Химиялық байланыстар

Кіріспе
Жасуша метаболизмі химиялық заттардың əсер ету нəтижесінде бұзылуымүмкін.Гомондармен жəне басқа да реттеулердің жүйелерге жауап бере
отырып,химиялық заттар басқарылмайтын өзгеріске алып келеді,генетикалық
кодты өзгертеді.
Мысалы,көміртегінің тотықсызданып еру реакциясының бұзылуы,токсикалық (улы) металдан болатын,əсіресе мыс пен мышьяк
қосындысы;пента хлорфенал (ПХФ),триэтил – қорғасын,триэтилцинк жəне 2,4– динитрофенол.Фосфорланып тотығу реакциясы стадиясында демалудың
химиялық үрдісінің тізбегін бұзады;хлорорганикалық пестицидтер мен
полихлорланған бифенилдер (ПХБФ) қалқанша безінің жұмысының бұзылуына əкеліп соғады.
Мутагенді жəне канцероегнді əсер ету.
ДДТ,ПХБФ жəне полиароматикалық көмірсутектер (ПАУ) сияқты заттар
потенциалды түрде мутагенді (ағзаның тұқым құалаушылық қасиеттерінің
өзгеруіне ДНҚ бұзылу есебінен алып келеді) жəне канцерогенді жаңа ұрпақтың жақсы жəне жаман сапаларының дамуы əсер етуге ие.Бұлардың адамға жəне жануарларға зиянды əсері ауадағы жəне тамақ азық түліктерінде кездесетін осындай заттармен ұзақ байланыста болған кезеде шығады.Мəлімет бойынша,жануарларға жасалған тəжірибе негізінде алынған,канцерогенді əсер екі сатылы механизм нəтижесінде пайда болады:
а) Гонадотропты эффект еркектер даралығындағы сперматогенез бен
əйелдердің овогенезге əсер етуде пайда болады,соның арқасында биологиялық
объектінің функцияларының репродуктивтілігінің бұзылуынан пайда болады.
б) Эмбриотопты эффект ұрықтың дамуындағы бұзылуында – ұрықтың
өлуінде,немесе оның өлшемінің жəне массасының төмендеуінде тұрақты
матаның дифференцировкада көрінеді.
д) Аллергенді эффект – терінің ыдырауы,демінің бұзылуы жəне т.б. түрде
байқалатын эффект.

Пайдаланылған әдебиеттер
1. Асқарова К.Г.Экология негіздері Алматы.2010жыл.
2. Алексеенко В.А. Экологическая химия Логос 2000 жыл.
3. Панин М.С. «Экотоксикология» Семей 2008 жыл.
4. Панин М.С. «Химическая экология» Семипалатинск 2002 жыл.
5. Бокрис М.А. «Химия окружающей среды» Москва 1978 жыл.
6. Интернет желісі:http://mylektsii.ru.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
a. Химиялық байланыстардың мутагенді әсері
b. Химиялық байланыстардың концерогенді әсері
c. Химиялық қосылыстардың гонадотропты әсері
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Жасуша метаболизмі химиялық заттардың əсер ету нəтижесінде бұзылуымүмкін.Гомондармен жəне басқа да реттеулердің жүйелерге жауап бере
отырып,химиялық заттар басқарылмайтын өзгеріске алып келеді,генетикалық
кодты өзгертеді.
Мысалы,көміртегінің тотықсызданып еру реакциясының бұзылуы,токсикалық (улы) металдан болатын,əсіресе мыс пен мышьяк
қосындысы;пента хлорфенал (ПХФ),триэтил - қорғасын,триэтилцинк жəне 2,4 - динитрофенол.Фосфорланып тотығу реакциясы стадиясында демалудың
химиялық үрдісінің тізбегін бұзады;хлорорганикалық пестицидтер мен
полихлорланған бифенилдер (ПХБФ) қалқанша безінің жұмысының бұзылуына əкеліп соғады.
Мутагенді жəне канцероегнді əсер ету.
ДДТ,ПХБФ жəне полиароматикалық көмірсутектер (ПАУ) сияқты заттар
потенциалды түрде мутагенді (ағзаның тұқым құалаушылық қасиеттерінің
өзгеруіне ДНҚ бұзылу есебінен алып келеді) жəне канцерогенді жаңа ұрпақтың жақсы жəне жаман сапаларының дамуы əсер етуге ие.Бұлардың адамға жəне жануарларға зиянды əсері ауадағы жəне тамақ азық түліктерінде кездесетін осындай заттармен ұзақ байланыста болған кезеде шығады.Мəлімет бойынша,жануарларға жасалған тəжірибе негізінде алынған,канцерогенді əсер екі сатылы механизм нəтижесінде пайда болады:
а) Гонадотропты эффект еркектер даралығындағы сперматогенез бен
əйелдердің овогенезге əсер етуде пайда болады,соның арқасында биологиялық
объектінің функцияларының репродуктивтілігінің бұзылуынан пайда болады.
