштерін қаржыландыруды елеулі түрде арттырылды. Құқық қорғау органдарын, арналу қызметтерді қоса алғанда, іс жүзінде мемлекет қауіпсіздігінің инфрақұрылымы қайта құрылды.
«Қазақстан-2030» Стратегиясының бір бөлігі ретінде қауіпсіздікке төнетін қатерлерді алдын ала бейтараптандыруға бағдарланған мемлекеттің Ұлттық қауіпсіздігі стратегиясы әзірленіп бекітілді. Қазақстанның бастамасы бойынша құрылған мемлекетаралық бірлестіктер өзінің қажеттігін дәлелдеп шықты. Өңірлік бірлестіктер – АӨСШК, ШЫҰ, ҰҚШҰ-ның қызметі өңірдегі тұрақтылық пен өзара ықпалдыстық үшін берік негіз қалады.
Бүкіл шекараның бойындағы көрші мемлекеттермен Қазақстанның достық қарым-қатынастары орнатылды. Сонымен қатар ХХІ ғасырдың басы көбірек тұрақтылық пен қауіпсіздік әкеле қойған жоқ. Керісінше, халықаралық лаңкестік, экстремизм, есірткі саудасы, қару-жарық пен ядролық материалдардың заңсыз айналымы секілді қателерге қарсы күрес ұзаққа созылатыны айқын болды.
Қазақсатнның әлемде қуатты экономикасы бар әрі халықаралық қоғамдастықтағы тұғыры берік өңірлік держава ретінде қабылданатынын да есептен шығармаған жөн. Бұдан әрі экономикалық, әлуметтік және саяси жаңаруымыздың жолында елеулі кедергі болуы ықтимал ХХІ ғасырдың қазіргі кезде көрініп жүрген объктивті қатерлері еліміздің бейбіт еңбегі мен прогресі баршамызға және әлемдік қоғамдастықтың ұстаныма байланысты.
Біріншіден, осы өңірде тұрақсыздық пен діни экстремизм етек жая бастады.
Екіншіден, географиялық орналасуы жағынан алғанда Қазақстан белортасында тұрған өңірде есірткі таратудың тыйылмай отыруы.
Сондықтан да біз осы проблемаларды шешу үшін барлық мүдделі мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен бұрынғысынша белсене ынтымақтастықты орнату.
Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Жезқазған политехникалық колледжі
Тақырыбы: Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты
Жезқазған-2011
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ
БАСЫМДЫҚТАРЫ
1.1.Қазақстанның сыртқы саясаты басымдықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ..5
1.2.Қазақстан Республикасы Президенті Жолдауындағы Қазақстанның сыртқы
саяси
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3.Қазақстан Республикасының саяси
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 15
ІІ. БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН МЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАР
2.1 Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазақстанның
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.2.Қазақстанның бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіру
мәселесі ... ... ... ... .28
2.3.Қазақстанның әлемдік қоғамдастықтармен халықаралық
байланыстары ... 33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
КІРІСПЕ
Сыртқы саясаттағы басымдықтарымыз ХХІ ғасырдың ығытына қарсы тұруға
қабілетті әрі ұзақ мерзімді ұлттық мүдделерді қамтамасыз етуге бағытталған,
белсенді, жан-жақты және үйлесімді сыртқы саясат.
Ресей, Қытай, АҚШ, Еуропалық Одақпен ынтымақтастықты дамыту басым
бағыттар болып қала береді. Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерімен өзара
іс-қимылға зор маңыз беріледі.
Қазақстанның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және ел ішіндегі реформаларға
қолайлы жағдай туғызу мақсатында Үкіметтің алдында осы мемлекеттермен
арадағы негізгі шарттар және келісімдерді бұлжытпай жүзеге асыру міндеті
тұр.
Осындай маңызы зор шарттардың бірі Мәскеуде қол қойылған Қазақстан мен
Ресей арасындағы шекараларды делимитациялау туралы шарты. Тарихымызда
тұңғыш рет біз өзіміздің стратегиялық әріптесіміз Ресеймен заң жүзінде
ресімделген мемлекеттік шекараға ие болдық. Осылайша соңғы жылдары ұзына
бойы 14 мың километрден асатын шекараны толығымен межелеуге қол жеткіздік.
Бұл еліміздің мемлекеттік құрылыстағы жоспарларымызды жүзеге асыруға
қолайлы жағдай туғызатын ұлттық қауіпсіздігіміздің маңызды кепілі.
Біз стратегиялық тұрғыдан Қазақстанның мүдделері толығымен ескерілген
жағдайда Бүкілдүниежүзілік Сауда Ұйымына тезірек кіруге ықыластымыз.
Қазақстан Шанхай Ытымақтастық Ұйымына, ТМД, ЕурАзЭҚ-ты реформалауға,
ЕЭК-ті құру жөніндегі жұмыстарға ерекше мән береді.
Біздің еліміз үшін барлық бағыттар бойынша ЕҚЫҰ-мен бұрынғысынша іс-
қимыл жасау маңызды болып қала береді. 2009 жылы осы ұйымға төрағалық етуге
біздің кандитатурамыздың ұсынылуына барынша жауапкершілікпен қараймыз.
Біздің сыртқы саясатымыздағы негізгі басымдықтар осы мақсаттарға қол
жеткізуді көздейді.
Ұзақ мерзімді басымдығымызды ұлттық қауіпсіздік және мемлекеттік
тәуелсіздік пен аумақтың тұтастықты сақтау - еліміздің іргелі құндылықтары.
Бұл – біздің басты ұлттық байлығымыз, біз оны сақтауға және болашақ
ұрпақтарға жеткізу басты міндет. Бүгінде, Қазақстан-2030 Стартегиясын
іске асыра бастағалы бері 10 жыл өткенде қазақстандық мемлекеттік орнықты
деп нық сеніммен айтуға болады.
Халықаралық практика мен нормаларға сәйкес мемлекеттік шекарамызды
толық қатталып, Қарулы Күштерінің реформасы жүзеге асырылды, осы заманғы
армия жасақталып, оны қайта жарақтандыру ісі жүргізілуде. Елдің Қарулы
Күштерін қаржыландыруды елеулі түрде арттырылды. Құқық қорғау органдарын,
арналу қызметтерді қоса алғанда, іс жүзінде мемлекет қауіпсіздігінің
инфрақұрылымы қайта құрылды.
Қазақстан-2030 Стратегиясының бір бөлігі ретінде қауіпсіздікке
төнетін қатерлерді алдын ала бейтараптандыруға бағдарланған мемлекеттің
Ұлттық қауіпсіздігі стратегиясы әзірленіп бекітілді. Қазақстанның бастамасы
бойынша құрылған мемлекетаралық бірлестіктер өзінің қажеттігін дәлелдеп
шықты. Өңірлік бірлестіктер – АӨСШК, ШЫҰ, ҰҚШҰ-ның қызметі өңірдегі
тұрақтылық пен өзара ықпалдыстық үшін берік негіз қалады.
Бүкіл шекараның бойындағы көрші мемлекеттермен Қазақстанның достық
қарым-қатынастары орнатылды. Сонымен қатар ХХІ ғасырдың басы көбірек
тұрақтылық пен қауіпсіздік әкеле қойған жоқ. Керісінше, халықаралық
лаңкестік, экстремизм, есірткі саудасы, қару-жарық пен ядролық
материалдардың заңсыз айналымы секілді қателерге қарсы күрес ұзаққа
созылатыны айқын болды.
Қазақсатнның әлемде қуатты экономикасы бар әрі халықаралық
қоғамдастықтағы тұғыры берік өңірлік держава ретінде қабылданатынын да
есептен шығармаған жөн. Бұдан әрі экономикалық, әлуметтік және саяси
жаңаруымыздың жолында елеулі кедергі болуы ықтимал ХХІ ғасырдың қазіргі
кезде көрініп жүрген объктивті қатерлері еліміздің бейбіт еңбегі мен
прогресі баршамызға және әлемдік қоғамдастықтың ұстаныма байланысты.
Біріншіден, осы өңірде тұрақсыздық пен діни экстремизм етек жая
бастады.
Екіншіден, географиялық орналасуы жағынан алғанда Қазақстан
белортасында тұрған өңірде есірткі таратудың тыйылмай отыруы.
Сондықтан да біз осы проблемаларды шешу үшін барлық мүдделі
мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен бұрынғысынша белсене
ынтымақтастықты орнату.
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНЫҢ
НЕГІЗГІ БАСЫМДЫҚТАРЫ
1. .Қазақстанның сыртқы саясаты: басымдықтары мен міндеттері
Қазақстан президенті Н.Назарбаевтың күш-жігерінің арқасында мемлекет
аралық қатынастың жалпы жұрт таныған нормаларны ұстанатын мемлекет ретінде
әлемдік архитектоникаға сәтімен кірікті және текетірес пен экстермизмнің
қандай да бір элементтеріне ада саясат жүргізеді деп сеніммен айтуға
болады.
Саясат бағытының мұндай сындарлылығы қазірдің өзінде белгілі бір
нәтижелер әкелді. Егер бірнеше жыл бұрын басымдықты міндеттердің тұрғысынан
Қазақстанның сыртқы қауіпсіздігінің қамтамасыз етужәне жетеші державалар
тарапынан тиісті кепілдіктер алу қажеттілігі туралы айтылса, қазір бірінші
кезекке жаңа императивтер шығып отыр деп айғақтауға барлық негіздер бар.
Қазақстанның басқа мемлекеттермен өзара қатынасының инфрақұрылымын дамытуға
бағытталған күнделікті дипломатияның, тынымсыз жұмыстың уақытысы туды.
Мұдай қорытынды сыртқы саясат саласындағы нақты болмысқа негізделген.
Қазақстанның тәуелсіздігін нығайтуда 1993 жылы қазанда қол қойлған
қазақстан-қытай декларациясының зор маңызы бар. Осы негізде алынатыфн
құжатқа өздерінің қолдарын қоя отырып, ҚХР төрағасы Цзян Цзэминь және
Қазақстан президенті Н. Назарбаев іс жүзінде оңтүстіктегі ұл көршімен өзара
қарым-қатынаста қауіпсіздік сияқты маңызды проблеманы шешті. Шартттық
тәртіппен Қытай Қазақстанға қатыты ядрлық қаруды қолданбауды, күш
қолданудан немесе күш қолдану қаупін туғызудан бас тартуға, біздің
мемлекетіміздің егемендігімен аумақтық тұтастығын құрмет тұтуға
міндеттенеді.
Осы тұрғыдан АҚШ-пен демократиялық әріптестік туралы хартияға жоғары
деңгейде қол қойылуының зор маңыза болды. Сондай-ақ Қазақсмтан Ресеймен
қарым-қатынасын да негізге алынатын құжатпен – Достық, ынтымықтастық және
өзара көмек туралы шарт пен ресімдеді. Осы шарт бір қатар келісімдермен
уағдаластықтарға негіз қызметін атқарады. Қазақстан Ресей қатынасына
құқықтық құрылысын жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғасуда.
Осындай жолмен Қазақстанның сыртқы саясатының бірінші кезеңінің басты
мақсатына дипломатиялық акциялар мен қол жеткізілді. Енді Қазақстанның ұзақ
мерзімді мүдделеріне республиканың әлемдік істерге анағұрлым кеңінен
тартылуы сәйкес келеді деп айтуға болады, олар атап айтқанда республиканың
аймақтық және ғаламдың деңгейлердегі процестерге, халықаралық құрылымдарды
қалыптастыруға белсенді түрде қатысуы, мұның бәрі халықаралық құқық
нормалары үстемдігінің нығайуына үлес қосады.
Сонымен бірге Қазақстанның стратегиялық мүдделерін қамтамасыз ету үшін
біздің диломатиямыздың саяси маневр үшін кеңістіктің болуын қолдауы,
демократиялық әрі сындары әріптестік қатынастарды дамытуы, барлық елдемен
ізгі көршілік және өзара тиіңмді ынтымақтастықты дамытуы қажет. Түбегейлі
мүдделерді талап ету кезіндегі проинциптілік пен табандылық, ұзақ мерзімді
мақсатқа қол жеткізумен ұштасып, Қазақстанның сыртқы саясатының
ерекшеліктеріне айналуы тиіс. Еуразиялықтың айқын белгілері бар Орталық
Азиялық мемлекет болғандықтан, Қазақстан сыртқы саяси жолдармен өз
ұстанымдарын және ғаламдық сондай-ақ аймақтық деңгейлердегі беделін
нығайтуға қол жеткізуі тиіс. Осыған байланысты Қазақстанның сыртқы
саясатының негізгі басымдықтарын мынадан көруге болады.
Қазақстандық дипломатия кеңестен кейінгі кеңістік деп аталатын
мемлекеттермен ынтымақтастықты ұлғайту бағытын жалғастыруы тиіс. Бұл саясат
қатарлас екі деңгейде жүргізілуі мүмкін. Біріншіден, екі жақты негіздегі
байланысты дамыту керек. Екіншіден, Тәуелсіз Мемлекеттер Достығын іс-
әрекетте қабілетті бірлестікке айналдыру жөніндегі белсенділікті
төмендетпеу маңызды. ТМД тиісті елдердің экономикғасына тиімділігін арттыру
және оларлдың арасындағы ынтымақтастықты жетілдіру үшін ірі міндеттерді
шешуге қабілетті ұйым болуы керек.
Мұндай проблемаларды шешу үшін бір-бірінің әлеуетін пайдалануға
ұмтылатын мүдделі елдердің сапалы таңдауы болып табылатын Еуразиялық
мемлекеттер одағы көпжақты өзара іс-қимылдың анағұрлым тиімді түрі. ЕМО-ның
құндалығы мынады: оның перспективалық сипаты бар ол болашаққа бағдарланған.
Басымдықтар айтқанда, Ресей Федерациясы мен өзара туелділіктің зор
маңызы бар екенін атап көрсету керек. Бұл жерде экономикалық тарихи
жақындықтың және демографияның өзара тәуеділігі факторлар той көрсетеді.
Бұндай ынтымақтастық, егер ортақ экономикалық, қорғанытық, гуманитарлық
ақпараттық және білімдік кеңістікті нығайтуда стратегиялық мақсатын назарға
алатын болсақ, тең құқықты өзара тиімді сипатта жүруі тиіс. Қазақстан-Ресей
достық қарым-қатынастары Еуразиялық кеңістіктің орасан зор бөлігінде
жағдайды тұрақтандырудың қуатты факторы, жаһандық тұрлаулылық пен
қауіпсіздікке қосқан зор үлес.
Қазақстан сыртқы саясатының басты басымдықтарының бірі – АҚШ пен өзара
қатынасты дамыту. Қазақстанның АҚШ-пен қарым-қатынасы еліміздің дүние
жүзілік қоғамдастыққа үйлесімді түрде кірігуінің және халықаралық саяси,
сондай-ақ қаржылық институттарда оның позициясын нығайтудың, сондай-ақ озық
технологияларға қол жеткізудің аса маңызды алғышарттарының бірі.
Сонымен қатар, халықаралық құрылымдардың да рөлі өсіп отыр. Азия –
Тынық мұхит аймығы елдерін әлеуметтік экономикалық дамыту (ЭСКАТО),
қоршаған ортаны қорғау (ЮНЕП), БҰҰ-ға мүше мемлекеттерге арналған дамыту
бағдарламасы (ПРООН), денсаулық сақтау (ВОЗ) және басқалары сияқты беделді
ұйымдармен өзара түсіністік пен ынтымақтастықты дамыту жөнінде пәрменді күш
жігер жұмсау қажет. Қазақстан үшін халықаралық ұйымдардың басымдығын ескере
отырып, БҰҰ-ның қызметіне белсенді түрде қатысуды жалғастыру керек. Осы
дүние жүзілік ұйым Қазақстан үшін әлемдік саясатқа терезе ашады және
тиісінше республиканың геосаяси процестерге тартылуына кепілдік береді.
