Қазақстанның қолайсыз экологиялық аймақтарында қоршаған орта ластануының қауіптілік дәрежесін интегралдық бағалау туралы

1. Қазақстанда өнеркәсіптің, энергетиканың, автокөліктің дамуына байланысты қоршаған ортаға және адам организміне қандай улы химиялық заттардың түсуі мүмкін?
2. қоршаған орта ластануының адам денсаулығына қауіптілігі дәрежесін бағалау үшін қандай әдістемелік тәсілдер қажет?
3. атмосфералық ауаның, судың, топырақтың ластану дәрежесін кешенді түрде гигиеналық бағалау принциптері қандай?
4. қоршаған орта нысандары ластану қауіптілігінің дәрежесі мен деңгейлерін анықтаудың қандай жолдары бар?
5. организмге химиялық заттардың жиынтық түрінде әсер етудің қандай түрлері бар?

Қазақстан Республикасындағы өндіріш күштерінің ұзақ жылдары бойы дамуы оның экологиялық зардаптарының қалай әсер ететіндігі ескерілмей жүзеге асырылды.
Түсті және қара метолургияның, химялы, мұнай өнеркәсіптерінің , авто көліктің қарқымды байланысты, ауа бассейніне, адам организіміне тигізетін әсері елеулі қауіпті заттар қорғасын және оның қосылыстары болып саналады, 3,4 – бенз(а)пирен, күкірт қышқылы, көмір қышқыл газы, азот және күкірт тотықтары, көмір сутектер, сынақ, кадмий, фтор қосылыстары секілді заттардың түсуі көбеюде.
Атмосфералық ауаның металдармен жоғары деңгейде ластануы Қазақстанның ірі өнеркәсіптік қалаларында (Өскемен, Лениногорск, Зырьяновск, Шымкент, Жамбыл, Теміртау, Алматы) байқалады.
Қоршаған ортаның көптеген бастаушылардың басым бөлігі улы химиялық заттарға жатады. Олардың адамға тигізетін қауіпті әсері және қоршаған ортаға таралуы арасында ауыр металдар ерекше орын алады.
Тірі организмдердегі өте аз мөлшерде шоғырланған (миллиграмм, микрограмм) металдар – микроэлементтер деп аталады. Адам мен жануарлар организдерінде микроэлементтер әр түрлі органдар мен ұлпаларда (қан, сүйек ұлпасы, бауыр) табиғи физиологиялық мөлшерде болады.
Алайда әр түрлі өнеркәсіптің (түсті және қара металургия, химия, мұнай-газ өнеркәсіптері) дамуына пеститциттер мен тыңайтқышатарды пайдаланудың арта түсуіне байланысты микроэлементтердің аса мол көлемінің халыққа тигізетін әсері де арта түсті. Микроэлементтер көбейген сайын олар көп мөлшерде улы заттарға айналады.
Адам организіміне гонадоулылық әсер етуінің мүмкіндіктері металдар бойынша былайша орналастырады: Таллий, Кадмий, Сынап, Күміс, Барий, Никель, Мырыш. Нейроулылық әсер етуі бойынша: Таллий, Кадмий, Сынап, Күміс, Барий, Никель, Мырыш; нефротоксикалық әсері бойынша: Таллий, Кадмий, Сынап, Күміс, Никель, Мырыш.
Көптеген химиялық қосылыстардың мутагендік және бластомогендік әрекеттері болады. Қатерлі ісік (рак) кезедесу жағдайлары 80-нен 90 пайызға дейін қоршаған орта факторлармен байланысты.
Кадмиймен ластанған өнімдерді тамаққа пайдалану «Итай-Итай» ауруымен, сынаппен ластану – «Минамата» ауруының, полийхлорлық бифениламинмен ластану – «Юшо» ауруының туындауына себепкер болады. Ауыр металдарының улылығына көптеген факторлар әсер етеді, соның ішінде олардың бір-бірімен өзара әрекеттесуіде осыған жол ашады.
Қалаларда атмосфералық ауаның күкірт пен азот тотықтарымен жедел ластануы қышқылды жаңбырлардығ көбеюінен әкеліп соқты. Қышқылды жаңбырлар ауада топырақ пен шөптерге шөккен бір қатар металдардың ерігіштігін арттырады және олардың улы (жылжымалы) түрлерінің пайда болуына ықпал жасайды. Олардың су қоймаларына, өсімдіктерге, адам және жануарлар организіміне судағы тіршілік организдеріне (Бентос) енуін жылдамдатады. Қышқылды су қоймаларындағы балықты тағамды пайдалануға болмайды, өйткені балықтар организімінде металдар көп мөлшерде жинақталады.