Қылмыстық іс жүргізудегі анықтау өндірісі және оны ұйымдастырудың құқықтық негіздері

Жоспар
Кіріспе

1 Қылмыстық іс жүргізудегі анықтау өндірісі және оны ұйымдастырудың құқықтық негіздері
2 Қазақстан Республикасының Конституциясында анықтау органының қызметі

“Анықтау” сөзі орыстың бұрыннан кең таралған “анықтап білу”, “анықтап білді” деген сөздерінен шыққан, яғни дәлме-дәл анығын білу, бір нәрсенің анығына көз жеткізу.1 Заңи түсінік ретінде бұл сөз құқық берілген мемлекеттік органдар жүзеге асыратын қылмыстық істерді тергеудің ерекше нысанын білдіреді.
Анықтау түсінігі туралы мәселе бойынша ғалымдардың арасында біркелкі көзқарас жоқ. Қылмыстарды ашу мен кінәлі адамды табуға бағытталған әрекеттердің кейінге қалдырылмайтын сипаты анықтаудың негізгі белгісі ретінде М.С. Строговичтің анықтау өндірісі туралы берген анықтамасының негізі етіліп алынған. “Анықтау, - деп жазды М.С. Строгович,— қылмыскерді табу мен қылмысты ашу үшін қылмыстық ізге түсіп, кейінге қалдырылмайтын тергеу әрекеттері жүргізілетін қылмыстық істі тергеудің алғашқы кезеңін атаймыз”2 .
Аталған бағытпен қатар басқа да бағыт белгіленіп, оның қолдаушылары анықтау бұл кез келген емес, белгілі бір мемлекеттік (әкімшілік) органдар қызметінің түрі; анықтауға тән сипат оның жедел-іздестіру және тергеу қызметтерінің үйлесімдігі болып табылады; онымен қоймай, анықтаудың мақсаты тек қылмыстарды ашу ғана емес, сонымен бірге оларды табу, алдын алу және жолын кесу деп есептейді. Мысалы, В.А. Ивановтың пікірінше, анықтау- жедел-іздестіру мен тергеу қызметтерін үйлестіретін және қылмыстардың алдын алуға, жолын кесуге және ашуға, кінәлі адамдарды іздестіру мен әшкерелеуге бағытталған, соған арнайы құқық берілген мемлекеттің әкімшілік органдар қызметі.3 Осы түсінікке сәйкес дерлік мазмұнды Р.М. Готлиб те береді. Ол анықтауды қылмыстарды табу, ашу, алдын алу және жолын кесу мақсатында, прокурордың қадағалауымен, жедел-іздестірушілік және іс жүргізушілік әдістермен жүзеге асырылатын және құқық нормаларымен реттелетін арнайы өкілеттігі бар мемлекеттік органдар қызметі ретінде сипаттайды

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қылмыстық іс жүргізудегі анықтау өндірісі және оны ұйымдастырудың
құқықтық негіздері
“Анықтау” сөзі орыстың бұрыннан кең таралған “анықтап білу”, “анықтап
білді” деген сөздерінен шыққан, яғни дәлме-дәл анығын білу, бір нәрсенің
анығына көз жеткізу.1 Заңи түсінік ретінде бұл сөз құқық берілген
мемлекеттік органдар жүзеге асыратын қылмыстық істерді тергеудің ерекше
нысанын білдіреді.
Анықтау түсінігі туралы мәселе бойынша ғалымдардың арасында біркелкі
көзқарас жоқ. Қылмыстарды ашу мен кінәлі адамды табуға бағытталған
әрекеттердің кейінге қалдырылмайтын сипаты анықтаудың негізгі белгісі
ретінде М.С. Строговичтің анықтау өндірісі туралы берген анықтамасының
негізі етіліп алынған. “Анықтау, - деп жазды М.С. Строгович,— қылмыскерді
табу мен қылмысты ашу үшін қылмыстық ізге түсіп, кейінге қалдырылмайтын
тергеу әрекеттері жүргізілетін қылмыстық істі тергеудің алғашқы кезеңін
атаймыз”2 .