Қазақстан Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына (ЕҚЫҰ)
шеңберінде де үлкен жұмыс күтіп тұр. Хельсинки Қорытынды актісінде және
қаңа Еуропаға арналған Париж Хартиясында юелгіленген міндеттемелерді өзіне
ала отырып Қазақстан Еуропалық процестерге қатысты негізге алынатын
құжаттарды әзірлеуге үлес қосуы тиіс.
Сонымен бірге Азиялық бағытта сыртқы саяси қызмет өзара саяси іс-қимыл
мен сенім білдіру шаралары жөніндегі құрылықтық форумды шақыру идеясын
өмірге енгізуді жалғастыратын болады. Бұл идея түрлі нұсқада айтылып, бір
қатар Азиялық елдер мен топтар оны іс жүзіне асырып жатса да Президенттің
бастамасы Азиялық тұрақтылық пен қауіпсіздікке үлес қосудағы Қазақстанның
шынайы ұмтылысы ретінде танылады және оның сыртқы саяси қызметінің ажырамас
бөлігі ретінде қабылданады.
Қазақстан БҰҰ – ға мүше болған он бес жыл ішінде Қазақстан Қазақстан
2030 ұзақ мерзімді Стратегиясының бірінші ұзақ мерзімді басымдығында
белгіленген принциптерге негізделген белсенді сыртқы саяси ұстанымды
иеленетіндігін көрсетті. Атап айтқында, басқа елдермен көп жақты
қатынастрды белсенді жақтаушы ретінде әрекет етеді. Осы басымдылықтың 3 –
ші құрамбөлігінде халықаралық ұйымдардың рөлі туралы, және бірінші кезекте,
БҰҰ рөлі жөнінде айтылады. Қазақстан БҰҰ – ны бейбітшілік пен қауіпсіздік
үшін бірден – бір және ең маңызды халықаралық орган деп біледі. Қазақстан
Республикасының Президенті былай деп атап көрсетті: Қазақстан БҰҰ – дан
соғыс және бейбітшілік мәселелеріне тиімділікпен ықпал етуге қабілетті
бірден – бір халықаралық органды көре отырып, оның рөлі мен беделін
көрсетуге әзір мемлекеттермен ынтымақтастықта болады (Президент
Назарбаевтың БҰҰ Бас Ассамблеясының 62 – ші сессиясында сөйлеген сөзі, 25
қыркүйек 2007 жыл).
Экономикалық әл – ауқат пен бүкіл әлемде бейбітшілік пен қауіпсіздікті
қолдауға жауап беретін ұйым ретінде БҰҰ – ға мүдделілік өсіп отырған
жағдайда Қазақстан соңғы жылдары Біріккен Ұлттар Ұйымын ұлғайтуға бірқатар
шараларды қабылдады. Мысалы, Қазақстан БҰҰ – ның қорлары мен
бағдарламаларының жұмысына штаб – пәтер деңгейінде де, сондай – ақ елдің
деңгейінде де белсенді қатысуды бастады. Қазақстан төтенше жағдайларға
көмектесетін орталық қоры үшін донор болып табылады, ол дүлей аппараттардан
кейін адамдарды бірден құтқару үшін өмірлік қажетті ресурстармен қамтамасыз
етеді. Ондай көмектің ауқымы әзірге соншалықты үлкен болмаса да, әсіресе
елдің көлемінде алғанда, аталған үрдіс жалғасатын болады және ондай
көмектің ауқымы көбейеді деп сеніммен айтуға болады. Ең бастысы, Қазақстан
өз елінен тыс жердегі, мысалы, Ауғанстандағы және Орталық – Азиялық
республикалардағы, әлеуметтік және экономикалық дамуға қолдау көрсететін
жаңа доор болуға деген өзінің ниетін мәлімдеді. Қазақстан БҰҰ – ға алға
қойылған міндеттерді орындау үшін мәселе қоя алады.
Қазақстан 2010 жылы ЕҚЫҰ – ға төрағалық бекітілуін, оны Азиядағы өзара
ықпалдастық пен сенім шаралары жөніндегі кеңестің (АӨСШК) ағымдағы
төрағалығын, сондай – ақ Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымдағы (ШЫҰ),
Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастықтағы және өзге де өңірлік ұйымдардағы
маңызды рөлін, сондай – ақ Қазақстан Президентінің БҰҰ – ға арнап ұсынылған
бірқатар маңызды бастамаларын назарға алатын болсақ, Қазақстанның Біріккен
Ұлттар Ұйымын, сондай – ақ БҰҰ – дағы өзінің рөлін нығайтуды жалғастыра
беретіні анық.
Қазақстанның соңғы жылдар ішіндегі айтарлықтай дамуына қарамастан, әлі
болса Қазақстан 2030 - да белгіленген ұзақ мерзімді міндеттеріне жету
жолында едәуір кедергілерге кездесіп отыр. Әзірге өңірлер арасында, сондай
– ақ ауыл мен қала арасында үлкен айырмашылықтар орын алған (мұны кейбір
облыстардағы кедейшіліктің жоғары деңгейі, сондай – ақ елдің облыстары
бойынша халықтың кірістерінің тым алшақтығы дәлелдейді). Әлеуметтік
сектордың кейбір көрсеткіштері әлі күнге экономикалық жетістіктердің
деңгейіне сәйкес келмейді. Биліктің әртүрлі құрылымдарына сенім арту мен
оны қабылдай қою мәселесі әлі де өзекті болып табылады.
Бұл айтқандарды Бүкіләлемдік банк пен Dоing Вusіnеss Халықаралық
қаржы корпорациясының есебі, Бүкіләлемдік Экономикалық Форумның бәсекеге
қабілеттілік индексі, сондай – ақ билік құрылымдарына сенімге қатысты басқа
да зерттеулер мен шолулар дәлелдейді. Қазақстан сондай – ақ кейбір орта
және ұзақ мерзімді уақыт сынына кездесіп отыр. Несие берудің қаржы
нарығындағы жақында болған дағдарыс макроэкономикалық жағдайлардың
тұрақсыздығын және халықаралық нарықтағы құбылмалық қауқарсыздығын
көрсетеді. Экономикалық стандарттар мен келісім – шарттарды орындау
жөніндегі Үкімет пен трансұлттық компаниялар арасындағы жақында орын алған
проблемалар жаһанданудың келеңсіз нәтижесінің бөліктері болып табылады,
сондай – ақ ұзақ мерзімді кезеңге ұлттық мүдделерді қорғаудың қажеттігін
көрсетеді. Қазақстан аумағының үлкендігі мен елдің тұрғындары санының
салыстырмалы түрде шектеулі болуы ұлттық экономиканы әртараптандыру
міндетін орындауға кедергі келтіретіндігін бәріміз де білеміз. Теңізге шығу
жолының болмауы, білікті кадрларды үшін еңбек нарығының шектеулі болуы,
көші – қон саясаты саласындағы басқару тиімділігінің қажеттігі және
климаттың өзгеруі тәрізді жаһандық экономикалық проблемалардың әсері және
су ресурстарын басқару қосалқы, бірақ ескеруді қажет ететін факторлар болып
табылады.
Қазақстан тәуелсіздік жылдары ішінде халықаралық қауіпсіздік жүйесі мен
таратпау режимін бекітуге тарихи үлесін қосты. Еліміз басшылығының ядролық
арсеналды иеленуден бас тарту туралы тарихи шешімі және халықаралық
міндеттемелерді қатаң ұстану ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және өз
кезегінде, Қазақстанның әлемдегі 50 неғұрлым бәсекеге қабілетті
мемлекеттердің қатарына кіру жөніндегі маңызды міндет қоюға мүмкіндік
жасаған, бұрынғы кеңестік кеңестікте экономикалық дамуымен, көшбасшылығымен
назарға ілініп, инвестициялар ағынын құру үшін жағдайлар жасау туралы
шынайы қамқорлықты білдіреді. Бүгінгі Қазақстан – бүкіл еуразиялық
кеңестікте ұжымдық қауіпсіздік пен тұрақтылықты жүйесін құрудағы белсенді
жақтаушы.
Соңғы жылдары әлемде таратпау режимін бұзуға жол беретін көптеген
келеңсіз оқиғалар орын алғаны белгілі. Соның ішінде Солтүстік Кореяның
ядролық қаруды таратпау туралы Шарттан (ЯҚТШ) шығуын және оның ядролық
сынақты жасауын, бірқатар елдерде бұрынғы ядролық бағдарламалардың
анықталуын, ядролық материалдардың қара нарығын кеңейту, иран ядролық
бағдарламасы айналасындағы күрделі жағдайды, және тұтастай алғанда, ядролық
қарусыздану мен таратпау саласындағы өздерінің халықаралық міндеттемелерін
сақтамау дағдарысын бөліп айтуға болады.
Сонымен қатар Қазақстан есірткінің заңсыз айналымы мен ұйымдасқан
қылмыс жүйесінде күш салуды арттыра түсуде. Алматы қаласында БҰҰ – ның
ұйымдастыруымен есірткі трафигінің, ең алдымен Ауғанстаннан, каналдарына
тосқауыл қою жөніндегі құқық қорғау құрылымындарында қатысушы –
мемлекеттердің өзара іс – қимылын қамтамасыз ету мақсатында Орталық –
азиялық өңірлік ақпараттық үйлестіру орталығының жұмысы іске қосылды.
Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаевтің қатысушыларға жолдаған Жолдау
хатында біздің еліміздің бітімгершілік таңдауы былай атап өтілді, әлемдік
қоғамдастыққа жаппай қырып жоятын қаруды одан әрі тарату қаупі бүгінгі
таңда ерекше өзекті және қажетті болып отыр.
Бүгінгі Қазақстан көптеген өңірлік ұйымдарының мүшесі болып табылады,
олардың аясыеда сындарлы сыртқы саясаттағы бастамалар көтереді.
Үстіміздегі жылы 30 қарашада ЕҚЫҰ-ға мүше-елдердің 56 мемлекетті
біріктіретін осы беделді ұйымға Қазақстанның 2010 жылы төрағалық етуі
туралы тарихи шешімі біздің еліміз басшылығының тәуелсіз, экономикалық
жағынан қуатты және демократиялық мемлекет құрылысы жөніндегі қол жеткізген
жетістіктерін нақтылы мойындауы, этникаралық және дінаралық келісімді
қолдау және жаһандық және өңірлік, оның ішінде Ванкувер мен Владивосток
арасындағы кеңістікте, қауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайтудағы қосқан
үлесін жоғары бағалау болып табылады.
АӨСШК шақыру жөніндегі қазақстандың бастаманы іс жүзіне асыру Азиядағы
қауіпсіздіктің жаңа жүйесін құру жолындағы маңызды қадам болып табылады.
Қазақстанның тәуелсіздіктің алғашқы сатыларында қабылданған ядролық
мұрадан бас тартуы және Ядролық қаруды таратпау қосылуы туралы шешімі
ядролық қарусыздануға орай қабылданған батыл шешімнің басты нәтижесі болды.
осы жылдың 29 таммыздың Астанада Семей ядролық палигонының ьжабылғанына 16
жыл толуына орай болған Ядролық әлемге қазақстандық жол халықаралық
симпозиумы өткізілді. Біз сонымен қатар қауіпсіздік саласындағы сыртқы
саясат және саясат мәсілелері жөніндегі Еуропалық Одақтың Жоғарғы өкілі
Хавьер Солананың осы жылы қараша айында Брюссельде ядролық қаруды таратпау
мәселелері бойынша халықаралық конференция өткізуді жоспарлағанын да
біліміз. Қазақстан маңызды әрі қазіргі заманға сай бастаманы толық қолдайды
және осы шараға қатысуға ниеті бар.
Біз сондай-ақ БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің бес тұрақты мүшесінің
бәріне Қазақстанға қауіпсіздік кепілдерін бергені үшін алғысымызды
білдіреміз. Мұндай кепілдіктер Еуразияда едәуір кеңістікті алып жатқан
біздің мемлекетіміз үшін өте маңызды. Бұл орайда әңгіме экономиклық және
саяси реформаларды жүргізуге сырттан қандай да бір қатердің болмауына сенім
туралы болып отыр.
Біз экономикалық дағдарыстан ойдағыдай шыға білдік, мемлекеттік
басқарудың тиімділігін көрсеттік, нарықтық жаңаруларды жүргіздік, және ашық
демократиялық қоғамның институттық базасын жасадық.
Экономиклық, әлеуметтік дамудың және халықтың өмір сүру деңгейінің
негізгі көрсеткіштері бойынша Қазақстан бүгінде ТМД-да көшбасшылық
ұстанымды иеленеді және жоғары қарқынмен дамуды жалғастыруды.
1996 жылдан бастап он жыл ішінде жан басына шаққанда ішкі жалпы
өніммөлшері 700-ден 5040 долларға өсті. Күтілетін болжам бойынша бұл
көрсеткіш 2007 жылы жеті мың долларға жетуі тиіс. Былайша айтқанда,
Қазақстан табыстары орташа деңгейдегі елдер тобына сеніммен орнығуда.
Қазіргі кезде келелі міндеттер Қазақстанның әлемнің неғұрлым бәсекеге
қабілетті елу елінің қатарына қосылу Стратегиясын жүзеге асырумен
байланысты. Бұл экономиканы әртараптандыру жағдайында жоғары қарқынды
сақтауды, реформаны тиімді жүргізуді білдіреді.
Тәуелсіздіктің алғашқы күндерінен бастап Қазақстан үшін тұрақтылықты
сақтаудың маңызды факторларының бірі этникааралық толеранттылықты сақтау
болды. Тоталитаризм бізге қоғамның күрделі этникалық коняигурациясын мұраға
қалдырып кеткен болатын. Реттеудің қандайда бір тетіктерінің болмауы
күтпеген жағдайларға әкеп соқтыру қаупін туғызды. Мұндай жағдайда ахуалды
сындарлы арнады ұстау, этникааралық өзара іс-қимылдың қажетті қоғамдық
институттарын қалыптастыру тек тиімді әрі жігерлі мемлекеттік бақылау мен
ғана мүмкін болды. Ұлтаралық келісімді сақтау біз үшін аса қажетті құндылық
еді, тіпті оны келешегіміздің бастауы десе де болатын еді.
Қазақстандық қоғам тұрақтылығына құрылымдың жағынан жақын, бірақ маңызы
одан кем емес фактордың бірі ретінде оның көп конфессиялығын айтуға болады.
Дінаралық диалогты және толеранттылықты қалыптастыра отырып, біз
демократияның классикалық принципін ұсынуды жөн көрдік: көпшіліктің еркі
азшылықтың мүдделерін сақтау арқылы. Конфессияаралық өзара іс-қимылдардың
қазақстандық тәжірибесі біздің елімізде өткізілген әлемдік діндер лидерінің
екі Съезі барысында әлемдік конфессиялардың ең жоғарғы иерархтарының
қолдауына ие болды.
Халықаралық тұрақтылықпен қауіпсіздіктің дәстүрлі және жаңа қыр
көрсетулеріне ұтымды жауап қайтаруды іздеумен қатар, жаңа ғасырда жаһандық
энергетикалық тепе-теңдікті қамтамасыз етудің маңызы бірнеше есе артып
кетті. Энергетикалық ресурстар барлық мемлекеттер үшін өмір сүру деңгейін
жақсарту және мүмкіндіктерді кеңейте түсу үшін өте маңызды мәнге ие болып
отыр. Сондықтан нарықтық экономиканың іргелі принциптерін білдіретін
бағалар бойынша тиімді, сенімді және экологиялық жағынан қауіпсіз
энергиямен қамтамасыз ету бүкіл әлемдік қоғамдастық үшін маңызды
талаптарының біріне айналды.
