Сын есімді оқыту барысында ұлт жандылыққа тәрбиелеудің әдіс-тәсілдері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Курстық жұмыс Тақырыбы: Сын есімді оқыту барысында ұлтжандылыққа тәрбиелеудің әдіс-тәсілдері

Оқу бөлімі: Күндізгі

Мамандық: «Негізгі орта білім»

Білімділік: «Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі»

Курс:

Топ:

Орындаған:

Ғылыми жетекшісі:

Кіріспе

Жұмысының өзектілігі: Тіл біліміндегі жетістіктер мен әдістемелік өзгерістер қоғам дамуымен байланысты. Еліміздің егемендік алуы, туған тіліміздің мемлекеттік мәртебеге ие болуы, соның нәтижесінде оның ғылым мен техниканың әр саласына дендеп енуі қазақ тілін зерттеушілер мен ұстаздардың алдына зор міндет қойып отырғаны белгілі. Ана тілімізді әр қырынан зерттеп, табиғатын айқындай түсуге мемлекет тарапынан айтарлықтай көңіл бөлінді. Қазіргі уақытта әлеуметтік сұраныс қазақ тілін оқытып үйретудің қатысымдық жағын күшейту, сөйтіп оны ұлтаралық қатысым құралына айналдыру талабын қойып отыр. Ана тілінің қоғамдағы қатысымдық рөлін күшейту үшін оны оқытудың сапасын көтеру қажет. Бұл қазақ тілін оқытуды жаңаша қырынан қарауды қажет етеді. Сондықтан мектепте қазақ тілін оқытуда жаңа технологияны көптеп және ұтымды қолдану сабақтың сапасын арттырады. Заттың әр түрлі сынын, сапасы мен белгілерін білдіріп, сөз таптарына ұйытқы бола алатын сын есімдер зерттеушілер назарынан тыс қалған емес. Бұл орайда Н. К. Дмитриев, Н. А. Баскаков, Ғ. Мұсабаев, М. Балақаев, Ж. Шәкенов, Р. Әмір, Ә. Төлеуов, Ф. Оразбаева, Г. Мамаева т. б. еңбектерді ерекше атауға болады.

Осы уақытқа дейін қазақ тіл білімінде сын есімдердің сөз табы ретінде алатын орны, шырай категориясы, семантикалық топтары, субстантивтенуі, синтаксистік қызметіне біршама көңіл бөлінді. Тіліміздегі сын есімдердің мағына жағын сөз еткенде оны сапалық және қатыстық сындарға бөледі.

«Білім беру жүйесінің міндеттері: . . . азаматтық пен елжандылыққа, өз Отаны - Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, халық дәстүрін қастерлеуге, . . . әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы мен дәстүрін зерделеу, мемлекеттік тілді меңгеру»- делінген.

Педагогиканың тарихында ұлттық мектеп, ұлттық тәрбие және оған мұғалімдерді дайындау туралы алғаш пікір айтқандар қазақтың ағартушы-педагогтары А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, М. Дулатов, Ж. Аймауытов, Х. Досмұхамедов т. б. болған.

Қазақстанда ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды, тарихи тәжірибелерді, сан ғасырлық мәдени-ұлттық дәстүрлерді ескере отырып, қазіргі білім мазмұнын жаңғырту мұғалімдерге жаңа талаптар қояды.

Қазақ мектептеріне сын есімдерді оқыту барысында ұлтжандылыққа тәрбиелеу − ел болашағының негізі. Оқушыларға білім берумен қатар ұлттық тәрбие беру де бүгінгі күннің басты талабы. Зерттеу тақырыбы бойынша жарық көрген ғылыми еңбектерге, оқу-құралдары мен оқу-әдістемелік құралдарға талдау, сараптау жасау барысында оқушыларға ұлттық тәрбие беру жеткілікті дәрежеде жүзеге аспай жатқандығы байқалады. Осы мәселелердің шешімін табу үшін қазақ тілі сабақтарында сын есімді оқыту барысында оқушылардың бойына ұлтжандылықты қалыптастыруды нысана етіп алдық.

Зерттеу нысанасы. Сын есімді оқыту барысында ұлтжандылыққа тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктерін айқындау, оны оқушыларға меңгерту болып табылады.

Зерттеудің мақсаты. Мектеп оқушыларына сын есімді оқыту барысында ұлтжандылық тәрбие беруді жетілдіру, дамыту.

Сын есімдердің сөз тіркесі синтаксисі тұрғысынан зерттелу тарихына шолу жасау;
Сын есімдердің семантикалық топтарын бере отырып, олардың сөз тіркесінің бағыныңқы, басыңқы сыңарында жұмсалу ерекшеліктерін көрсету;
Қазақтың ағартушы-педагогтарының оқушыларға ұлттық тәрбие беру және оған мұғалімдердің ой-пікірлерін және ғалым-педагогтардың этнопедагогикалық еңбектерін мазмұндық талдау арқылы мұғалімдерді оқушыларға ұлттық тәрбие беруге дайындаудың теориялық негіздерін жасау;

Зерттеудің міндеттері:

- Сын есімнің зерттелу тарихы мен Сын есімнің лингвистикалық негіздеріне тоқталу;

- Сын есімді оқытуда ата дәстүр мен әдептілікті дарыту жолдары;

- Сын есімді оқыту барысында қолданылатын тиімді әдіс-тәсілдерді қарастыру;

- Кешенді жұмыстар жүйесі арқылы сын есімді оқыту барысында оқушыларды ұлтжандылыққа тәрбиелеу жолдарын ұсыну.

Жұмыстың мазмұны

Кіріспе . . .

І тарау

1. 1. Сын есімнің зерттелу тарихы . . .

1. 2. Сын есімнің лингвистикалық негізі . . .

Сын есімді оқытуда ата дәстүр мен әдептілікті дарыту жолдары . . .

ІІ тарау

2. 1. Сын есімді оқыту барысында қолданылатын тиімді әдіс-тәсілдер . . .

2. 2. Кешенді жұмыстар жүйесі арқылы сын есімді оқыту

барысында оқушыларды ұлтжандылыққа тәрбиелеу . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

І тарау

1. 1 Сын есімнің зерттелу тарихы

Бірсыпыра зерттеушілер сөз таптарының шығуын сөйлем мүшелерімен байланыстырады. Мысалы, академик И. И. Мещанинов өзінің «Сөйлем мүшелері мен сөз таптары» (М., 1945) атты еңбегінде былай деді: «Сөйлемде зат есім - бастауыш немесе толықтауыш, сын есім - анықтауыш, үстеулер - пысықтауыш, етістіктер - баяндауыш ретінде жұмсалады. Олай болса, сын есім сөйлем мүшесі болу арқылы бөлініп шықты, жасалынды». Сын есім сөйлем мүшелері қызметінде жұмсалу барысында біртіндеп жасалып қалыптасты. Бұл ойды тіл білімінің өкілдері А. А. Потебня мен В. М. Жирмунскийлер де жан-жақты қарастырған. Мәселен, А. А. Потебня: «Сын есімдер зат есімдерден бөлініп шықты. Зат есімнен сын есімнің бөлініп шығуы дегеніміз зат есімнің атрибутивті мүше (анықтауыш) ретінде қолданылуы» - деп жазды өзінің 1899 жылы шыққан «Из записок по русской грамматике» деген еңбегінде. Көне дәуірде зат есімдер мен сын есімдердің жігі ажырамаған. Мысалы, жас, көк әрі зат есім, әрі сын есім болуы сол көне құбылыстың ізі екенідігін көрсетеді /1, 63/.

«Құдадғу билиг» пен «Һибат-ул хакайиқ» тіліндегі сын есімдер. Ж. Баласағұнның «Құдадғу билиг» («Бақытқа бастайтын білім») дастаны мен А. Йүгінекидің «Һибат-ул хакайиқ» («Ақиқат сыйы») дастандарының көптеген ғалымдар тарапынан зерттеу тарихын жасаған. Аталған ескерткіштерде сын есімдердің шығу тегіне, мағыналық арақатынасына, олардың қалай қолданылатындығына назар аударған. Олардың есептеуі бойынша, екі ескерткіштегі сын есімнің жалпы саны - 284. Бөліп айтсақ «Құдадғу билигте» - 176, «Һибат-ул хакайиқта» - 96 сын есім бар. Екі ескерткішке ортақ сын есімдер сыны - 12. Ортақ сөздердің мағыналарынан алшақтық байқалмайды, қазіргі тілдегі мағыналарымен көпшілігі сәйкес келеді. «Құдадғу билиг» және «Һибат-ул хакайиқ» ескерткіштері тілінің сөздік қоры - жалпы түркі тілдеріне ортақ сөздер. Ескерткіштердегі сын есімдерді қазіргі қазақ тіліндегі баламаларымен салыстырғанда, мағыналық жағынан басым бөлігі болып келеді. Олар сондай-ақ, қазіргі туыстас түркі тілдерінде де осылайша өз мағынасын сақтап қалған /2-11-12/.

Сын есімдердің морфологиялық сипаты. Академик В. В. Виноградов сөз табын морфологияның нысаны, сонымен тығыз байланысты, оған тікелей қатысы бар екендігін айтады. Олай болса, сын есімнің грамматикалық белгілерінің сырын ашпай, сын есімнің өз алдына сөз табы екендігін дәлелдеу мүмкін емес. Сөз таптарын бір-бірінен ажыратуда керекті бір белгі - сөздердің формалық белгісі. Бірақ тіл фактісінде бұл барлық тілдерде бірдей дәрежеде бола бермейді. Қазақ тіліндегі сын есімдердің аффикстерін шолғанда, назар аударатын бір ерекшелік − есім түбірден сын есім жасайтын қосымшалардың қазіргі тілімізде түгелге жақын өнімді тәсіл есебінде сақталуы /3, 10/.

Сын, сапаны білдірудің лексикалық грамматикалық тәсілдерінің қалыптасуы. Сын есімдердің грамматикалық класс ретінде қалыптасуы зат есімдермен байланысты құбылыс. Зат есімдер зат жайлы ұғыммен бірге сын, сапа ұғымдарын да бойына жинаған грамматикалық класс болды. Бүгінгі тіл білімі тұрғысынан синкретикалық ұғым мен қызметтегі бұл зат есімдер сөз, сөйлем құрамында субъективті мен объектіні ғана білдірмей, атрибуттық та мән туғызып, сондай қызмет атқарады. Анықтауыш деп аталатын синтаксистік категория осылай, зат есімдердің сөйлем, сөз құрамындағы қызметінің бір түрі ретінде қалыптасты. Ал анықтауыш қызметінде зат есімдердің қолданылуы, сөйтіп анықтауыш категорияның қалыптасу бір затты екінші зат арқылы ұғынуға негізделді. Екінші сөзбен, заттарды өзара салыстыру жолымен, бір-бірінен айырым белгілері мен салыстырма артық-кемдігін байқау арқылы жүрді. Сонда тіл құрамында алғаш рет сын сапаны білдіргендер зат мағыналы сөздер. Түркі тілдерінің үлкен ерекшелігі − сын, сапа категориясын білдіретін арнаулы морфологиялық тұлғалар жүйесі болмаған, тілдің даму барысында да ондай жүйе қалыптасқан жоқ. Түркі тілдері сөздердің ондай грамматикалық класын басқа жолмен қалыптастырды: есім, етістік туынды түбірлер қолданыстың барысында сын, сапаны білдіретін тобы болып тұрақталды. Сын есімдердің арғы негізі ең алдымен есім синкретизмінен басталды, етістіктің есім тұлғаларымен толықты. Соның барысында сын есім жасайтын біршама аффикцация жүйесі қалыптасты.

Негізгі сын есімдер. Қазақ тілінде, жалпы түркі тілдеріндегі сияқты, байырғы түбір қалпындағы сын есімдер көп емес. Байырғы сын есімдерді салыстыра қарағанда, олардың дамуында екі түрлі ерекшелікті байқауға болады. Біріншіден, кейбір сын есім сөздер әрі тура мәнде (сын есімдік), әрі заттық мән береді. Қазіргі тіліміздегі көк, қара сөздері сондай. Мұндай сөздердің көне дәуір ескерткіштерінде де осындай екі қилы қолданысы бар. Тіл білімнің зат пен оның сын-сипаты жайындағы ұғым бір дейтін тезисі осындай фактілерге негізделеді. Бұл тезис қазіргі тіліміздің фактірлерімен де дәлелденеді. Кейбір сын есімдердің сын есім тобына ауысып отыруы − о бастағы осындай генезистік бірліктің заңды жалғасы.

Түркі тіліндегі сын есімдер мен зат есімдердің бір-бірінен саралануы көне дәуірде болған процесс. Енисей-Орхон жазбаларының тіліндегі сын есімдер соншалық көп болмаса да сараланған, дербестелінгендігі байқалады. Ол тілде бірсыпыра туынды сын есім жасайтын аффикстер де өз алдына жіктелген топ есебінде көзге түседі. Сын есімдер дамуының екінші бір ерекшелігі − байырғы түбірдің мағынасының кеңеюі, жүктеліп саралануы, сөйтіп бір түбірдің бірнеше мағыналық мәндерге ие болуы. Мысалы, көк сөзі. Көне түркі тілінде осы сөз заттың түсі мағынасында екі түрлі мәнерді (синий, голубой, көк түрк) , сонан ара жігі айқын байқалады, бір-бірінен оңай бөлінеді. Бұл ретте етістік түбірден тікелей сын есім жасалуы емес, етістіктен туынды есім, сол туынды есімнен басқа бір аффикс арқылы сын есім жасалуы туралы ғана айтуға болады. Мұнда туынды сын есім үш сатылы жолмен пайда болады: етістік түбір − туынды есім − туынды сын есім.

Күрделі аффикстер. Сын есімдер дамуының қашан да зат есімдерге байланысты болуының тағы бір дәлелі әдетте күрделі аффикстер деп аталады.

Қазіргі тіл нормасы тұрғысынан «байырғы сын есімдер» деп қаралатын сөздердің барлығы бірдей тарихи тұрғыдан тек қана түбір бола бермейді. Тарихи тұрғыдан жіктеуге келмейтін түбір сөздер тілімізде көп емес. Қазіргі грамматика оқулықтарында байырғылар тобына жатқызылып, «негізгі» деп аталатын сын есімдердің едәуір бөлігі не түбір не қосымшаның тарихи кірігіп, жымдасуынан жасалғандығы немесе басқа сөз табынан ауысып сын есімнің мәні мен қызметіне ие болғандығы (адъективация) байқалады. Айталық жатаған, тебеген, сүзеген (сиыр), кебу (отын), ауру (кісі) т. б. сөздер о баста есімше, тұйық етістік болған, қолдану ерекшелігіне байланысты сын есімдер тобына ауысқан /11, 179/.

М. Оразов: «Әр түрлі заттардың түрлі формасын білдіретін сөздерде нақтылы мағына болмауы мүмкін емес» дейді. Сондықтан сын есімдерге заттардың түр-түсін, табиғатын, сыртқы, ішкі қасиетін білдіретін мағыналық түрмен бірге, оған баға беріп айтушының көзқарасын білдіретін реңк те бар. Соған қарамастан, сапалық және қатыстық сын есімдер бір-бірінен ерекшеленеді /12, 3/.

1. 2 Сын есімнің лингвистикалық негізі

Грамматикалық тұрғыдан қарағанда, лексика-семантикалық, грамматикалық жағынан ерекше бөлініп жататын сөз табының бірі − сын есім. Жалпы түркі тілінде, оның ішінде қазақ тілінде, сын есімнің орыс тіліндей морфологиялық көрсеткіші болмауы (жақсы бала, жақсы оқиды) − оның мағынасы мен морфологиялық жағынан ажыратуды қиындата түседі. Мәселен, жоғарыда көрсетілгендей, етістіктің алдында тұрған сын есім (жақсы оқиды) үстеу функциясын атқарып тұрғандай көрінгенімен (орыс тілімен салыстырғанда) оны үстеу деп қарамай, сын есім деп қараймыз. Мұның өзі - сөздің морфологиялық немесе тұлғалық құрылысы (структурасы) тілдің бәрінде бірдей болмай, әр түрлі болатындығын көрсетеді. Сонымен, жақсы бала, жақсы оқиды дегенде, екі жақсы сөзінің лексика-семантикалық, грамматикалық ерекшелігіне қарап, екеуін де сын есімге жатқызатын болсақ, осы сияқты қарт сөзін сөйлем ішінде алып қарасақ, оның да екі түрлі қызметін аңғарамыз: қарт келеді десек, мұнда қарт сөзі − субстантивтену арқылы сындық мағынадан заттық мағынаға ауысып, сөйлемнің бастауышы болып тұрса, үйге қарт кісі келді десек, онда ол сөз − өз мағынасында (қарт - сын есім) қолданылып, сөйлемнің анықтауышы болып тұр. Бірақ мұнан сын есім зат есімнен бөлінбеген категория деп қарауға болмайды. Сын есімнің кейбір жалпылық жақтарын (қайшылықтарын) былай қойғанда, өзіне тән семантикалық, морфологиялық, синтаксистік белгілері − мұны басқа сөз таптарынан (зат есім мен үстеуден) бөліп жатады. Сын есім сөйлем ішінде зат есімдермен тіркесе келіп, оның сынын, қасиетін, түсін көрсетеді. Бұл екі категорияның арасындағы бірлік − ертеден келе жатқан тарихи тіркес арқылы қалыптасқан. Мәселен, үлкен сөзінің соңына үй, кітап не тағы басқа осы сияқты сөздердің бірі тіркесу арқылы ол сөз түсінікті болады. Үлкен деген сын есім мағыналық жағынан жеке тұрғанда тиянақты емес, ол зат есіммен тіркесе келіп, заттың сынын, сапасын, сипатын, көлемін көрсету арқылы оның мағынасын анықтайды.

Егер затты айтпай, тек сынды білдіретін сөздердің өзін айтсақ, ол сапа қай заттікі екені мәлімсіз болатындықтан, оны үй деген сөзбен тіркестірсек, үлкен үй деген ұғым туып, үйдің қандай көлемде екенін анықтау арқылы ойымыз тиянақталады: сезгіш адам, төзімді адам, тапқыр адам, ашық күн, ыстық күн, жаңбырлы күн, әдемі бөлме, жылы бөлме, жарық бөлме /16, 45/.

Сын есімді басқа сөз таптарынан ажырататын өзіне тән мынадай белгілері бар:

1. Қазақ тіліндегі сын есімдер өз мағыналарында септелмейді, оларға көптік, тәуелдік жалғаулары да қосылмайды. Егер бұл қосымшалардың бірі есімге қосылса, онда ол заттанып, субстантивтеніп кетеді. Септік, көптік, тәуелдік категориялары − сын есімге емес зат есімге тән құбылыс.

2. Қазақ тіліндегі сын есім категориясының өзіне тән ерекшелігінің бірі − олардың морфологиялық формаларының шырай жұрнақтарының болуы. Бұл формалар тек сын есімнің жеке өз басына тән.

3. Сын есімнің үшінші бір ерекшелігі − түркі тілдерінде олардың қап-қара, сап-сары тәрізді күшейтпелі формасының болуы. Бұл күшейтпелі форма сөз таптарының ішінен тек сын есімге ғана тән. Сондықтан күшейтпелі үстеме буын сын есімді сөз таптарынан ажырататын белгінің бірі болып есептеледі.

4. Сын есім өзінің семантикасы арқылы да басқа сөз таптарынан ерекшеленеді. Заттың сынын білдіре отырып, сын есім кейде қимылдың сынын көрсететін үстеумен астасып келеді. Бұл жағдайда бұл сөз табының бір ерекшелігі − сын есім үстеу қызметінде жұмсала отырып, өз мағынасын жоймайды, яғни соның өзінде сын есім болып тұрады /17, 67-68/.

Сын есім құрамы және жасалуы. Сын есім, ең алдымен, құрамына қарай негізгі және туынды түбірлі болады. Бұл екеуі − жалаң сын есім түрін құрайды. Әрі қарай бөлшектеуге келмейтін, жұрнақсыз ақ, қара, сары, торы, сұр, тар, кең, жұқа, таза, лас, тік, ұзын, үлкен, кіші, жаңа, көне, жаман, әдемі, сұлу т. б. сөздері − негізгі түбірлі сын есімдер кейбір зат есім және етістіктермен тұлғалас − омоним ретінде келеді. Мәселен, көк зат есім ( көк шықты), көк - сын есім ( көк сия), қара - зат есім ( қара көрінді), қара - сын есім ( қара сия), қара - етістік (маған қара ) . Кейбір грамматикаларда қызыл, жасыл, суық, жыртық, ашық, жабық сөздерін негізгі сын есім деп жүр. Бірақ бұлардың жасалу, қалыптасу этимологиясы оны растамайды. Қыз-у (етістік), қыз-ыл (-ыл - жұрнақ) . Осы сияқты жас - негізгі түбір ( жас-ыл ) туынды түбір, (-ыл - жұрнақ), ашық, жабық болып қалыптасуы − сөздердің бәрі бір заманда емес, әлденеше ғасырлар бойы тілдің грамматикалық құрылысы мен негізгі сөздік қорының бірлігі арқылы туып, қалыптасқандықтан туынды сын есімдер негізгі түбір сияқтанып кеткен /18, 47/.

Сын есім, негізінен, екі түрлі тәсілмен жасалады:

1. Морфологиялық немесе синтетикалық тәсіл.

2. Синтаксистік немесе аналитикалық тәсіл.

Морфологиялық тәсіл арқылы жасалғанда, сөздерге тиісті жұрнақтар жалғанады да, синтаксистік тәсіл арқылы жасалғанда, дара сын есімдер бір-бірімен тіркесе түседі /19, 34/.

Сапалық сын есім . Заттың, нәрсенің, құбылыстың тұрақты қасиеттерін білдіретін сын есім сапалық сын есім болып табылады. Адал достық алтыннан да қымбат. Жақсысы емес, жарасқаны жақсы (орыс мақалдары мен мәтелдері) .

Өмір, өмір, өмір жолы ирелең,

Күнделікті таусылмайды күйбелең (С. М) .

Сапалық сын есімнің өзіне тән, демек, сын есімнің екінші түрі − қатыстық сын есімнен өзгеше ерекшеліктері бар.

Біріншіден, сын есімнің бұл түріне жататын сөздер шырай формасына өзгеріп отыруға, яғни шырай категориясын жасауға бейім: жақсы - жақсырақ - жақсылау - өте жақсы - жап-жақсы; қымбат - қымбатырақ - қымбаттау - өте қымбат т. с. с.

Екіншіден, мұндай сын есім сөздер өзара антонимдік қатынас жасайды: жақсы-жаман, жоғары-төмен, жомарт-сараң, кең-тар т. с. с.

Үшіншіден, бұл тәріздес сын есімнен абстрактылы мағыналы зат есім жасауға болады: жақсы-жақсылық, жаман-жамандық, жоғары-жоғарылық, төмен-төмендік т. с. с.

Әрине, бұл айтылған жай сапалық сын есімге жататын сөздердің барлығына тән қасиет емес, өйткені жоғарылық немесе төмендік деген сөздерді автордың стильдік ерекшелігі ретінде қабылдауға болар еді, дегенмен көпшілігінің осындай -тық, -тік, -дық, -дік, -лық, -лік жұрнақтары арқылы зат есім тудыратынын тілдің фактілері дәлелдеп отыр. Тілдің ұлттық ерекшелігіне байланысты түске қатысты сын есімнің қолданылуы әр түрлі болып келеді. Айталық, түсі бір қарағанда қызыл көрінгенімен, малға байланысты түрлі-түрлі сөздер қолданылуы мүмкін: қызыл сиыр , бірақ жирен ат (жирен сиыр емес) , сондай-ақ аққа байланысты айтар болсақ, ақ сиыр деуге болады (бірақ көк ат), көк сиыр болса, тура сол мағынасында айтылады. Сол сияқты, сапалық сын есімнің лексика-семантикалық сипатта қолданылуы тек малға қатысты емес, әр жағдайда әр түрлі болып отырады. Мәселен, ыстық, суық, салқын сөздері көп жағдайда отқа, ауа райына байланысты, ал алыс, жақын, қысқа (жол), ұзақ (жол) сөздерін қашықтыққа, кеңістікке қатысты жұмсайды. Сондай-ақ ауыр, жеңіл сөздері салмаққа байланысты қолданылса, ащы, тұщы сөздерінің тағамның дәмін байқау үшін қолданылатыны белгілі. Қалай болғанда да, сапалық сын есім болатын сөздер өздерінің лексикалық мағынасы арқылы қасиетті, белгіні, сапаны білдіреді. Қатыстық сын есімнен оның (сапалық сын есімнің) ең басты айырмашылығы ретінде мәселенің осы жағы есте болуы керек /20, 32/.

Қатыстық сын есім. Қатыстық сын есім заттың, нәрсенің қасиетін тікелей емес, басқа заттарға, құбылыстарға, қимыл-әрекеттерге қатынасы арқылы білдіреді.

Күлегештің тісі кіл алтын (орыс мақал-мәтелдері) . Терезені қағады көктем, жаңбырлы саусақтарымен (С. М) . Алдыңғы үйде ештеме жоқ. Төрге кіріп келгенде, көз алдыма қып-қызыл, шұбар болып кетті (С. С) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.