Аталған бағытпен қатар басқа да бағыт белгіленіп, оның қолдаушылары
анықтау бұл кез келген емес, белгілі бір мемлекеттік (әкімшілік) органдар
қызметінің түрі; анықтауға тән сипат оның жедел-іздестіру және тергеу
қызметтерінің үйлесімдігі болып табылады; онымен қоймай, анықтаудың
мақсаты тек қылмыстарды ашу ғана емес, сонымен бірге оларды табу, алдын
алу және жолын кесу деп есептейді. Мысалы, В.А. Ивановтың пікірінше,
анықтау- жедел-іздестіру мен тергеу қызметтерін үйлестіретін және
қылмыстардың алдын алуға, жолын кесуге және ашуға, кінәлі адамдарды
іздестіру мен әшкерелеуге бағытталған, соған арнайы құқық берілген
мемлекеттің әкімшілік органдар қызметі.3 Осы түсінікке сәйкес дерлік
мазмұнды Р.М. Готлиб те береді. Ол анықтауды қылмыстарды табу, ашу, алдын
алу және жолын кесу мақсатында, прокурордың қадағалауымен, жедел-
іздестірушілік және іс жүргізушілік әдістермен жүзеге асырылатын және құқық
нормаларымен реттелетін арнайы өкілеттігі бар мемлекеттік органдар қызметі
ретінде сипаттайды.4
Осы және басқа да анықтаудың белгілерін А. Донцов толығырақ
қарастырған. Оның көзқарасы бойынша, анықтау—қылмыс-тарды ашуды қамтамасыз
ету, жолын кесу және алдын алу міндеттерін қамтиды және осы міндеттерді
орындау бір органдар үшін тікелей олардың белгілеуімен, басқалар үшін
олардың ерекше жағдайларымен шартталады. Сондай-ақ, ол анықтау мемлекеттің
кейбір әкімшілік органдарының қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеуді
табысты жүргізуін қамтамасыз ету, жедел-іздестіру шараларын жүргізу арқылы
алынған хабарлар мен арыздар бойынша қылмыс оқиғасының бар-жоқтығын тексеру
және қылмыстық істі жүргізуге кедергі жасайтын жағдайларды анықтаумен
бітісетін қызмет екендігін айтты.5
Демек, бір авторлар анықтауды тек қылмыстық ізге түсіп, кейінге
қалдыруға болмайтын тергеу әрекеттерін жүргізу деп тұжырымдайды. Бірақ
мұндай көзқарастың салдарынан, қылмыстық істі тергеудің нысаны ретінде
алдын ала тергеу міндетті емес істер бойынша анықтау қалып қойып отыр.
Анықтаудың осы нысанын қалдырып, елемей кетуге болмайды, себебі анықтау
процесінің бүкіл маңызы мен мәнін айқындайтын (істі сотқа жіберу), анық-
таушы мен анықтау органының бастығы дербестіктерінің шегін белгілейтін осы
анықтаудың нысаны болып табылады.
Басқа авторлар анықтау процесі туралы берген анықтамаларында
көбінесе анықтаудың қызметіне қатысты белгілерді емес, оны жүргізетін
органдар мен олардың алдында тұрған мақсаттарын сипаттаған.
Әрине, анықтаудың көрсетілген бұл белгілері оның анықтамасына енгізілуі
мүмкін, бірақ олар анықтау қызметін сипаттайтын белгілерден басым болмауы
қажет. Қылмыстық іс жүргізу заңы анықтау процесін толық жете дәрежеде
сипаттайды. ҚР ҚІЖК-нің 65-бабына сәйкес, анықтау органдарының қызметі
қылмыстың сипатына қарай алдын ала тергеу міндетті істер бойынша анықтау
және алдын ала тергеу міндетті емес істер бойынша анықтау болып бөлінеді.
Анықтау ұғымына толық әрі дұрыс анықтама беру үшін, біздің ойымызша,
тағы келесі ерекшеліктерді ескеру қажет.
Біріншіден, алдын ала тергеу органдары ҚР ҚІЖК-нің 8-бабына сәйкес,
міндеттерді шешуге шақырылған, яғни, ол қылмыстарды тез және толық ашу,
оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа тарту, кінәсіз
адамды негізсіз айыптаудан сақтау; бүкіл өзінің қызметімен қылмыстардың
алдын алуы мен жойылуына, заңдылықтың күшейтілуіне мүмкіндік жасау,
заңдардың бұлжытпай орындалуы рухында азаматтарды тәрбиелеу. Бұл міндеттер
алдын ала тергеу органдары мен анықтау органдары үшін ортақ болып табылады.
Екіншіден, анықтау түсінігі бойынша берген іс жүргізуші-ғалымдардың
анықтамалары, біздің пікірімізше, “анықтау” түсінігін толық және кең түрде
ашып көрсетпейді. Сондықтан да “анықтау” ұғымын оның іс жүргізушілік
белгілеріне сай беру керектігін жөн көріп отырмыз. Олар төмендегідей:
а) анықтау қылмыстық іс жүргізудің құрамдас бөлігі болып табылады және
ол қылмыстық сот ісін жүргізудің міндеттерін шешуге бағытталған;
б) анықтау қылмыстық іс жүргізу заңдылығымен реттеледі;
в) анықтау іс жүргізушілік тәсілдер мен құралдар арқылы жүзеге
асырылады;
г) анықтау іс жүргізу нысандарында жүргізіледі;
д) қылмыстық іске қатысушы тұлғалардың дербес іс жүргізу мәртебесінің
бар екендігін білдіреді;
ж) қылмыстық іс жүргізу субъектілері арасындағы пайда болатын
қылмыстық іс жүргізушілік қатынастармен сипатталады; заңдылықтың сәйкес іс
жүргізушілік кепілдіктері жүйесімен шектеледі.
Жоғарыда аталған белгілер мен ғалымдардың көзқарастарын ескере
отырып, анықтау деп — бұл өкілетті мемлекеттік органдар мен лауазымды
тұлғалардың анықтау түрлерінің біреуі бойынша іс жүргізу заңына сәйкес, іс
жүргізу құралдары мен тәсілдерін қолдану арқылы қылмыстық сот ісін
жүргізудің мақсаттары мен міндеттеріне жетуге, сонымен қатар, қылмыстарды
табу, алдын алуға және жолын кесуге, кінәлі адамдарды іздестіру мен
әшкерелеуге бағытталған алдын ала тергеу нысанын атаймыз.
Анықтау органының қызметі заңмен белгіленген негіздер мен тәртіпте
жүзеге асырылады және құқықтық жағынан реттеледі.
Бұл қызметтің жалпы құқықтық негізі қылмыстық-құқықтық қатынас болып
табылады.
Анықтау қызметін ұйымдастырудың құқықтық негіздерін жалпылама 4 топқа
бөліп қарауға болады:
а) Қазақстан Республикасының Конституциясы, конституциялық заңдары —
қылмыстық іс жүргізу қызметін реттейтін бірден-бір негізгі, басты құқықтық
негіз;
б) ҚІЖК-і — қылмыстық істерді тергеу бойынша мемлекеттік органдар
қызметін тікелей реттейтін нормативтік акт;
в) ведомствалық нормативтік- құқықтық актілер ( Президенттің заң күші
бар жарлықтары, Ішкі істер министрі мен Бас прокурордың нұсқаулары,
бұйрықтары, Жоғарғы Соттың жалпы отырысының қаулылары және т.б.);
г) халықаралық шарттар (ҚР ҚІЖК-нің 2-бабы);
д) іс жүргізу шешімдері [12] анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура,
сот органдары үшін тікелей құқықтық негіздер болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясында анықтау органының қызметі
туралы нақтылы айтылмағанымен, мазмұны мен мәні бойынша кейбір
конституциялық ережелердің анықтау органы қызметін жанама түрде реттейтіні
көрсетілген. ҚІЖК-нің 2-бабына сәйкес, Конституцияның Қазақстан
Республикасының бүкіл аумағында жоғары заң күші бар және конституциялық
заңдар, нормативтік-құқықтық актілер, ҚІЖК-нің нормалары мен
Конституциясының ережелері арасында қайшылық болған жағдайда Конституцияның
ережелері қолданылады. Демек, бүкіл құқықтық негіздер базасы Қазақстан
Республикасының Конституциясынан тірек алып, жазылады екен.
Анықтау органы қызметінің негізгі талаптары, негіздері болып табылатын
іс жүргізу қағидаларының көпшілігі Конституциядан бастау алған.
Анықтау органдары қызметін толық реттейтін заң актісі ҚІЖК-і, ол
анықтау органының бастығы мен анықтаушының, лауа-зымды тұлғалардың
өкілеттігін, оның қызметтерінің міндеттерін, қағидаларын және жеке тергеу
әрекеттерін жүргізудің жалпы шарт-тары мен тәртібін, анықтау органы
бастығы мен анықтаушының құқықтық мәртебесінің шегін анықтайды.
Анықтауды жүргізетін органдар мен тұлғалардың құқықтық мәртебесінің
мәнін ашу үшін, белгілі бір тұлғаның бірдей әрекеттері бойынша қылмыстық іс
жүргізу құқығында түрлі іс жүргізу заңдары қолданылуы мүмкін.
Егер қылмыстық істі тергеу кезінде жаңа қылмыстық іс жүргізу нормасы
енгізілген болса, онда анықтауды жүргізетін орган мен лауазымды тұлға оны
енгізген күннен бастап басшылыққа алу керек. Бұрын жүргізілген тергеу
әрекеттерінің заңды күші жойылмайды.
Ал қылмыстық іс жүргізу заңының кеңістікте қолданылуы бойынша, ол
қылмыс жасалған жерге қарамастан, Қазақстан Республикасының аумағында
қылмыстық сот ісін жүргізу ҚІЖК-не сәйкес жүргізіледі ( ҚІЖК-нің 3-бабы).
Тергеу процесінде анықтау органдары мен анықтауды жүргізетін лауазымды
тұлғалар азаматтық, еңбек және басқа құқық салаларының нормаларын жиі
пайдаланады. Бірақ, көбінесе қылмыстық-құқықтық нормалар қолданылады.
Анықтауды жүргізетін органдар мен лауазымды тұлғалардың іс жүргізу
қызметінде қылмыстық заңдағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.