Жаһандық геосаяси ауқымды энергетикалық құрам соғұрлым маңызды
аргументке айналуда. Шиеленіске жол бермеу үшін халықаралық тәсілдің
жалпыға ортақ және үйлестірушілік аясында бұл жүйедегі тұрақтылық пен
қауіпсіздікке қол жеткізу қажет.
Соңғы кездері энергетикалық қауіпсіздік ұғымын тұжырымдауда белгілі бір
өзгерістерді байқауға болады. Егер бұрындары энергия қауіпсіздігі дегенді
көмір сутекті ресурстар мен негізгі тұтынушыларды айрықша тұрақты түрде
қамту деп түсіндіріліп келсе, ал енді бұл одан кеңірек тұжырымдалады және
ол өндіру, тасымалдау және әлемдік нарықта сатуды қамтитын болды. Тиісінше,
тек жеткізуші елдер ғана емес, сонымен бірге транзиттік мемлекеттер,
тұтынушылар, сондай-ақ трансұлттық энергетикалық корпорациялар, яғни
энергетика тізбегінің барлық буындарының өкілдері өзінің үлесіне қарай
бірлескен жауапкершілікті көтеруге тиіс.
1.2.Қазақстан Республикасы Президенті Жолдауындағы Қазақстанның сыртқы
саяси дамуы
ҚР Президенті Жолдауында Қазақстан ядролық қарусыздану жолын таңдап
алды, әлемдік қауымдастық алдында аймақтық қауіпсіздік факторы атанды.
Қазақстан Семей ядролық полигонын ерікті түрде жапты. ядролық - зымырандық
күш-қуаттан ерікті түрде бас тартып, бүкіл әлемге үлгі көрсетті.
Қазақстан Еуразия құрылығында интеграциялық процестер жүргізудің
бастамашысы.
Қазақстан аймақтық лидер, құрметті халықаралық серіктес, халықаралық
терроризммен, және ядролық қарудың таралуымен күрестің белсенді қатысушысы
атанды.
Сыртқы саясаттағы басымдықтар
Қазақстанның басымдықтары өмірлік басымдықтар болып қалуда - XXI ғасыр
қаупіне қарсы тұруға қабілетті белсенді, жан-жақты әрі теңдестірілген
сыртқы саясат.
Ресей, Қытай, АҚШ, Еуропа Одағымен ынтымақтастықты дамыту басым бағыт
болып табылады.
Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерімен өзара әрекет етуге зор мән
беріледі.
Үкімет алдында Қазақстан қауіпсіздігін қамтамасыз ету және ел ішіндегі
реформаларға қолайлы жағдай жасау мақсатында осы мемлекеттермен негізгі
келісімшарттар және келісімдерді үздіксіз іске асыру міндеті түр.
Мәскеуде қол қойылған Қазақстан мен Ресей арасындағы шекараны
делимитизациялау туралы келісімшарт тарихи маңызға ие. Сол негізде
Қазақстан біздің стратегиялық серіктесіміз
Ресеймен мемлекеттік шекараны заңды түрде рәсімдеді.
Соңғы жылдары 14 мың шақырымды құрайтын ұзындықтағы шекара
делимитизацияланды. Мұның өзі мемлекеттік құрылыс жөніндегі жоспарларды
іске асыру үшін қолайлы жағдай жасайтын ұлттық қауіпсіздікке маңызды
кепілдік болып табылады.
Стратегиялық мүддеде Қазақстан мүддесін толық ескеретін жағдайда Бүкіл
дүниежүзілік сауда ұйымына тезірек енуі қарастырылады.
Қазақстан Шанхай ынтымақтастық ұйымына, ТМД реформалануына, ЕуразЭС,
ЕЭП құру жұмысын жалғастыруға ерекше мән береді.
Барлық бағыттары бойынша ОБСЕ-мен өзара әрекет жасау біздің еліміз үшін
маңызды болып қала береді. Қазақстан 2009 жылы осы ұйымға төрағалық етуге
өз кандидатурасын үлкен жауапкершілікпен ұсынуда.
Қазақстан әлемде күшті экономика мен халықаралық қауымдастықта мықты
орынға ие аймақтық держава ретінде қабылданады. Осы мәртебені қадыр тұтып,
қазіргі әлемде біздің елімізді нығайту үшін қосымша күш-жігер жұмсауы
қажет.
Бізді бүгінгі таңда не толғандырады?
Жолдауда республика Президенті XXI ғасырдағы обьективтік қауіптерге
көңіл бөлген, олар ары қарай экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңару
жолында маңызды кедергі болуы мүмкін. Бүл қауіптер алыс емес. Бейбіт еңбек
пен еліміздің ілгері дамуы барлық қазақстандықтарға, әлемдік қауымдастықтың
ұстанымына байланысты.
Не жайында әңгімеленуде?
Біріншіден, аймақты тұрақсыздық пен діни экстремизмнің таралуы.
Екіншіден, өзінің географиялық жағдайына орай Қазақстанның есірткі
тасымалы жолы ортасында қалуы.
Қазақстан осы мәселелерді шешуде бұрынғыдай барлық мүддені мемлекеттер
және халықаралық құрылымдармен белсенді ынтымақтасатын болады.
XXI ғасырдағы қауіп арасында халықаралық терроризм ерекше орын алады.
2005 жылы қаңтардың аяғында Алматыда БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі терроризмге
қарсы комитетінің жылжымалы мәжілісі болып өтті, оған 40 халықаралық
ұйымдардың басшылары қатысты. Халықаралық зұлымдыққа қарсы нәтижесі күрес
жүргізу үшін бүкіл әлемдік қауымдастықтың күш жұмсауы талап етіледі.
Қазақстанның терроризмге қарсы коалицияға қатысуы және біздің саперлік
отрядтың Ирактағы жағдайды тұрақтандыруға қатысуы туралы мәселе осы
тұрғыдан қарастырылуда. Еліміздің ішінде де белсенді әрекеттер қолданылуда:
Жоғарғы Сот төрт террористік ұйымды заңсыз деп жариялады. Экстремистік
қызметке қарсы әрекет көрсету туралы Заң қабылданды.
Терроризмді ауыздықтау жағдайында Қазақстан аймақ мемлекеттері мен
мүдделі елдердің әрекеттері мен белсенділіктерін үйлестірудің сапалы жаңа
деңгейіне көтерілуге дайын.
Аймақтағы жағдай турады
XV ғасырдың аяғына дейін Орталық Азия әлемдік экономикада маңызды аймақ
болып қала берді.
Біздің аймақ Батыс пен Шығыста біріктірді. Халықтар территория мен
ұлттарға бөлінбеді. Ұлы Жібек жолының тоқтап қалуы Орталық Азияны артта
қалған территорияға айналдырды. Тәуелсіздік ала отырып, соңғы 500 жылда
Орталық Азия аймағы әлемдік экономика үшін маңызды ауданға айналды. Орталық
Азия аймағының елдері әлемдік рынокта құнды тауарлар - мұнай, газ, кен және
ауыл шаруашылық шикізаттарын жеткізушіге айналды. XXI ғасырдың мүнай-газ
желілері мен теміржолдары айқын көрініп түр, олар шамамен ежелгі Ұлы Жібек
жолы бойлап бара жатыр. Біздің алдымызда Азия барыстары мен Еуропалық
Одақ табыстары күтіп түр.
Басқа жағынан алғанда - екінші дүниежүзілік соғыстан соң тәуелсіздік
алған елдер арасындағы кикілжіңдер мен халықаралық конфронтация түр.
Сонымен қатар, аймақта басым орын алу үшін ұлы державалардың жарысы жүруде.
Қазір Орталық Азия аймағы елдері алдында таңдау күтіп түр: әлемдік
экономика үшін мәңгі шикізат көзі болып қалу, келесі империяның келуін күту
немесе Орталық Азия аймағын маңызды түрде интеграциялау.
Жолдауда ары қарай интеграциялау - бүл тұрақтылыққа, аймақтың
игерілуіне, экономикалық және әскери тәуелсіздікке апаратын жол деп атап
өтіледі. Осыған байланысты Республика Президенті Орталық Азия елдері Одағын
құруды ұсынды. Мемлекет басшысының бастамасы объективті негізге ие, ол
біздің халықтарымыздың мәдени ерекшеліктеріне, олардың бір тілдік топқа
қатысты екендігіне, экономиканың өзара толықтырылуына, көлік инфрақұрылымы
мен ортақ шекараларының болуына сүйенеді.
Екіншіден, мемлекетаралық қатынастардың маңызды нормативтік - құқықтық
базасы бар: Өзбекстан және Қырғызстанмен мәңгі достық туралы, ынтымақтастық
пен өзара көмек туралы келісімшарттар; Қазақстан және Қырғызстан арасында
одақтық қатынастар туралы келісімшарт; Орталық Азиялық ынтымақтастық
ұйымының құрылтай құжаттары. Мұның бәрі неғұрлым тығыз ынтымақтастық
орнатуға мүмкіндік береді. Әсіресе, 1998 жылғы Қазақстан Республикасы мен
Өзбекстан Республикасы арасындағы мәңгі достық туралы келісімшарттың 8
бабына сәйкес тараптар түрлі экономика салаларында тығыз ынтымақтастықты
дамыту мен нығайту үшін жағдай жасауда.
Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан арасында біртұтас экономикалық
кеңістік құру туралы келісімшарттың 8 бабы Ережесі капитал мен жұмыс
күшінің еркін орын алмауы үшін жағдай жасауды қамтамасыз етуді, түрлі
экономика саласында келісілген саясат жүргізуді қарастырады.
Н.Ә.Назарбаев Одақтас мемлекеттер құру деп қатысушы мемлекеттердің
егемендігін жоюды мақсат тұтпағанын атап өткен жөн. Ол өз Жолдауында
Қазақстанның Ресей, Қытай және АҚШ мемлекеттерімен қатар Орталық Азия
мемлекеттерімен өзара ынтымақтастық жасаудың басым екендігін мәлімдеді.
Мемлекет басшысы мұнда еркін сауда аймағын, кедендік одақты, қызмет
көрсетудің тауарлар мен капиталдың, жұмыс күшінің, валюталық одақтың ортақ
рыногын құру арқылы экономикалық реформаларды іске асыруда саясатты
үйлестіруді назарға алды.
Осыған байланысты іс-шаралар кешенін әзірлеу жоспарлануда, ол іс-
шаралар кешені жеке келісімдерге сәйкес қабылданып, іске асырылуы тиіс.
Орталық Азия елдері жақын жылдарда бірқатар стратегиялық табыстар алуы
мүмкін: жеке ұлттық мүддеге негізделген сыртқы және ішкі саясатты сәтті
жүргізу үшін мүмкіндіктер жасау; бәсекеге қабілеттілікті ұлғайту үшін
қосымша аспаптар жасау; елдің ішкі экономикалық және саяси дамуы үшін
қолайлы сыртқы жағдайлар құру.
Алдымызда мемлекет басшысының бастамасын іске асыру бойынша зор
дипломатиялық жұмыс күтіп түр. Мұнда Қазақстанның ғана емес, сондай-ақ
басқа да тараптардың ұстанымы маңызды.
Өз кезегінде, біздің мемлекетіміз ынтымақтастықты тереңдету,
интеграциялау, ортақ рынокқа жылжу, ортақ валютаға қарай жылжу және осы
негізде Орталық Азия мемлекеттері Одағын құру арқылы аймақтың тұрақтылығы
мен қауіпсіздігін нығайтуға барлық күшін жұмсайтын болады.
Осылай ғана, - деп атап көрсетіледі Жолдауда, - әрқашан бізді бірге
көретін, біздің бәрімізге ортақ ұлы бабаларымызға лайық боламыз. Бірақ,
патша империясы, содан соң Сталиндік ұлттық саясат осы бірліктен қорқып,
аймақты әкімшілік - ұлттың территорияларға бөліп тастады. Бөліп ал да,
билей бер саясаты жүрді. Атап айтқанда, нақ біздердің аймақтың тең құқылы
халықтарының келесі ұрпақтарына жаңа, қажетті жол көрсететін кезіміз келіп
жетті.
1.3.Қазіргі замандағы Қазақстанның саяси дамуы
Қазақстан егемендігінің қалыптасуы мен ерекшеліктері.
Қазіргі Қазақстан немесе Қазақстан Республикасы дегенде, ең алдымен
қазақ халқының тәуелсіз егеменді ұлттық мемлекеттігінің қалыптасуын ұғыну
керек. Қандай болмасын ұлттың мемлекеттіксіз өмір сүре алмайтыны тарихтан
белгілі.
Демократияның негізгі бір принципіне де мемлекеттік құрылымның ұлттық
сипатын сақтап қалу, жан-жақты дамыту саясаты жатады. Бұл принцип жүзеге
аспаған жағдайда ұлттың құрып кетуі кезектегі мәселе.
Бұл - бір. Екіншіден, қазақ халқының ұлттық-саяси дамуының тамыры
кешегі кеңес дәуірінен де әрі тереңде жатқанын ұғынуы қажетті. 400 жылдан
астам шексіз шығын қасірет, құрбандықтармен өткен саяси күресте дүниеге
келген алғашқы тәуелсіз қазақ мемлекеттігі ХІХ ғасырдың екінші жартысында
Қазақстанның Россияғға қосылуы аяқталған соң мүлде жоғалып, оның орнына
отаршылық саясаттың әскери-әкімшілік жүйесі орнады.1917 жылы ақпан
революциясынан кейін, Қазан революциясы кезінде ескі саяси жүйенің
ыдырауына байланысты бүкіл Россия көлемінде етек алған бұқаралық-халықтық
қозғалыс, жалпы қоғамдық үрдіс заңды түрде қазақтың ұлттық автономиясын,
тәуелсіз мемлекетін құру идеясын тудырды. Осы кезеңде Алаш партиясы
құрылып, оның басшылары Қазақстан Республикасының мемлекеттік
тәуелсіздігі туралы Конститутциялық Заң қабылданды. Осы заң бойынша
Қазақстан Республикасының өз территориясында өкімет билігін толық
иеленетіндігі, өзінің ішкі және сыртқы саясатын дербес жүргізетіндігі
белгіленді. Аталған заң республиканың жаңа Конституциясын әзірлеуге негіз
болды.
Қазақстан республикасының мемлекеттік-саяси құрылымы. Жас еегеменді
Қазақстан мемлекеттік-саяси құрылымы тоқсаныншы жылдардың бірінші
жартысында қалыптасты. 1993 жылы қабылданған Конституция бойынша
мемлекеттік өкімет билік заңдық, атқару және сот билігі болып бөлінеді.
Атқарушы өкімет билігінің біртұтас жүйесін басқаратын мемлекет басшысы
ретінде президенттік билік орнады. Қазақстан Республикасы-демократиялық,
зиялы және біртұтас (унитарлық) мемлекеттік сипатын алды. Егеменді
мемлекеттің күшті президенттік республика құру бағытында дамуы басты
стратегиялық мақсатқа айналды.
Президенттік билікке көшу объективтік заңдылық. Саяси жүйенің бұл
түрдегі ерекшелігі-президент қоғамнан, партиялардан, парламенттен және
барлық билік институттарынан жоғары тұрып, олардың жұмысын үйлестріп,
бағыттап отырады. Қоғам өмірінің өткелең, төтенше кезеңдерінде ол
конституцияның бірден-бір кепіліне және мемлекеттік егемендіктің нақты
көрінісіне айналды.
