Ұлттық тәлім-тәрбие
Кіріспе
І Ұлттық тәрбие . құндылық бастауы
1.1.Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі
1.2. Қазақтың ғалым.педагогтарының ұлттық тәрбие беру туралы көзқарастары
2.1. Ұлы педагогтардың еңбектеріндегі отбасы тәрбиесінің негіздері
ІІ ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ. ТӘРБИЕ ДӘСТҮРЛЕРІ
2.2. Салт.дәстүрлердің ұлттық тәрбиедегі алатын орны
2.3. Ұлттық дәстүрлі тәрбиелеу әдістері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
І Ұлттық тәрбие . құндылық бастауы
1.1.Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі
1.2. Қазақтың ғалым.педагогтарының ұлттық тәрбие беру туралы көзқарастары
2.1. Ұлы педагогтардың еңбектеріндегі отбасы тәрбиесінің негіздері
ІІ ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ. ТӘРБИЕ ДӘСТҮРЛЕРІ
2.2. Салт.дәстүрлердің ұлттық тәрбиедегі алатын орны
2.3. Ұлттық дәстүрлі тәрбиелеу әдістері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Әлемдік тәжірибеде мойындалған бір ақиқат бар. Ол – ел болудың биік мағыналы ұғым екені. Оның іргетасы – мемлекет, анығырағы ұлттық мемлекет. Әділіне көшсек, тек мемлекет құрған ел ғана әлемдік көшке ілесе алады, өзіндік келбеті бар өркениет жасай алады, өз кезегінде өркениет жасай алған ел ғана басқа өркениетті елдермен терезесі теңесе алады. Олай болса, ел болып тұрға¬ны¬мызда “туған ұлт”, “ұлттық”, “ұлтшылдық”, “ұлттық идея”, “ұлттық мүдде”, “ұлттық тәрбие” мәселесі туралы сөз қозғау орынды.
Енді ұлттық биік сананы қалай қалып¬тастырамыз, оны жүзеге асырудың жолдары қандай? Қазір барлық елдер мен мемлекеттер біркіндікті жаһандану жағдайында өмір сүруге бейімделу үстінде.
Ұлттық тәрбие туралы идея бүгінгі күн талабы мен өмірлік қажеттіліктен туындап отыр. Қазақ елінің әлемдік кеңістікте өз жолын таңдауы әрбір қазақтың емін-еркін өмір сүруінің кепілі. Ол сөзсіз ұрпақтар қамы деген ұғыммен үндеседі. Ел болу, мемлекет құру сонау түркі заманынан желісі үзілмей келе жатқан ұлттық арман-аңсар. Ел болу – болашаққа ашылған даңғыл жол. Сол болашаққа ашылған даңғыл жолды ұлттық тәрбие арқылы жүруді үйренсек, ешкімнен кем болмайтынымыз анық. Бұдан шығатын қорытынды – ұлттық тәрбие идеясы ата-бабалар алдындағы – қарыз бен өкшебасар ұрпақтың алдындағы – парыз деп түсінуіміз керек. Яғни, парыз бен қарыздың түйісер тұсы осы ұлттық тәрбие деп білеміз. Сондықтан мұнда алдымен мемлекет жасауға ұйытқы болып отырған этнос пен мемле-кеттің мүддесі қатар тұруға тиіс. Өйткені, біз бұдан былайғы кезеңде бүкіл адамзат баласы жасаған өркениет¬термен қатар дамуға тиіс мәдениеттің (қазақ мәдениетінің) мүшесі болып саналамыз. Ендеше, адамзат баласының осы уақытқа дейін жасаған озық тәжірибелері мен жетістіктерін қолдан кел-генше түгел игеріп, қажетімізге пайдалануы¬мыз керек. Сондай-ақ, ағымдағы уақыттың талабы мен сұранысын қанағаттандырып отыру да ұлттық тәрбиедегі негізгі қағида¬ның біріне айналуға тиіс. Бұл үшін қазақ ұлтын қай тұрғыдан да жаңа дәрежеге, жаңа интел¬лектуалды сапаға көтеріп алу тиімді.
Бүгінгі қазақ ұлты – бұрынғы көшпенді тұрмысқа бейімделген дала халқы емес. Бүгінгі қазақ ұлты – бұрынғы “қызыл идеологияның” қыспағындағы бодан халық та емес; бүгінгі қазақ ұлты – өркениет орталығы саналатын қала халқына айналып, сапалық жағынан көп ілгеріледі, бүтіндей аграрлық жағдайдан гөрі, индустриялық-инновациялық мемлекет құруға көшіп отыр. Сонымен бірге “Мәңгі ел” ұлттық идеясы¬мен қаруланған тәуелсіз халық. Қазіргі кезде әлем жұртшылығы ұлы реформатор, ұлт лидері деп таныған Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тікелей бастама¬сымен Үкімет осы бағытта үлкен мемлекет¬тік бағдарлама жасап, барлық дең¬гейдегі билік өкілдері елдің индустриялық-иннова¬циялық даму жолына түсуін қатаң бақы¬лауына алып, жіті қадағалап отыр..
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, кез келген мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік гүлденуі мен қауіпсіздігі халық¬тың білімі мен интеллектілік ресурстарымен тығыз байланысты. Интеллектуалды ұлт болу деген тар шеңбердегі ұғым емес, оның түпкі иірімінде ұлттық негіз, ұлттық ұстын, ұлттық болмыс жатыр. Ұлттың сапалық құрамын арттыру тек қан тазалығын жақ¬сартумен ғана шектелмейді, рух тазалығын тәрбиелеу арқылы да биік мұратқа жетуге болады. Ал, оның түпкі мақсатында инновациялық терең білім алу қажеттілігі мен технологиялар әлемінде қабілеттілік таныту сұранысы менмұндалап тұр. Өкінішке орай, бүгінгі таңда біздің елімізде интеллектуалдық тапшылықты” “дефициті” қай кездегіден де жоғары.
Енді ұлттық биік сананы қалай қалып¬тастырамыз, оны жүзеге асырудың жолдары қандай? Қазір барлық елдер мен мемлекеттер біркіндікті жаһандану жағдайында өмір сүруге бейімделу үстінде.
Ұлттық тәрбие туралы идея бүгінгі күн талабы мен өмірлік қажеттіліктен туындап отыр. Қазақ елінің әлемдік кеңістікте өз жолын таңдауы әрбір қазақтың емін-еркін өмір сүруінің кепілі. Ол сөзсіз ұрпақтар қамы деген ұғыммен үндеседі. Ел болу, мемлекет құру сонау түркі заманынан желісі үзілмей келе жатқан ұлттық арман-аңсар. Ел болу – болашаққа ашылған даңғыл жол. Сол болашаққа ашылған даңғыл жолды ұлттық тәрбие арқылы жүруді үйренсек, ешкімнен кем болмайтынымыз анық. Бұдан шығатын қорытынды – ұлттық тәрбие идеясы ата-бабалар алдындағы – қарыз бен өкшебасар ұрпақтың алдындағы – парыз деп түсінуіміз керек. Яғни, парыз бен қарыздың түйісер тұсы осы ұлттық тәрбие деп білеміз. Сондықтан мұнда алдымен мемлекет жасауға ұйытқы болып отырған этнос пен мемле-кеттің мүддесі қатар тұруға тиіс. Өйткені, біз бұдан былайғы кезеңде бүкіл адамзат баласы жасаған өркениет¬термен қатар дамуға тиіс мәдениеттің (қазақ мәдениетінің) мүшесі болып саналамыз. Ендеше, адамзат баласының осы уақытқа дейін жасаған озық тәжірибелері мен жетістіктерін қолдан кел-генше түгел игеріп, қажетімізге пайдалануы¬мыз керек. Сондай-ақ, ағымдағы уақыттың талабы мен сұранысын қанағаттандырып отыру да ұлттық тәрбиедегі негізгі қағида¬ның біріне айналуға тиіс. Бұл үшін қазақ ұлтын қай тұрғыдан да жаңа дәрежеге, жаңа интел¬лектуалды сапаға көтеріп алу тиімді.
Бүгінгі қазақ ұлты – бұрынғы көшпенді тұрмысқа бейімделген дала халқы емес. Бүгінгі қазақ ұлты – бұрынғы “қызыл идеологияның” қыспағындағы бодан халық та емес; бүгінгі қазақ ұлты – өркениет орталығы саналатын қала халқына айналып, сапалық жағынан көп ілгеріледі, бүтіндей аграрлық жағдайдан гөрі, индустриялық-инновациялық мемлекет құруға көшіп отыр. Сонымен бірге “Мәңгі ел” ұлттық идеясы¬мен қаруланған тәуелсіз халық. Қазіргі кезде әлем жұртшылығы ұлы реформатор, ұлт лидері деп таныған Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тікелей бастама¬сымен Үкімет осы бағытта үлкен мемлекет¬тік бағдарлама жасап, барлық дең¬гейдегі билік өкілдері елдің индустриялық-иннова¬циялық даму жолына түсуін қатаң бақы¬лауына алып, жіті қадағалап отыр..
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, кез келген мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік гүлденуі мен қауіпсіздігі халық¬тың білімі мен интеллектілік ресурстарымен тығыз байланысты. Интеллектуалды ұлт болу деген тар шеңбердегі ұғым емес, оның түпкі иірімінде ұлттық негіз, ұлттық ұстын, ұлттық болмыс жатыр. Ұлттың сапалық құрамын арттыру тек қан тазалығын жақ¬сартумен ғана шектелмейді, рух тазалығын тәрбиелеу арқылы да биік мұратқа жетуге болады. Ал, оның түпкі мақсатында инновациялық терең білім алу қажеттілігі мен технологиялар әлемінде қабілеттілік таныту сұранысы менмұндалап тұр. Өкінішке орай, бүгінгі таңда біздің елімізде интеллектуалдық тапшылықты” “дефициті” қай кездегіден де жоғары.
1. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері. – А., 1991.
2. Айтмамбетова Б., Бозжанова К., т.б. Балаларды семьяда адамгер- шілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері. – Алматы, 1985.
3. Айтмамбетова Б., Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері. – А., 1991.
4. Айғабылова Н. Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу жол- дары. – А., Өнер. 1972.
5. Ахметов Ж. Балаларды мәдениеттілікке тәрбиелеу жолдары. // Қазақстан мұғалімі, 18 ақпан, 1994.
6. Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. – А., 1992.
7. Әбдіразақов Е. Адамгершілік, имандылық тәрбиесі. – Шымкент, 1994.
8. Әбиев Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. – Алматы: «Дарын», 2004.
9. Әбиев Ж. Еңбек тәрбиесінің педагогикалық негіздері. – Алматы, 1997.
10. Әбілова З. Этнопедагогика, – А., 1997.
11. Бабаев С., Оңалбек Ж. Жалпы педагогика. Оқулық. Алматы, Заң әдебиеті, 2005.
12. Бахтиярова Г. Педагогикалық пәндерді оқытуда қазақ этнопедагогикасы материалдарын пайдалану. Алматы 1999ж.
13. Жұмаханов Ә. Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кей- бір мәселелері. – А., 1985.
14. Жұмабаев Ә. Ата-аналар жауапкершілігі. – А., 1977.
15. Керімов Л. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. – иА., 1990.
16. Макаренко А. Ата-аналар кітабы. – А., 1985.
17. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Авторы: Сейіт Кенжеахметұлы. Алматы 2006ж.
18. «Қазақстан мектебі» журналы. №6, 2005 жыл.
19. «Қазақстан мектебі» журналы. №3, 2007 жыл.
20. «Қазақстан мектебі» журналы. №4, 2008 жыл.
21. А.Э.Измайлов. Орта Азия. Қазақстан халықтарының халық педагогикасы. - Москва, 1991.