б) Эмбриотопты эффект ұрықтың дамуындағы бұзылуында - ұрықтың
өлуінде,немесе оның өлшемінің жəне массасының төмендеуінде тұрақты
матаның дифференцировкада көрінеді.
д) Аллергенді эффект - терінің ыдырауы,демінің бұзылуы жəне т.б. түрде
байқалатын эффект.

Негізгі бөлім
Химиялық байланыстардың мутагенді әсері.
Химиялық заттардың мутагенді әсері ретінде ұрпақтан-ұрпаққа берілетін, ағзаның тұқым қаулаушылық қасиеттерінің өзгерісін айтуға болады.
Химиялық заттардың әсерінен болатын мутациялы процесті үлкен екі топқа бөледі: ұрық жасушаларындағы мутагенез және сомалық жасушалардағы мутагенез. Химиялық заттардың әсерінен болатын мутация тұқым қуалаушылық құрылымның барлық үш деңгейінде де туындауы мүмкін: генном, хромосомном және геномном.Ұрық жасушаларындағы мутация нәтижесінде түрлі даму днңгейлерінде зигота, эмбриондардың қырылуы жүреді немесе мутация ұрпақтан-ұрпаққа жалғаса береді. Сомалық жасушадағы мутациялар генетикалық гомеостаздың бұзылуына әкеледі.Қазіргі таңда көптеген химиялық заттар үшін мутагенді әрекеттер анықталған. Бұләрекеттергемысалы, хлоропрен, винилхлорид, этилен қышқылы, диметилфталатиеболады. Химиялықзаттардыңмутагендіактивтілі гітәжірибедетүрлібиологиялықобьекті лерде: вирустар мен фагтарда, жануарларда, ұлпакультурасында, лимфоциттердезерттеледі. Келтірілгенбиологиялықобьектілерден мәлімболғандай, индикаторлы организм жасушаларындатуындайтын мутация кейжағдайлардасүтқоректілердіңмутац ияларыменұқсаскеледі. Химиялықзаттардыңмутациялықактивтіл ігінзертханалықжануарларға (ақегеуқұйрықWistarжәне SHK ақтышқандары) зерттеудіңанағұрлымкеңтарағансомалы қжасушалардыңцитогенетикалықталдауы мендоминанттылетальді мутация өзгерістері.Мутагендіэффекттізертте удіөлімгеапаратындеңгейденемес, интегралдыкөрсеткіштербойыншаеңтөме нгідеңгейденбастағанжөн.
Спецификалықәсердіанықтаудасозылмал ытәжірибебарысындасозылмалыәрекетті ңентөменгіконцентрациясы мен мөлшеріқолданылады.

Химиялық байланыстардың концерогенді әсері.
Қазіргі уақытта 5 млн. астам химиялық канцерогендер белгілі, оның ішінде 50 мыңға жуығы потенциалды қауіпті болып қабылданған. Жыл сайын әлем бойынша жаңа химиялық қосылыстар шығарылады, мыңдағаны өнеркәсіптер мен ауыл шаруашылық өндірістеріне енгізілуде.
Химиялық канцероген - адамда немесе жануарларда олардың әсерінсіз кездеспейтін ісіктердің дамуын немесе олардың дамуының жиілеуіне болмаса спонтанды (типті) ісіктердің тым ерте пайда болуын туғыза алатын (әйтсе де, соңғысында олардың пайда болу механизмі басқа себептерден болуы да мүмкін) заттар немесе заттардың қоспасы. Бірінші жағдайда шынайы канцерогендер - пестицидтер туралы айтылады, екінші жағдайда-ісік дамытатын промоторлары туралы (канцер-огендердің алдындағы заттар). Шынайы канцерогендер жиі мутагендер болып табылады. Олар гендік мутацияларға алып келеді, ол белок синтезінің өзгеруіне және одан әрі ісктердің дамуына апарады.
Химиялық қосылыстарды зерттеу барысында канцерогенді органикалық және бейорганикалық заттардың бірнеше топтары анықталды:

а) көпциклді ароматты көмірсутектер (КАК) әдетте 4-5 конденсирленген бензолды сақиналардан тұрады, мысалы, бен(а)пирен. Көпциклді ароматты көмірсутектер үшін енген жерінде ісіктердің дамуына тән: майлаушылардың тері ісігі, тері астына және құрсақ ішіне енгізген кездегі саркомалардың дамуы, интратрахеалды енгізген кездегі тыныс алу мүшелерінің ісіктері.
б) алифатты көмірсутектердің қалдықтары (дериваттары): эпок-сидтер мен галогенді көмірсутектер. Оларды жануарларға енгізген кезде қалай біріншілік енгізген жерінде болса, дәл солай алыс жатқан тіндерде де қатерлі ісіктер дамыған.
в) ароматты аминдер, нафталин, дифенил, флуорен туындылары. Бұл заттар иттерде қуық ісігін, кеміргіштерде бауырдың және бақа да мүшелердің қатерлі түзілімдерін туғызады. Ароматты аминдерге гепатоканцерогенділік қасиетіне ие аминоқосылыстар (мысалы, 4-диметиламиноазобензол) ұқсас болып келеді.Бұл қосылыстар организмге ингаляциялық жолмен және тері арқылы сіңірілу жолымен түседі және қуықтың ісігін туғызады. 2-нафтиламин, бензидин және 4-аминодифенил де сондай әсер көрсетеді, олар РЗХА жіктемесі бойынша 1 классқа жатады. Бензидин туындыларының ішінде 3,3 - дихлорбензидин, 3,3-диметоксибензидин (орто-дианизидин), сонымен қатар бензидин негізіндегі бояғыш заттар: тікелей қара 38, тікелей көк 6 және тікелей қоңыр 95 канцерогенділік қасиеттері бар. Олар 2Б тобына жатқызылған.
г) анилинді бояулар өнеркәсібінде онкоқауіпті фуксин өндірісі (2А тобы) және аурамин өндірісі (1-топ) жатады. Бұл өндірістер жұмыскерлерінде қуық ісігінің жиілеу жағдайлары анықталған. Аурамин өндірісіндегі қатерлі ісіктердің дамуын аурамин әсерімен (2Б топ бөлімшесі), ал фуксин өндірісінде - орто-толуидин әсерімен (2А топ бөлімшесі) байланыстырады, соңғысы жануарлар үшін күшті канцероген болып саналады.
д) нитрозды қосылыстар және ең алдымен нитрозамин қоршаған ортада және адам ағзасында бірқатар аминдерден және нитроздаушы заттардан (нитриттерден, азот тотықтарынан) пайда болуы мүмкін. Нитозаминдер әртүрлі мүшелер мен тіндердің ісіктерін туғызуы мүмкін.
Жоғарыда аталған канцерогенді агенттер өнеркәсіптердегі шикізаттың, жартылай өнімдердің және дайын өнімдердің құрамына кіреді, сондай-ақ концерогендердің әсеріне адам ауыл шаруашылығы өндірісінде де ұшырайды. Канцерогенділік қауіптілік транспортта, қызмет көрсету саласында жұмыс істегенде, денсаулық сақтау саласының бірқатар мекемелерінде де туындайды.
Құрамында КАК (канцерогенді ароматты көмірсутегі ) бар қара күйе, шайыр және минералды майлар.Бұл өнімдер көмірді, мұнайды, тақтатасты ( сланцты) жоғары температуралық жағдайда қайта өңдеуде және оларды коксты химиялық, мұнайды қайта өңдеу, брикет, қара күйе, пекококсты және басқа да өндірістерде, сонымен қатар алюминий өнеркәсібінде, газды генераторлы зауыттарда,орман,химиялық шаруа-шылықтарда, машина жасау өнеркәсібінде (минералды майларды пайдаланған кезде, салқындатуда), тағам өнеркәсібінде (түтінмен ыстау кезінде, тағамдық азық-түліктерді жоғары температурамен қайта өңде-генде), іштен жанатын қозғалтқыштардың жұмыс істеуінде түзіледі. Атап өткен өндірістермен, көлік жүргізетіндерде өкпе қатерлі ісіктерінің жиі кездесетіні, сирек жағдайларда - асқазан мен қуық қатерлі ісігінің болатыны байқалады. Қара күйенің, шайырдың және минералды майлардың канцерогенділік себебін, олардың құрамында бенз(а)пиреннің (1А бөлім-шесі) және басқа да көпциклді ароматты көмірсутектердің болуымен түсіндіреді.
Құрамында хлоры бар қосылыстар. Бұл топқа поливинилхлоридті (ПВХ) алу үшін қолданылатын венилхлорид (1-топ) жатады. Бисхлорметилді эфир мен техникалық хлорметилді эфир де қауіп туғызады. Олар негізінен ионалмастырушы шайырды өндіруде қолданылады, ал мұндай өндірістердің жұмысшыларында өкпе қатерлі ісіктерінің жиілеу жағдайларында байқалады.
2Б тобына төрт хлорлы көміртегі, хлороформ және ДДТ (дихлордифенилтрихлорэтан) жатады, олар эксперименттік жағдайда бауырдың ісіктерін туғызады, 2,4,6-үшхлорфенол өндірісінде жұмыс істейтіндерде жұмсақ тіндердің қатерлі ісіктері, лейкоздар мен лимфомалар жиілігені анықталды; сарғышты агент пестицидінің құрамына енетін, американдықтар мен вьетнамдағы соғыста қолданылған тетрахлордибензоп-диоксин вьетнам халқы мен американдық сарбаздарында қатерлі ісіктердің даму жиілігіне алып келген; пестицидтер үстеме ретінде жиі қолданылатын, сонымен қатар қағаз-целлюлоза өнеркәсібінде қолданылатын көп хлорлы бифенилдер; пестицидтер мен дәрілік заттарды синтездеуге қолданылатын диметилкарбомоилхлорид; хлорланған толуолды алу өндірісінде қолданылатын бензоүшхлорид, қатерлі ісіктердің жиілеуіне; эпихлоргидрин синтезінде жұмысшыларды респираторлы жолдың қатерлі ісіктерінң дамығаны байқалды; гербицидтер түрінде қолданылатын феноксисірке қышқылы (2,4,5-Т және 2,4-Д) өндірістік экспозиция уақытында жаңа түзілімдердің дамуының жиілігені анықталды.
Басқа да органикалық қосылыстар. Бұл топта бензол басты орын алады, өндірістік жағдайда бензолдың әсер етуі салдарынан лейкоздың даму жағдайлары бірнеше рет болатыны жазылды. Бензол еріткіш ретінде (жасанды тері өндіру өндірісінде) қолданылады, бензиннің құрамында болады, ( жанармай құю бекеттерінде, бензин өндірісінде), желім құрамдасы түрінде (аяқ-киім өндірісінде) кездеседі. Адам үшін шартты канцероген ретінде күкіртті ипритті атап өтсе де болады. Жапония мен Германияда иприттің өндірісімен айналысатын жұмысшылар кеңірдек пен өкпенің қатерлі ісігінен жиі өлім жағдайына ұшыраған.
1-топқа, РЗХА сарапшыларымен, сондай-ақ 93%-дық күкірт қышқылының пропиленмен ұзақ әрекеттесуі жолымен алынған изопропил өндірісі де жатқызылады. Бұл өндіріс жұмысшыларында ауыз қуысы мен кеңірдеіңкт қатерлі ісігінің жиі кездесетіні анықталды. Қатерлі ісіктің бұл кездегі этиологиялық факторы әлі анықталмаған.2А-топ бөлімшесіне,жануарлар үшін канцерогенді акрило-нитрил, диметилсульфат пен диэтилсульфат та жатқызылады. Акрило-нитрил қолданылатын жасанды талшықтар зауытының жұмысшыларында өкпе мен басқа да мүшелердің қатерлі ісіктерінің жиілегені байқалды. Диметилсульфат, диэтилсульфат - алкилдеуші қосылыстар, химия өнеркәсібінде фенолдарды, аминдер мен тиолдарды метил туындыларына айналдыру үшін қолданылады. Диметилсульфат пен диэтилсульфаттың әсер етуі, тыныс алу жолының қатерлі ісіктерінің жиіленуіне алып келеді.
Формальдегид 2Б топ бөлімшесіне жатқызылған заттарға, ерекше назар аудару қажет. Ол жануарлар үшін канцерогенді болып табылады. өнеркәсіп жұмысшыларының, сонымен қатар формалинді пайдаланатын морфологиялық зертхана қызметкерлерінің (10 % формальдегид ертіндісі) денсаулық жағдайына бақылау жасауда, нәтижелер керіснше.
Эксперимент жағдайында қатерлі ісіктер туғызатын этилентиомочевина, дибромэтан, кең қолданылатын 1,4-диоксан еріткіші және амитрол гербициді, сонымен қатар жануарлар үшін әлсіз канцерогенділігі ықтимал этиленоксид 2Б топ бөлімшесінен енгізілген, себебі олардың канцерогенділігі туралы эпидемиологиялық мәліметтері дәлелді емес. Жануарлар үшін, канцерогенді гидрозин туралы да сондай пікірге келсе болады. Құрылымы бойынша гидрозин өнеркәсіптерде қолданылатын нитрозды қосылыстар, ұқсас болып келеді, әйтсе де олардың өндіріс жағдайында канцерогенділі туралы мәліметтер болмағанымен, олар әртүрлі жануарлар үшін (моллюскілерден приматтарға дейін) канцерогенді болып табылатыны, сондықтан да көптеген мамандар оларды адам үшін потенциалды қауіпті деп санауға бейім тұрады.
Резина өнеркәсібінің жұмысшыларының бірқатар категорияларында ісік жағдайларының жиіленуін туғызатын агенттер (1-топ) толық анықталған жоқ. Қуық қатерлі ісігінің жоғары жиілігі резина өндірісінде анти-оксиданттар түрінде қолданылатын ароматты аминдердің әсерімен, ал лейкоздардың дамуы, органикалық еріткіштердің әсер етуімен байланысты деп саналады.Аяқ киім өндіріс мен аяқ киім жөндеу шеберханаларындағы жұмысшылардың мұрын, қуық ісіктерінің және лейкоздардың даму себептері, желімнің құрамына енетін бензолдың әсерінен болуы мүмкін. Мұрын қуысының аденокарциномасының жоғары жиілігі жиһаз өнеркәсібі жұмысшыларында, әсіресе жоғары шаң түзілумен байланысты жұмыс-тармен айналысатындарда кездеседі.
Өндірістің физикалық канцерогенді факторлары.Көптеген физикалық факторлар, берілген мәліметтер бойынша адам үшін өндіріс жағадайында канцерогенді болады. Рентген сәулелері, ретгенологтар мен әртүрлі аурулары себепті рентгенотерапия алатын көптеген адамдар-да, терінің қатерлі ісігі мен лейкоздарды туғызды. Радий және ториймен жұмыс істеген ғалымдарда тері ісігі мен лейкоздар анықталған. 20-шы жылдары, АҚШ сағат зауыттарында жарқыраушы циферблаттарды өндіру үшін құрамында радий мен мезаторий бар бояғыштарды қолданды. Сол уақытта бояғышқа салынған бояу жаққышты үшкірлеу үшін ауызына салған жұмысшы әйелдерде жақ сүйегінің остеогенді саркомасы дамыған. Уранды кеніш шахтерларында радон мен оның ыдырау өнімдерімен сәулеленуден туындаған өкпе ісігінің жоғары қауіпі байқалған.Күннің УК-сәулесі ашық аспан астында жұмыс істейтін адамдарда : теңізшілерде, балықшыларда, ауыл шаруашылық жұмысшыларында терінің қатерлі ісігінің дамуы жиілеген. УК-сәулеленуден медицина қызметкелері де зардап шегеді (физиотерапевттер).Тұрақты механикалық әсер ету кезінде де ісіктердің дамуы мүмкін (киім пішушілердің бас бармағының ісігі, тігіншілердегі тоқпан жіліктің ісігі). Жылулық қатерлі ісікке ,от жағушылардың терінің қатерлі ісігі, әйнек үрлеушілердің күйдіріп алған жерлеріндегі қатерлі ісіктер жатады. Механикалық және жылулық әсер ету, канцерогенді немесе басқа канцерогендердің әсерін қоздырушы болып табылады. Бильгарциоздың аясындағы паразиттік қатерлі ісіктер мен қуық ісігі және опситорхоз аясындағы бауырдың қатерлі ісіктері кездеседі.Қатерлі ісіктердің барлық жағдайлары ішіндегі кәсіби қатерлі ісіктердің алатын үлесі көп емес (1-6%). Кәсіби канцерогенді факторларды жою мүмкіндігі бар қатерлі факторларға жатады. Кәсіби қатерлі ісіктің ең алғашқы көрінісі 1775 жылы ағылшын дәрігері Потпен жасалынды (мұржа тазалагыштардың ұма ісігі). XIX ғасырда Саксонийдағы Шнееберг кеніші мен Чехославакиядағы Якимов кенішінің таукен жұмысшыларында өкпе ісігінің дамуы, сонымен қатар парафин ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.