Дүние жүзіндегі көптеген демоктариялы елдердің тарихи тәжірбиесі
көрсеткендей бұл ел басқару түрінің бірден-бір пәрменді түр екендігі
Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінде ерекше дәлелденді. Осы тоқсаныншы
жылдардың басында кешегі Одақтың көптеген аймақтарында саяси тұрақтылық
бұзылып, азаматтық және ұлттық тартыс-қақтығыстар бел алған тұста Қазақстан
экономикалық құз шатқалға құлап кетудің аз-ақ алдында тұрды. Мемлекетті осы
апттан жедел алып шығу президенттік биліктің басты мәселесі болды. Бұл үшін
экономикалық реформаны саяси тұрғыдан қорғау, ел ішінде саяси тұрақтылықты
сақтау, жас мемлекеттің қорғаныс және қауіпсіздік жүйесін құру,
Қазақстанның геосаяси жағдайына сәйкес дербес сыртқы саясат жүргізу
стратегиялық өткір мәелелерге айналды. Осымен қатар Қазақстанды дүние
жүзіне танытып, әлемдік қоғамдастық құрметтейтін дәрежеге көтеру, ядролық
қарусыздану процесінде тарихи мәселелерді жедел шешу керек болды .
Президенттік билік институтын еңгізу арқылы республикада ең бір қиын
өткелең жағдайда өкімет билігі орнықты ұсталып, қоғамдық-саяси жүйе жедел
түрде дамыды. Мысалы, бір ғана 1992 жылдың өзінде мемлекеттің төл күш-
құрылымдары-әскери күштер, Республикалық ұлан, ішкі және шекара әскерлері
құрылды. 1993 жылдың сәуір айында тарихта тұңғыш рет Қазақстанның Теңіз
күштерін құру істері басталды. Осылай жас мемлекеттің қорғаныс және
қауіпсіздік жүйесін құру ісі қысқа мерзімде аяқталды. Осы жылдары сыртқы
істер министрлігі шын мәніндегі сыртқы саясат мекемесіне айналды. Шет
елдермен және халықаралық ұйымдармен барлығы 800-ден астам құжат жасалды.
Тоқсаныншы жылдардың бірінші жартысындағы Қазақстанның
қоғамдық,мемлекеттік-саяси өмірлік барлық жағынан да күрделі өзгерістерге
толы.
Қазақстанның тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев 1990 жылғы 24 сәуірде
ҚазССР Жоғарғы Советінің сессиясында жасырын дауыс берудің нәтижесінде
сайланып, ал 1991 жылдың 1 желтоқсанында бүкілхалықтық сайлау арқылы
билікке келген болатын. Бұл Қазақстанда саяси бір жүйеден екінші жүйеге
көшудің алғашқы жылдары еді. Қоғам өмірінде, елді басқару саласында
президенттік билік комунистік партия және кеңестер билігімен қатар өмір
сүруі.
1991 жылғы қыркүйекте Қазақстан Компартиясы мүшелері Социалистік
партияға айналу туралы шешім қабылдады да бүкіл қызметінің мән-мағынасын
түбегейлі жаңартуға тиісті болды. Социалистік партия мемлекет басындағы
билеуші партияның сипатынан айрылып, сол кезеңнен бастап, халық арасында өз
күшімен бедел жинауға тиіс болды. Социалистік партия съезінің шешімімен
келіспейтіндер өз партияларын құрып, ресми тіркеуден өткізуге мүмкіндік
алды.
1992 жылы Қазақстан Халық Конгресі партиясы құрылды. 1993 жылдың
басында Қазақстанның Халық бірлігі одағы құрылып, бұл кейін партияға
айналды.1994 жылы наурызда Әділет Министрлігі Қазақстан коммунистік
партиясын тіркеді. 1995 жылы Қазақстанның демократиялық партиясы дүниеге
келді. Саяси партиялар мен қозғалыстардың саны жылдан-жылға көбейе бастады,
солардың қатарында 1997 жылы Қазақстан либералдық қозғалысы қосылды.
Ең бір қиын күндерде шын мәніндегі халық өкілеттілігінің, ұлттық
демократияның органы ретінде Қазақстан халықтары Ассамблеясы дүниеге
келді. Бұндай ерекше маңызды, күшті қоғамдық ұйым ТМД елдерінің ешбірінде
жоқ. Қазақстанда тұратын барлық ұлттардың, ұлттық топтардың азаматтарын
саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың жаңаруына жұмылдыратын
қоғамдық ынтымақ органы- Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру туралы шешім
1992 жылғы желтоқсанда өткен қазақстан халықтары құрылтайында қабылданды.
Ассамблеяға мемлекет басшысының жанындағыконсультативті-кеңесші орган
дәрежесі берілді. Ол ұлт саясатына байланысты көптеген ұсыныстар енгізумен
бірге, халық арасында күнбе-күн нақты жұмыстар жүргізуде. Мысалы, 1995
жылдан бастап жоғарғы оқу орындарында Ассамблея квотасы бойынша түскен аз
ұлттардың өкілдері оқи бастады.
Егеменді Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қабылданды. Бұл
негізгі Заңның жобасын талқылауға үш миллионнан астам азаматтар қатысты.
Олар 1993 жылғы Конституцияға 30 мыңнан астам ұсыныстар мен ескертпелер
енгізді.
Жас егеменді Қазақстанның Конституциясы 1995 жылғы 30 тамызда
өткізілген респуебликалық референдумда қабылданды. Қазақстан Республикасы
өзін демократиялық зиялы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтыратындығы, оның ең қымбат қазынасы-адам және адамның өмірі,
құқықтары мен босьандықтары болатынын заңдандырды. Осымен қатар Қазақстан
Республикасы президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет ретінде
заңдандырылды. Қазақстанда мемлекеттік тіл-қазақ тілі болып бекітілді.
Конституцияның кіріспесінде Қазақстанныың егемендігімен оның болашақ ұлттық
өркениетке бағытталған саяси стратегиясы айқын көрсетілген. Онда: Біз,
ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерінде
мемлекеттік құрастырып, өзімізді еркіндік, теңдік және татулық мұраттарына
берілген бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына отырып, дүниежүзілік
қоғамдастыққа лайықты орын алуды тілей отырып,қазіргі және болашақ ұрпақтар
алдындағы жоғары жаупкершілігімізді сезіне отырып, осы Конституцияны
қабылдаймыз-деліінген.
Осы Ата Заң қабылданар алдында, 1995 жылдың 29-сәуірінде Қазақстан
Республикасы Президентінің өкілеттілігін ұзарту туралы референдумда
өткізілді. Мұнда қатысушылар тізіміне іліккен 8.309637-сі немесе 91,21
пайызы дауыс беріп, олардың 95,46 пайызы президент өкілеттілігін ұзартуды
жақтады. Бұл ақиқат, біріншіден, Конституцияның президенттік басқару нысаны
туралы қағидасының заңдылығын, өміршеңдігін көрсетеді. Екіншіден,
Қазақстанда қоғамдық-саяси тұрақтылықтың орныққандығын көрсетеді.
Үшіншіден, қазақстандықтар Президенттің ішкі, сыртқы саясатын толығынан
қолдайтынын танытты.
Жаңа Конституцмяны қабылдау мен Президенттің өкілеттігін ұзарту туралы
бүкілхалықтық референдум арқылы демократиялық егеменді мемлекеттіктіңнегізі
қаланды. Жаңа президенттік билік түрімен ескі кеңестік жүйе арасындағы
үйлеспестік, қайшылық жойылды. Президент мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастарда қазақстан атынан өкілдік ететін ең жоғары
лауазымды тұлға болды. Президентті сайлау жүйесі нақтылы белгіленді. Оның
мемлекеттік міндеттері мен құқықтары, импичмент туралы ереже-бәрі де
Негізгі Заңда түйінделеді. Тұрақты жұмыс істейтін екі Палатадан тұратын
Парламент заң шығару қызметін атқаратын, республиканың ең жоғарғы өкілді
органына айналды. Заңнын 52-бабы бойынша Парламент депутаттары қандай да
болсын аманатты мандатпен байланысты емес болды.
Республиканың атқарушы билігін жүзеге асыратын атқарушы органдар
жүйесін басқаратын Үкімет президент алдында жауап беруге және Республика
Парламентінде есеп беруге міндеттелді. Қазақстан Республикасында сот
төрелігін тек сот қана жүзеге асыратын жаңа түрде сот билігі заңдастырылды.
Осы жүйеде дүниеге келген Конституциялық кеңес мемлекеттік биліктердің
арасында дау туған жағдайда Республика Президентінің, Парламент
депутаттарының сайлауын өткізудің дұрыстығын және референдум өткізу туралы,
басқа да осы сияқты саяси мәселелерді шешетін болды.
ІІ. ҚАЗАҚСТАН МЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАР
2.1. Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазақстанның ролі
Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына енгендігі – біздің
еліміздің әлемдік қауымдастыққа шынайы тәуелсіз мемлекет ретінде
кіргендігің көрсететін маңызды тарихи акция болып табылады.
Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымына әлемдік қауымдастықтың қарапайым ғана
жаңа мүшесі ретінде емес, ядролық қарусыздандыру қозғалысының алдыңғы
қатарында тұратын, қазіргі кездегі маңызды халықаралық мәселелерді шешудегі
белсенді жақты ұстанатын мемлекет ретінде кірген. 1991 жылы Семей ядролық
полигонының Жабылуы мен 1992 жылғы Лиссабон Хаттамасына қосылуы –
Қазақстанға үлкен бедел әкеліп, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының
жоғары трибунасынан халықаралық қауіпсіздік саласындағы өз бастамаларын
жариялауға моральды құқықты қамтамасыз еткен.
Тәуелсіз мемлекет ретінде Қазақстан делегациясының алғашқы қатынасқан
халықаралық форумы – 1992 жылы өткен Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясының 47 сессиясы болды. Аталған сессияда Қазақстанның халықаралық
саясаты жөнін-де елбасымыз Н.Ә.Назарбаев сөз сөйлеген. Сөзінде ол Азиядағы
Ынтымақтастық пен Сенім Шаралары жөніндегі Кенестің шақырылуың ұсынып,
Қазақстанның экологиялық зардап шеккен аймақтары туралы баяндама жасаған.
Біріккен Ұлттар Ұйымы Қазақстан өкіметінің қарусыздандыру облысындағы
белсенді рөлі мен бұл саладағы барлық халықаралық келісімдерге жолын
ұстаушылықты өте жоғары бағалыды.
Біздің еліміз Орталық Азиядағы бейбіт сақтау мен қауіпсіздік саласына
өте үлкен маңыз беріп, бұл аймақта ядролық қарудан бос зонаны құруға
атсалысады. Біріккен Ұлттар Ұйымы осы бастаманы асыруға Қазақстанға барынша
көмек көрсетуде.
Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын нығайтуға үлкен
көніл бөлгендіктен, Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік орнату
қызметіне белсенді қатысады. 1995 жыл ы ТМД елдерінің бастамасы бойынша
Орталық Азиядағы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік орнату
батальонына Қазақстан жағынан да бір топ сарбаздар жіберілді. 1996 жылы
Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік қолдау операцияларына
қажетті Резервттік Келісімдер Жүйесіне 51-ші мемлекет етіп қосылған.
Қазіргі таңда бұл жүйеге қатысушы елдердің саны 70-ке жуық.
Орталық Азия аймағына және жалпы әлемдік қауымдастыққа қауіп төңдіретін
Ауғананстандағы тұрақсыздықты Қазақстан әрқашанда бейбіт жолмен шешуге
тырысып, Біріккен Ұлттар Ұйымының тиісті резолюция-ларын қабылдағанға
тиянақты ұсыныстарды жасайды.
Біздің еліміздің Біріккен Ұлттар Ұйымындағы позициясы - Біріккен Ұлттар
Ұйымымен қарастырылатын барлық сұрақтар төнірегіне қатысты Қазақстанның
мүдделерінен қалыптасады. Осында Біріккен Ұлттар Ұйымымен экономика,
экология, әлеуметтік саланың, халықаралық құқықтың ілгерішілді дамытуы,
адам құқықтарының сақталынуы, сыбайлас жиемқорлық пен есірткі бизнесімен
күресу саласындағы ынтымақтастыққа айрықша көніл бөлініп, оны нығайтуға
шаралар қолданылып, жаңа ұсыныстар жасалынады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының 53 сессиясында Қазақстан Орталық Азиядағы
транзит төңірегінде резолюцияны қабылдауға бастама жасаған. Бұл
резолюцияның қабылдануы Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы мекемелері мен
басқа халықаралық ұйымдардың тарапынан біздің аймақтағы транспорттық
жүйелері мен Европа мен Азия арасындағы транспорттық байланыстың дамыту
бағдарламаларың ойластырылып, оларды асыруға халықаралық құқықтық негізін
бекітеді.
Резолюцияның шарттары Қазақстан өкіметі, оның министрліктері мен
халықаралық ұйымдар бен басқа тараптардың арасындағы келісімдерді құрғанда
пайдаланылады, акттердің бәрі оларға сәйкес жасалынады.
Халықаралықаралық және қазақстанстандық сарапшыларының бірлескен
жұмысының нәтижесі – Бас Хатшының Семей полигонындағы жағдайы туралы
Баяндамаға материалдарды дайындау; төрт негізгі облыстарда: денсаулық
сақтауда, экономикада, экологияда, ақпараттықта жобалық ұсыныстарды
дайындау болды. Бұл бандама 53 сессида жан – жақты қарастырылды.
1997 жылдың 16 желтоқсанында Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясының Семей полигоны жөңінде қабылданған резолюцияға сәйкес
Қазақстан өкіметі мекемеаралық комиссияны құрған.
Осындағы ең маңызды мақсат – Семей полигонындағы өткізілген ядролық
сынақтардың нәтижелерін жою. Осыған орай, Біріккен Ұлттар Ұйымының
сарапшылары ұлттық және халықаралық күштердің қолданылудың бес приоритетті
секторларын анықтаған:
1. денсаулық сақтау
2. экология мен қоршаған орта
3. экономиканы қалпына келтіру
4. гуманитарлық көмек
5. ақпараттың таратылуы
Бұл приоритетті секторлардағы жұмыстардың асырылуы 50 млн. доллар
төңірегінде қаржы – қаражатты талап етеді. Қазіргі таңда Қазақстан
құрылымдары осындай жұмыстарды қаржыландыра алмағандықтан, олардың
атқарылуы тікелей халықаралық ұйымдардың көмегімен байланысты. Осыған орай,
Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы бірнеше резолюциялар қабылдаған.
Біріккен Ұлттар Ұйымының қалыпты дамытудың кең спектрін
қарастырудыдағы терең еліктіруі – жоғарғы деңгейдегі әлемдік
конференциялардың өткізілуінде айқын көрінді.
1. 1993 ж. Венадағы адам құқықтары жөнінде
2. 1994 ж. Каирдегі халықтың қоныстануы мен дамытуы жөнінде
3. 1995 ж. Копенгагендегі әлеуметтік дамыту жөнінде
4. 1996 ж. Стамбулдағы тұрақты мекендер жөнінде, және т. б.