2. Айтмамбетова Б., Бозжанова К., т.б. Балаларды семьяда адамгер- шілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері. – Алматы, 1985.
3. Айтмамбетова Б., Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері. – А., 1991.
4. Айғабылова Н. Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу жол- дары. – А., Өнер. 1972.
5. Ахметов Ж. Балаларды мәдениеттілікке тәрбиелеу жолдары. // Қазақстан мұғалімі, 18 ақпан, 1994.
6. Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. – А., 1992.
7. Әбдіразақов Е. Адамгершілік, имандылық тәрбиесі. – Шымкент, 1994.
8. Әбиев Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. – Алматы: «Дарын», 2004.
9. Әбиев Ж. Еңбек тәрбиесінің педагогикалық негіздері. – Алматы, 1997.
10. Әбілова З. Этнопедагогика, – А., 1997.
11. Бабаев С., Оңалбек Ж. Жалпы педагогика. Оқулық. Алматы, Заң әдебиеті, 2005.
12. Бахтиярова Г. Педагогикалық пәндерді оқытуда қазақ этнопедагогикасы материалдарын пайдалану. Алматы 1999ж.
13. Жұмаханов Ә. Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кей- бір мәселелері. – А., 1985.
14. Жұмабаев Ә. Ата-аналар жауапкершілігі. – А., 1977.
15. Керімов Л. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. – иА., 1990.
16. Макаренко А. Ата-аналар кітабы. – А., 1985.
17. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Авторы: Сейіт Кенжеахметұлы. Алматы 2006ж.
18. «Қазақстан мектебі» журналы. №6, 2005 жыл.
19. «Қазақстан мектебі» журналы. №3, 2007 жыл.
20. «Қазақстан мектебі» журналы. №4, 2008 жыл.
21. А.Э.Измайлов. Орта Азия. Қазақстан халықтарының халық педагогикасы. - Москва, 1991.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Педагогика пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ұлттық тәлім-тәрбие
Ғылыми аппарат
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі: ұлттық тәрбие - қоғамның рухани, мәдени және адамгершілік қарым-қатынастарындағы ең қымбат қазына дейтін болсақ, оқушыларға ұлтымыздың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін үйрету, оны оқушы ойына ұялату арқылы ізгілікке, адамгершілікке, ұлтжандылыққа, өз салт-дәстүрін құрмет тұтуға баулу.
Бүгін де өзгелермен тереземіз теңесіп, өркениетті елдер қатарынан көрініп келе жатқан біз үшін ұлттық дәстүрімізді терең меңгеріп, ұлттық болмысымызды сақтап қалу өте қажет. Халқымыз өз ұрпағын бесікте жаткан кезінен өлең-жыр мен әңгіме, ертегі, тақпақ, санамақ арқылы тәрбиелеп отырған. Бала аяғын жерге нық басқаннан кезден қоршаған ортаның құпиясын ғылыми тұрғыдан сезініп білмесе де, жұлдыздарға, түрлі белгілерге қарап жол тауып, қаршадайынан есту, көру сезімдері шынығып, алыстағыны болжайтын, жоғалғанды табатын ізшіл де, мерген де болған.
Қазақ халқының ұлттық тәлім тәрбиесі мен мәдениеті талай халықтардың өкілдерін таң қалдырғаны тарихи жазбалардан белгілі. Ұлы саяхатшылар мен зерттеушілер қазақтың ежелгі тұрмыс тіршілігі, мәдениеті мен ауыз әдебиеті туралы, ер адамдар мен әйелдердің моральдік этикалық ерекшеліктері туралы, олардың тұрмыстағы, кәсіптегі, отбасындағы, әулеттегі, рудағы әлеуметтік орны туралы, ұлттық наным, сенім, әдет ғұрпы, мінезі, көшпенді өмір сүргеніне қарамастан салты мен дәстүрінің біртұтастығы, біртұтас тілде сөйлеуі, қолөнері мен бейнелеу өнерінің, ауыз әдебиеті және музыка өнерінің жалпы дала мәдениетінің таң қаларлық үлгілері туралы таңдай қаға айтып, баяндайды. Ендеше осындай ұлылықты, халқымыздың бай саралы да саналы дәстүрлерін еліміздің болашағы -өзіміздің алдымызда отырған ұрпағымызға үйрету, ашу, таныту өзекті мәселеін.
Курстық жұмыстың мақсаты: Ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын толық кемелді, ұлтжанды тұлғаны тәр - бие - леу жолдары
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Ұлттық тәрбие - құндылықтарын ашу;
- Қазақтың ғалым-педагогтарының ұлттық тәрбие беру туралы көзқарастарына тоқталу;
- Салт-дәстүрлердің ұлттық тәрбиеде алатын орнын көрсету;
- Ұлттық дәстүрлі тәрбиелеу әдістерін айқындау
Кіріспе
Әлемдік тәжірибеде мойындалған бір ақиқат бар. Ол - ел болудың биік мағыналы ұғым екені. Оның іргетасы - мемлекет, анығырағы ұлттық мемлекет. Әділіне көшсек, тек мемлекет құрған ел ғана әлемдік көшке ілесе алады, өзіндік келбеті бар өркениет жасай алады, өз кезегінде өркениет жасай алған ел ғана басқа өркениетті елдермен терезесі теңесе алады. Олай болса, ел болып тұрға - ны - мызда "туған ұлт", "ұлттық", "ұлтшылдық", "ұлттық идея", "ұлттық мүдде", "ұлттық тәрбие" мәселесі туралы сөз қозғау орынды.
Енді ұлттық биік сананы қалай қалып - тастырамыз, оны жүзеге асырудың жолдары қандай? Қазір барлық елдер мен мемлекеттер біркіндікті жаһандану жағдайында өмір сүруге бейімделу үстінде.
Ұлттық тәрбие туралы идея бүгінгі күн талабы мен өмірлік қажеттіліктен туындап отыр. Қазақ елінің әлемдік кеңістікте өз жолын таңдауы әрбір қазақтың емін-еркін өмір сүруінің кепілі. Ол сөзсіз ұрпақтар қамы деген ұғыммен үндеседі. Ел болу, мемлекет құру сонау түркі заманынан желісі үзілмей келе жатқан ұлттық арман-аңсар. Ел болу - болашаққа ашылған даңғыл жол. Сол болашаққа ашылған даңғыл жолды ұлттық тәрбие арқылы жүруді үйренсек, ешкімнен кем болмайтынымыз анық. Бұдан шығатын қорытынды - ұлттық тәрбие идеясы ата-бабалар алдындағы - қарыз бен өкшебасар ұрпақтың алдындағы - парыз деп түсінуіміз керек. Яғни, парыз бен қарыздың түйісер тұсы осы ұлттық тәрбие деп білеміз. Сондықтан мұнда алдымен мемлекет жасауға ұйытқы болып отырған этнос пен мемле - кеттің мүддесі қатар тұруға тиіс. Өйткені, біз бұдан былайғы кезеңде бүкіл адамзат баласы жасаған өркениет - термен қатар дамуға тиіс мәдениеттің (қазақ мәдениетінің) мүшесі болып саналамыз. Ендеше, адамзат баласының осы уақытқа дейін жасаған озық тәжірибелері мен жетістіктерін қолдан кел - генше түгел игеріп, қажетімізге пайдалануы - мыз керек. Сондай-ақ, ағымдағы уақыттың талабы мен сұранысын қанағаттандырып отыру да ұлттық тәрбиедегі негізгі қағида - ның біріне айналуға тиіс. Бұл үшін қазақ ұлтын қай тұрғыдан да жаңа дәрежеге, жаңа интел - лектуалды сапаға көтеріп алу тиімді.
Бүгінгі қазақ ұлты - бұрынғы көшпенді тұрмысқа бейімделген дала халқы емес. Бүгінгі қазақ ұлты - бұрынғы "қызыл идеологияның" қыспағындағы бодан халық та емес; бүгінгі қазақ ұлты - өркениет орталығы саналатын қала халқына айналып, сапалық жағынан көп ілгеріледі, бүтіндей аграрлық жағдайдан гөрі, индустриялық-инновациялық мемлекет құруға көшіп отыр. Сонымен бірге "Мәңгі ел" ұлттық идеясы - мен қаруланған тәуелсіз халық. Қазіргі кезде әлем жұртшылығы ұлы реформатор, ұлт лидері деп таныған Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тікелей бастама - сымен Үкімет осы бағытта үлкен мемлекет - тік бағдарлама жасап, барлық дең - гейдегі билік өкілдері елдің индустриялық-иннова - циялық даму жолына түсуін қатаң бақы - лауына алып, жіті қадағалап отыр..
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, кез келген мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік гүлденуі мен қауіпсіздігі халық - тың білімі мен интеллектілік ресурстарымен тығыз байланысты. Интеллектуалды ұлт болу деген тар шеңбердегі ұғым емес, оның түпкі иірімінде ұлттық негіз, ұлттық ұстын, ұлттық болмыс жатыр. Ұлттың сапалық құрамын арттыру тек қан тазалығын жақ - сартумен ғана шектелмейді, рух тазалығын тәрбиелеу арқылы да биік мұратқа жетуге болады. Ал, оның түпкі мақсатында инновациялық терең білім алу қажеттілігі мен технологиялар әлемінде қабілеттілік таныту сұранысы менмұндалап тұр. Өкінішке орай, бүгінгі таңда біздің елімізде интеллектуалдық тапшылықты" "дефициті" қай кездегіден де жоғары.
Осы орайда мынадай бір сауалға жауап беру маңызды деп есептеймін. Елдік сананы қалыптастыру үшін неге ұлттық тәрбиені бірінші кезекке қоямыз? Біздің ойымызша, ұлттық тәрбие өзара тығыз байланысты екі бастаудан нәр алуға тиіс. Оның біріншісі, қазақ халқының тарихи тағдыры қа - лып - тастырған мейірім, жарасым, төзім, шапағат, парасат, ізет, бақыт туралы арман-аңсар. Таратып айтсақ, осындай арман-аңсардың мәдениет пен өнерде, салт-дәстүрде, тіл мен ділде, діни сенім-нанымда түрліше көрініс - тері болуы керек. Екіншісі, бүгінгі тарихи кезең аясындағы нақты бастан кешіріп отырған қоғамдық-психологиялық ахуал. Бірінші жағдайға қатысты ойымызды одан әрі өрбітер болсақ, халықтың мәдениеті мен әдебиеті, өнері мен салт-дәстүрі, тілі мен ділі, сенім-на - нымы мен діні дегенде тарихтың сүзгісінен сараланып өткен рухани құндылықтарға басымдық сипат берілуі керек. Мұның өзі қоғамның тарихи, психологиялық даму бағытында екінші мәселенің де оң шешімін табатын жолмен ілгері басуына кепіл бола алар еді.
Әрине, бүгінгі қоғамдық-психологиялық ахуал дегенде осы бағыттағы әлемдік тә - жірибелердің озық үлгілері мен жетістіктері де назардан тыс қалмауға тиіс. Түсінген кісіге қазіргі заман көзімен қарасақ, қоғам түбегейлі өзгерген. Жастардың психология - сы, таным түйсігі мүлдем басқаша. Бүгінгі қоғамдық қатынастар өкшебасар ұрпақты бәрібір өз дегеніне көндіруде. Тіпті ұлттың құрамы да ала-құла. Ұлттың (отбасының) құрамы ала-құла болған соң, тілі де біркелкі емес. Осыған байланысты бүгінгі қазақ от - басының ұлттық тәрбиесі күрделі өзгеріс - терді бастан кешіруде. Мұндай өзгерістерге біз әрқашан дайын болуымыз керек. Ол үшін білім арқылы тәрбиелеудің әлемдік озық үлгілеріне арқа сүйегеннен ұтпасақ, ұтылмайтынымыз анық. Сонда ғана біз бәсекелестікке қабілетті жас ұрпақ тәрбие - леуге қол жеткізе аламыз. Халықаралық деңгейдегі білімнің басты ерекшелігі - күшті нарықтық бәсекеге қажет кадр даярлау болса, оның алғы шарты білім ар - қылы тәрбие берудің ішкі механизмін қалыптас - тыратын жүйе құру деген сөз. Мұны дүние - жүзілік тәлім-тәрбие берудің озық тәжіри - белерін игермей ұлттық тәрбие идеясын толыққанды жүзеге асыра алмаймыз. Бүгінгі тарихи-психологиялық ахуал бізден осыны талап етіп отыр. Онсыз білім де, тәрбие де өз деңгейінде болмайды. Шын мәнінде тәу - елсіздік дегеніміздің өзі ұлттық мәдениеттің сақталуы және халыққа рухани қызмет ету әлеуеті емес пе?! Ол-ол ма, ұлттық бостан - дық үғымының түпкі мазмұн-мағынасы да осыған саяды.
Ұлттық тәрбиенің көздері фольклор, ауыз әдебиеті, ұлттық әдебиет, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ұлағатты қағидалар, шешендік сөздер, өнеге өсиеті бар мақал-мәтелдер, туған топырағымызда дүниеге келген ойшыл ғұламаларымыздың еңбектерін - дегі тәрбие қағидалары болып табылады. Сонымен бірге отбасы тәрбиесінің ұлттық ерекшеліктері, туыстық қарым-қатынас, жеті ата туралы түсінік, перзенттік парыз бен қарыз, ұлттық намыс, ұлттық сана-сезім, ұлттық адамгер - шілік, отансүйгіштік, еңбексүйгіштік қасиет - тері, ізгілік сынды тағы басқа сапалық бел - гілер ұлттық тәрбие - нің негізгі көрінісі болады. Одан басқа жаһандану жағдайын - дағы ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті, толеранттық-төзімділік қасиеттер де ұлттық тәрбие дәріс - терінде кө - рініс табуы тиіс деп ойлаймыз.
І Ұлттық тәрбие - құндылық бастауы
1.1.Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі
Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі - әлемде теңдесі жоқ тәрбие. Жалпы ұлттық деген сөздің астарында елге-жерге, тілімізге, дінімізге деген құрмет жатыр. Ал осы ұлттық тәрбиені бала бойына сіңіруде мектепте атқарылатын жұмыстың орны ерекше. Яғни тәрбие алуды сәби ана құрсағынан бастаса, оны білім теңізінің мектеп атты кемесінде ұлттық құндылықтарымызбен жетілдіру өте маңызды. Балабақша, мектептерге ұлттық тәрбие енгізу арқылы біз ұлтжанды, парасатты ұрпақ өсіретініміз айдан анық. Рухы асқақ, іргесі берік ел боламыз десек, ең бастысы, ұрпақ тәрбиесі мен біліміне сергек қарауымыз қажет. Бұл жөнінде Абай атамыз: Балаға мінез үш алуан адамнан жұғады: бірінші - ата-анасынан, екіншісі - ұстазынан, үшіншісі - құрбысынан, - деген екен. Ұлттық тәрбие атауын алғаш әдеби-педагогикалық оқулықтарға енгiзген М. Жұмабаев болды. Ол педагогиканың ұлттық тәрбиеден бастау алатыны жайлы айтқан. Педагогика атты еңбегінде былай дейді: Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет ететін болғандықтан, әрбір тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті [1].
Ұлттық тәрбие барысында ұлттық сананы қалыптастыру ең маңызды шарттардың бірі десек қателеспейміз. Қазіргі жаһандану кезіндегі Батыс өркениетінен біздің алатынымыз да бар, ысырып тастайтын тұстарымыз да бар. Алатын тұстарымыз қатарына батыстың технологиялық жетістіктерін, экономикалық өндірісті ұйымдастыру тәжірибелері мен ғылыми-техникалық мәдениетін қабылдау сияқтыларды атауымызға болады. Батыстың білімі, ғылымы, техникасы, технологиясы, біздер үшін өте қажет десек те, Батыс өркениетіне шамадан тыс еліктеушілік - жақсылықтың нышаны емес. Батыстың технологиялық жаңалығына ұмтылу, экономикалық өндіріс-ті ұйымдастырудағы жетістіктерін игеру - қажеттілік, ал одан керісінше бүгінгі күнде рухани тапшылыққа айналып отырған ізгілік, кісілік, адамгершілік, бауырмалдық, әдептілік, тәрбиелік мазмұн іздеу - бос әурешілік. Өкінішке орай, Батыс өркениеті бұл тұрғыда ешқандай жетістікке жеткен жоқ, қайта тоқырауға ұшырады. Мысалы, дәстүрлі қазақ қоғамы мәдени құндылықтарды ешуақытта тауар деп қабылдамайды, негізгі ұстанымы бойынша қоғамның шаңырағын шайқалтпай ұстап тұруға тиіс тетік, өмірлік ұстын ретінде қарастырады. Ал Батыс өркениетінде бұл тұрғыдағы ұстаным мүлдем басқа, олар мәдени құндылықтарды тауар ретінде қабылдайды, мақсат - сату (сатылу) және пайда табу. Уақыт қанша аз жұмсалса, сонша пайдасы көп [2]. Қазақ қоғамы қазір қарқынды түрде жүріп жатқан жаһандану үрдісінің ықпалынан өзі қаламаса да, оқшау бола алмайды. Жаһанданудың қауіпті тұсынан арылу үшін, әрбір ұлт, әрбір этнос, әрбір мемлекет өзінің болмысына бейімдеп сіңіре алу керек.
Әрине, жаһанданудан ешкім де құтыла алмайды. Оған тек бейімделу керек, ал бейімделе алмағандар құриды. Бірақ бейімделу дегенді өзгенікін толық қабылдау деп ұқпау керек. Бізге дәл қазіргі заманда батыстың желімен домалай жөнелетін қаңбақ ұрпақ керек емес, пайдасын алып, зиянын бойына дарытпай, дауылына міз бақпай қасқайып қарап тұратын тамыры ұлт рухына терең бойлаған мәуелі бәйтерек керек. Сондықтан біздің міндетіміз - рухы биік ұрпақ тәрбиелеу [3, 5-б.].
Оған қарсы тұру үшін ұлттық тәрбиеге арқа сүйеу керектігін басып айтуға болады. Қазіргі кезеңде әлемнің әр түкпірінде өткір қойыла бастаған ең өзекті жайдың бірі - осы ұлттық тәрбие мәселесі болып отыр. Ұлттық тәрбиенің ең маңызды тұсы - адамды ойлануға үйретуі. Бұлай дегенде әрбір жеке адам ең алдымен өзінің белгілі бір ұлттың мүшесі екенін іштей терең сезініп, санада сілкініс жасауы керек екенін, содан кейін барып жалпыадамзаттық қоғамға лайық орнын белгілеуі қажеттігін сіңіруі болса керек. Бұл жерде негізгі әңгіме арқауы ұлттық тәрбие, ұлттық сана, ұлттық ұстаным, ұлттық мүдде туралы болып отыр. Өйткені біздің төлтума бітімімізді, қайталанбас ұлттық болмысымызды, ұлттық ойлау машығымызды, қала берді ұлттық кейпімізді сақтап қалу бәрінен маңызды. Ол бізге мынау аждаһадай төніп келе жатқан дүлей дүниеде біржола жоғалып кетпеуімізге кепіл болуға тиіс. Қалай десек те ендігі жерде өзіндік "менін" сақтауға ұмтылған жұрт ең алдымен ұлттық тарихи жадын, бірегей ұлттық ойлау машығын, өзіндік дүниетанымын, ана тілі мен ділін, дінін, дәстүрлі мәдениетін аман алып қалу және оны одан әрі дамыту жолында күреске түсетіні анық. Олай болса, осы айтқанымыздың бәрі ұлттық тәрбиеге тікелей байланысты жүзеге асатынын мойындаймыз [2].
Белгілі қазақ ақыны, қоғам қайраткері М. Шахановтың Компьютер басты жарты адамдар поэмасынан қазіргі заманның хал-жағдайын көруімізге болады. Ұлттық рухы, ұлттық ар-намысы, ұлттық сана-сезімі жоқ қазақтарды ақынның компьютер басты жарты адамдарға теңеуі бекер емес. Жүрегінде ұлттық сезімі жоқ, мен - қазақпын деуге, өзінің ана тілінде сөйлеуге, ата салтын құрметтеуге намыстанатын азаматты нағыз адам немесе Абай айтқандай, толық адам деуге бола ма? Оның жансыз компьютерден айырмасы қайсы? Компьютер - ғылым мен техниканың өлшеусіз қуатының арқасында ғана миллиондаған ақпаратты есінде сақтайтын, мыңдаған операцияларды жаңылыспай жүзеге асыратын құлтемір. Компьютерде ұлттық, нәсілдік ерекшелік, сезім де, рух та болмайды. Ол - тек адамның басқаруымен жұмыс істейтін техника ғана. Бүгінгі замандастарымыз ұлтын, Отанын, елін, жерін, тарихын, тілін, ділін, дінін, ата салтын мансұқ еткен мәңгүрт ұрпаққа айналып кетпесе деген ақынның жанайқайы, өз ұлтының тағдырына деген жанашырлығының айғағы емес пе? [4].
Тәрбиесіз берген білім қауіпті, - деген екен әл-Фараби. Технологияның дамып, әлемдік жаһандану үдерісі кезінде білім беру жүйесіне ұлттық инновацияны енгізу керектігін көпшілік мойындап отыр. Қоғамға қызмет ететін болашақ жеткіншектерге сапалы білім мен өнегелі ұлттық тәрбие беру - ұстаздар қауымының басты парызы.
Ұлттық тәрбиені ұлттық сана-сезімі жоғары болашақ маман жастарды тәрбиелеуге негізделген білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде қарауға болады. Ол үшін ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын толық кемелді, ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеуді мақсат етіп алуымыз жөн. Әрине, тәрбие жалаң болмауға тиіс. Жалаң тәрбие қауқарсыз. Кез келген адамды тәрбиелеудің ұлттық негізі болуы керек. Сонда ғана тәрбие шынайылыққа айналады. Тәрбиенің мақсаты - елдік сананы қалыптастырып, ұлттық рух пен ұлттық патриотизмді негіздеу, ұлтсыздықпен күресу болса керек. Сондықтан тәрбиенің жүзеге асуының технологиясы қалай дегенде де ұлтымызға ұстын, болашағымызға тұғыр болатын ұлттық тәрбиеде жатыр деп нық сеніммен айта аламыз [2]. Қазақ-қа, әсіресе бүгінгі жастарға, ұлттық тәрбие беру керек деген идеяны басшылыққа алған Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор С.Пірәлиевтің жобасы ойға қонымды.
Ел Президентiнiң сөйлеген сөзінде: ...Барлық дүние мектептен басталады. Сондықтан әлемдік стандартқа сай жалпы орта білім беретін жүйеге көшіп, педагогтардың кәсіби деңгейі мен жаңа оқулықтар мен біліми технологиялардың сапасын арттыруымыз қажет.., - деп, атай келе Қазақстан - 2030 бағдарламасында: ...Бiздiң жас мемлекетiмiз өсiп-жетiлiп кемелденедi. Бiздiң балаларымыз бен немерелерiмiз онымен бiрге ер жетедi. Олар өз заманының жауапты да жiгерлi, бiлiм өресi биiк, денсаулығы мықты өкiлдерi болмақ. Олар бабаларының игi дәстүрлерiн сақтай отырып, қазiргi заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс iстеуге даяр болады..., - делінген.
Оқу мен тәрбие егіз. Оны бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Тәрбиенің өзі күнделікті сабақтың әрбір кезінде-ақ оқушы бойына сіңе бастайды. Қазіргі кезде ұлттық тәрбиенің көздері - фольклор, ауыз әдебиеті, ұлттық әдебиет, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ұлағатты қағидалар, шешендік сөздер, өнеге өсиеті бар мақал-мәтелдер, туған топырағымызда дүниеге келген ойшыл ғұламаларымыздың еңбектеріндегі тәрбие қағидалары элементтерін бастауыш сыныптарда қазақ тілі, ана тілі, математика, дүниетану, бейнелеу өнері, денешынықтыру сабақтарында кеңінен қолданудың маңызы артып келеді. Мысалы: математика сабағында ақыл-ой қабілетін дамытатын ойындармен, ән-күй сабақтарында түрлі әуендермен, дүниетану сабағында табиғи денелерді қолдануды және хайуанаттар дүниесін елестететін, денешынықтыру сабақтарында ұлттық ойындармен, ал еңбекке баулуда түрлі ою-өрнектермен және т.б. танысады.
Қоғамның белгілі қайраткері, ақын М.Шахановтың: Халықта ең бірінші ұлттық рух болуы керек, - дегенін әр кез есте сақтап, еліміздің жарқын болашағы үшін атсалысуымыз қажет. Ол үшін біз, ұстаздар қауымы, оқушыларға салт-дәстүрлерді жай ғана үйретіп қана қоймай, олардың тәрбиелік түп-тамырын, мәнін, алтын діңгегін түсіндіре білуіміз керек. Ұлттық тәлім-тәрбиенің іргетасын дұрыс қалай білу мұғалімдердің ата-аналармен қосылып жүргізген шараларына байланысты болмақ. Өйткені бірінші ұлттық тәрбиенің ошағы - отбасында, екінші - мектепте болғандықтан, ата-ана мен мектеп, яғни мұғалімдер мен жұртшылық тығыз байланыста болуы шартты нәрсе екені баршамызға аян.
Қазақтың айтулы қоғам қайраткері Мұстафа Шоқай былай дейді: Ұлттық мәдениеттен жұрдай рухта тәрбиеленген ұрпақтан халқымыздың қажеті мен мүддесін жоқтайтын пайдалы азамат шықпайды. Яғни елдің туын көтеріп, тәуелсіздік талаптарын орындау ісіне батыл бетбұрыс жасаған бүгінгі таңда адамзаттық игіліктерді, халқымыздың ғасырлар бойы армандаған мәдени-рухани мұрағаттары мен ұлттық тәлім-тәрбие саласындағы, білім жүйесіндегі ізденістерін көрсету - басты міндетіміз [5].
Ұлы бабамыз Әбу Насыр әл-Фараби: Адамға біліммен қатар, тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың хас жауы, - деген екен. Ұрпақ тәрбиесінде ежелден қалыптасқан халқымыздың жақсы дәстүрлерін оқып үйрену, өнеге тұту, жас ұрпақты ізгілікке баулу үлкен жауапкершілікті талап етеді. Ұлттық тәрбиенің құдыретін қанша айтсақ та, түгесу мүмкін емес. Осындай ұлы тәрбие ізгіліктері бала кезден, бұла кезіңнен бастау алмаса, кейін өте қиынға соғатыны - дәлелдеуді қажет етпейтін ақиқат.
1.2. Қазақтың ғалым-педагогтарының ұлттық тәрбие беру туралы көзқарастары
Қазақ халқының ұлы ағартушы -педагогтары, ойшылдары мен қоғам қайраткерлері А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, Х.Досмұхамедов өз еңбектері арқылы қазақ этнопедагогикасының қалыптасуына теориялық алғышарттар жасады. Олар бүкіл қазақ халқына ұлттық тәрбие беру, ол үшін қазақтың ұлттық мектебін жасау, ол мектептегі ұлттық тәрбиенің мақсаты, міндеттері, мазмұны, әдістері мен құралдары және нәтижесін негіздеді. Сол арқылы олар ХХ ғасырдың басында қазақ халқының болашағын ойлап, оның мектебінің ұлттық болуы, қазақ тілінің тазалығын, мектептегі білім мазмұнының қазақ халқының ұлттық мәнімен, оның ұлттық рухымен бірлікте болуын дәлелдеді.
М.Жұмабаев өзінің Педагогика атты төлтума оқулығында Әрбір ұлттың бала тәрбие қылу туралы ескіден келе жатқан жеке-жеке жолы бар. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс десе, Ж.Аймауытов Тәрбие атты мақаласында тәрбие ғылымын зерттеу қажеттігін Бұл күнге дейін тәрбие ғылымы - кейінгі басқышта жүрген ғылым екенін ескерткен.
Қазақ ұлтынан тұңғыш педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесіне ие болған профессор Т.Тәжібаев өзінің 60-шы жылдардың басында жазған Ауылдағы қазақ балаларының тәрбиесі және Қазақстанның мектептері атты мақаласында Қазақтардың мәдени өмірінде фольклор, музыка, қолданбалы өнер және халықтың тәрбиелік дәстүрлері басты рөл атқарған дей келіп, қазақ балаларының ауылдардағы тәрбиесі халықтық педагогика негізінде жүргізілгенін айтып, қазақ педагогикасының тарихында алғаш рет халықтық педагогика терминін былай ендіріпті: Халықтың сан ғасырлық тәжірибесін, ойы мен мұң-мұқтажын білдіретін мақалдар мен мәтелдерде қазақтың халықтық педагогикасы көп жинақталған.
Қазақ халық педагогикасын зерттеу қажеттігі туралы қазақ ғалымдары арасынан ең алғаш пікір айтқан профессор М.Ғабдуллин еді. Ол өзінің Ата-аналарға тәрбие туралы кеңес атты ғылыми-зерттеу еңбегінде былай деп ой қозғаған: Қазақ халқының өмірінен орын алған тәрбиенің тарихын жан-жақты түрде қарастыру өз алдына зерттелетін мәселе. Біздің мақсатымыз - революцияға дейінгі қазақ арасында жас ұрпақты еңбек пен ерлікке тәрбиелеуде халықтың нені арман еткенін және баланы жастайынан тәрбиелегенде, өсе келе кім болуын көздегенін шолып өту. Мұндай шолудың керек болып отырған себебі, біріншіден, халқымыздың бала тәрбиелеудегі өткен кездегі арман-мақсатымен танысу, екіншіден оларды бүгінгі күннің тілек-міндеттерімен салыстыру еді.
Ғылыми айналымға этнопедагогика терминін тұңғыш рет шуваш ғалымы, профессор Г.Н.Волков екені ХХ ғасырдың 60-жылдары ортасында белгілі болды. Ал, Қазақстанда этнопедагогика терминін тұңғыш рет 1978 жылы профессор Қ.Жарықбаев өзінің Революцияға дейінгі Қазақстанда педагогикалық ой-пікірдің даму тарихынан атты әдістемелік ұсынысында берген еді.
Қазір Қазақстанда қазақ этнопедагогикасы және оның тарихы бойынша педагогика ғылымдары докторы ғылыми дәрежесіне 13 адам ие болды, оның жетеуі -- Әмірғазин К, Балтабаев М, Ералин Қ, Қалиев С, Қожахметова К, Наурызбай Ж, Ұзақбаева С.,- қазақ этнопедагогикасынан; алтауы - Жарықбаев Қ, Ильясова А, Көбесов А, Құнантаева К, Халитова І, Тәнікеев М - қазақ этнопедагогикасы тарихынан қорғаған. Ал, педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесіне қорғалған диссертациялардың саны 89 болды, олардың 60-ы қазақ этнопедагогикасынан, 29-ы қазақ этнопедагогикасының тарихынан қорғалды. Барлығы 102 диссертация болды. Диссертациялық зерттеулер 1920-1970 жылдары 8-ақ, 1971-1990 жылдары 47 жұмыс қорғалғанын көруге болады. Осыдан ұлттық тәрбиеге 70 жылда 23-ақ, ал егемендік алған 10 жылда Қазақстанда 47 диссертация қорғалғаны, кеңестік дәуірде ұлттық тәрбиеге тыйым салынғанының әсері көрініп тұр.
Қазір ұлттық мектеп жасау, онда ұлттық тәрбие беруге ерекше назар аударылып жатқаны, қоғамымыздың болашағы сол тәрбиеге тікелей байланысты екеніне көзіміз жете бастады. Дегенмен, жоғарғы оқу орындарында болашақ мұғалімдерді ұлттық тәрбиеге дайындау проблемасы әлі де болса, ерекше зерттеуді қажет етеді. Қазақ этнопедагогикасынан диссертациялық зерттеулерді ұлттық тәрбиенің түрлері бойынша топтасақ: кәсіби, құқықтық, экономикалық тәрбиелер және салауатты өмір салтына тәрбиелеу проблемалары бойынша бірде-бір зерттеу жұмысы орындалмағаны көрініп тұр.
Сонымен, қазақ этнопедагогикасы және оның тарихынан зерттеу жұмысы соңғы жылдары кең қарқында жүргізілгені, олар ұлттық тәлім-тәрбие берудің көкейкесті проблемаларына арналғанын айтуға болады. Дегенмен, мектеп мұғалімдерін жоғарғы оқу орындары оқытушыларын, болашақ мұғалімдерді ұлттық тәрбие беруге дайындау проблемалары нашар жүргізілуде, өткені оларға жоғарғы оқу орындарында онша көңіл аудармауда. Себебі, жоғарғы педагогикалық оқу орындарында Этнопедагогика кафедрасы ашылмауда, маман ғалым-педагогтар жеткіліксіз. Қазақ этнопедагогикасы және Қазақ этнопедагогикасының тарихы оқу пәндерін ендіруге көп кедергілер жасалуда.Ерекше ескертетін мәселе жоғары педагогтік оқу орындарының педагогика факультеттерінде Этнопедагогика және этнопсихология мамандықтарын ашу, сондай-ақ республиканың білім Академиясы құрамында Этнопедагогика және этнопсихология ғылыми зерттеу институтын ашып, оларда этнопедагог-этнопсихолог мамандығын даярлау қажет деп есептейміз.
Жамбыл педагогтік институттың педагогика кафедрасының жанынан 1992 жылы Қазақ тәлім-тәрбие зетханасын ұйымдастырдық, ал ондағы мақсат - жас ұрпаққа және жастарға ұлттық тәлім-тәрбие берудің мазмұны мен әдістемесін жасау, оған мектеп мұғалімдері мен болашақ мұғалімдерді дайындау болды.
2.1. Ұлы педагогтардың еңбектеріндегі отбасы тәрбиесінің негіздері
Қазақстанда мектепке дейінгі тәрбиенің негізін салған ағартушылардың бірі - Н.Құлжанованың Мектептен бұрынғы тәрбие, Ана мен бала атты еңбектері бала тәрбиесінің мектепке дейінгі кезеңін қамтитын ұлттық негіздегі құнды еңбектер. Мектептен бұрынғы тәрбие атты еңбегіне А.Байтұрсынов алғысөз жазған. Онда: Баланы бастан тәрбиелеу деген - баланы жас басынан дұрыс тәрбиемен өсіру деген сөз. Дұрыс тәрбиемен өскен бала тіршілік ісіне икем, бейнетіне берік болып өспек. Дұрыс тәрбиенің асылы - баланың жанымен, тәнімен керек деп танылған істерді бала табиғатының әуенімен істеу - сол дұрыс тәрбие болады [4] деп, бала тәрбиесі мен дамудың жас ерекшелік кезеңдерінің байланысын, мектепке дейінгі тәрбиенің маңызын аса жоғары бағалаған. А.Байтұрсынов пен Н.Құлжанованың бала тәрбиесі туралы көзқарастарындағы ортақ ой, нақты мақсат - бала тәрбиесін салауатты өмір салтына негіздеп ұйымдастыру. Баланың дамуына негізгі әсер ететін ойын әрекеті екендігіне тоқтала отырып: Баланың ойыны қайсы, жұмысы қайсы, айыруға болмайды. Ойыны да ойын, жұмысы да ойын, бәрін де ойын үстінде, ойын үшін істейді.
Жас балаларға жақсы іс, дұрыс білім үйрету дегенде мектеп балаларына сабақ үйрету үлкендерге іс үйрету сияқты емес, әлгі айтылған сияқты балалар табиғаты тілейтін жолмен үйрету айтылады. Яғни, баланы ойынға үйрету, қатыстыру арқылы ойыны қайсы, үйретуі қайсы екенін балалар айырмастай, сезбестей етіп үйрету деп білу керек [5] деп, А.Байтұрсынов мектепке дейінгі тәрбиенің өзіндік ерекшелігін және жүргізілу тәсілін сөз етеді.
Жалынды публицист, жауынгер ақын, тарихшы, саяси қайраткер Ыбырай мен Ахметті ұстаз тұтқан педагог Міржақып Дулатов Өзінің шығармаларында бала, ана, әйел, ғашықтық, денсаулық туралы отбасына қатысты мәселелерді көтерген. Міржақыптың Шешенің балаларды сүюі өлеңінде балаға деген ана махаббаты, оның шексіз-шетсіз мөлдірлігі сөз болады. Сондай-ақ ол Жастарға, Балдызға, Жесір даулары хақында, Жігіттер, Жігіттерге, Қамар сұлуға, Сұлу қызға, Екі сұлуға, Қобызшы ініме, т.б. өлеңдерінде отбасында жастарды тәрбиелеу, сұлулық, ғашықтық туралы жырлаған. Міржақып Дулатов ұстазы Ахмет Байтұрсынов сияқты отбасындағы тазалық тәрбиесіне де көңіл бөліп, өзінің Қирағат атты оқу құралының Денсаулық жайынан бөлімінде адам ағзасының әрбір мүшесінің аман болуы, салауаттық пен дене саулығын сақтау үшін қажетті гигиеналық шарттарын жүйелеп, оларды сақтау және орындау керектігін ұсынған [52]. Нақтырақ айтсақ, баланың құлағы, мұрны, тынысы, көзі аман болу үшін, жұмыс істегенде салауаттық сақтау үшін, дененің саулығын сақтау үшін бала алдың ала қандай іс-әрекет жасауы, оны орындау тәртібі өте түсінікті тілмен баяндалған. Мысалы, Дененің саулығын сақтау үшін тарауында алдың алу ережелері мынадай:
1. Үйіңе таза ауа көп кірсін, күннің сәулесі (шуағы) көп түссін, саламаттықты сақтау үшін таза ауа, күннің шуағы өте кажет нәрсе.
2. Тұла бойыңды, ең болмағанда, мойныңды, көкірегіңді, арқаңды күнде салқын сумен жуып тұр, көнпісті боласың. Денеңді таза ұста, жұмасына бір рет жылы суға шомылып тұр.
3. Жылы мезгілде бос суға көбірек шомыл.
4. Өзіңді, тамағыңды таза ұста, ішкен, жеген сайын және де ертеңді-кеш аузынды тазалап шайқа. Таза ауада (сыртта) көбірек қимылда (жүр, ойна, жүгір).
5. Денеңді тар киім, белбеумен, түрлі баумен байлап қыспа.
6. Аяқ киіміңнің (етіктің ұлтаны табанына лайық болсын) өкшесі жалпақ, аласа болсын. Биік өкше өте зиянды болады.
7. Өте көп ішіп, жеме. Бұзылған астан, сіңбейтін тамақтан, әсіресе тәттіден қашық бол.
8. Ерте жат, ерте тұр. Оянған сон төсекте тыраңдап жатпа. Оянысымен төсектен тұрып кет.
9. Кешке ұйықтардың алдың да ауыр жұмыс істеп шаршама.
Болдырған кісі дұрыстап ұйықтай алмайды. Ұйқы адамға күш жинап, қуат береді. Қазақ халқының ұлы ақыны М.Жұмабаев ата-ананың әділдігімен, адамгершілік парасаттылығымен тәрбиеленген, ұстаздары А.Байтұрсынов пен М.Дулатовтан дәріс алып, олардан үлгі-өнеге алған ағартушы, әрі педагог болған. Мағжанның Шамам келгенше қазақ жанына қабыстыруға тырыстым деп жазған Педагогика атты тұңғыш ұлттық оқу құралында бала тәрбиелеудегі ата-ананың рөлі туралы ой-пікірлері баршылық. Оқу құралының бірінші бөлімі педагогиканың жалпы мәселелеріне арналған. Мағжанның пікірінше, тәрбие түрі төртке бөлінеді. Олар: дене, жан, ақыл тәрбиесі, сұлулық пен құлық тәрбиесі. Автор олардың бір-бірімен табиғи тамырластығын тәптіштей түсіндіре келіп, былай дейді: Егер де адам баласына осы төрт тәрбие тегіс берілсе, оның тәрбиесі түгел болғаны. Егер де ол ыстық, суық, аштық, жалаңаштық сықылды тұрмыста жиі ұшырайтын күштерді елемейтін мықты берік денелі болса, түзу ойлайтын, дұрыс шешетін, дәл табатын ақылды болса, сұлу сөз, сиқырлы әуен, әдемі түрден ләззат алып, жан толқындырарлық болса, жамандықтан жаны жиреніп, жақсылықты жаны тілеп, тұратын құлықты болса ғана адам баласының дұрыс тәрбие алып, шын адам болғандығы. Балам адам болсын дейтін ата-ана осы төрт тәрбиені дұрыс орындасын... [6] деп, ата-анаға талап қояды. Мағжан өз халқының патриоты ретінде оны халқының, ұрпағының болашағы үнемі толғандырып, тәрбиенің басты міндеттерінің бірі бала бойында ұлттық сезімдерді ерте қалыптастыру оларды халықтың рухани мәдениеті мен, әдет-ғұрпы, салт-дәстүрімен кеңінен қаруландыру қажет деп санайды. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, бұрын қолданылып келе жатқан тақтық жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші сөз жоқ үлгі тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті деп, ата-анаға отбасында балаға ұлттық тәрбие беру қажеттігін ерекше айтып отыр. Баланың мінез-құлқы, табиғатқа қатынасы айналадағы басқа адамдармен қатынасқа түсу арқылы қалыптасатын болғандықтан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Педагогика пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ұлттық тәлім-тәрбие
Ғылыми аппарат
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі: ұлттық тәрбие - қоғамның рухани, мәдени және адамгершілік қарым-қатынастарындағы ең қымбат қазына дейтін болсақ, оқушыларға ұлтымыздың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін үйрету, оны оқушы ойына ұялату арқылы ізгілікке, адамгершілікке, ұлтжандылыққа, өз салт-дәстүрін құрмет тұтуға баулу.
Бүгін де өзгелермен тереземіз теңесіп, өркениетті елдер қатарынан көрініп келе жатқан біз үшін ұлттық дәстүрімізді терең меңгеріп, ұлттық болмысымызды сақтап қалу өте қажет. Халқымыз өз ұрпағын бесікте жаткан кезінен өлең-жыр мен әңгіме, ертегі, тақпақ, санамақ арқылы тәрбиелеп отырған. Бала аяғын жерге нық басқаннан кезден қоршаған ортаның құпиясын ғылыми тұрғыдан сезініп білмесе де, жұлдыздарға, түрлі белгілерге қарап жол тауып, қаршадайынан есту, көру сезімдері шынығып, алыстағыны болжайтын, жоғалғанды табатын ізшіл де, мерген де болған.
Қазақ халқының ұлттық тәлім тәрбиесі мен мәдениеті талай халықтардың өкілдерін таң қалдырғаны тарихи жазбалардан белгілі. Ұлы саяхатшылар мен зерттеушілер қазақтың ежелгі тұрмыс тіршілігі, мәдениеті мен ауыз әдебиеті туралы, ер адамдар мен әйелдердің моральдік этикалық ерекшеліктері туралы, олардың тұрмыстағы, кәсіптегі, отбасындағы, әулеттегі, рудағы әлеуметтік орны туралы, ұлттық наным, сенім, әдет ғұрпы, мінезі, көшпенді өмір сүргеніне қарамастан салты мен дәстүрінің біртұтастығы, біртұтас тілде сөйлеуі, қолөнері мен бейнелеу өнерінің, ауыз әдебиеті және музыка өнерінің жалпы дала мәдениетінің таң қаларлық үлгілері туралы таңдай қаға айтып, баяндайды. Ендеше осындай ұлылықты, халқымыздың бай саралы да саналы дәстүрлерін еліміздің болашағы -өзіміздің алдымызда отырған ұрпағымызға үйрету, ашу, таныту өзекті мәселеін.
Курстық жұмыстың мақсаты: Ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын толық кемелді, ұлтжанды тұлғаны тәр - бие - леу жолдары
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Ұлттық тәрбие - құндылықтарын ашу;
- Қазақтың ғалым-педагогтарының ұлттық тәрбие беру туралы көзқарастарына тоқталу;
- Салт-дәстүрлердің ұлттық тәрбиеде алатын орнын көрсету;
- Ұлттық дәстүрлі тәрбиелеу әдістерін айқындау
Кіріспе
Әлемдік тәжірибеде мойындалған бір ақиқат бар. Ол - ел болудың биік мағыналы ұғым екені. Оның іргетасы - мемлекет, анығырағы ұлттық мемлекет. Әділіне көшсек, тек мемлекет құрған ел ғана әлемдік көшке ілесе алады, өзіндік келбеті бар өркениет жасай алады, өз кезегінде өркениет жасай алған ел ғана басқа өркениетті елдермен терезесі теңесе алады. Олай болса, ел болып тұрға - ны - мызда "туған ұлт", "ұлттық", "ұлтшылдық", "ұлттық идея", "ұлттық мүдде", "ұлттық тәрбие" мәселесі туралы сөз қозғау орынды.
Енді ұлттық биік сананы қалай қалып - тастырамыз, оны жүзеге асырудың жолдары қандай? Қазір барлық елдер мен мемлекеттер біркіндікті жаһандану жағдайында өмір сүруге бейімделу үстінде.
Ұлттық тәрбие туралы идея бүгінгі күн талабы мен өмірлік қажеттіліктен туындап отыр. Қазақ елінің әлемдік кеңістікте өз жолын таңдауы әрбір қазақтың емін-еркін өмір сүруінің кепілі. Ол сөзсіз ұрпақтар қамы деген ұғыммен үндеседі. Ел болу, мемлекет құру сонау түркі заманынан желісі үзілмей келе жатқан ұлттық арман-аңсар. Ел болу - болашаққа ашылған даңғыл жол. Сол болашаққа ашылған даңғыл жолды ұлттық тәрбие арқылы жүруді үйренсек, ешкімнен кем болмайтынымыз анық. Бұдан шығатын қорытынды - ұлттық тәрбие идеясы ата-бабалар алдындағы - қарыз бен өкшебасар ұрпақтың алдындағы - парыз деп түсінуіміз керек. Яғни, парыз бен қарыздың түйісер тұсы осы ұлттық тәрбие деп білеміз. Сондықтан мұнда алдымен мемлекет жасауға ұйытқы болып отырған этнос пен мемле - кеттің мүддесі қатар тұруға тиіс. Өйткені, біз бұдан былайғы кезеңде бүкіл адамзат баласы жасаған өркениет - термен қатар дамуға тиіс мәдениеттің (қазақ мәдениетінің) мүшесі болып саналамыз. Ендеше, адамзат баласының осы уақытқа дейін жасаған озық тәжірибелері мен жетістіктерін қолдан кел - генше түгел игеріп, қажетімізге пайдалануы - мыз керек. Сондай-ақ, ағымдағы уақыттың талабы мен сұранысын қанағаттандырып отыру да ұлттық тәрбиедегі негізгі қағида - ның біріне айналуға тиіс. Бұл үшін қазақ ұлтын қай тұрғыдан да жаңа дәрежеге, жаңа интел - лектуалды сапаға көтеріп алу тиімді.
Бүгінгі қазақ ұлты - бұрынғы көшпенді тұрмысқа бейімделген дала халқы емес. Бүгінгі қазақ ұлты - бұрынғы "қызыл идеологияның" қыспағындағы бодан халық та емес; бүгінгі қазақ ұлты - өркениет орталығы саналатын қала халқына айналып, сапалық жағынан көп ілгеріледі, бүтіндей аграрлық жағдайдан гөрі, индустриялық-инновациялық мемлекет құруға көшіп отыр. Сонымен бірге "Мәңгі ел" ұлттық идеясы - мен қаруланған тәуелсіз халық. Қазіргі кезде әлем жұртшылығы ұлы реформатор, ұлт лидері деп таныған Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тікелей бастама - сымен Үкімет осы бағытта үлкен мемлекет - тік бағдарлама жасап, барлық дең - гейдегі билік өкілдері елдің индустриялық-иннова - циялық даму жолына түсуін қатаң бақы - лауына алып, жіті қадағалап отыр..
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, кез келген мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік гүлденуі мен қауіпсіздігі халық - тың білімі мен интеллектілік ресурстарымен тығыз байланысты. Интеллектуалды ұлт болу деген тар шеңбердегі ұғым емес, оның түпкі иірімінде ұлттық негіз, ұлттық ұстын, ұлттық болмыс жатыр. Ұлттың сапалық құрамын арттыру тек қан тазалығын жақ - сартумен ғана шектелмейді, рух тазалығын тәрбиелеу арқылы да биік мұратқа жетуге болады. Ал, оның түпкі мақсатында инновациялық терең білім алу қажеттілігі мен технологиялар әлемінде қабілеттілік таныту сұранысы менмұндалап тұр. Өкінішке орай, бүгінгі таңда біздің елімізде интеллектуалдық тапшылықты" "дефициті" қай кездегіден де жоғары.
Осы орайда мынадай бір сауалға жауап беру маңызды деп есептеймін. Елдік сананы қалыптастыру үшін неге ұлттық тәрбиені бірінші кезекке қоямыз? Біздің ойымызша, ұлттық тәрбие өзара тығыз байланысты екі бастаудан нәр алуға тиіс. Оның біріншісі, қазақ халқының тарихи тағдыры қа - лып - тастырған мейірім, жарасым, төзім, шапағат, парасат, ізет, бақыт туралы арман-аңсар. Таратып айтсақ, осындай арман-аңсардың мәдениет пен өнерде, салт-дәстүрде, тіл мен ділде, діни сенім-нанымда түрліше көрініс - тері болуы керек. Екіншісі, бүгінгі тарихи кезең аясындағы нақты бастан кешіріп отырған қоғамдық-психологиялық ахуал. Бірінші жағдайға қатысты ойымызды одан әрі өрбітер болсақ, халықтың мәдениеті мен әдебиеті, өнері мен салт-дәстүрі, тілі мен ділі, сенім-на - нымы мен діні дегенде тарихтың сүзгісінен сараланып өткен рухани құндылықтарға басымдық сипат берілуі керек. Мұның өзі қоғамның тарихи, психологиялық даму бағытында екінші мәселенің де оң шешімін табатын жолмен ілгері басуына кепіл бола алар еді.
Әрине, бүгінгі қоғамдық-психологиялық ахуал дегенде осы бағыттағы әлемдік тә - жірибелердің озық үлгілері мен жетістіктері де назардан тыс қалмауға тиіс. Түсінген кісіге қазіргі заман көзімен қарасақ, қоғам түбегейлі өзгерген. Жастардың психология - сы, таным түйсігі мүлдем басқаша. Бүгінгі қоғамдық қатынастар өкшебасар ұрпақты бәрібір өз дегеніне көндіруде. Тіпті ұлттың құрамы да ала-құла. Ұлттың (отбасының) құрамы ала-құла болған соң, тілі де біркелкі емес. Осыған байланысты бүгінгі қазақ от - басының ұлттық тәрбиесі күрделі өзгеріс - терді бастан кешіруде. Мұндай өзгерістерге біз әрқашан дайын болуымыз керек. Ол үшін білім арқылы тәрбиелеудің әлемдік озық үлгілеріне арқа сүйегеннен ұтпасақ, ұтылмайтынымыз анық. Сонда ғана біз бәсекелестікке қабілетті жас ұрпақ тәрбие - леуге қол жеткізе аламыз. Халықаралық деңгейдегі білімнің басты ерекшелігі - күшті нарықтық бәсекеге қажет кадр даярлау болса, оның алғы шарты білім ар - қылы тәрбие берудің ішкі механизмін қалыптас - тыратын жүйе құру деген сөз. Мұны дүние - жүзілік тәлім-тәрбие берудің озық тәжіри - белерін игермей ұлттық тәрбие идеясын толыққанды жүзеге асыра алмаймыз. Бүгінгі тарихи-психологиялық ахуал бізден осыны талап етіп отыр. Онсыз білім де, тәрбие де өз деңгейінде болмайды. Шын мәнінде тәу - елсіздік дегеніміздің өзі ұлттық мәдениеттің сақталуы және халыққа рухани қызмет ету әлеуеті емес пе?! Ол-ол ма, ұлттық бостан - дық үғымының түпкі мазмұн-мағынасы да осыған саяды.
Ұлттық тәрбиенің көздері фольклор, ауыз әдебиеті, ұлттық әдебиет, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ұлағатты қағидалар, шешендік сөздер, өнеге өсиеті бар мақал-мәтелдер, туған топырағымызда дүниеге келген ойшыл ғұламаларымыздың еңбектерін - дегі тәрбие қағидалары болып табылады. Сонымен бірге отбасы тәрбиесінің ұлттық ерекшеліктері, туыстық қарым-қатынас, жеті ата туралы түсінік, перзенттік парыз бен қарыз, ұлттық намыс, ұлттық сана-сезім, ұлттық адамгер - шілік, отансүйгіштік, еңбексүйгіштік қасиет - тері, ізгілік сынды тағы басқа сапалық бел - гілер ұлттық тәрбие - нің негізгі көрінісі болады. Одан басқа жаһандану жағдайын - дағы ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті, толеранттық-төзімділік қасиеттер де ұлттық тәрбие дәріс - терінде кө - рініс табуы тиіс деп ойлаймыз.
І Ұлттық тәрбие - құндылық бастауы
1.1.Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі
Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі - әлемде теңдесі жоқ тәрбие. Жалпы ұлттық деген сөздің астарында елге-жерге, тілімізге, дінімізге деген құрмет жатыр. Ал осы ұлттық тәрбиені бала бойына сіңіруде мектепте атқарылатын жұмыстың орны ерекше. Яғни тәрбие алуды сәби ана құрсағынан бастаса, оны білім теңізінің мектеп атты кемесінде ұлттық құндылықтарымызбен жетілдіру өте маңызды. Балабақша, мектептерге ұлттық тәрбие енгізу арқылы біз ұлтжанды, парасатты ұрпақ өсіретініміз айдан анық. Рухы асқақ, іргесі берік ел боламыз десек, ең бастысы, ұрпақ тәрбиесі мен біліміне сергек қарауымыз қажет. Бұл жөнінде Абай атамыз: Балаға мінез үш алуан адамнан жұғады: бірінші - ата-анасынан, екіншісі - ұстазынан, үшіншісі - құрбысынан, - деген екен. Ұлттық тәрбие атауын алғаш әдеби-педагогикалық оқулықтарға енгiзген М. Жұмабаев болды. Ол педагогиканың ұлттық тәрбиеден бастау алатыны жайлы айтқан. Педагогика атты еңбегінде былай дейді: Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет ететін болғандықтан, әрбір тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті [1].
Ұлттық тәрбие барысында ұлттық сананы қалыптастыру ең маңызды шарттардың бірі десек қателеспейміз. Қазіргі жаһандану кезіндегі Батыс өркениетінен біздің алатынымыз да бар, ысырып тастайтын тұстарымыз да бар. Алатын тұстарымыз қатарына батыстың технологиялық жетістіктерін, экономикалық өндірісті ұйымдастыру тәжірибелері мен ғылыми-техникалық мәдениетін қабылдау сияқтыларды атауымызға болады. Батыстың білімі, ғылымы, техникасы, технологиясы, біздер үшін өте қажет десек те, Батыс өркениетіне шамадан тыс еліктеушілік - жақсылықтың нышаны емес. Батыстың технологиялық жаңалығына ұмтылу, экономикалық өндіріс-ті ұйымдастырудағы жетістіктерін игеру - қажеттілік, ал одан керісінше бүгінгі күнде рухани тапшылыққа айналып отырған ізгілік, кісілік, адамгершілік, бауырмалдық, әдептілік, тәрбиелік мазмұн іздеу - бос әурешілік. Өкінішке орай, Батыс өркениеті бұл тұрғыда ешқандай жетістікке жеткен жоқ, қайта тоқырауға ұшырады. Мысалы, дәстүрлі қазақ қоғамы мәдени құндылықтарды ешуақытта тауар деп қабылдамайды, негізгі ұстанымы бойынша қоғамның шаңырағын шайқалтпай ұстап тұруға тиіс тетік, өмірлік ұстын ретінде қарастырады. Ал Батыс өркениетінде бұл тұрғыдағы ұстаным мүлдем басқа, олар мәдени құндылықтарды тауар ретінде қабылдайды, мақсат - сату (сатылу) және пайда табу. Уақыт қанша аз жұмсалса, сонша пайдасы көп [2]. Қазақ қоғамы қазір қарқынды түрде жүріп жатқан жаһандану үрдісінің ықпалынан өзі қаламаса да, оқшау бола алмайды. Жаһанданудың қауіпті тұсынан арылу үшін, әрбір ұлт, әрбір этнос, әрбір мемлекет өзінің болмысына бейімдеп сіңіре алу керек.
Әрине, жаһанданудан ешкім де құтыла алмайды. Оған тек бейімделу керек, ал бейімделе алмағандар құриды. Бірақ бейімделу дегенді өзгенікін толық қабылдау деп ұқпау керек. Бізге дәл қазіргі заманда батыстың желімен домалай жөнелетін қаңбақ ұрпақ керек емес, пайдасын алып, зиянын бойына дарытпай, дауылына міз бақпай қасқайып қарап тұратын тамыры ұлт рухына терең бойлаған мәуелі бәйтерек керек. Сондықтан біздің міндетіміз - рухы биік ұрпақ тәрбиелеу [3, 5-б.].
Оған қарсы тұру үшін ұлттық тәрбиеге арқа сүйеу керектігін басып айтуға болады. Қазіргі кезеңде әлемнің әр түкпірінде өткір қойыла бастаған ең өзекті жайдың бірі - осы ұлттық тәрбие мәселесі болып отыр. Ұлттық тәрбиенің ең маңызды тұсы - адамды ойлануға үйретуі. Бұлай дегенде әрбір жеке адам ең алдымен өзінің белгілі бір ұлттың мүшесі екенін іштей терең сезініп, санада сілкініс жасауы керек екенін, содан кейін барып жалпыадамзаттық қоғамға лайық орнын белгілеуі қажеттігін сіңіруі болса керек. Бұл жерде негізгі әңгіме арқауы ұлттық тәрбие, ұлттық сана, ұлттық ұстаным, ұлттық мүдде туралы болып отыр. Өйткені біздің төлтума бітімімізді, қайталанбас ұлттық болмысымызды, ұлттық ойлау машығымызды, қала берді ұлттық кейпімізді сақтап қалу бәрінен маңызды. Ол бізге мынау аждаһадай төніп келе жатқан дүлей дүниеде біржола жоғалып кетпеуімізге кепіл болуға тиіс. Қалай десек те ендігі жерде өзіндік "менін" сақтауға ұмтылған жұрт ең алдымен ұлттық тарихи жадын, бірегей ұлттық ойлау машығын, өзіндік дүниетанымын, ана тілі мен ділін, дінін, дәстүрлі мәдениетін аман алып қалу және оны одан әрі дамыту жолында күреске түсетіні анық. Олай болса, осы айтқанымыздың бәрі ұлттық тәрбиеге тікелей байланысты жүзеге асатынын мойындаймыз [2].
Белгілі қазақ ақыны, қоғам қайраткері М. Шахановтың Компьютер басты жарты адамдар поэмасынан қазіргі заманның хал-жағдайын көруімізге болады. Ұлттық рухы, ұлттық ар-намысы, ұлттық сана-сезімі жоқ қазақтарды ақынның компьютер басты жарты адамдарға теңеуі бекер емес. Жүрегінде ұлттық сезімі жоқ, мен - қазақпын деуге, өзінің ана тілінде сөйлеуге, ата салтын құрметтеуге намыстанатын азаматты нағыз адам немесе Абай айтқандай, толық адам деуге бола ма? Оның жансыз компьютерден айырмасы қайсы? Компьютер - ғылым мен техниканың өлшеусіз қуатының арқасында ғана миллиондаған ақпаратты есінде сақтайтын, мыңдаған операцияларды жаңылыспай жүзеге асыратын құлтемір. Компьютерде ұлттық, нәсілдік ерекшелік, сезім де, рух та болмайды. Ол - тек адамның басқаруымен жұмыс істейтін техника ғана. Бүгінгі замандастарымыз ұлтын, Отанын, елін, жерін, тарихын, тілін, ділін, дінін, ата салтын мансұқ еткен мәңгүрт ұрпаққа айналып кетпесе деген ақынның жанайқайы, өз ұлтының тағдырына деген жанашырлығының айғағы емес пе? [4].
Тәрбиесіз берген білім қауіпті, - деген екен әл-Фараби. Технологияның дамып, әлемдік жаһандану үдерісі кезінде білім беру жүйесіне ұлттық инновацияны енгізу керектігін көпшілік мойындап отыр. Қоғамға қызмет ететін болашақ жеткіншектерге сапалы білім мен өнегелі ұлттық тәрбие беру - ұстаздар қауымының басты парызы.
Ұлттық тәрбиені ұлттық сана-сезімі жоғары болашақ маман жастарды тәрбиелеуге негізделген білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде қарауға болады. Ол үшін ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын толық кемелді, ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеуді мақсат етіп алуымыз жөн. Әрине, тәрбие жалаң болмауға тиіс. Жалаң тәрбие қауқарсыз. Кез келген адамды тәрбиелеудің ұлттық негізі болуы керек. Сонда ғана тәрбие шынайылыққа айналады. Тәрбиенің мақсаты - елдік сананы қалыптастырып, ұлттық рух пен ұлттық патриотизмді негіздеу, ұлтсыздықпен күресу болса керек. Сондықтан тәрбиенің жүзеге асуының технологиясы қалай дегенде де ұлтымызға ұстын, болашағымызға тұғыр болатын ұлттық тәрбиеде жатыр деп нық сеніммен айта аламыз [2]. Қазақ-қа, әсіресе бүгінгі жастарға, ұлттық тәрбие беру керек деген идеяны басшылыққа алған Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор С.Пірәлиевтің жобасы ойға қонымды.
Ел Президентiнiң сөйлеген сөзінде: ...Барлық дүние мектептен басталады. Сондықтан әлемдік стандартқа сай жалпы орта білім беретін жүйеге көшіп, педагогтардың кәсіби деңгейі мен жаңа оқулықтар мен біліми технологиялардың сапасын арттыруымыз қажет.., - деп, атай келе Қазақстан - 2030 бағдарламасында: ...Бiздiң жас мемлекетiмiз өсiп-жетiлiп кемелденедi. Бiздiң балаларымыз бен немерелерiмiз онымен бiрге ер жетедi. Олар өз заманының жауапты да жiгерлi, бiлiм өресi биiк, денсаулығы мықты өкiлдерi болмақ. Олар бабаларының игi дәстүрлерiн сақтай отырып, қазiргi заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс iстеуге даяр болады..., - делінген.
Оқу мен тәрбие егіз. Оны бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Тәрбиенің өзі күнделікті сабақтың әрбір кезінде-ақ оқушы бойына сіңе бастайды. Қазіргі кезде ұлттық тәрбиенің көздері - фольклор, ауыз әдебиеті, ұлттық әдебиет, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ұлағатты қағидалар, шешендік сөздер, өнеге өсиеті бар мақал-мәтелдер, туған топырағымызда дүниеге келген ойшыл ғұламаларымыздың еңбектеріндегі тәрбие қағидалары элементтерін бастауыш сыныптарда қазақ тілі, ана тілі, математика, дүниетану, бейнелеу өнері, денешынықтыру сабақтарында кеңінен қолданудың маңызы артып келеді. Мысалы: математика сабағында ақыл-ой қабілетін дамытатын ойындармен, ән-күй сабақтарында түрлі әуендермен, дүниетану сабағында табиғи денелерді қолдануды және хайуанаттар дүниесін елестететін, денешынықтыру сабақтарында ұлттық ойындармен, ал еңбекке баулуда түрлі ою-өрнектермен және т.б. танысады.
Қоғамның белгілі қайраткері, ақын М.Шахановтың: Халықта ең бірінші ұлттық рух болуы керек, - дегенін әр кез есте сақтап, еліміздің жарқын болашағы үшін атсалысуымыз қажет. Ол үшін біз, ұстаздар қауымы, оқушыларға салт-дәстүрлерді жай ғана үйретіп қана қоймай, олардың тәрбиелік түп-тамырын, мәнін, алтын діңгегін түсіндіре білуіміз керек. Ұлттық тәлім-тәрбиенің іргетасын дұрыс қалай білу мұғалімдердің ата-аналармен қосылып жүргізген шараларына байланысты болмақ. Өйткені бірінші ұлттық тәрбиенің ошағы - отбасында, екінші - мектепте болғандықтан, ата-ана мен мектеп, яғни мұғалімдер мен жұртшылық тығыз байланыста болуы шартты нәрсе екені баршамызға аян.
Қазақтың айтулы қоғам қайраткері Мұстафа Шоқай былай дейді: Ұлттық мәдениеттен жұрдай рухта тәрбиеленген ұрпақтан халқымыздың қажеті мен мүддесін жоқтайтын пайдалы азамат шықпайды. Яғни елдің туын көтеріп, тәуелсіздік талаптарын орындау ісіне батыл бетбұрыс жасаған бүгінгі таңда адамзаттық игіліктерді, халқымыздың ғасырлар бойы армандаған мәдени-рухани мұрағаттары мен ұлттық тәлім-тәрбие саласындағы, білім жүйесіндегі ізденістерін көрсету - басты міндетіміз [5].
Ұлы бабамыз Әбу Насыр әл-Фараби: Адамға біліммен қатар, тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың хас жауы, - деген екен. Ұрпақ тәрбиесінде ежелден қалыптасқан халқымыздың жақсы дәстүрлерін оқып үйрену, өнеге тұту, жас ұрпақты ізгілікке баулу үлкен жауапкершілікті талап етеді. Ұлттық тәрбиенің құдыретін қанша айтсақ та, түгесу мүмкін емес. Осындай ұлы тәрбие ізгіліктері бала кезден, бұла кезіңнен бастау алмаса, кейін өте қиынға соғатыны - дәлелдеуді қажет етпейтін ақиқат.
1.2. Қазақтың ғалым-педагогтарының ұлттық тәрбие беру туралы көзқарастары
Қазақ халқының ұлы ағартушы -педагогтары, ойшылдары мен қоғам қайраткерлері А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, Х.Досмұхамедов өз еңбектері арқылы қазақ этнопедагогикасының қалыптасуына теориялық алғышарттар жасады. Олар бүкіл қазақ халқына ұлттық тәрбие беру, ол үшін қазақтың ұлттық мектебін жасау, ол мектептегі ұлттық тәрбиенің мақсаты, міндеттері, мазмұны, әдістері мен құралдары және нәтижесін негіздеді. Сол арқылы олар ХХ ғасырдың басында қазақ халқының болашағын ойлап, оның мектебінің ұлттық болуы, қазақ тілінің тазалығын, мектептегі білім мазмұнының қазақ халқының ұлттық мәнімен, оның ұлттық рухымен бірлікте болуын дәлелдеді.
М.Жұмабаев өзінің Педагогика атты төлтума оқулығында Әрбір ұлттың бала тәрбие қылу туралы ескіден келе жатқан жеке-жеке жолы бар. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс десе, Ж.Аймауытов Тәрбие атты мақаласында тәрбие ғылымын зерттеу қажеттігін Бұл күнге дейін тәрбие ғылымы - кейінгі басқышта жүрген ғылым екенін ескерткен.
Қазақ ұлтынан тұңғыш педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесіне ие болған профессор Т.Тәжібаев өзінің 60-шы жылдардың басында жазған Ауылдағы қазақ балаларының тәрбиесі және Қазақстанның мектептері атты мақаласында Қазақтардың мәдени өмірінде фольклор, музыка, қолданбалы өнер және халықтың тәрбиелік дәстүрлері басты рөл атқарған дей келіп, қазақ балаларының ауылдардағы тәрбиесі халықтық педагогика негізінде жүргізілгенін айтып, қазақ педагогикасының тарихында алғаш рет халықтық педагогика терминін былай ендіріпті: Халықтың сан ғасырлық тәжірибесін, ойы мен мұң-мұқтажын білдіретін мақалдар мен мәтелдерде қазақтың халықтық педагогикасы көп жинақталған.
Қазақ халық педагогикасын зерттеу қажеттігі туралы қазақ ғалымдары арасынан ең алғаш пікір айтқан профессор М.Ғабдуллин еді. Ол өзінің Ата-аналарға тәрбие туралы кеңес атты ғылыми-зерттеу еңбегінде былай деп ой қозғаған: Қазақ халқының өмірінен орын алған тәрбиенің тарихын жан-жақты түрде қарастыру өз алдына зерттелетін мәселе. Біздің мақсатымыз - революцияға дейінгі қазақ арасында жас ұрпақты еңбек пен ерлікке тәрбиелеуде халықтың нені арман еткенін және баланы жастайынан тәрбиелегенде, өсе келе кім болуын көздегенін шолып өту. Мұндай шолудың керек болып отырған себебі, біріншіден, халқымыздың бала тәрбиелеудегі өткен кездегі арман-мақсатымен танысу, екіншіден оларды бүгінгі күннің тілек-міндеттерімен салыстыру еді.
Ғылыми айналымға этнопедагогика терминін тұңғыш рет шуваш ғалымы, профессор Г.Н.Волков екені ХХ ғасырдың 60-жылдары ортасында белгілі болды. Ал, Қазақстанда этнопедагогика терминін тұңғыш рет 1978 жылы профессор Қ.Жарықбаев өзінің Революцияға дейінгі Қазақстанда педагогикалық ой-пікірдің даму тарихынан атты әдістемелік ұсынысында берген еді.
Қазір Қазақстанда қазақ этнопедагогикасы және оның тарихы бойынша педагогика ғылымдары докторы ғылыми дәрежесіне 13 адам ие болды, оның жетеуі -- Әмірғазин К, Балтабаев М, Ералин Қ, Қалиев С, Қожахметова К, Наурызбай Ж, Ұзақбаева С.,- қазақ этнопедагогикасынан; алтауы - Жарықбаев Қ, Ильясова А, Көбесов А, Құнантаева К, Халитова І, Тәнікеев М - қазақ этнопедагогикасы тарихынан қорғаған. Ал, педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесіне қорғалған диссертациялардың саны 89 болды, олардың 60-ы қазақ этнопедагогикасынан, 29-ы қазақ этнопедагогикасының тарихынан қорғалды. Барлығы 102 диссертация болды. Диссертациялық зерттеулер 1920-1970 жылдары 8-ақ, 1971-1990 жылдары 47 жұмыс қорғалғанын көруге болады. Осыдан ұлттық тәрбиеге 70 жылда 23-ақ, ал егемендік алған 10 жылда Қазақстанда 47 диссертация қорғалғаны, кеңестік дәуірде ұлттық тәрбиеге тыйым салынғанының әсері көрініп тұр.
Қазір ұлттық мектеп жасау, онда ұлттық тәрбие беруге ерекше назар аударылып жатқаны, қоғамымыздың болашағы сол тәрбиеге тікелей байланысты екеніне көзіміз жете бастады. Дегенмен, жоғарғы оқу орындарында болашақ мұғалімдерді ұлттық тәрбиеге дайындау проблемасы әлі де болса, ерекше зерттеуді қажет етеді. Қазақ этнопедагогикасынан диссертациялық зерттеулерді ұлттық тәрбиенің түрлері бойынша топтасақ: кәсіби, құқықтық, экономикалық тәрбиелер және салауатты өмір салтына тәрбиелеу проблемалары бойынша бірде-бір зерттеу жұмысы орындалмағаны көрініп тұр.
Сонымен, қазақ этнопедагогикасы және оның тарихынан зерттеу жұмысы соңғы жылдары кең қарқында жүргізілгені, олар ұлттық тәлім-тәрбие берудің көкейкесті проблемаларына арналғанын айтуға болады. Дегенмен, мектеп мұғалімдерін жоғарғы оқу орындары оқытушыларын, болашақ мұғалімдерді ұлттық тәрбие беруге дайындау проблемалары нашар жүргізілуде, өткені оларға жоғарғы оқу орындарында онша көңіл аудармауда. Себебі, жоғарғы педагогикалық оқу орындарында Этнопедагогика кафедрасы ашылмауда, маман ғалым-педагогтар жеткіліксіз. Қазақ этнопедагогикасы және Қазақ этнопедагогикасының тарихы оқу пәндерін ендіруге көп кедергілер жасалуда.Ерекше ескертетін мәселе жоғары педагогтік оқу орындарының педагогика факультеттерінде Этнопедагогика және этнопсихология мамандықтарын ашу, сондай-ақ республиканың білім Академиясы құрамында Этнопедагогика және этнопсихология ғылыми зерттеу институтын ашып, оларда этнопедагог-этнопсихолог мамандығын даярлау қажет деп есептейміз.
Жамбыл педагогтік институттың педагогика кафедрасының жанынан 1992 жылы Қазақ тәлім-тәрбие зетханасын ұйымдастырдық, ал ондағы мақсат - жас ұрпаққа және жастарға ұлттық тәлім-тәрбие берудің мазмұны мен әдістемесін жасау, оған мектеп мұғалімдері мен болашақ мұғалімдерді дайындау болды.
2.1. Ұлы педагогтардың еңбектеріндегі отбасы тәрбиесінің негіздері
Қазақстанда мектепке дейінгі тәрбиенің негізін салған ағартушылардың бірі - Н.Құлжанованың Мектептен бұрынғы тәрбие, Ана мен бала атты еңбектері бала тәрбиесінің мектепке дейінгі кезеңін қамтитын ұлттық негіздегі құнды еңбектер. Мектептен бұрынғы тәрбие атты еңбегіне А.Байтұрсынов алғысөз жазған. Онда: Баланы бастан тәрбиелеу деген - баланы жас басынан дұрыс тәрбиемен өсіру деген сөз. Дұрыс тәрбиемен өскен бала тіршілік ісіне икем, бейнетіне берік болып өспек. Дұрыс тәрбиенің асылы - баланың жанымен, тәнімен керек деп танылған істерді бала табиғатының әуенімен істеу - сол дұрыс тәрбие болады [4] деп, бала тәрбиесі мен дамудың жас ерекшелік кезеңдерінің байланысын, мектепке дейінгі тәрбиенің маңызын аса жоғары бағалаған. А.Байтұрсынов пен Н.Құлжанованың бала тәрбиесі туралы көзқарастарындағы ортақ ой, нақты мақсат - бала тәрбиесін салауатты өмір салтына негіздеп ұйымдастыру. Баланың дамуына негізгі әсер ететін ойын әрекеті екендігіне тоқтала отырып: Баланың ойыны қайсы, жұмысы қайсы, айыруға болмайды. Ойыны да ойын, жұмысы да ойын, бәрін де ойын үстінде, ойын үшін істейді.
Жас балаларға жақсы іс, дұрыс білім үйрету дегенде мектеп балаларына сабақ үйрету үлкендерге іс үйрету сияқты емес, әлгі айтылған сияқты балалар табиғаты тілейтін жолмен үйрету айтылады. Яғни, баланы ойынға үйрету, қатыстыру арқылы ойыны қайсы, үйретуі қайсы екенін балалар айырмастай, сезбестей етіп үйрету деп білу керек [5] деп, А.Байтұрсынов мектепке дейінгі тәрбиенің өзіндік ерекшелігін және жүргізілу тәсілін сөз етеді.
Жалынды публицист, жауынгер ақын, тарихшы, саяси қайраткер Ыбырай мен Ахметті ұстаз тұтқан педагог Міржақып Дулатов Өзінің шығармаларында бала, ана, әйел, ғашықтық, денсаулық туралы отбасына қатысты мәселелерді көтерген. Міржақыптың Шешенің балаларды сүюі өлеңінде балаға деген ана махаббаты, оның шексіз-шетсіз мөлдірлігі сөз болады. Сондай-ақ ол Жастарға, Балдызға, Жесір даулары хақында, Жігіттер, Жігіттерге, Қамар сұлуға, Сұлу қызға, Екі сұлуға, Қобызшы ініме, т.б. өлеңдерінде отбасында жастарды тәрбиелеу, сұлулық, ғашықтық туралы жырлаған. Міржақып Дулатов ұстазы Ахмет Байтұрсынов сияқты отбасындағы тазалық тәрбиесіне де көңіл бөліп, өзінің Қирағат атты оқу құралының Денсаулық жайынан бөлімінде адам ағзасының әрбір мүшесінің аман болуы, салауаттық пен дене саулығын сақтау үшін қажетті гигиеналық шарттарын жүйелеп, оларды сақтау және орындау керектігін ұсынған [52]. Нақтырақ айтсақ, баланың құлағы, мұрны, тынысы, көзі аман болу үшін, жұмыс істегенде салауаттық сақтау үшін, дененің саулығын сақтау үшін бала алдың ала қандай іс-әрекет жасауы, оны орындау тәртібі өте түсінікті тілмен баяндалған. Мысалы, Дененің саулығын сақтау үшін тарауында алдың алу ережелері мынадай:
1. Үйіңе таза ауа көп кірсін, күннің сәулесі (шуағы) көп түссін, саламаттықты сақтау үшін таза ауа, күннің шуағы өте кажет нәрсе.
2. Тұла бойыңды, ең болмағанда, мойныңды, көкірегіңді, арқаңды күнде салқын сумен жуып тұр, көнпісті боласың. Денеңді таза ұста, жұмасына бір рет жылы суға шомылып тұр.
3. Жылы мезгілде бос суға көбірек шомыл.
4. Өзіңді, тамағыңды таза ұста, ішкен, жеген сайын және де ертеңді-кеш аузынды тазалап шайқа. Таза ауада (сыртта) көбірек қимылда (жүр, ойна, жүгір).
5. Денеңді тар киім, белбеумен, түрлі баумен байлап қыспа.
6. Аяқ киіміңнің (етіктің ұлтаны табанына лайық болсын) өкшесі жалпақ, аласа болсын. Биік өкше өте зиянды болады.
7. Өте көп ішіп, жеме. Бұзылған астан, сіңбейтін тамақтан, әсіресе тәттіден қашық бол.
8. Ерте жат, ерте тұр. Оянған сон төсекте тыраңдап жатпа. Оянысымен төсектен тұрып кет.
9. Кешке ұйықтардың алдың да ауыр жұмыс істеп шаршама.
Болдырған кісі дұрыстап ұйықтай алмайды. Ұйқы адамға күш жинап, қуат береді. Қазақ халқының ұлы ақыны М.Жұмабаев ата-ананың әділдігімен, адамгершілік парасаттылығымен тәрбиеленген, ұстаздары А.Байтұрсынов пен М.Дулатовтан дәріс алып, олардан үлгі-өнеге алған ағартушы, әрі педагог болған. Мағжанның Шамам келгенше қазақ жанына қабыстыруға тырыстым деп жазған Педагогика атты тұңғыш ұлттық оқу құралында бала тәрбиелеудегі ата-ананың рөлі туралы ой-пікірлері баршылық. Оқу құралының бірінші бөлімі педагогиканың жалпы мәселелеріне арналған. Мағжанның пікірінше, тәрбие түрі төртке бөлінеді. Олар: дене, жан, ақыл тәрбиесі, сұлулық пен құлық тәрбиесі. Автор олардың бір-бірімен табиғи тамырластығын тәптіштей түсіндіре келіп, былай дейді: Егер де адам баласына осы төрт тәрбие тегіс берілсе, оның тәрбиесі түгел болғаны. Егер де ол ыстық, суық, аштық, жалаңаштық сықылды тұрмыста жиі ұшырайтын күштерді елемейтін мықты берік денелі болса, түзу ойлайтын, дұрыс шешетін, дәл табатын ақылды болса, сұлу сөз, сиқырлы әуен, әдемі түрден ләззат алып, жан толқындырарлық болса, жамандықтан жаны жиреніп, жақсылықты жаны тілеп, тұратын құлықты болса ғана адам баласының дұрыс тәрбие алып, шын адам болғандығы. Балам адам болсын дейтін ата-ана осы төрт тәрбиені дұрыс орындасын... [6] деп, ата-анаға талап қояды. Мағжан өз халқының патриоты ретінде оны халқының, ұрпағының болашағы үнемі толғандырып, тәрбиенің басты міндеттерінің бірі бала бойында ұлттық сезімдерді ерте қалыптастыру оларды халықтың рухани мәдениеті мен, әдет-ғұрпы, салт-дәстүрімен кеңінен қаруландыру қажет деп санайды. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, бұрын қолданылып келе жатқан тақтық жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші сөз жоқ үлгі тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті деп, ата-анаға отбасында балаға ұлттық тәрбие беру қажеттігін ерекше айтып отыр. Баланың мінез-құлқы, табиғатқа қатынасы айналадағы басқа адамдармен қатынасқа түсу арқылы қалыптасатын болғандықтан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz