Каспий теңізі-әлемдегі ең ірі тұйық су қоймасы

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

КІРІСПЕ:

1. КАСПИЙ ТЕҢІЗІ-ӘЛЕМДЕГІ ЕҢ ІРІ ТҰЙЫҚ СУ ҚОЙМАСЫ . . .

1. 1. Каспий теңізінің табиғи су қоймасы . . .

1. 2. Каспий теңізінің географиялық жағдайы . . .

2. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫ . . .

2. 1. Каспий аймағының экологиялық мәселелері мен олардың себептері . . .

2. 2. Қазақстанның минералдық-шикізаттық кешеніндегі кластерлерді құру кезінде экологиялық факторларды ескеру . . .

2. 3. Теңіз қайраңындағы теңіз операциялары және экологиялық тараптарды орындау . . .

3. Каспий теңізінің биоалуандылығы . . .

3. 1. Кәсіпшілік биоресурстар қорларының азаюы . . .

3. 2. Итбалықтар мен бекіре тұқымдас балықтардың жаппай қырылуы . . .

3. 3. Каспий теңізі қайраңында мұнай операцияларын жүргізу . . .

3. 4. Каспий теңізінде экологиялық мәселелерді шешу жолдары . . .

КІРІСПЕ:

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . .

: 32

КІРІСПЕ: 34

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының өзекті экологиялық мәселелерінің бірі - Каспий экологиясы болып табылады. Себебі өнеркәсіптердің дамуы және кен орындардың көбеюі Каспий теңізінің ластануына әкеліп соғып жатыр. Соның ішінде су қоймасына мұнайдың, химиялық заттардың төгілуі, балықтардың қырылуы жатады. Дәл осыған байланысты барлық тірі организмдерге қауіп төндіретін мәселе болғандықтан, қазіргі таңда өзекті экологиялық мәселелердің бірі болып табылады.

Қазіргі кездегі маңызды, өмірлік мәні бар адамзат алдындағы мәселелердің бірі - экология, табиғатты қорғау болып табылады. Экологиялық жағдай табиғи және әлеуметтік стихиялық тоғысуынан туындап зерттеу объектісіне айналуда. Ядролық қару мен химиялық өндіріске толы қазіргі дүниеде бірде-бір мемлекет өз саясатын әлемдік дамудың мүдделерінен тысқары белгілей алмайды. ХХІ ғасырда әлемдік даму жолын адамзаттың құндылықтарына бағынуы тиіс екендігі айқын болып отыр. Жалпы адамзаттық құндылықтардың ортақ мақсаты адамның тіршілігі болса, қазіргі таңда адамның тіршілік орны - табиғи ортадағы өзгерістер тек қана биосфералық мәселе болып қоймай, әлеуметтік мәселеге айналуы белең алып келеді. Каспий теңізінің экологиялық жағдайы соңғы жылдары су деңгейінің көтерілуімен байланысты. Каспий теңізінің көтерілуі оның маңындағы мемлекеттерге көптеген проблемалар туғызып отыр. Оның бастысы - экологиялық жағдайлар.

Курстық жұмыстың мақсаты: Каспий теңізінің қазіргі экологиялық жағдайына талдау жүргізіп, биоалуандылықты және де басты себептерді негізге ала отырып ластаушы көздерді анықтау. Негізгі мәселелердің шешу жолдарын іздеп, сол арқылы ұсыныстар беру.

Міндеттер:

Каспий аймағының экологиялық мәселелері мен олардың себептерін
Каспий теңізіннің негізгі ластаушы көздерін
Кәсіпшілік биоресурстар қорларының азаюын
Каспий теңізі қайраңында мұнай операцияларын жүргізуді
Каспий теңізінде экологиялық мәселелерді шешу жолдарын анықтау.

Үшінші мыңжылдықтың басында экологиялық қауіпсіздік мәселесі ерекше тереңдікке ие болды, оның шешілуі әлемдік қауымдастықпен адамзаттың тірі қалуының маңызды факторы ретінде мойындалады. Экологиялық қауіпсіздік экологиялық тепе-теңдіктің тұрақтылығы, қоршаған ортаға шамадан тыс стихиялық (табиғи) және антропогендік әсер етуінен қоғамның қорғалуының деңгейімен анықталады

Кейінгі жылдарда шамадан тыс тереңдікке бірден-бір табиғи объект болып табылатын Каспий теңізінің экологиялық денсаулығын сақтау мәселесі ие болды. Каспий теңізі - бірегей су айдыны, оның көмірсутекті ресурстары мен биологиялық байлықтарының дүниежүзінде ұқсастықтары жоқ. Каспий әлемдегі ең көне мұнай өндіру бассейні. Сонымен, мысалы, Әзербайжанда, Апшерон түбегінде мұнай өндіру 150 жылдан астам уақыт бұрын басталды.

Теңіздің басты ластаушысы, сөзсіз, мұнай болып табылады. Мұнай ластанулары жасыл-көк және диатомды балдырлармен көрсетілген Каспийдің фитобентосының және фитопланктонының дамуын басым етеді, оттегінің өнімділігін төмендетеді. Ластанудың көбеюі су беті мен атмосфераның арасындағы жылу, газ, ылғал айналымына әсер етеді. Үлкен аудандарда мұнай қабыршықтары таралуының салдарынан булану жылдамдығы бірнеше рет төмендейді. Каспий теңізінің ластануы сирек балықтардың және басқа тірі организмдердің басым бөлігінің жойылуына әкеледі. Мұнайлық ластанудың әсер етуі суда жүзетін құстарда көрнектірек көрінеді. Осетр балықтарының қоры азайып барады.

Мұнайлық ластану әсіресе Каспийдің солтүстігінде теңіздің ауданынан 27, 7% ауданы, судың 6, 2 м орташа тереңдігі кезінде жалпы көлемінен 0, 94 % судың өте төмен деңгейінен қауіпті. Яғни, егер теңіздің әр түрлі бөліктерінде су көлемінің бірлігіне мұнайдың бір тоннасын құйса, онда Солтүстік Каспийде шамамен экожүйеге ластағыштар 100 есеге қатты әсер етеді. Волга мен Оралдың қатты ағысының арқасында солтүстік Каспий, Орталық және Оңтүстік Каспийге қарағанда едәуір өнімді, басты азық қоры, балықтардың, итбалықтардың «балалар бақшасы», құстардың ұя салу орны болып табылады.

Каспий теңізінің табиғи ортасының негізгі ластану көздері өзен ағындысымен (материктік ағыс) шығару және тазартылмаған өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы ағындыларының, қалалар мен жағалаудағы ауылдардың коммуналдық-тұрмыстық ағынды суларының төгінділері; өзен және теңіз кеме қатынасы, каспий кемежайларындағы кемелердің ағынды сулары; құрлық пен теңіз қайраңында мұнай және газ ұңғымаларын пайдалану; теңіз жолымен мұнай тасымалдау, құбырлардағы апаттар; теңіздің түбін тереңдететін жұмыстар кезіндегі екінші рет ластану, мұнай газ және энергия кешендерінің объектілерін жылытумен және тазартылмаған төгінділеріне байланысты Каспийдің ластануы; жер бетіндегі, су және теңіз экожүйелерінің био әр түрлілігінің және іске қосылған механизмдердің жоқтығынан өнімділігінің азаюы; нормативті-құқықтық құжаттардың жетілмегендігі, халықтың жеткіліксіз экологиялық сауаттылығы; мұнай өндіру аудандарында халықтың ауру-сырқаулығының өсуі болып табылады.

Өзен ағысымен Каспийге жыл сайын 40-45 км ³ ағынды сулар келеді, олардың 60% Волга бассейні береді. Ағындардың жаға бойындағы циклондық сипатының болуы себебінен, теңіздің кез келген бөлігінің ластануы шарасыз басқа бөлігінің ластануына әкеледі. Сонымен қатар, теңіздің биологиялық маңызды бөліктері де ластанады

1. КАСПИЙ ТЕҢІЗІ-ӘЛЕМДЕГІ ЕҢ ІРІ ТҰЙЫҚ СУ ҚОЙМАСЫ

1. 1. Каспий теңізінің табиғи су қоймасы

Каспий теңізі - Еуропа мен Азия аралығында орналасқан жер шарындағы ең үлкен тұйық көл. Үлкендігіне қарап, оны теңіз деп атайды. Аты XVI ғасырдың аяғында осы теңіз жағасында қоныстанған Каспи тайпаларына байланысты қалыптасқан. Грузияда Каспи қаласы қазір де бар. Сонымен бірге Гиркан (I ғасыр), Хазар (ІІ-Х ғасыр), Хвалын (Х-ХІІІ ғасыр) және т. б. тарихи атаулары бар. Олар соңғы үш мың жылдағы өмір сүрген халықтардың қойған аттары, бұл әрбір мемлекеттің және оның болашақ дамуына әсер етеді.

Каспий теңізінің қалыптасуы ұзақ геологиялық мерзімде өтті. Осы уақыт ішінде теңіз суы бірде жағалауды басты (трансгрессия), бірде суы кейін қайтып отырды (регрессия) . Плейстоцен кезеңінде (70 млн. жыл бұрын) теңіздің Понто-каспий алабы оңтүсігінде орналасқан Тетис атты үлкен теңізден бөлініп қалды. Понтий кезеңінде (10 млн. жыл бұрын) құрамында қазіргі аумақты алып жатқан Қара және Каспий теңіздері бар Сармат тайпасы бірнеше бөлікке бөлінді. Нәтижесінде оқшау тұйық алапты қамтыған қазіргі Каспий теңізінің нобайы пайда болды. Бұл кезде теңіздің аумағы қазіргіден кіші болған. Орта плиоценнің кейбір кезеңдерінде теңіздің аумағы одан да кіші болған. Ол тек Дербент қазаншұңқырымен ғана шектелген.

Каспий теңізі неоген дәуірінің аяғында жер қыртысының көтерілуінен Қара теңізден бөлінді. Бұл кезді Каспий теңізінің пайда болған уақыты деп есептеуге болады. Каспий теңізінің жалпы ауданы 376 мың км ² . Оның беті теңіз деңгейінен 28 м төмен жатыр. Ең терең жері 1025 м, орташа тереңдігі 180 м. Ірі шығанақтары: Маңғыстау, Қазақ, Қарабұғазкөл, т. б. 50-ге тарта арал бар. Ірі түбектері: Маңғыстау, Апшерон, Аграхан, Красноводск, Шелекен. Ойпатта тегіс жағалау басым. Жағалауында теңіз суының бұрыңғы жоғары тұрған кезеңін дәлелдейтін теңіз террасалары көп. Теңіз солтүстіктен оңтүстікке қарай 1200 км-ге созыла орналасқан. Теңіздің ендірек жері - 435 км, ал енсіз жері - 193 км. Каспий теңізінің жағалау сызығының ұзындығы - 7000 км. Оның суы 5 мемлекеттің жағалауын шайып жатыр. Жағалау сызығының Қазақстан үлесіне - 29% (2340 км), Ресейге - 9%, Әзірбайжанға - 20%, Түрікменстанға - 21%, Иран Ислам Республикасы - 14% тиеді.

Каспийдің шарасы терендігі жөне түпкі бедері жөнінен 3 бөлікке бөлінеді. Құрлықтың қайраңында орналасқан солтүстік бөлігі тайыз (10 - 20 м) . Орта тұсындағы ойпан тереңдігі 788 м. Оңтүстік бөлігі терең ойпаң (1025 м) . Судың беткі қабаты жаз айларында солтүстігінде 24-26°С, оңтүстігінде 27-28°С-қа дейін жылынады. Қыста солтүстігінің тайыз бөлігі қатады, оңтүстігінде судың температурасы 10°С-қа жуық болады. [5]

Каспий теңізіне 130-ға жуық өзендер мен ағынды сулар Құнды. Олардың теңізге қүятын жиынтық ағыны жылына орташа есеппен 300 км ³ . Осы мөлшердің 80%-ы Еділ өзенінің, 5%-ы - Жайықтың үлесіне тиеді. Ағынның 10-11%- ын Батыс жағалаудағы өзендер Терек, Сулак, Самур, Кура және т. б. береді. Қалған 4-5%-ы Иран жағалауы өзендерінен келеді. Шығыс жағалауларда тұрақты ағын сулар жоқ.

Жалпы жер беті суының теңізге келіп құятын ең көп және ең аз жылдық айырмасы жүз жыл ішінде 260 км ³ -ді құрады. Теңіз суы бетіне шақканда өзен ағынының мұндай өзгеруі Каспий теңізінің деңгейін 67 см-ге өзгертеді. Басқаша айтқанда, Каспий теңізінің деңгейінің жыларалық өзгеруі құбылысында өзен ағыны ғана жарты метрді құрайды. Теңізге келіп түсетін атмосфералық жауын-шашын мөлшері тым аз. Ол теңіз деңгейін 1 см-ге ғана көтереді. Каспий теңізінде Қарабұғазкөл шығанағының маңызы зор. Әсіресе, оның суының деңгейі мен тұздылығын сақтауға ықпал етеді. Теңізден келген әрбір км ³ су шығанаққа 13-15 млн. тонна әр түрлі минералды тұздар алып келеді. Қарабұғазкөл теңіздің буландырғышы рөлін атқарады.

Каспийде жануарлардың 2000-ға жуық түрі (оның ішінде омыртқасыздар - 1069, омыртқалылар - 415, паразит жануарлар - 325) тіршілік етеді. Теңіз фаунасының негізін эндемик жануарлар (шаянтәрізділердің 60%-ы, моллюскілердің 80%-ы, балықтардың 50%-ы) құрайды. Каспий теңізінің балық қоры 2, 9 млн. т. болса, оның 40%-ы Солтүстік Каспий бөлігінің үлесіне тиеді. Бекіре тәрізділердің дүниежүзілік өнімінің 90%-ы осында ауланады. Соңғы кезде балықтардың уылдырығын шашатын жерлеріне кедергі келтіретін өзендерге салынған бөгеттер судың радиациялық және химиялық жолмен ластануы браконерлік етек алуы бекіренің қорын азайтуда.

Каспий теңізінің тұздылығы Еділ мен Жайық өзендері сағасына жайдын маңында 0, 1-0, 3%, оңтүстік-шығыста 13%-ға дейін көтеріледі. Теңізде желдің, өзен суының және жағалау сызығының әсерінен циклондық айналма ағыс пайда болады. Каспий теңізінің деңгейі маусымдық, бір жылдан екінші жылға және ғасырлық мерзімде ауытқып тұрады. Геоморфологиялық зерттеулер бойынша Каспий теңізінің деңгейінің ауытқуы уақыт өткен сайын кеми берген: плейстоценде (соңғы 700 -500 мың жыл ішінде) теңіз деңгейінің ауытқуы 100 м, голоценде (соңғы 10 мың жылда) 15 м-ге (-20 м-ден - 35 м-ге дейін), соңғы 2 мың жыл ішінде 12 м-ге, ал инструментальді бақылаудан бастап (1830 жылдан қазіргі уақытқа дейін) 4 м-ге ауытқып отырған. Теңіз деңгейінің көтеріліп, немесе төмен түсіп отыруының себептері туралы көптеген болжамдар бар. Олардың негізгілері: ғаламдық геологиялық құбылыстар және теңіздің аймақтық ерек-шеліктері. Каспий теңізіне ерте неогенде тектоникалық қозғалыстар мен тау пайда болу процесі өсер етсе, жоғары плиоценде тектоникалық жөне климаттық факторлар әсер еткен. Ал қазіргі кезеңде Каспий теңізінің деңгейінің өзгеруіне климаттық және антропогендік факторлар әсер етеді. Соңғы кездегі ең жоғарғы деңгей (+22, 5 м) 19 ғ-дың басында, ең төмен деңгейі (-29, 0 м) 1977 ж. байқалған, 1978 жылдан (20 ғ-дың соңына карай) теңіз деңгейі 2 - 2, 7 метрге көтерілді. Теңіз айдыны кей жерлерде 100 км-ге дейін кеңіп, көптеген мұнай өндірісі нысандарын, шабындықтарды, жайылымдарды, жолдарды су басты. [6]

1. 2. Каспий теңізінің географиялық жағдайы

Каспий теңізінің қазаншұңқыры рельефтің ерекшеліктері жөнінен табиғи түрде үш бөлікке бөлінген: Солтүстік, Орта және Оңтүстік Каспий.

Солтүстік Каспийдің рельефі біркелкі емес, әсіресе саға алды кемірінде байқалады. Тереңдік оңтүстік бағытқа қарай арта түседі. Қоршаған аудандағы тереңдігі 6 метр-ден аспай тұра, Жайықтың сағасынан оңтүстік батысқа қарай көлбеу созылып жатқын Орал жүйегінің тереңдігі 9-11 метр құрайды.

Каспий теңізіндегі шөгінді түзілісі өте күрделі жағдайларда жүреді. Теңіздің солтүстік бөлігінде теңіз шөгінділерінің басым кездесетін түрі ірі алеврит болып табылады. Бұл жерде негізінен терригендік тектігі ірі тасты шөгінділер: құм мен балшық құм. Бұл Солтүстік Каспийдің гидрологиялық режимімен: жел ағындарымен, таяз жерлердегі толқулармен және теңіз түбінің шамалы еңіс жерлерімен түсіндіріледі.

Солтүстік Каспийдің орталық бөлігі басым түрде биогендік аккумуляция саласы болып табылады. Мұнда Еділ суларымен биогендік заттардың шығарылуы ағзалардың тіршілік қызметіне қолайлы жағдайлар туғызады.

Каспий теңізінің климаты оның географиялық орналасуымен, атмосферасымен, циркуляциясымен іргелес құрлықтың рельефімен және теңіз суларының жылу әсерімен айқындалады. Мұның барлығы теңіздің түрлі бөліктеріндегі климаттық жағдайлардағы айырмашылықтарға себепші болады. Солтүстік және шығыс жағалаулар төмен орналасқан, олар солтүстік пен шығыстан ауа массаларының еркін келуі үшін қолайлы, бұл өз кезегінде теңіздің іргелес аудандары климатының континенталдығына себеп болады.

Каспий теңізінің жел режимі атмосфераның негізгі орталықтарының әсерімен айқындалады. Көпжылдық деректерге сәйкес Солтүстік Каспийде жел шығыс және батыс жақтардан бағыт алады. Теңіздің солтүстік бөлігі бетінде суық жартыжылдықта шығыстан сирек желдер басым келеді (50-70%) . Жылы кезде солтүстік-батыс бағыттардағы желдің қайталануы арта түседі. Кез келген румбтағы желдің орташа жылдамдығы шамамен 4 баллды құрайды.

Ауа температурасының абсолюттік мәндері мен өзгерістері бүкіл акватория бойынша біркелкі емес. Алайда барлығында да шілде - ең жылы ай. Қаңтар - ең суық ай. Бүкіл теңіздің ортақ ерекшелігі жаз кезіндегі жоғары температуралар: теңіздің шығысында 28-32 ^○ және батысында 27-30 ^○ .

Теңіздің солтүстік бөлігінің климаты континенталдық. Қаңтар-ақпанда ауаның орташа айлық температурасы оңтүстік батыстан солтүстік шығысқа қарай Чечень аралынан 1 ^○ -тан, Атырауда 10 ^○ -қа дейін төмендейді.

Ауаның ылғалдығы, жайын-шашын. Бүкіл теңіз үстіндегі жауын-шашынның жылдық сомасы орташа алғанда 200 мм шамасын құрайды. Оңтүстік және оңтүстік-батыс жағалауда жауын-шашынның елеулі мөлшері түседі де, Ленкорань-Сефид-руд учаскесінде 1000 мм астам болады. Бүкіл теңіздегі ең ылғал орын Пехлеви болып табылады (1543 мм) .

Теңіздің солтүстік бөлігінде жауын-шашын маусымдар бойынша тең бөлінген дерлік. Оңтүстікке жылжуына қарай жауын-шашынның маусымдық түсуі неғұрлым анық байқалады. 1928-1978 жж. аралығында су деңгейі 3, 2 м төмендегені анықталған. 1996-1998 жж. теңіз деңгейі қайтадан төмендеп, ол көрсеткіш 0, 35 см құраған. Су деңгейі ауытқуға бейім, 2015 жылғы мәліметтерге сәйкес 27, 16 метр теңіз деңгейінен төмен болды.

Каспий деңгейіндегі көпжылдық тербелістер басты түрде климаттық факторлармен айқындалады, олар циклдық сипатта болып келеді (IV тарауды қар. ) .

Каспий теңізіндегі ағыстар су тығыздығының бөлінісімен, түптің конфигурациясымен, деңгейдегі тербелістермен және т. с. с. байланысты. Г. В. Ржеплинскийдің пікірінше (1955) жел ағыстары үстіңгі қабатты қамтиды, ал Солтүстік Каспийде судың бүкіл қабатын алады. 3 баллға дейінгі күштегі жел анық ағысты болдырмайды. 40% жағдайларда ол болмайды немесе қарсы жаққа бағытталған болады. Неғұрлым күшті желдер тұрғанда ағыстар бағытының жылдамдыққа тәуелділігі арта түседі, Н. С. Линейжиннің, А. И. Фельзенбаумның (1955) деректеріне сәйкес, Солтүстік Каспийде ағыстар жел бойынша бағытталған. Жазда Солтүстік Каспийге ағыстардың антициклондық схемасы жақсы үйлеседі. Қыста теңіздің бұл бөлігі мұз құрсанып жатады. Гомтермия басталып, судың теріс температурасы бекиді, ол тұздылыққа тәуелді болып келеді.

Каспий теңізі тұздылығының өзгеруі гидрометеорологиямен, су теңгерімімен және ондағы тұз түзуші құрауыштардың салыстырмалы құрымымен тығыз байланысты. Теңіздің тұз теңгерімін есептеу нәтижелері Каспийдің 1960 жылдағы орташа тұздылығы тұрақты 12, 82-12, 86% деңгейінде қалып келе жатқандығын көрсетті.

Соңғы жылдары Солтүстік Каспийдегі тұздылық орташа алғанда 0, 3%-ға төмендеді, ал теңіздің басқа бөліктерінде оның төмендеуі 0, 1%-дан аспайды. [7]

2. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫ

2. 1. Каспий аймағының экологиялық мәселелері мен олардың себептері

Қазақстанда кедейшілік пен халықтың ең төмен тұрмыс дәрежесіне қатысты мәселелермен қатар, тез шешімін табуды қажет ететін экологиялық мәселелер де бар. Қазақстан жеріндегі ядролық сынақ полигондарының, сондай-ақ кеңестік замандағы ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп дамуының зардабынан республика аса күрделі экологиялық проблемаларды күні бүгін де басынан кешуде. Жекешелендірілген шикі өнім мен мұнай компанияларының бүгінгі иелері көпшілікке түсінікті, дәлелді себептерге байланысты осы кәсіпорындардың мемлекет меншігінде болған кезінде келтірген экологиялық залалдары үшін жауапты өз мойындарына алудан бас тартып келеді. Мұнай-газды игеруге байланысты қоршаған ортаға келтірілген зиянды бағалауға қатысты ешқандай да зерттеу жүргізілген жоқ. Ресейді бір ғалымы қоршаған ортаның ластануынан түсетін зиян ЖІӨ-нің шамамен 10-15%-ын құрайтының есептеп шығарыпты.

Су мен ауаның ластануы, сондай-ақ орманның жаппай от алуы Қазақстан халқының тыныс-тіршілігіне кері әсерін тигізсе, су тапшылығы ауыл шаруашылығы саласын дамытуға кедергі келтіруде. Қазақстан қалаларының өндіріс қалдықтарымен ластануы адамдардың денсаулығы мен қоршаған ортаға қатер төндіруде. Орманды заңсыз от алдыру мен жерді құрғақшылыққа ұшырату фактілері де орын алып отыр. Каспий теңізі деңгейінің көтерілуі су тасқыны қатерін тұғызса, теңіздің мұнаймен ластануы теңіз тіршілігіне қауіп төндіруде. Бағалауға жүгінсен, Қазақстан Тәуелсіздікке ие болғанға дейінгі, сондай-ақ Тәуелсіздікке ие болғаннан кейінгі кезеңде 36 млн. баррель мұнай төгілуінің салдарынан шамамен 20 млн. акр жер ластанған.

Мұнай кең орындарының игерілуінен елдегі экологиялық мәселенің одан әрі ұшығуы көпшілік қауымның талқысына айналып, алаңдатушылық туғызуда. 2000 жылы Каспий теңізінде 3 итбалықтың кенеттен қырылуы қалың жұртшылықтың мұнай өндірудің қауіпсіздігіне қатысты алаңдатушылығын күшейтті. Дүниежүзілік банктің Каспий экологиялық бағдарламасы итбалық өлімі «ит отбасынан» болды деген тұжырым жасаса да, экологтар оған мүлде сене қойған жоқ. Ресей биологтары итбалық өлімін, сондай-ақ бірнеше тонна шабақ балықтардың қырылуын кен орнындағы төгілген күкірт сульфиді кесірінен болды деп түсіндірді. Ғалымдар қырылған балықтардың денесі мен итбалықтардың бұлшықеттерінен ауыр металдар құрамасының бар екенін анықтады.

Жергілікті биологтар, сондай-ақ кен орындарын игеруде пайдаланылатын қүрал-жабдықтардың су жаңа екеніне әрі BAT (Best Available Technology) стандарттарын сай екеніне күдік келтіріп отыр. Қазақстандағы мұнай компанияларының қызметіне қатысты ақпараттардың аздығы дұрыс баға беруді қиындата түсуде.

Мұнай өндіруден алынатын ілеспе өнімдердің пайдаланылуы да қатты алаңдатушылық туғызуда. Қазіргі кезде теңіз кен орнындағы күкірттің қоры 6 млн. тоннадан асып, күн сайын 4 мың тоннаға арта түсуде. Теңіз кен орнында өнім өндіру өзінің ең жоғары деңгейіне жеткенде, күкірттің бөлініп шығуы күн сайын 10 мың тоннаға жететін болмақ. Әлемдік рыноктардағы күкіртке деген сұрыныс толық болмағандықтан, шетелдерге оны шамалы ғана мөлшерде сатуға мүмкіндік бар. Негізінен Қытайдың тыңайтқыш рыноктары үшін азғантай ғана көлемін қауыз (хлопья) түрінде өңдеуге болады, бірақ ол пайда әкелмейтін іс. Күкірт газын жер қабаттарына қайта айдауға да болар еді, бірақ мұндай технология әлі қолданылмай отыр. Теңіз кен орнын өндіретін Теңіз-Шевройл бірлескен кәсіпорны күкіртті Маңғыстау облысындағы уран ашық кенішінде жинақтап жатыр.

Қазіргі кезде күкірт дала желі мен табиғат апаттарының қатеріне ұшырап, ашық блоктарда сақталады. Жергілікті билік күкіртті ілеспе өнім емес, өндірістің қалдықтары ретінде қоршаған ортаға қауіп төндіретін залал көзі деп қарап, кәсіпорынға 71 млн. доллар мөлшерінде айыппұл салғанды және де бұл айыппұл Теңіз кен орны өнімнің келешектегі өсімін қаржыландыру жөнінде Қазақстан мен Теңіз-Шевройл келіссөздер жүргізіп жатқан кезде салынып, кейіннен Қазақстанның Жоғары Соты оның мөлшерін 7 млн. долларға дейін түсірді. Әр адамдар бұл жайтты салық түсімдеріндегі залалдың орнын толтыруға жасалған әрекет деп білді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.