Қазақстан аталған форумдарда алғашқы күйдегі құжат жобаларына
ұсыныстарды ғана жасамай, сонымен қатар оларды ұлттық деңгейде асыруға
белсенді ат салысты.Біздің еліміздің Конституциясы барлық Қазақстан
халықтарының теңдігін; адамның нәсіліне, жынысына, тіліне, діни сеніміне,
саяси көзқарастарына және басқа уағыздауларына қарамай негізгі құқықтар мен
еркіндіктердің жариялануы толығымен Венадағы Декларацияға және Адам
құқықтары облысындағы әрекеттер Платформасына сәйкес. Қазақстан
Республикасының Президенті жанында Адам құқықтары жөніндегі Комиссияның
құрылғаны - Біріккен Ұлттар Ұйымында адам құқықтарын қорғау облысында
халықаралық құжаттардың іске асырылуына бағытталған нақты қадам ретінде
Біріккен Ұлттар Ұйымында өте жоғары бағаланады.
Жанұяның, әйелдердің, балалардың әлеуметтік қорғанылуы – мемлекеттік
саясатының ең приоритетті бағыттарының бірі. Біздің еліміз қатысқан
халықаралық әмбебап келісімдерінің бірі – Бала құқықтары туралы Конвенция.
1994 жылы аталған Конвенцияның Қазақстан Республикасының Парламентімен
жариялануы Қазақстан мен Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар Қорымен (ЮНИСЕФ)
ынтымақтастықты кеңейтуге мүмкіндік берген.
Біріккен Ұлттар Ұйымының қызметінің приоритеттерінің бірі халықаралық
құқық нормалары мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жезқазған политехникалық колледжі
Тақырыбы: Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты
Жезқазған-2011
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ
БАСЫМДЫҚТАРЫ
1.1.Қазақстанның сыртқы саясаты басымдықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ..5
1.2.Қазақстан Республикасы Президенті Жолдауындағы Қазақстанның сыртқы
саяси
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3.Қазақстан Республикасының саяси
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 15
ІІ. БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН МЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАР
2.1 Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазақстанның
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.2.Қазақстанның бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіру
мәселесі ... ... ... ... .28
2.3.Қазақстанның әлемдік қоғамдастықтармен халықаралық
байланыстары ... 33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
КІРІСПЕ
Сыртқы саясаттағы басымдықтарымыз ХХІ ғасырдың ығытына қарсы тұруға
қабілетті әрі ұзақ мерзімді ұлттық мүдделерді қамтамасыз етуге бағытталған,
белсенді, жан-жақты және үйлесімді сыртқы саясат.
Ресей, Қытай, АҚШ, Еуропалық Одақпен ынтымақтастықты дамыту басым
бағыттар болып қала береді. Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерімен өзара
іс-қимылға зор маңыз беріледі.
Қазақстанның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және ел ішіндегі реформаларға
қолайлы жағдай туғызу мақсатында Үкіметтің алдында осы мемлекеттермен
арадағы негізгі шарттар және келісімдерді бұлжытпай жүзеге асыру міндеті
тұр.
Осындай маңызы зор шарттардың бірі Мәскеуде қол қойылған Қазақстан мен
Ресей арасындағы шекараларды делимитациялау туралы шарты. Тарихымызда
тұңғыш рет біз өзіміздің стратегиялық әріптесіміз Ресеймен заң жүзінде
ресімделген мемлекеттік шекараға ие болдық. Осылайша соңғы жылдары ұзына
бойы 14 мың километрден асатын шекараны толығымен межелеуге қол жеткіздік.
Бұл еліміздің мемлекеттік құрылыстағы жоспарларымызды жүзеге асыруға
қолайлы жағдай туғызатын ұлттық қауіпсіздігіміздің маңызды кепілі.
Біз стратегиялық тұрғыдан Қазақстанның мүдделері толығымен ескерілген
жағдайда Бүкілдүниежүзілік Сауда Ұйымына тезірек кіруге ықыластымыз.
Қазақстан Шанхай Ытымақтастық Ұйымына, ТМД, ЕурАзЭҚ-ты реформалауға,
ЕЭК-ті құру жөніндегі жұмыстарға ерекше мән береді.
Біздің еліміз үшін барлық бағыттар бойынша ЕҚЫҰ-мен бұрынғысынша іс-
қимыл жасау маңызды болып қала береді. 2009 жылы осы ұйымға төрағалық етуге
біздің кандитатурамыздың ұсынылуына барынша жауапкершілікпен қараймыз.
Біздің сыртқы саясатымыздағы негізгі басымдықтар осы мақсаттарға қол
жеткізуді көздейді.
Ұзақ мерзімді басымдығымызды ұлттық қауіпсіздік және мемлекеттік
тәуелсіздік пен аумақтың тұтастықты сақтау - еліміздің іргелі құндылықтары.
Бұл – біздің басты ұлттық байлығымыз, біз оны сақтауға және болашақ
ұрпақтарға жеткізу басты міндет. Бүгінде, Қазақстан-2030 Стартегиясын
іске асыра бастағалы бері 10 жыл өткенде қазақстандық мемлекеттік орнықты
деп нық сеніммен айтуға болады.
Халықаралық практика мен нормаларға сәйкес мемлекеттік шекарамызды
толық қатталып, Қарулы Күштерінің реформасы жүзеге асырылды, осы заманғы
армия жасақталып, оны қайта жарақтандыру ісі жүргізілуде. Елдің Қарулы
Күштерін қаржыландыруды елеулі түрде арттырылды. Құқық қорғау органдарын,
арналу қызметтерді қоса алғанда, іс жүзінде мемлекет қауіпсіздігінің
инфрақұрылымы қайта құрылды.
Қазақстан-2030 Стратегиясының бір бөлігі ретінде қауіпсіздікке
төнетін қатерлерді алдын ала бейтараптандыруға бағдарланған мемлекеттің
Ұлттық қауіпсіздігі стратегиясы әзірленіп бекітілді. Қазақстанның бастамасы
бойынша құрылған мемлекетаралық бірлестіктер өзінің қажеттігін дәлелдеп
шықты. Өңірлік бірлестіктер – АӨСШК, ШЫҰ, ҰҚШҰ-ның қызметі өңірдегі
тұрақтылық пен өзара ықпалдыстық үшін берік негіз қалады.
Бүкіл шекараның бойындағы көрші мемлекеттермен Қазақстанның достық
қарым-қатынастары орнатылды. Сонымен қатар ХХІ ғасырдың басы көбірек
тұрақтылық пен қауіпсіздік әкеле қойған жоқ. Керісінше, халықаралық
лаңкестік, экстремизм, есірткі саудасы, қару-жарық пен ядролық
материалдардың заңсыз айналымы секілді қателерге қарсы күрес ұзаққа
созылатыны айқын болды.
Қазақсатнның әлемде қуатты экономикасы бар әрі халықаралық
қоғамдастықтағы тұғыры берік өңірлік держава ретінде қабылданатынын да
есептен шығармаған жөн. Бұдан әрі экономикалық, әлуметтік және саяси
жаңаруымыздың жолында елеулі кедергі болуы ықтимал ХХІ ғасырдың қазіргі
кезде көрініп жүрген объктивті қатерлері еліміздің бейбіт еңбегі мен
прогресі баршамызға және әлемдік қоғамдастықтың ұстаныма байланысты.
Біріншіден, осы өңірде тұрақсыздық пен діни экстремизм етек жая
бастады.
Екіншіден, географиялық орналасуы жағынан алғанда Қазақстан
белортасында тұрған өңірде есірткі таратудың тыйылмай отыруы.
Сондықтан да біз осы проблемаларды шешу үшін барлық мүдделі
мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен бұрынғысынша белсене
ынтымақтастықты орнату.
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНЫҢ
НЕГІЗГІ БАСЫМДЫҚТАРЫ
1. .Қазақстанның сыртқы саясаты: басымдықтары мен міндеттері
Қазақстан президенті Н.Назарбаевтың күш-жігерінің арқасында мемлекет
аралық қатынастың жалпы жұрт таныған нормаларны ұстанатын мемлекет ретінде
әлемдік архитектоникаға сәтімен кірікті және текетірес пен экстермизмнің
қандай да бір элементтеріне ада саясат жүргізеді деп сеніммен айтуға
болады.
Саясат бағытының мұндай сындарлылығы қазірдің өзінде белгілі бір
нәтижелер әкелді. Егер бірнеше жыл бұрын басымдықты міндеттердің тұрғысынан
Қазақстанның сыртқы қауіпсіздігінің қамтамасыз етужәне жетеші державалар
тарапынан тиісті кепілдіктер алу қажеттілігі туралы айтылса, қазір бірінші
кезекке жаңа императивтер шығып отыр деп айғақтауға барлық негіздер бар.
Қазақстанның басқа мемлекеттермен өзара қатынасының инфрақұрылымын дамытуға
бағытталған күнделікті дипломатияның, тынымсыз жұмыстың уақытысы туды.
Мұдай қорытынды сыртқы саясат саласындағы нақты болмысқа негізделген.
Қазақстанның тәуелсіздігін нығайтуда 1993 жылы қазанда қол қойлған
қазақстан-қытай декларациясының зор маңызы бар. Осы негізде алынатыфн
құжатқа өздерінің қолдарын қоя отырып, ҚХР төрағасы Цзян Цзэминь және
Қазақстан президенті Н. Назарбаев іс жүзінде оңтүстіктегі ұл көршімен өзара
қарым-қатынаста қауіпсіздік сияқты маңызды проблеманы шешті. Шартттық
тәртіппен Қытай Қазақстанға қатыты ядрлық қаруды қолданбауды, күш
қолданудан немесе күш қолдану қаупін туғызудан бас тартуға, біздің
мемлекетіміздің егемендігімен аумақтық тұтастығын құрмет тұтуға
міндеттенеді.
Осы тұрғыдан АҚШ-пен демократиялық әріптестік туралы хартияға жоғары
деңгейде қол қойылуының зор маңыза болды. Сондай-ақ Қазақсмтан Ресеймен
қарым-қатынасын да негізге алынатын құжатпен – Достық, ынтымықтастық және
өзара көмек туралы шарт пен ресімдеді. Осы шарт бір қатар келісімдермен
уағдаластықтарға негіз қызметін атқарады. Қазақстан Ресей қатынасына
құқықтық құрылысын жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғасуда.
Осындай жолмен Қазақстанның сыртқы саясатының бірінші кезеңінің басты
мақсатына дипломатиялық акциялар мен қол жеткізілді. Енді Қазақстанның ұзақ
мерзімді мүдделеріне республиканың әлемдік істерге анағұрлым кеңінен
тартылуы сәйкес келеді деп айтуға болады, олар атап айтқанда республиканың
аймақтық және ғаламдың деңгейлердегі процестерге, халықаралық құрылымдарды
қалыптастыруға белсенді түрде қатысуы, мұның бәрі халықаралық құқық
нормалары үстемдігінің нығайуына үлес қосады.
Сонымен бірге Қазақстанның стратегиялық мүдделерін қамтамасыз ету үшін
біздің диломатиямыздың саяси маневр үшін кеңістіктің болуын қолдауы,
демократиялық әрі сындары әріптестік қатынастарды дамытуы, барлық елдемен
ізгі көршілік және өзара тиіңмді ынтымақтастықты дамытуы қажет. Түбегейлі
мүдделерді талап ету кезіндегі проинциптілік пен табандылық, ұзақ мерзімді
мақсатқа қол жеткізумен ұштасып, Қазақстанның сыртқы саясатының
ерекшеліктеріне айналуы тиіс. Еуразиялықтың айқын белгілері бар Орталық
Азиялық мемлекет болғандықтан, Қазақстан сыртқы саяси жолдармен өз
ұстанымдарын және ғаламдық сондай-ақ аймақтық деңгейлердегі беделін
нығайтуға қол жеткізуі тиіс. Осыған байланысты Қазақстанның сыртқы
саясатының негізгі басымдықтарын мынадан көруге болады.
Қазақстандық дипломатия кеңестен кейінгі кеңістік деп аталатын
мемлекеттермен ынтымақтастықты ұлғайту бағытын жалғастыруы тиіс. Бұл саясат
қатарлас екі деңгейде жүргізілуі мүмкін. Біріншіден, екі жақты негіздегі
байланысты дамыту керек. Екіншіден, Тәуелсіз Мемлекеттер Достығын іс-
әрекетте қабілетті бірлестікке айналдыру жөніндегі белсенділікті
төмендетпеу маңызды. ТМД тиісті елдердің экономикғасына тиімділігін арттыру
және оларлдың арасындағы ынтымақтастықты жетілдіру үшін ірі міндеттерді
шешуге қабілетті ұйым болуы керек.
Мұндай проблемаларды шешу үшін бір-бірінің әлеуетін пайдалануға
ұмтылатын мүдделі елдердің сапалы таңдауы болып табылатын Еуразиялық
мемлекеттер одағы көпжақты өзара іс-қимылдың анағұрлым тиімді түрі. ЕМО-ның
құндалығы мынады: оның перспективалық сипаты бар ол болашаққа бағдарланған.
Басымдықтар айтқанда, Ресей Федерациясы мен өзара туелділіктің зор
маңызы бар екенін атап көрсету керек. Бұл жерде экономикалық тарихи
жақындықтың және демографияның өзара тәуеділігі факторлар той көрсетеді.
Бұндай ынтымақтастық, егер ортақ экономикалық, қорғанытық, гуманитарлық
ақпараттық және білімдік кеңістікті нығайтуда стратегиялық мақсатын назарға
алатын болсақ, тең құқықты өзара тиімді сипатта жүруі тиіс. Қазақстан-Ресей
достық қарым-қатынастары Еуразиялық кеңістіктің орасан зор бөлігінде
жағдайды тұрақтандырудың қуатты факторы, жаһандық тұрлаулылық пен
қауіпсіздікке қосқан зор үлес.
Қазақстан сыртқы саясатының басты басымдықтарының бірі – АҚШ пен өзара
қатынасты дамыту. Қазақстанның АҚШ-пен қарым-қатынасы еліміздің дүние
жүзілік қоғамдастыққа үйлесімді түрде кірігуінің және халықаралық саяси,
сондай-ақ қаржылық институттарда оның позициясын нығайтудың, сондай-ақ озық
технологияларға қол жеткізудің аса маңызды алғышарттарының бірі.
Сонымен қатар, халықаралық құрылымдардың да рөлі өсіп отыр. Азия –
Тынық мұхит аймығы елдерін әлеуметтік экономикалық дамыту (ЭСКАТО),
қоршаған ортаны қорғау (ЮНЕП), БҰҰ-ға мүше мемлекеттерге арналған дамыту
бағдарламасы (ПРООН), денсаулық сақтау (ВОЗ) және басқалары сияқты беделді
ұйымдармен өзара түсіністік пен ынтымақтастықты дамыту жөнінде пәрменді күш
жігер жұмсау қажет. Қазақстан үшін халықаралық ұйымдардың басымдығын ескере
отырып, БҰҰ-ның қызметіне белсенді түрде қатысуды жалғастыру керек. Осы
дүние жүзілік ұйым Қазақстан үшін әлемдік саясатқа терезе ашады және
тиісінше республиканың геосаяси процестерге тартылуына кепілдік береді.
Қазақстан Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына (ЕҚЫҰ)
шеңберінде де үлкен жұмыс күтіп тұр. Хельсинки Қорытынды актісінде және
қаңа Еуропаға арналған Париж Хартиясында юелгіленген міндеттемелерді өзіне
ала отырып Қазақстан Еуропалық процестерге қатысты негізге алынатын
құжаттарды әзірлеуге үлес қосуы тиіс.
Сонымен бірге Азиялық бағытта сыртқы саяси қызмет өзара саяси іс-қимыл
мен сенім білдіру шаралары жөніндегі құрылықтық форумды шақыру идеясын
өмірге енгізуді жалғастыратын болады. Бұл идея түрлі нұсқада айтылып, бір
қатар Азиялық елдер мен топтар оны іс жүзіне асырып жатса да Президенттің
бастамасы Азиялық тұрақтылық пен қауіпсіздікке үлес қосудағы Қазақстанның
шынайы ұмтылысы ретінде танылады және оның сыртқы саяси қызметінің ажырамас
бөлігі ретінде қабылданады.
Қазақстан БҰҰ – ға мүше болған он бес жыл ішінде Қазақстан Қазақстан
2030 ұзақ мерзімді Стратегиясының бірінші ұзақ мерзімді басымдығында
белгіленген принциптерге негізделген белсенді сыртқы саяси ұстанымды
иеленетіндігін көрсетті. Атап айтқында, басқа елдермен көп жақты
қатынастрды белсенді жақтаушы ретінде әрекет етеді. Осы басымдылықтың 3 –
ші құрамбөлігінде халықаралық ұйымдардың рөлі туралы, және бірінші кезекте,
БҰҰ рөлі жөнінде айтылады. Қазақстан БҰҰ – ны бейбітшілік пен қауіпсіздік
үшін бірден – бір және ең маңызды халықаралық орган деп біледі. Қазақстан
Республикасының Президенті былай деп атап көрсетті: Қазақстан БҰҰ – дан
соғыс және бейбітшілік мәселелеріне тиімділікпен ықпал етуге қабілетті
бірден – бір халықаралық органды көре отырып, оның рөлі мен беделін
көрсетуге әзір мемлекеттермен ынтымақтастықта болады (Президент
Назарбаевтың БҰҰ Бас Ассамблеясының 62 – ші сессиясында сөйлеген сөзі, 25
қыркүйек 2007 жыл).
Экономикалық әл – ауқат пен бүкіл әлемде бейбітшілік пен қауіпсіздікті
қолдауға жауап беретін ұйым ретінде БҰҰ – ға мүдделілік өсіп отырған
жағдайда Қазақстан соңғы жылдары Біріккен Ұлттар Ұйымын ұлғайтуға бірқатар
шараларды қабылдады. Мысалы, Қазақстан БҰҰ – ның қорлары мен
бағдарламаларының жұмысына штаб – пәтер деңгейінде де, сондай – ақ елдің
деңгейінде де белсенді қатысуды бастады. Қазақстан төтенше жағдайларға
көмектесетін орталық қоры үшін донор болып табылады, ол дүлей аппараттардан
кейін адамдарды бірден құтқару үшін өмірлік қажетті ресурстармен қамтамасыз
етеді. Ондай көмектің ауқымы әзірге соншалықты үлкен болмаса да, әсіресе
елдің көлемінде алғанда, аталған үрдіс жалғасатын болады және ондай
көмектің ауқымы көбейеді деп сеніммен айтуға болады. Ең бастысы, Қазақстан
өз елінен тыс жердегі, мысалы, Ауғанстандағы және Орталық – Азиялық
республикалардағы, әлеуметтік және экономикалық дамуға қолдау көрсететін
жаңа доор болуға деген өзінің ниетін мәлімдеді. Қазақстан БҰҰ – ға алға
қойылған міндеттерді орындау үшін мәселе қоя алады.
Қазақстан 2010 жылы ЕҚЫҰ – ға төрағалық бекітілуін, оны Азиядағы өзара
ықпалдастық пен сенім шаралары жөніндегі кеңестің (АӨСШК) ағымдағы
төрағалығын, сондай – ақ Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымдағы (ШЫҰ),
Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастықтағы және өзге де өңірлік ұйымдардағы
маңызды рөлін, сондай – ақ Қазақстан Президентінің БҰҰ – ға арнап ұсынылған
бірқатар маңызды бастамаларын назарға алатын болсақ, Қазақстанның Біріккен
Ұлттар Ұйымын, сондай – ақ БҰҰ – дағы өзінің рөлін нығайтуды жалғастыра
беретіні анық.
Қазақстанның соңғы жылдар ішіндегі айтарлықтай дамуына қарамастан, әлі
болса Қазақстан 2030 - да белгіленген ұзақ мерзімді міндеттеріне жету
жолында едәуір кедергілерге кездесіп отыр. Әзірге өңірлер арасында, сондай
– ақ ауыл мен қала арасында үлкен айырмашылықтар орын алған (мұны кейбір
облыстардағы кедейшіліктің жоғары деңгейі, сондай – ақ елдің облыстары
бойынша халықтың кірістерінің тым алшақтығы дәлелдейді). Әлеуметтік
сектордың кейбір көрсеткіштері әлі күнге экономикалық жетістіктердің
деңгейіне сәйкес келмейді. Биліктің әртүрлі құрылымдарына сенім арту мен
оны қабылдай қою мәселесі әлі де өзекті болып табылады.
Бұл айтқандарды Бүкіләлемдік банк пен Dоing Вusіnеss Халықаралық
қаржы корпорациясының есебі, Бүкіләлемдік Экономикалық Форумның бәсекеге
қабілеттілік индексі, сондай – ақ билік құрылымдарына сенімге қатысты басқа
да зерттеулер мен шолулар дәлелдейді. Қазақстан сондай – ақ кейбір орта
және ұзақ мерзімді уақыт сынына кездесіп отыр. Несие берудің қаржы
нарығындағы жақында болған дағдарыс макроэкономикалық жағдайлардың
тұрақсыздығын және халықаралық нарықтағы құбылмалық қауқарсыздығын
көрсетеді. Экономикалық стандарттар мен келісім – шарттарды орындау
жөніндегі Үкімет пен трансұлттық компаниялар арасындағы жақында орын алған
проблемалар жаһанданудың келеңсіз нәтижесінің бөліктері болып табылады,
сондай – ақ ұзақ мерзімді кезеңге ұлттық мүдделерді қорғаудың қажеттігін
көрсетеді. Қазақстан аумағының үлкендігі мен елдің тұрғындары санының
салыстырмалы түрде шектеулі болуы ұлттық экономиканы әртараптандыру
міндетін орындауға кедергі келтіретіндігін бәріміз де білеміз. Теңізге шығу
жолының болмауы, білікті кадрларды үшін еңбек нарығының шектеулі болуы,
көші – қон саясаты саласындағы басқару тиімділігінің қажеттігі және
климаттың өзгеруі тәрізді жаһандық экономикалық проблемалардың әсері және
су ресурстарын басқару қосалқы, бірақ ескеруді қажет ететін факторлар болып
табылады.
Қазақстан тәуелсіздік жылдары ішінде халықаралық қауіпсіздік жүйесі мен
таратпау режимін бекітуге тарихи үлесін қосты. Еліміз басшылығының ядролық
арсеналды иеленуден бас тарту туралы тарихи шешімі және халықаралық
міндеттемелерді қатаң ұстану ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және өз
кезегінде, Қазақстанның әлемдегі 50 неғұрлым бәсекеге қабілетті
мемлекеттердің қатарына кіру жөніндегі маңызды міндет қоюға мүмкіндік
жасаған, бұрынғы кеңестік кеңестікте экономикалық дамуымен, көшбасшылығымен
назарға ілініп, инвестициялар ағынын құру үшін жағдайлар жасау туралы
шынайы қамқорлықты білдіреді. Бүгінгі Қазақстан – бүкіл еуразиялық
кеңестікте ұжымдық қауіпсіздік пен тұрақтылықты жүйесін құрудағы белсенді
жақтаушы.
Соңғы жылдары әлемде таратпау режимін бұзуға жол беретін көптеген
келеңсіз оқиғалар орын алғаны белгілі. Соның ішінде Солтүстік Кореяның
ядролық қаруды таратпау туралы Шарттан (ЯҚТШ) шығуын және оның ядролық
сынақты жасауын, бірқатар елдерде бұрынғы ядролық бағдарламалардың
анықталуын, ядролық материалдардың қара нарығын кеңейту, иран ядролық
бағдарламасы айналасындағы күрделі жағдайды, және тұтастай алғанда, ядролық
қарусыздану мен таратпау саласындағы өздерінің халықаралық міндеттемелерін
сақтамау дағдарысын бөліп айтуға болады.
Сонымен қатар Қазақстан есірткінің заңсыз айналымы мен ұйымдасқан
қылмыс жүйесінде күш салуды арттыра түсуде. Алматы қаласында БҰҰ – ның
ұйымдастыруымен есірткі трафигінің, ең алдымен Ауғанстаннан, каналдарына
тосқауыл қою жөніндегі құқық қорғау құрылымындарында қатысушы –
мемлекеттердің өзара іс – қимылын қамтамасыз ету мақсатында Орталық –
азиялық өңірлік ақпараттық үйлестіру орталығының жұмысы іске қосылды.
Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаевтің қатысушыларға жолдаған Жолдау
хатында біздің еліміздің бітімгершілік таңдауы былай атап өтілді, әлемдік
қоғамдастыққа жаппай қырып жоятын қаруды одан әрі тарату қаупі бүгінгі
таңда ерекше өзекті және қажетті болып отыр.
Бүгінгі Қазақстан көптеген өңірлік ұйымдарының мүшесі болып табылады,
олардың аясыеда сындарлы сыртқы саясаттағы бастамалар көтереді.
Үстіміздегі жылы 30 қарашада ЕҚЫҰ-ға мүше-елдердің 56 мемлекетті
біріктіретін осы беделді ұйымға Қазақстанның 2010 жылы төрағалық етуі
туралы тарихи шешімі біздің еліміз басшылығының тәуелсіз, экономикалық
жағынан қуатты және демократиялық мемлекет құрылысы жөніндегі қол жеткізген
жетістіктерін нақтылы мойындауы, этникаралық және дінаралық келісімді
қолдау және жаһандық және өңірлік, оның ішінде Ванкувер мен Владивосток
арасындағы кеңістікте, қауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайтудағы қосқан
үлесін жоғары бағалау болып табылады.
АӨСШК шақыру жөніндегі қазақстандың бастаманы іс жүзіне асыру Азиядағы
қауіпсіздіктің жаңа жүйесін құру жолындағы маңызды қадам болып табылады.
Қазақстанның тәуелсіздіктің алғашқы сатыларында қабылданған ядролық
мұрадан бас тартуы және Ядролық қаруды таратпау қосылуы туралы шешімі
ядролық қарусыздануға орай қабылданған батыл шешімнің басты нәтижесі болды.
осы жылдың 29 таммыздың Астанада Семей ядролық палигонының ьжабылғанына 16
жыл толуына орай болған Ядролық әлемге қазақстандық жол халықаралық
симпозиумы өткізілді. Біз сонымен қатар қауіпсіздік саласындағы сыртқы
саясат және саясат мәсілелері жөніндегі Еуропалық Одақтың Жоғарғы өкілі
Хавьер Солананың осы жылы қараша айында Брюссельде ядролық қаруды таратпау
мәселелері бойынша халықаралық конференция өткізуді жоспарлағанын да
біліміз. Қазақстан маңызды әрі қазіргі заманға сай бастаманы толық қолдайды
және осы шараға қатысуға ниеті бар.
Біз сондай-ақ БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің бес тұрақты мүшесінің
бәріне Қазақстанға қауіпсіздік кепілдерін бергені үшін алғысымызды
білдіреміз. Мұндай кепілдіктер Еуразияда едәуір кеңістікті алып жатқан
біздің мемлекетіміз үшін өте маңызды. Бұл орайда әңгіме экономиклық және
саяси реформаларды жүргізуге сырттан қандай да бір қатердің болмауына сенім
туралы болып отыр.
Біз экономикалық дағдарыстан ойдағыдай шыға білдік, мемлекеттік
басқарудың тиімділігін көрсеттік, нарықтық жаңаруларды жүргіздік, және ашық
демократиялық қоғамның институттық базасын жасадық.
Экономиклық, әлеуметтік дамудың және халықтың өмір сүру деңгейінің
негізгі көрсеткіштері бойынша Қазақстан бүгінде ТМД-да көшбасшылық
ұстанымды иеленеді және жоғары қарқынмен дамуды жалғастыруды.
1996 жылдан бастап он жыл ішінде жан басына шаққанда ішкі жалпы
өніммөлшері 700-ден 5040 долларға өсті. Күтілетін болжам бойынша бұл
көрсеткіш 2007 жылы жеті мың долларға жетуі тиіс. Былайша айтқанда,
Қазақстан табыстары орташа деңгейдегі елдер тобына сеніммен орнығуда.
Қазіргі кезде келелі міндеттер Қазақстанның әлемнің неғұрлым бәсекеге
қабілетті елу елінің қатарына қосылу Стратегиясын жүзеге асырумен
байланысты. Бұл экономиканы әртараптандыру жағдайында жоғары қарқынды
сақтауды, реформаны тиімді жүргізуді білдіреді.
Тәуелсіздіктің алғашқы күндерінен бастап Қазақстан үшін тұрақтылықты
сақтаудың маңызды факторларының бірі этникааралық толеранттылықты сақтау
болды. Тоталитаризм бізге қоғамның күрделі этникалық коняигурациясын мұраға
қалдырып кеткен болатын. Реттеудің қандайда бір тетіктерінің болмауы
күтпеген жағдайларға әкеп соқтыру қаупін туғызды. Мұндай жағдайда ахуалды
сындарлы арнады ұстау, этникааралық өзара іс-қимылдың қажетті қоғамдық
институттарын қалыптастыру тек тиімді әрі жігерлі мемлекеттік бақылау мен
ғана мүмкін болды. Ұлтаралық келісімді сақтау біз үшін аса қажетті құндылық
еді, тіпті оны келешегіміздің бастауы десе де болатын еді.
Қазақстандық қоғам тұрақтылығына құрылымдың жағынан жақын, бірақ маңызы
одан кем емес фактордың бірі ретінде оның көп конфессиялығын айтуға болады.
Дінаралық диалогты және толеранттылықты қалыптастыра отырып, біз
демократияның классикалық принципін ұсынуды жөн көрдік: көпшіліктің еркі
азшылықтың мүдделерін сақтау арқылы. Конфессияаралық өзара іс-қимылдардың
қазақстандық тәжірибесі біздің елімізде өткізілген әлемдік діндер лидерінің
екі Съезі барысында әлемдік конфессиялардың ең жоғарғы иерархтарының
қолдауына ие болды.
Халықаралық тұрақтылықпен қауіпсіздіктің дәстүрлі және жаңа қыр
көрсетулеріне ұтымды жауап қайтаруды іздеумен қатар, жаңа ғасырда жаһандық
энергетикалық тепе-теңдікті қамтамасыз етудің маңызы бірнеше есе артып
кетті. Энергетикалық ресурстар барлық мемлекеттер үшін өмір сүру деңгейін
жақсарту және мүмкіндіктерді кеңейте түсу үшін өте маңызды мәнге ие болып
отыр. Сондықтан нарықтық экономиканың іргелі принциптерін білдіретін
бағалар бойынша тиімді, сенімді және экологиялық жағынан қауіпсіз
энергиямен қамтамасыз ету бүкіл әлемдік қоғамдастық үшін маңызды
талаптарының біріне айналды.
Жаһандық геосаяси ауқымды энергетикалық құрам соғұрлым маңызды
аргументке айналуда. Шиеленіске жол бермеу үшін халықаралық тәсілдің
жалпыға ортақ және үйлестірушілік аясында бұл жүйедегі тұрақтылық пен
қауіпсіздікке қол жеткізу қажет.
Соңғы кездері энергетикалық қауіпсіздік ұғымын тұжырымдауда белгілі бір
өзгерістерді байқауға болады. Егер бұрындары энергия қауіпсіздігі дегенді
көмір сутекті ресурстар мен негізгі тұтынушыларды айрықша тұрақты түрде
қамту деп түсіндіріліп келсе, ал енді бұл одан кеңірек тұжырымдалады және
ол өндіру, тасымалдау және әлемдік нарықта сатуды қамтитын болды. Тиісінше,
тек жеткізуші елдер ғана емес, сонымен бірге транзиттік мемлекеттер,
тұтынушылар, сондай-ақ трансұлттық энергетикалық корпорациялар, яғни
энергетика тізбегінің барлық буындарының өкілдері өзінің үлесіне қарай
бірлескен жауапкершілікті көтеруге тиіс.
1.2.Қазақстан Республикасы Президенті Жолдауындағы Қазақстанның сыртқы
саяси дамуы
ҚР Президенті Жолдауында Қазақстан ядролық қарусыздану жолын таңдап
алды, әлемдік қауымдастық алдында аймақтық қауіпсіздік факторы атанды.
Қазақстан Семей ядролық полигонын ерікті түрде жапты. ядролық - зымырандық
күш-қуаттан ерікті түрде бас тартып, бүкіл әлемге үлгі көрсетті.
Қазақстан Еуразия құрылығында интеграциялық процестер жүргізудің
бастамашысы.
Қазақстан аймақтық лидер, құрметті халықаралық серіктес, халықаралық
терроризммен, және ядролық қарудың таралуымен күрестің белсенді қатысушысы
атанды.
Сыртқы саясаттағы басымдықтар
Қазақстанның басымдықтары өмірлік басымдықтар болып қалуда - XXI ғасыр
қаупіне қарсы тұруға қабілетті белсенді, жан-жақты әрі теңдестірілген
сыртқы саясат.
Ресей, Қытай, АҚШ, Еуропа Одағымен ынтымақтастықты дамыту басым бағыт
болып табылады.
Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерімен өзара әрекет етуге зор мән
беріледі.
Үкімет алдында Қазақстан қауіпсіздігін қамтамасыз ету және ел ішіндегі
реформаларға қолайлы жағдай жасау мақсатында осы мемлекеттермен негізгі
келісімшарттар және келісімдерді үздіксіз іске асыру міндеті түр.
Мәскеуде қол қойылған Қазақстан мен Ресей арасындағы шекараны
делимитизациялау туралы келісімшарт тарихи маңызға ие. Сол негізде
Қазақстан біздің стратегиялық серіктесіміз
Ресеймен мемлекеттік шекараны заңды түрде рәсімдеді.
Соңғы жылдары 14 мың шақырымды құрайтын ұзындықтағы шекара
делимитизацияланды. Мұның өзі мемлекеттік құрылыс жөніндегі жоспарларды
іске асыру үшін қолайлы жағдай жасайтын ұлттық қауіпсіздікке маңызды
кепілдік болып табылады.
Стратегиялық мүддеде Қазақстан мүддесін толық ескеретін жағдайда Бүкіл
дүниежүзілік сауда ұйымына тезірек енуі қарастырылады.
Қазақстан Шанхай ынтымақтастық ұйымына, ТМД реформалануына, ЕуразЭС,
ЕЭП құру жұмысын жалғастыруға ерекше мән береді.
Барлық бағыттары бойынша ОБСЕ-мен өзара әрекет жасау біздің еліміз үшін
маңызды болып қала береді. Қазақстан 2009 жылы осы ұйымға төрағалық етуге
өз кандидатурасын үлкен жауапкершілікпен ұсынуда.
Қазақстан әлемде күшті экономика мен халықаралық қауымдастықта мықты
орынға ие аймақтық держава ретінде қабылданады. Осы мәртебені қадыр тұтып,
қазіргі әлемде біздің елімізді нығайту үшін қосымша күш-жігер жұмсауы
қажет.
Бізді бүгінгі таңда не толғандырады?
Жолдауда республика Президенті XXI ғасырдағы обьективтік қауіптерге
көңіл бөлген, олар ары қарай экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңару
жолында маңызды кедергі болуы мүмкін. Бүл қауіптер алыс емес. Бейбіт еңбек
пен еліміздің ілгері дамуы барлық қазақстандықтарға, әлемдік қауымдастықтың
ұстанымына байланысты.
Не жайында әңгімеленуде?
Біріншіден, аймақты тұрақсыздық пен діни экстремизмнің таралуы.
Екіншіден, өзінің географиялық жағдайына орай Қазақстанның есірткі
тасымалы жолы ортасында қалуы.
Қазақстан осы мәселелерді шешуде бұрынғыдай барлық мүддені мемлекеттер
және халықаралық құрылымдармен белсенді ынтымақтасатын болады.
XXI ғасырдағы қауіп арасында халықаралық терроризм ерекше орын алады.
2005 жылы қаңтардың аяғында Алматыда БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі терроризмге
қарсы комитетінің жылжымалы мәжілісі болып өтті, оған 40 халықаралық
ұйымдардың басшылары қатысты. Халықаралық зұлымдыққа қарсы нәтижесі күрес
жүргізу үшін бүкіл әлемдік қауымдастықтың күш жұмсауы талап етіледі.
Қазақстанның терроризмге қарсы коалицияға қатысуы және біздің саперлік
отрядтың Ирактағы жағдайды тұрақтандыруға қатысуы туралы мәселе осы
тұрғыдан қарастырылуда. Еліміздің ішінде де белсенді әрекеттер қолданылуда:
Жоғарғы Сот төрт террористік ұйымды заңсыз деп жариялады. Экстремистік
қызметке қарсы әрекет көрсету туралы Заң қабылданды.
Терроризмді ауыздықтау жағдайында Қазақстан аймақ мемлекеттері мен
мүдделі елдердің әрекеттері мен белсенділіктерін үйлестірудің сапалы жаңа
деңгейіне көтерілуге дайын.
Аймақтағы жағдай турады
XV ғасырдың аяғына дейін Орталық Азия әлемдік экономикада маңызды аймақ
болып қала берді.
Біздің аймақ Батыс пен Шығыста біріктірді. Халықтар территория мен
ұлттарға бөлінбеді. Ұлы Жібек жолының тоқтап қалуы Орталық Азияны артта
қалған территорияға айналдырды. Тәуелсіздік ала отырып, соңғы 500 жылда
Орталық Азия аймағы әлемдік экономика үшін маңызды ауданға айналды. Орталық
Азия аймағының елдері әлемдік рынокта құнды тауарлар - мұнай, газ, кен және
ауыл шаруашылық шикізаттарын жеткізушіге айналды. XXI ғасырдың мүнай-газ
желілері мен теміржолдары айқын көрініп түр, олар шамамен ежелгі Ұлы Жібек
жолы бойлап бара жатыр. Біздің алдымызда Азия барыстары мен Еуропалық
Одақ табыстары күтіп түр.
Басқа жағынан алғанда - екінші дүниежүзілік соғыстан соң тәуелсіздік
алған елдер арасындағы кикілжіңдер мен халықаралық конфронтация түр.
Сонымен қатар, аймақта басым орын алу үшін ұлы державалардың жарысы жүруде.
Қазір Орталық Азия аймағы елдері алдында таңдау күтіп түр: әлемдік
экономика үшін мәңгі шикізат көзі болып қалу, келесі империяның келуін күту
немесе Орталық Азия аймағын маңызды түрде интеграциялау.
Жолдауда ары қарай интеграциялау - бүл тұрақтылыққа, аймақтың
игерілуіне, экономикалық және әскери тәуелсіздікке апаратын жол деп атап
өтіледі. Осыған байланысты Республика Президенті Орталық Азия елдері Одағын
құруды ұсынды. Мемлекет басшысының бастамасы объективті негізге ие, ол
біздің халықтарымыздың мәдени ерекшеліктеріне, олардың бір тілдік топқа
қатысты екендігіне, экономиканың өзара толықтырылуына, көлік инфрақұрылымы
мен ортақ шекараларының болуына сүйенеді.
Екіншіден, мемлекетаралық қатынастардың маңызды нормативтік - құқықтық
базасы бар: Өзбекстан және Қырғызстанмен мәңгі достық туралы, ынтымақтастық
пен өзара көмек туралы келісімшарттар; Қазақстан және Қырғызстан арасында
одақтық қатынастар туралы келісімшарт; Орталық Азиялық ынтымақтастық
ұйымының құрылтай құжаттары. Мұның бәрі неғұрлым тығыз ынтымақтастық
орнатуға мүмкіндік береді. Әсіресе, 1998 жылғы Қазақстан Республикасы мен
Өзбекстан Республикасы арасындағы мәңгі достық туралы келісімшарттың 8
бабына сәйкес тараптар түрлі экономика салаларында тығыз ынтымақтастықты
дамыту мен нығайту үшін жағдай жасауда.
Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан арасында біртұтас экономикалық
кеңістік құру туралы келісімшарттың 8 бабы Ережесі капитал мен жұмыс
күшінің еркін орын алмауы үшін жағдай жасауды қамтамасыз етуді, түрлі
экономика саласында келісілген саясат жүргізуді қарастырады.
Н.Ә.Назарбаев Одақтас мемлекеттер құру деп қатысушы мемлекеттердің
егемендігін жоюды мақсат тұтпағанын атап өткен жөн. Ол өз Жолдауында
Қазақстанның Ресей, Қытай және АҚШ мемлекеттерімен қатар Орталық Азия
мемлекеттерімен өзара ынтымақтастық жасаудың басым екендігін мәлімдеді.
Мемлекет басшысы мұнда еркін сауда аймағын, кедендік одақты, қызмет
көрсетудің тауарлар мен капиталдың, жұмыс күшінің, валюталық одақтың ортақ
рыногын құру арқылы экономикалық реформаларды іске асыруда саясатты
үйлестіруді назарға алды.
Осыған байланысты іс-шаралар кешенін әзірлеу жоспарлануда, ол іс-
шаралар кешені жеке келісімдерге сәйкес қабылданып, іске асырылуы тиіс.
Орталық Азия елдері жақын жылдарда бірқатар стратегиялық табыстар алуы
мүмкін: жеке ұлттық мүддеге негізделген сыртқы және ішкі саясатты сәтті
жүргізу үшін мүмкіндіктер жасау; бәсекеге қабілеттілікті ұлғайту үшін
қосымша аспаптар жасау; елдің ішкі экономикалық және саяси дамуы үшін
қолайлы сыртқы жағдайлар құру.
Алдымызда мемлекет басшысының бастамасын іске асыру бойынша зор
дипломатиялық жұмыс күтіп түр. Мұнда Қазақстанның ғана емес, сондай-ақ
басқа да тараптардың ұстанымы маңызды.
Өз кезегінде, біздің мемлекетіміз ынтымақтастықты тереңдету,
интеграциялау, ортақ рынокқа жылжу, ортақ валютаға қарай жылжу және осы
негізде Орталық Азия мемлекеттері Одағын құру арқылы аймақтың тұрақтылығы
мен қауіпсіздігін нығайтуға барлық күшін жұмсайтын болады.
Осылай ғана, - деп атап көрсетіледі Жолдауда, - әрқашан бізді бірге
көретін, біздің бәрімізге ортақ ұлы бабаларымызға лайық боламыз. Бірақ,
патша империясы, содан соң Сталиндік ұлттық саясат осы бірліктен қорқып,
аймақты әкімшілік - ұлттың территорияларға бөліп тастады. Бөліп ал да,
билей бер саясаты жүрді. Атап айтқанда, нақ біздердің аймақтың тең құқылы
халықтарының келесі ұрпақтарына жаңа, қажетті жол көрсететін кезіміз келіп
жетті.
1.3.Қазіргі замандағы Қазақстанның саяси дамуы
Қазақстан егемендігінің қалыптасуы мен ерекшеліктері.
Қазіргі Қазақстан немесе Қазақстан Республикасы дегенде, ең алдымен
қазақ халқының тәуелсіз егеменді ұлттық мемлекеттігінің қалыптасуын ұғыну
керек. Қандай болмасын ұлттың мемлекеттіксіз өмір сүре алмайтыны тарихтан
белгілі.
Демократияның негізгі бір принципіне де мемлекеттік құрылымның ұлттық
сипатын сақтап қалу, жан-жақты дамыту саясаты жатады. Бұл принцип жүзеге
аспаған жағдайда ұлттың құрып кетуі кезектегі мәселе.
Бұл - бір. Екіншіден, қазақ халқының ұлттық-саяси дамуының тамыры
кешегі кеңес дәуірінен де әрі тереңде жатқанын ұғынуы қажетті. 400 жылдан
астам шексіз шығын қасірет, құрбандықтармен өткен саяси күресте дүниеге
келген алғашқы тәуелсіз қазақ мемлекеттігі ХІХ ғасырдың екінші жартысында
Қазақстанның Россияғға қосылуы аяқталған соң мүлде жоғалып, оның орнына
отаршылық саясаттың әскери-әкімшілік жүйесі орнады.1917 жылы ақпан
революциясынан кейін, Қазан революциясы кезінде ескі саяси жүйенің
ыдырауына байланысты бүкіл Россия көлемінде етек алған бұқаралық-халықтық
қозғалыс, жалпы қоғамдық үрдіс заңды түрде қазақтың ұлттық автономиясын,
тәуелсіз мемлекетін құру идеясын тудырды. Осы кезеңде Алаш партиясы
құрылып, оның басшылары Қазақстан Республикасының мемлекеттік
тәуелсіздігі туралы Конститутциялық Заң қабылданды. Осы заң бойынша
Қазақстан Республикасының өз территориясында өкімет билігін толық
иеленетіндігі, өзінің ішкі және сыртқы саясатын дербес жүргізетіндігі
белгіленді. Аталған заң республиканың жаңа Конституциясын әзірлеуге негіз
болды.
Қазақстан республикасының мемлекеттік-саяси құрылымы. Жас еегеменді
Қазақстан мемлекеттік-саяси құрылымы тоқсаныншы жылдардың бірінші
жартысында қалыптасты. 1993 жылы қабылданған Конституция бойынша
мемлекеттік өкімет билік заңдық, атқару және сот билігі болып бөлінеді.
Атқарушы өкімет билігінің біртұтас жүйесін басқаратын мемлекет басшысы
ретінде президенттік билік орнады. Қазақстан Республикасы-демократиялық,
зиялы және біртұтас (унитарлық) мемлекеттік сипатын алды. Егеменді
мемлекеттің күшті президенттік республика құру бағытында дамуы басты
стратегиялық мақсатқа айналды.
Президенттік билікке көшу объективтік заңдылық. Саяси жүйенің бұл
түрдегі ерекшелігі-президент қоғамнан, партиялардан, парламенттен және
барлық билік институттарынан жоғары тұрып, олардың жұмысын үйлестріп,
бағыттап отырады. Қоғам өмірінің өткелең, төтенше кезеңдерінде ол
конституцияның бірден-бір кепіліне және мемлекеттік егемендіктің нақты
көрінісіне айналды.
Дүние жүзіндегі көптеген демоктариялы елдердің тарихи тәжірбиесі
көрсеткендей бұл ел басқару түрінің бірден-бір пәрменді түр екендігі
Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінде ерекше дәлелденді. Осы тоқсаныншы
жылдардың басында кешегі Одақтың көптеген аймақтарында саяси тұрақтылық
бұзылып, азаматтық және ұлттық тартыс-қақтығыстар бел алған тұста Қазақстан
экономикалық құз шатқалға құлап кетудің аз-ақ алдында тұрды. Мемлекетті осы
апттан жедел алып шығу президенттік биліктің басты мәселесі болды. Бұл үшін
экономикалық реформаны саяси тұрғыдан қорғау, ел ішінде саяси тұрақтылықты
сақтау, жас мемлекеттің қорғаныс және қауіпсіздік жүйесін құру,
Қазақстанның геосаяси жағдайына сәйкес дербес сыртқы саясат жүргізу
стратегиялық өткір мәелелерге айналды. Осымен қатар Қазақстанды дүние
жүзіне танытып, әлемдік қоғамдастық құрметтейтін дәрежеге көтеру, ядролық
қарусыздану процесінде тарихи мәселелерді жедел шешу керек болды .
Президенттік билік институтын еңгізу арқылы республикада ең бір қиын
өткелең жағдайда өкімет билігі орнықты ұсталып, қоғамдық-саяси жүйе жедел
түрде дамыды. Мысалы, бір ғана 1992 жылдың өзінде мемлекеттің төл күш-
құрылымдары-әскери күштер, Республикалық ұлан, ішкі және шекара әскерлері
құрылды. 1993 жылдың сәуір айында тарихта тұңғыш рет Қазақстанның Теңіз
күштерін құру істері басталды. Осылай жас мемлекеттің қорғаныс және
қауіпсіздік жүйесін құру ісі қысқа мерзімде аяқталды. Осы жылдары сыртқы
істер министрлігі шын мәніндегі сыртқы саясат мекемесіне айналды. Шет
елдермен және халықаралық ұйымдармен барлығы 800-ден астам құжат жасалды.
Тоқсаныншы жылдардың бірінші жартысындағы Қазақстанның
қоғамдық,мемлекеттік-саяси өмірлік барлық жағынан да күрделі өзгерістерге
толы.
Қазақстанның тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев 1990 жылғы 24 сәуірде
ҚазССР Жоғарғы Советінің сессиясында жасырын дауыс берудің нәтижесінде
сайланып, ал 1991 жылдың 1 желтоқсанында бүкілхалықтық сайлау арқылы
билікке келген болатын. Бұл Қазақстанда саяси бір жүйеден екінші жүйеге
көшудің алғашқы жылдары еді. Қоғам өмірінде, елді басқару саласында
президенттік билік комунистік партия және кеңестер билігімен қатар өмір
сүруі.
1991 жылғы қыркүйекте Қазақстан Компартиясы мүшелері Социалистік
партияға айналу туралы шешім қабылдады да бүкіл қызметінің мән-мағынасын
түбегейлі жаңартуға тиісті болды. Социалистік партия мемлекет басындағы
билеуші партияның сипатынан айрылып, сол кезеңнен бастап, халық арасында өз
күшімен бедел жинауға тиіс болды. Социалистік партия съезінің шешімімен
келіспейтіндер өз партияларын құрып, ресми тіркеуден өткізуге мүмкіндік
алды.
1992 жылы Қазақстан Халық Конгресі партиясы құрылды. 1993 жылдың
басында Қазақстанның Халық бірлігі одағы құрылып, бұл кейін партияға
айналды.1994 жылы наурызда Әділет Министрлігі Қазақстан коммунистік
партиясын тіркеді. 1995 жылы Қазақстанның демократиялық партиясы дүниеге
келді. Саяси партиялар мен қозғалыстардың саны жылдан-жылға көбейе бастады,
солардың қатарында 1997 жылы Қазақстан либералдық қозғалысы қосылды.
Ең бір қиын күндерде шын мәніндегі халық өкілеттілігінің, ұлттық
демократияның органы ретінде Қазақстан халықтары Ассамблеясы дүниеге
келді. Бұндай ерекше маңызды, күшті қоғамдық ұйым ТМД елдерінің ешбірінде
жоқ. Қазақстанда тұратын барлық ұлттардың, ұлттық топтардың азаматтарын
саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың жаңаруына жұмылдыратын
қоғамдық ынтымақ органы- Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру туралы шешім
1992 жылғы желтоқсанда өткен қазақстан халықтары құрылтайында қабылданды.
Ассамблеяға мемлекет басшысының жанындағыконсультативті-кеңесші орган
дәрежесі берілді. Ол ұлт саясатына байланысты көптеген ұсыныстар енгізумен
бірге, халық арасында күнбе-күн нақты жұмыстар жүргізуде. Мысалы, 1995
жылдан бастап жоғарғы оқу орындарында Ассамблея квотасы бойынша түскен аз
ұлттардың өкілдері оқи бастады.
Егеменді Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қабылданды. Бұл
негізгі Заңның жобасын талқылауға үш миллионнан астам азаматтар қатысты.
Олар 1993 жылғы Конституцияға 30 мыңнан астам ұсыныстар мен ескертпелер
енгізді.
Жас егеменді Қазақстанның Конституциясы 1995 жылғы 30 тамызда
өткізілген респуебликалық референдумда қабылданды. Қазақстан Республикасы
өзін демократиялық зиялы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтыратындығы, оның ең қымбат қазынасы-адам және адамның өмірі,
құқықтары мен босьандықтары болатынын заңдандырды. Осымен қатар Қазақстан
Республикасы президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет ретінде
заңдандырылды. Қазақстанда мемлекеттік тіл-қазақ тілі болып бекітілді.
Конституцияның кіріспесінде Қазақстанныың егемендігімен оның болашақ ұлттық
өркениетке бағытталған саяси стратегиясы айқын көрсетілген. Онда: Біз,
ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерінде
мемлекеттік құрастырып, өзімізді еркіндік, теңдік және татулық мұраттарына
берілген бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына отырып, дүниежүзілік
қоғамдастыққа лайықты орын алуды тілей отырып,қазіргі және болашақ ұрпақтар
алдындағы жоғары жаупкершілігімізді сезіне отырып, осы Конституцияны
қабылдаймыз-деліінген.
Осы Ата Заң қабылданар алдында, 1995 жылдың 29-сәуірінде Қазақстан
Республикасы Президентінің өкілеттілігін ұзарту туралы референдумда
өткізілді. Мұнда қатысушылар тізіміне іліккен 8.309637-сі немесе 91,21
пайызы дауыс беріп, олардың 95,46 пайызы президент өкілеттілігін ұзартуды
жақтады. Бұл ақиқат, біріншіден, Конституцияның президенттік басқару нысаны
туралы қағидасының заңдылығын, өміршеңдігін көрсетеді. Екіншіден,
Қазақстанда қоғамдық-саяси тұрақтылықтың орныққандығын көрсетеді.
Үшіншіден, қазақстандықтар Президенттің ішкі, сыртқы саясатын толығынан
қолдайтынын танытты.
Жаңа Конституцмяны қабылдау мен Президенттің өкілеттігін ұзарту туралы
бүкілхалықтық референдум арқылы демократиялық егеменді мемлекеттіктіңнегізі
қаланды. Жаңа президенттік билік түрімен ескі кеңестік жүйе арасындағы
үйлеспестік, қайшылық жойылды. Президент мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастарда қазақстан атынан өкілдік ететін ең жоғары
лауазымды тұлға болды. Президентті сайлау жүйесі нақтылы белгіленді. Оның
мемлекеттік міндеттері мен құқықтары, импичмент туралы ереже-бәрі де
Негізгі Заңда түйінделеді. Тұрақты жұмыс істейтін екі Палатадан тұратын
Парламент заң шығару қызметін атқаратын, республиканың ең жоғарғы өкілді
органына айналды. Заңнын 52-бабы бойынша Парламент депутаттары қандай да
болсын аманатты мандатпен байланысты емес болды.
Республиканың атқарушы билігін жүзеге асыратын атқарушы органдар
жүйесін басқаратын Үкімет президент алдында жауап беруге және Республика
Парламентінде есеп беруге міндеттелді. Қазақстан Республикасында сот
төрелігін тек сот қана жүзеге асыратын жаңа түрде сот билігі заңдастырылды.
Осы жүйеде дүниеге келген Конституциялық кеңес мемлекеттік биліктердің
арасында дау туған жағдайда Республика Президентінің, Парламент
депутаттарының сайлауын өткізудің дұрыстығын және референдум өткізу туралы,
басқа да осы сияқты саяси мәселелерді шешетін болды.
ІІ. ҚАЗАҚСТАН МЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАР
2.1. Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазақстанның ролі
Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына енгендігі – біздің
еліміздің әлемдік қауымдастыққа шынайы тәуелсіз мемлекет ретінде
кіргендігің көрсететін маңызды тарихи акция болып табылады.
Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымына әлемдік қауымдастықтың қарапайым ғана
жаңа мүшесі ретінде емес, ядролық қарусыздандыру қозғалысының алдыңғы
қатарында тұратын, қазіргі кездегі маңызды халықаралық мәселелерді шешудегі
белсенді жақты ұстанатын мемлекет ретінде кірген. 1991 жылы Семей ядролық
полигонының Жабылуы мен 1992 жылғы Лиссабон Хаттамасына қосылуы –
Қазақстанға үлкен бедел әкеліп, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының
жоғары трибунасынан халықаралық қауіпсіздік саласындағы өз бастамаларын
жариялауға моральды құқықты қамтамасыз еткен.
Тәуелсіз мемлекет ретінде Қазақстан делегациясының алғашқы қатынасқан
халықаралық форумы – 1992 жылы өткен Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясының 47 сессиясы болды. Аталған сессияда Қазақстанның халықаралық
саясаты жөнін-де елбасымыз Н.Ә.Назарбаев сөз сөйлеген. Сөзінде ол Азиядағы
Ынтымақтастық пен Сенім Шаралары жөніндегі Кенестің шақырылуың ұсынып,
Қазақстанның экологиялық зардап шеккен аймақтары туралы баяндама жасаған.
Біріккен Ұлттар Ұйымы Қазақстан өкіметінің қарусыздандыру облысындағы
белсенді рөлі мен бұл саладағы барлық халықаралық келісімдерге жолын
ұстаушылықты өте жоғары бағалыды.
Біздің еліміз Орталық Азиядағы бейбіт сақтау мен қауіпсіздік саласына
өте үлкен маңыз беріп, бұл аймақта ядролық қарудан бос зонаны құруға
атсалысады. Біріккен Ұлттар Ұйымы осы бастаманы асыруға Қазақстанға барынша
көмек көрсетуде.
Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын нығайтуға үлкен
көніл бөлгендіктен, Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік орнату
қызметіне белсенді қатысады. 1995 жыл ы ТМД елдерінің бастамасы бойынша
Орталық Азиядағы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік орнату
батальонына Қазақстан жағынан да бір топ сарбаздар жіберілді. 1996 жылы
Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік қолдау операцияларына
қажетті Резервттік Келісімдер Жүйесіне 51-ші мемлекет етіп қосылған.
Қазіргі таңда бұл жүйеге қатысушы елдердің саны 70-ке жуық.
Орталық Азия аймағына және жалпы әлемдік қауымдастыққа қауіп төңдіретін
Ауғананстандағы тұрақсыздықты Қазақстан әрқашанда бейбіт жолмен шешуге
тырысып, Біріккен Ұлттар Ұйымының тиісті резолюция-ларын қабылдағанға
тиянақты ұсыныстарды жасайды.
Біздің еліміздің Біріккен Ұлттар Ұйымындағы позициясы - Біріккен Ұлттар
Ұйымымен қарастырылатын барлық сұрақтар төнірегіне қатысты Қазақстанның
мүдделерінен қалыптасады. Осында Біріккен Ұлттар Ұйымымен экономика,
экология, әлеуметтік саланың, халықаралық құқықтың ілгерішілді дамытуы,
адам құқықтарының сақталынуы, сыбайлас жиемқорлық пен есірткі бизнесімен
күресу саласындағы ынтымақтастыққа айрықша көніл бөлініп, оны нығайтуға
шаралар қолданылып, жаңа ұсыныстар жасалынады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының 53 сессиясында Қазақстан Орталық Азиядағы
транзит төңірегінде резолюцияны қабылдауға бастама жасаған. Бұл
резолюцияның қабылдануы Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы мекемелері мен
басқа халықаралық ұйымдардың тарапынан біздің аймақтағы транспорттық
жүйелері мен Европа мен Азия арасындағы транспорттық байланыстың дамыту
бағдарламаларың ойластырылып, оларды асыруға халықаралық құқықтық негізін
бекітеді.
Резолюцияның шарттары Қазақстан өкіметі, оның министрліктері мен
халықаралық ұйымдар бен басқа тараптардың арасындағы келісімдерді құрғанда
пайдаланылады, акттердің бәрі оларға сәйкес жасалынады.
Халықаралықаралық және қазақстанстандық сарапшыларының бірлескен
жұмысының нәтижесі – Бас Хатшының Семей полигонындағы жағдайы туралы
Баяндамаға материалдарды дайындау; төрт негізгі облыстарда: денсаулық
сақтауда, экономикада, экологияда, ақпараттықта жобалық ұсыныстарды
дайындау болды. Бұл бандама 53 сессида жан – жақты қарастырылды.
1997 жылдың 16 желтоқсанында Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясының Семей полигоны жөңінде қабылданған резолюцияға сәйкес
Қазақстан өкіметі мекемеаралық комиссияны құрған.
Осындағы ең маңызды мақсат – Семей полигонындағы өткізілген ядролық
сынақтардың нәтижелерін жою. Осыған орай, Біріккен Ұлттар Ұйымының
сарапшылары ұлттық және халықаралық күштердің қолданылудың бес приоритетті
секторларын анықтаған:
1. денсаулық сақтау
2. экология мен қоршаған орта
3. экономиканы қалпына келтіру
4. гуманитарлық көмек
5. ақпараттың таратылуы
Бұл приоритетті секторлардағы жұмыстардың асырылуы 50 млн. доллар
төңірегінде қаржы – қаражатты талап етеді. Қазіргі таңда Қазақстан
құрылымдары осындай жұмыстарды қаржыландыра алмағандықтан, олардың
атқарылуы тікелей халықаралық ұйымдардың көмегімен байланысты. Осыған орай,
Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы бірнеше резолюциялар қабылдаған.
Біріккен Ұлттар Ұйымының қалыпты дамытудың кең спектрін
қарастырудыдағы терең еліктіруі – жоғарғы деңгейдегі әлемдік
конференциялардың өткізілуінде айқын көрінді.
1. 1993 ж. Венадағы адам құқықтары жөнінде
2. 1994 ж. Каирдегі халықтың қоныстануы мен дамытуы жөнінде
3. 1995 ж. Копенгагендегі әлеуметтік дамыту жөнінде
4. 1996 ж. Стамбулдағы тұрақты мекендер жөнінде, және т. б.
Қазақстан аталған форумдарда алғашқы күйдегі құжат жобаларына
ұсыныстарды ғана жасамай, сонымен қатар оларды ұлттық деңгейде асыруға
белсенді ат салысты.Біздің еліміздің Конституциясы барлық Қазақстан
халықтарының теңдігін; адамның нәсіліне, жынысына, тіліне, діни сеніміне,
саяси көзқарастарына және басқа уағыздауларына қарамай негізгі құқықтар мен
еркіндіктердің жариялануы толығымен Венадағы Декларацияға және Адам
құқықтары облысындағы әрекеттер Платформасына сәйкес. Қазақстан
Республикасының Президенті жанында Адам құқықтары жөніндегі Комиссияның
құрылғаны - Біріккен Ұлттар Ұйымында адам құқықтарын қорғау облысында
халықаралық құжаттардың іске асырылуына бағытталған нақты қадам ретінде
Біріккен Ұлттар Ұйымында өте жоғары бағаланады.
Жанұяның, әйелдердің, балалардың әлеуметтік қорғанылуы – мемлекеттік
саясатының ең приоритетті бағыттарының бірі. Біздің еліміз қатысқан
халықаралық әмбебап келісімдерінің бірі – Бала құқықтары туралы Конвенция.
1994 жылы аталған Конвенцияның Қазақстан Республикасының Парламентімен
жариялануы Қазақстан мен Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар Қорымен (ЮНИСЕФ)
ынтымақтастықты кеңейтуге мүмкіндік берген.
Біріккен Ұлттар Ұйымының қызметінің приоритеттерінің бірі халықаралық
құқық нормалары мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz