Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... 3
1. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауы
1.1. Соттың келiп түскен қылмыстық iс бойынша iс.әрекетi ... ... ... ... ... ..5
1.2.Басты сот талқылауын тағайындау ... ... ... ... 8
2. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауының жалпы шарттары
2.1.Сот талқылауының тiкелей және ауызша болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2.Басты сот талқылауының құрылысы ... ... .22
2.3.Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .46
Қорытынды ... ... ... ... ... .51
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ..53
1. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауы
1.1. Соттың келiп түскен қылмыстық iс бойынша iс.әрекетi ... ... ... ... ... ..5
1.2.Басты сот талқылауын тағайындау ... ... ... ... 8
2. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауының жалпы шарттары
2.1.Сот талқылауының тiкелей және ауызша болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2.Басты сот талқылауының құрылысы ... ... .22
2.3.Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .46
Қорытынды ... ... ... ... ... .51
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ..53
Еліміз егемендігін алып тәуелсіз мемлекет болып құқықтық мемелекет құру үшін біршама құқықтық реформалар жасап, қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауының мәселелерінде шешу жолдарын тапты. Қылмыстық іс бойынша судья басты сот талқылауын тағайындау туралы шешiм қабылдайды. Анықтау немесе алдын ала тергеу процесiнде процеске қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз ету жөнiндегi барлық талаптары сақталған және iстi сотта қарауға кедергi келтiретiн өзге негiздер жоқ деген пiкiрге келген судья басты сот талқылауын тағайындау туралы шешiм қабылдайды.
Басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулыда:
1) сотталушы болып табылатын адамды көрсетудi;
2) оны бұзу сотталушыға есептелетiн қылмыстық заңды дәл көрсетудi;
3) бұлтартпау шарасы мен келтiрiлген залалдарды қамтамасыз ету шараларын сақтау, тоқтату, өзгерту немесе таңдау туралы шешiмдi;
4) процеске қатысушылардың қарсылық бiлдiру, өтiнiштер және өзге де мәлiмдемелерi бойынша шешiмдердi;
5) қорғаушы ретiнде айыпталушы таңдаған немесе соңғысына тағайындалған қорғаушыға рұқсат ету туралы шешiмдi;
6) басты сот отырысына шақыруға жататын адамдардың тiзбесiн;
7) заң оның iсiн сырттай қарауға жол беретiн жағдайда iстi айыпталушының қатысуынсыз тыңдау туралы шешiмдi;
8) басты сот талқылауының орны мен уақыты туралы мәлiметтi;
9) iстi соттың жабық отырысында қарау туралы шешiмдi;
10) сот iсi қай тiлде жүргiзiлетiнi туралы шешiмдi;
11) запастағы судья туралы шешiмдi қамтуы тиiс.
Басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулыда:
1) сотталушы болып табылатын адамды көрсетудi;
2) оны бұзу сотталушыға есептелетiн қылмыстық заңды дәл көрсетудi;
3) бұлтартпау шарасы мен келтiрiлген залалдарды қамтамасыз ету шараларын сақтау, тоқтату, өзгерту немесе таңдау туралы шешiмдi;
4) процеске қатысушылардың қарсылық бiлдiру, өтiнiштер және өзге де мәлiмдемелерi бойынша шешiмдердi;
5) қорғаушы ретiнде айыпталушы таңдаған немесе соңғысына тағайындалған қорғаушыға рұқсат ету туралы шешiмдi;
6) басты сот отырысына шақыруға жататын адамдардың тiзбесiн;
7) заң оның iсiн сырттай қарауға жол беретiн жағдайда iстi айыпталушының қатысуынсыз тыңдау туралы шешiмдi;
8) басты сот талқылауының орны мен уақыты туралы мәлiметтi;
9) iстi соттың жабық отырысында қарау туралы шешiмдi;
10) сот iсi қай тiлде жүргiзiлетiнi туралы шешiмдi;
11) запастағы судья туралы шешiмдi қамтуы тиiс.
Нормативтік актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1995ж. 30 тамыз.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. Алматы. Юрист. 2004ж.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Алматы. 1998ж.
4. “Прокуратура туралы” ҚР 21 желтоқсандағы №2709 Заңы. 2002 жыл. 9 тамызындағы №346-11, 2003ж. 10 шілдедегі №483-2 Заңдарымен енгізілген өзгерістер мен толықтырулар.
5. Закон Республики Казахстан “Об оперативной-розыскной деятельности” от 15 сентября 1995г. №24. Вести Казахстана. 1996г.19января.
6. Положение о Департаменте расследований Министерства Юстиций Республики Казахстан: Утв. Пост. Правительства РК. От 7 апреля 1998г. // САПП . 1998 №10.
1. Уголовный процесс. / Под ред. Гуценко К.Ф. Москва 1997.
2. Уголовный процесс. / Под ред. Н.А. Лупинский. М.1998г.
3. Курс советского уоголовного процесса /ч.Общая/- под.ред. А.Д. Бойкова А.Д., И.А. Карпеца. М.1989.
4. Сов. Уголовный процесс. Под ред. Н.С.Алексеева., В.З. Лукашевича – М.1998.
5.Уголовный процесс Казахской ССР. Под ред. М.Мамутова и Ю. Д. Левщица. /ч.Общ./-Алматы 1989г.: /ч.Особенный/, Алматы 1990.
6.Ларин А.М., Мельников Э.В. Савицкий В.М., Уголовный процесс России . Москва 1998.
7.Комментарий к Уголовно- процессуальному кодексу. /ч.общая/. Жети-Жаргы. 2002г.
8.Функциий уголовного преследования и защиты в российском судопроизводстве. Тверь 1996г.
9.Басков В.И. Прокурорский надзор. М.1998.
10.Следственные действия. Свердловск. 1983.
11.Павлов В.Е. Общие условия предварительного расследования. М.1983.
12.Шейфер С.А. Предварительные следствие. Общие условия и основные этапы производства. Куйбышев.1986.
13.Шимановский В.В. Общие условия производства предварительного следствия. М.1983.
14.Белозеров Ю.Н.,Чугунов А.А. Проблема обеспечения законности обоснованности возбуждения угловного дела. М:1976.
15.Мотовиловкер Я.О. Обстоятельства, исключающие производства по уголовному делу. // Государство и право,1994. № 12. С. 60-63
16.Вопросы расследования преступлений. Справочное пособия. Под ред. Кочанова А.Я. М.1996г.
17.Ларин А.М. Расследование по уголовному делу: процессуальные функции. М.1991г.
18. Чистьяков В.С. Соотношение дознание и предварительного следствия в советском уголовном процессе. М.1987.
19.Щерба С.П. , Зайцев О.С. Охрана прав потерпевших и свидетелей по уголовным делам. М.1996.
20. Шетуков М.П. Участники процесса на предварительном следствии. Проблемы процессуального положения – Рига 1988г.
21.Галкин Б.А. Советский уголовно - процессуальный закон.М.1967.
22.Защита прав потерпевшего в уголовном процессе. М.1993.
23.Михаилова Т.А. Производства по применению принудительных мер медицинского характера. М.1987.
24.Михаилова Т.А. Предание суду в советском уголовном процессе. М.1981.
25.Николаева Т.Н. Деятельность проркурора при окончании предварительного следствия, Саратов 1990.
26. Агафанов П.Н. Порядок судебного разбирательства по уголовному делу. М.1985.
27.Загорский Г.Н. Судебное разбирательство по уголовному делу. М.1985.
28.А.М.Дворянский. Организация и методика работы прокурора судебных стадиях уголовного судопроизводства. М.1996.
29.Пастухов М.И. Реабилитация невиновных. Основы правового института. МИнск 1993.
30.Короневский Ю.В. Государственные обвинение в в условиях судебной реформы. М.1994.
31. Леви И.А. и др., Получение и проверка показаний следователем. Справочник. 1987.
32.Барабаш С.А., Володина М.М. Прекращение уговных дел по нереабилитирующим основанием в стадии предварительного расследования. ТОмск,1986.
33.Белозеров Ю.Н., Юфимевич С.П. Обвинительное заключение в уголовном процессе. М.1982.
32.Божьев А. Прекращение дел на досудебных стадиях. //Россия. Юстиция. 1986. №5. С.21-22.
33.Быков В. Основание приостановления производства по уголовному делу.// Россия. Юстиция. 1995. №3. С. 15-16.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1995ж. 30 тамыз.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. Алматы. Юрист. 2004ж.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Алматы. 1998ж.
4. “Прокуратура туралы” ҚР 21 желтоқсандағы №2709 Заңы. 2002 жыл. 9 тамызындағы №346-11, 2003ж. 10 шілдедегі №483-2 Заңдарымен енгізілген өзгерістер мен толықтырулар.
5. Закон Республики Казахстан “Об оперативной-розыскной деятельности” от 15 сентября 1995г. №24. Вести Казахстана. 1996г.19января.
6. Положение о Департаменте расследований Министерства Юстиций Республики Казахстан: Утв. Пост. Правительства РК. От 7 апреля 1998г. // САПП . 1998 №10.
1. Уголовный процесс. / Под ред. Гуценко К.Ф. Москва 1997.
2. Уголовный процесс. / Под ред. Н.А. Лупинский. М.1998г.
3. Курс советского уоголовного процесса /ч.Общая/- под.ред. А.Д. Бойкова А.Д., И.А. Карпеца. М.1989.
4. Сов. Уголовный процесс. Под ред. Н.С.Алексеева., В.З. Лукашевича – М.1998.
5.Уголовный процесс Казахской ССР. Под ред. М.Мамутова и Ю. Д. Левщица. /ч.Общ./-Алматы 1989г.: /ч.Особенный/, Алматы 1990.
6.Ларин А.М., Мельников Э.В. Савицкий В.М., Уголовный процесс России . Москва 1998.
7.Комментарий к Уголовно- процессуальному кодексу. /ч.общая/. Жети-Жаргы. 2002г.
8.Функциий уголовного преследования и защиты в российском судопроизводстве. Тверь 1996г.
9.Басков В.И. Прокурорский надзор. М.1998.
10.Следственные действия. Свердловск. 1983.
11.Павлов В.Е. Общие условия предварительного расследования. М.1983.
12.Шейфер С.А. Предварительные следствие. Общие условия и основные этапы производства. Куйбышев.1986.
13.Шимановский В.В. Общие условия производства предварительного следствия. М.1983.
14.Белозеров Ю.Н.,Чугунов А.А. Проблема обеспечения законности обоснованности возбуждения угловного дела. М:1976.
15.Мотовиловкер Я.О. Обстоятельства, исключающие производства по уголовному делу. // Государство и право,1994. № 12. С. 60-63
16.Вопросы расследования преступлений. Справочное пособия. Под ред. Кочанова А.Я. М.1996г.
17.Ларин А.М. Расследование по уголовному делу: процессуальные функции. М.1991г.
18. Чистьяков В.С. Соотношение дознание и предварительного следствия в советском уголовном процессе. М.1987.
19.Щерба С.П. , Зайцев О.С. Охрана прав потерпевших и свидетелей по уголовным делам. М.1996.
20. Шетуков М.П. Участники процесса на предварительном следствии. Проблемы процессуального положения – Рига 1988г.
21.Галкин Б.А. Советский уголовно - процессуальный закон.М.1967.
22.Защита прав потерпевшего в уголовном процессе. М.1993.
23.Михаилова Т.А. Производства по применению принудительных мер медицинского характера. М.1987.
24.Михаилова Т.А. Предание суду в советском уголовном процессе. М.1981.
25.Николаева Т.Н. Деятельность проркурора при окончании предварительного следствия, Саратов 1990.
26. Агафанов П.Н. Порядок судебного разбирательства по уголовному делу. М.1985.
27.Загорский Г.Н. Судебное разбирательство по уголовному делу. М.1985.
28.А.М.Дворянский. Организация и методика работы прокурора судебных стадиях уголовного судопроизводства. М.1996.
29.Пастухов М.И. Реабилитация невиновных. Основы правового института. МИнск 1993.
30.Короневский Ю.В. Государственные обвинение в в условиях судебной реформы. М.1994.
31. Леви И.А. и др., Получение и проверка показаний следователем. Справочник. 1987.
32.Барабаш С.А., Володина М.М. Прекращение уговных дел по нереабилитирующим основанием в стадии предварительного расследования. ТОмск,1986.
33.Белозеров Ю.Н., Юфимевич С.П. Обвинительное заключение в уголовном процессе. М.1982.
32.Божьев А. Прекращение дел на досудебных стадиях. //Россия. Юстиция. 1986. №5. С.21-22.
33.Быков В. Основание приостановления производства по уголовному делу.// Россия. Юстиция. 1995. №3. С. 15-16.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауы
1.1. Соттың келiп түскен қылмыстық iс бойынша iс-
әрекетi ... ... ... ... ... ..5
1.2.Басты сот талқылауын
тағайындау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауының жалпы шарттары
2.1.Сот талқылауының тiкелей және ауызша
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... 11
2.2.Басты сот талқылауының
құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3.Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .4 6
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 1
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .53
Кіріспе
Еліміз егемендігін алып тәуелсіз мемлекет болып құқықтық мемелекет
құру үшін біршама құқықтық реформалар жасап, қылмыстық іс бойынша басты сот
талқылауының мәселелерінде шешу жолдарын тапты. Қылмыстық іс бойынша судья
басты сот талқылауын тағайындау туралы шешiм қабылдайды. Анықтау немесе
алдын ала тергеу процесiнде процеске қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз
ету жөнiндегi барлық талаптары сақталған және iстi сотта қарауға кедергi
келтiретiн өзге негiздер жоқ деген пiкiрге келген судья басты сот
талқылауын тағайындау туралы шешiм қабылдайды.
Басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулыда:
1) сотталушы болып табылатын адамды көрсетудi;
2) оны бұзу сотталушыға есептелетiн қылмыстық заңды дәл көрсетудi;
3) бұлтартпау шарасы мен келтiрiлген залалдарды қамтамасыз ету
шараларын сақтау, тоқтату, өзгерту немесе таңдау туралы шешiмдi;
4) процеске қатысушылардың қарсылық бiлдiру, өтiнiштер және өзге де
мәлiмдемелерi бойынша шешiмдердi;
5) қорғаушы ретiнде айыпталушы таңдаған немесе соңғысына тағайындалған
қорғаушыға рұқсат ету туралы шешiмдi;
6) басты сот отырысына шақыруға жататын адамдардың тiзбесiн;
7) заң оның iсiн сырттай қарауға жол беретiн жағдайда iстi
айыпталушының қатысуынсыз тыңдау туралы шешiмдi;
8) басты сот талқылауының орны мен уақыты туралы мәлiметтi;
9) iстi соттың жабық отырысында қарау туралы шешiмдi;
10) сот iсi қай тiлде жүргiзiлетiнi туралы шешiмдi;
11) запастағы судья туралы шешiмдi қамтуы тиiс.
Егер iс бойынша алдын ала тыңдау жүргiзiлсе, басты сот отырысын
тағайындау туралы қаулыда талқылауға қойылған мәселелер жөнiндегi шешiмдер
баяндалуы қажет. Басты сот талқылауы тараптарға сот отырысының болатын орны
мен басталатын уақыты хабарланған кезден бастап кемiнде үш тәулiктен кейiн
және оның тағайындалуы туралы қаулы шығарылған кезден бастап он бес
тәулiктен кешiктiрiлмей басталуға тиiс. Ерекше жағдайларда бұл мерзiм
судьяның қаулысымен ұзартылуы мүмкiн, бiрақ ол отыз тәулiктен аспауға тиiс.
Басты сот талқылауы бір ай мерзімде аяқталуға тиіс, ерекше жағдайларда бұл
мерзім судьяның дәлелді қаулысымен ұзартылуы мүмкін.
Судья iстi тараптың өтiнiшi бойынша:) егер ол қаралып отырған iспен
байланысты болып, iсте айыпталушыға басқа айып тағуға негiздердiң болуы
немесе егер олардың әрекетi қаралып отырған iспен байланысты болып, басқа
адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тартуға негiздер болса және жаңа адамдарға
қатысты iстi жеке қарау мүмкiн болмаса; айыптау актiсiнде көрсетiлген
айыптауды бастапқы тағылған айыптаудан неғұрлым ауыр немесе елеулi түрде
өзгеше айыптауға өзгерту қажеттiгi болған жағдайларда қосымша тергеуге
жiберуге құқылы. Судья iстi алдын ала тыңдауды өткiзу нәтижелерi бойынша
тараптың өтiнiшi бойынша да, өз бастамашылығы бойынша да iс дұрыс
бiрiктiрiлмеген немесе бөлiнбеген, не басты сот талқылауын тағайындауға
кедергi келтiретiн қылмыстық iс жүргiзу заңын басқа да елеулi бұзушылық
анықталған жағдайларда, басты сот талқылауын тағайындамай-ақ iстi қосымша
тергеуге жiберуге құқылы.
Іс қосымша тергеуге прокурор арқылы жiберiледi. Бұл ретте судья
қаулыда iстiң қандай негiз бойынша қайтарылып отырғанын көрсетуге, сондай-
ақ айыпталушыға қатысты бұлтартпау шарасы туралы мәселенi шешуге мiндеттi.
1. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауы
1.1. Соттың келiп түскен қылмыстық iс бойынша iс-әрекетi
Қылмыстық iс сотқа түскен кезде соттың төрағасы немесе оның тапсыруы
бойынша басқа судья iстi сотта iс жүргiзуге қабылдау туралы мәселенi
шешедi.
Судья, келiп түскен iс бойынша мынадай:
1) басты сот талқылауын тағайындау туралы;
2) iстi қосымша тергеуге қайтару туралы;
3) iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру туралы;
4) iстi сотталуы бойынша жiберу туралы;
5) iстi тоқтату туралы;
6) қылмыстық iстердi бiрiктiру туралы шешiмдерiнiң бiрiн қабылдайды.
Судья iс бойынша шешiмдi қаулы нысанында қабылдайды, онда: қаулының
шығарылған уақыты мен жерi; қаулы шығарған судьяның лауазымы мен тегi;
қабылданған шешiмдердiң негiздерi мен мәнi көрсетiлуге тиiс.
Шешiм iс сотқа келiп түскен сәттен бастап бес тәулiктен кешiктiрiлмей
қабылдануға тиiс. Судья қылмыстық iстi соттауға жолдау туралы қаулыны
қоспағанда, қаулы шығарумен бiр уақытта айыпталушыға бұлтартпау шарасын
қолданудың немесе қолданбаудың негiздiлiгi туралы және егер бұлтартпау
шарасы таңдалса, оның түрiнiң негiздiлiгi немесе негiзсiздiгi туралы
мәселенi қарауға мiндеттi.
Судья сот отырысын тағайындаудың мүмкiндiгi туралы мәселенi шешу
кезiнде сотталушылардың әрқайсысына қатысты мыналарды: iстiң аталған соттың
қарауына жататындығын; iс бойынша iс жүргiзудi тоқтатуға не уақытша
тоқтатуға әкеп соқтыратын жағдайдың болу-болмауын; анықтау және алдын ала
тергеу жүргiзу кезiнде сот мәжiлiсiн тағайындауға кедергi келтiретiн
қылмыстық iс жүргiзу заңын бұзуға жол берiлген-берiлмегендiгiн; айыптау
қорытындысының немесе айыптау хаттамасының көшiрмесi берiлген-
берiлмегендiгiн; айыпталушыға таңдап алынған бұлтартпау шарасының өзгертуге
немесе тоқтатуға жататын-жатпайтындығын; қылмыспен келтірiлген залалды
өтеудi және мүлкiн ықтимал тәркiлеудi қамтамасыз ету шаралары қабылданған-
қабылданбағанын; арыздар мен өтiнiштердiң қанағаттандыруға жататын-
жатпайтындығын анықтауға тиiс.
Тараптардың өтiнiштерiн қарау және сот талқылауын қысқартылған
тәртiппен өткiзу туралы мәселенi шешу үшiн тараптардың қатысуымен iстi
алдын ала тыңдауды өткiзедi. Iстi алдын ала тыңдауды судья соттың жабық
отырысында жеке-дара өткiзедi. Iстi алдын ала тыңдау өткiзiлетiн уақыт пен
орын тараптарға хабарланады. Iстi алдын ала тыңдау барысында хаттама
жүргізіледi. Сот отырысына сотталушының, оның қорғаушысы мен мемлекеттiк
айыптаушының қатысуы мiндеттi. Алдын ала тыңдау сотталушы бұл жөнiнде
өтiнген кезде оның қатысуынсыз жүргiзiледi. Қорғаушы дәлелдi себептерсiз
келмей қалған жағдайда, сондай-ақ оның алдын ала тыңдауға қатысуға
мүмкiндiгi болмаған кезде, судья сот отырысына жаңадан тағайындалған
қорғаушының қатысуын қамтамасыз етуге шаралар қолданады. Сот отырысына
жәбiрленушi мен оның өкiлiнiң, азаматтық талапкердiң, азаматтық жауапкердiң
немесе олардың өкілдерiнiң келмеуi iстi алдын ала тыңдауға кедергi
болмайды.
Істi алдын ала тыңдаудың нәтижелерi туралы судья қаулы шығарады, онда
қаралған мәселелер бойынша шешiмдi баяндайды. Iс бойынша iс жүргiзудi
тоқтата тұру үшiн, iстi қысқарту үшiн немесе iстi қосымша тергеуге қайтару
үшiн негiздер болмаған жағдайда сот басты сот талқылауын тағайындау туралы
қаулы шығарады. Егер алдын ала тыңдау барысында прокурор айыптауды
өзгертсе, судья мұны қаулыда көрсетедi. Егер прокурордың айыптауды өзгертуi
соттауға жатқызудың өзгеруiне әкеп соқса, судья iстi айыптау қорытындысын,
айыптау хаттамасын қайта жасау және iстi соттауға жатқызу бойынша жiберу
үшiн прокурорға қайтарады.
1.2. Басты сот талқылауын тағайындау
Анықтау немесе алдын ала тергеу процесiнде процеске қатысушылардың
құқықтарын қамтамасыз ету жөнiндегi барлық талаптары сақталған және iстi
сотта қарауға кедергi келтiретiн өзге негiздер жоқ деген пiкiрге келген
судья басты сот талқылауын тағайындау туралы шешiм қабылдайды.
Басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулыда:
1) сотталушы болып табылатын адамды көрсетудi;
2) оны бұзу сотталушыға есептелетiн қылмыстық заңды дәл көрсетудi;
3) бұлтартпау шарасы мен келтiрiлген залалдарды қамтамасыз ету
шараларын сақтау, тоқтату, өзгерту немесе таңдау туралы шешiмдi;
4) процеске қатысушылардың қарсылық бiлдiру, өтiнiштер және өзге де
мәлiмдемелерi бойынша шешiмдердi;
5) қорғаушы ретiнде айыпталушы таңдаған немесе соңғысына тағайындалған
қорғаушыға рұқсат ету туралы шешiмдi;
6) басты сот отырысына шақыруға жататын адамдардың тiзбесiн;
7) заң оның iсiн сырттай қарауға жол беретiн жағдайда iстi
айыпталушының қатысуынсыз тыңдау туралы шешiмдi;
8) басты сот талқылауының орны мен уақыты туралы мәлiметтi;
9) iстi соттың жабық отырысында қарау туралы шешiмдi;
10) сот iсi қай тiлде жүргiзiлетiнi туралы шешiмдi;
11) запастағы судья туралы шешiмдi қамтуы тиiс.
Егер iс бойынша алдын ала тыңдау жүргiзiлсе, басты сот отырысын
тағайындау туралы қаулыда талқылауға қойылған мәселелер жөнiндегi шешiмдер
баяндалуы қажет. Басты сот талқылауы тараптарға сот отырысының болатын орны
мен басталатын уақыты хабарланған кезден бастап кемiнде үш тәулiктен кейiн
және оның тағайындалуы туралы қаулы шығарылған кезден бастап он бес
тәулiктен кешiктiрiлмей басталуға тиiс. Ерекше жағдайларда бұл мерзiм
судьяның қаулысымен ұзартылуы мүмкiн, бiрақ ол отыз тәулiктен аспауға тиiс.
Басты сот талқылауы бір ай мерзімде аяқталуға тиіс, ерекше жағдайларда бұл
мерзім судьяның дәлелді қаулысымен ұзартылуы мүмкін.
Судья iстi тараптың өтiнiшi бойынша:) егер ол қаралып отырған iспен
байланысты болып, iсте айыпталушыға басқа айып тағуға негiздердiң болуы
немесе егер олардың әрекетi қаралып отырған iспен байланысты болып, басқа
адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тартуға негiздер болса және жаңа адамдарға
қатысты iстi жеке қарау мүмкiн болмаса; айыптау актiсiнде көрсетiлген
айыптауды бастапқы тағылған айыптаудан неғұрлым ауыр немесе елеулi түрде
өзгеше айыптауға өзгерту қажеттiгi болған жағдайларда қосымша тергеуге
жiберуге құқылы. Судья iстi алдын ала тыңдауды өткiзу нәтижелерi бойынша
тараптың өтiнiшi бойынша да, өз бастамашылығы бойынша да iс дұрыс
бiрiктiрiлмеген немесе бөлiнбеген, не басты сот талқылауын тағайындауға
кедергi келтiретiн қылмыстық iс жүргiзу заңын басқа да елеулi бұзушылық
анықталған жағдайларда, басты сот талқылауын тағайындамай-ақ iстi қосымша
тергеуге жiберуге құқылы.
Іс қосымша тергеуге прокурор арқылы жiберiледi. Бұл ретте судья
қаулыда iстiң қандай негiз бойынша қайтарылып отырғанын көрсетуге, сондай-
ақ айыпталушыға қатысты бұлтартпау шарасы туралы мәселенi шешуге мiндеттi.
Судья iс бойынша iс жүргiзудi уақытша тоқтату туралы қаулыны ҚІЖК-нiң
50-бабының бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген негiздер бойынша
шығаруы мүмкiн. Iс бойынша iс жүргiзу бiрнеше айыпталушылардың бiреуiне
қатысты қорғануға арналған оның құқығына немесе басқа да айыпталушылардың
құқығына нұқсан келтiрмеуi шартымен уақытша тоқтатылуы мүмкiн. Оларға
қатысты iс жүргiзу тоқтатылмаған айыпталушылар қамауда болған және судья
оларға бұлтартпау шарасын өзгертудi мүмкiн деп таппаған жағдайда iс жүргiзу
отыз тәулiктен аспайтын мерзiмге тоқтатылуы мүмкiн. Егер осы уақыт iшiнде
айыпталушылардың бiреуiне қатысты iс жүргiзудi уақытша тоқтатуға негiздер
жойылмаса, онда басқа айыпталушыларға қатысты iс жүргiзу жаңартылуы және
басты сот талқылауының күнi белгiленуi тиiс.
Анықтаушы, тергеушi немесе прокурор қылмыспен келтiрiлген залалды
өтеудi және мүлiктi ықтимал тәркiлеудi қамтамасыз ететiн шаралар
қабылдамаған жағдайда судья қылмыстық iзге түсу органдарына оларды
қамтамасыз етуге қажеттi шаралар қолдануды мiндеттейдi.
Егер судья iстiң өзi соттауына жатпайтынын анықтаса, онда ол мұндай
шешiмнiң заңдық негiздерiн келтiре және iс жолданатын сотты көрсете отырып,
iстi соттың қарауына жататындығы бойынша жiберу туралы қаулы шығарады, ол
туралы процеске қатысушыларға хабарлайды.
Судья ҚІЖК-нiң 37-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 1-12-тармақтарында және 38-
бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген негiздер бойынша, сондай-ақ
мемлекеттiк айыптаушы айыптаудан бас тартқан жағдайда iстi қысқарту туралы
қаулы шығарады. Iстi қысқарту туралы шешiм қабылданғаннан кейiн судья
бұлтартпау шарасын, азаматтық талапты және мүлкiн тәркiлеудi қамтамасыз ету
шараларын тоқтатады және заттай айғақтар туралы мәселенi шешедi. Судьяның
iстi қысқарту туралы қаулысының көшiрмесi прокурорға жiберiледi, сондай-ақ
қылмыстық жауапқа тартылған адамға және жәбiрленушiге тапсырылады.
Басты сот талқылауы тағайындалғаннан кейiн судья тараптарға iстiң
сотқа дейiнгi iс жүргiзу сатысында өздерi таныстырылмаған барлық
материалдарымен танысу және олардан қажеттi мәлiметтердi жазып алу
мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге мiндеттi.
Егер сот отырысын тағайындау туралы мәселенi шешу кезiнде бұлтартпау
шарасы немесе сотқа шақыруға жататын адамдардың тiзiмi өзгертiлсе, не
прокурор айыптауды өзгертсе, онда сотталушы адамға судьяның қаулысының
көшiрмесi тапсырылады.
Судья өзiнiң қаулысында көрсетiлген адамдарды сот отырысына шақырту
туралы өкiм бередi, сондай-ақ сот отырысын әзiрлеу үшiн шаралар қолданады.
2. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауының
жалпы шарттары
2.1.Сот талқылауының тiкелей және ауызша болуы
Сот талқылауында iс бойынша барлық дәлелдер тiкелей зерттелуге тиiс.
Сот сотталушы адамның, жәбiрленушiнiң, куәлардың айғақтарын тыңдауы,
сарапшылардың қорытындыларын жария етуi және зерттеуi, заттай
дәлелдемелердi тексеруi, хаттамалар мен өзге де құжаттарды
оқуы,дәлелдемелердi зерттеу жөнiнде басқа да сот iс-әрекеттерiн жүргiзуi
тиiс. Алдын ала тергеу жүргiзу кезiнде берiлген айғақтарды жария ету тек
ҚІЖК-де көзделген ерекше жағдайларда ғана мүмкiн болады. Соттың үкiмi тек
сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге, ал сот тергеуiнiң қысқартылған
түрi кезiнде - анықтау жүргiзу кезiнде алынған және сотта тараптар дауға
салмаған дәлелдемелерге ғана негiзделуi қажет.
Iстi бiр судья немесе судьялардың сол бiр құрамы қарауы тиiс.
Судьялардың бiрiнiң сот талқылауына қатысуды жалғастыруы мүмкiн болмаған
кезде ол басқа судьямен ауыстырылады.
Талқылау үшiн ұзақ уақытты қажет ететiн iстi алқалы қарау кезiнде
запастағы судья тағайындалуы мүмкiн. Запастағы судья басты сот талқылауында
сот отырысы ашылғаннан бастап немесе сот оның қатысуы туралы шешiм
қабылдаған кезден бастап қатысады және судьялардың бiрi шығып қалған
жағдайда оны алмастырады. Бұл ретте iстi талқылау жалғастырыла бередi.
Запастағы судья судьялардың бiрi шығып қалған жағдайда соттың құрамына
кiрген кезден бастап судьяның құқықтарын пайдаланады. Шығып қалған судьяның
орнына кiрген запастағы судья кез келген сот әрекетiн жаңартуды талап етуге
құқылы.
Басты сот талқылауында осы соттың төрағасы немесе оны сот төрағасы
тапсырған судья төрағалық етедi. Төрағалық етушi iстi талқылауда және шешiм
қабылдау кезiнде басқа судьялармен бiрдей құқықтарды пайдаланады. Төрағалық
етушi сот отырысына басшылық жасайды, әдiл соттың мүддесiнде объективтiлiк
пен бейтараптылықты сақтай отырып, тараптар құқықтарының теңдiгiн
қамтамасыз ету үшiн заңда көзделген барлық шараларды қолданады, iстiң жай-
күйiн жан-жақты және толық зерттеу үшiн қажеттi жағдайлар жасайды.
Төрағалық етушi сондай-ақ сот отырысы күн тәртiбiнiң сақталуын қамтамасыз
етедi, сот талқылауының барлық қатысушыларына олардың құқықтары мен
мiндеттерiн және оларды жүзеге асырудың тәртiбiн түсiндiредi. Сот
талқылауына қатысушы адамдардың бiрi төрағалық етушiнiң iс-әрекетiне
қарсылық бiлдiрген жағдайда бұл қарсылық бiлдiру сот отырысының хаттамасына
енгiзiледi.
Басты сот талқылауы сотталушының мiндеттi түрде қатысуымен өтедi.
Сотталушы келмеген кезде iс кейiнге қалдырылуы тиiс. Сот дәлелдi
себептерсiз келмеген сотталушыны келтiруге, сондай-ақ оған қатысты
бұлтартпау шарасын қолдануға немесе өзгертуге құқылы. Күзетпен ұстаудағы
сотталушы сот отырысына келуден бас тартқан кезде сот iстi қорғаушының
мiндеттi түрде қатысуымен ол болмағанда қарауға құқылы.
Сотталушы болмағанда iстi талқылауға:
1) ауырлығы шағын қылмыс жасағаны үшiн айыпталған сотталушы iстi оның
қатысуынсыз қарау туралы өтiнiш берген;
2) сотталушы Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде болған және сотқа
келуден жалтарған жағдайларда ғана жол берiлуi мүмкiн.
Сотталушының қорғаушысы дәлелдердi зерттеуге қатысады, сотқа
айыптаудың мәнi және оның дәлелденгендiгi жөнiнде, сотталушының
жауаптылығын жеңiлдететiн немесе оны ақтайтын мән-жайлар туралы, жазалау
шарасы туралы, сондай-ақ сот талқылауында туындаған басқа да мәселелер
бойынша өзiнiң пiкiрiн айтады. Қорғаушы келмеген және оны осы сот
отырысында ауыстыру мүмкiн болмаған кезде iстi талқылау кейiнге
қалдырылады. Сот отырысына келмеген қорғаушыны ауыстыруға тек сотталушының
келiсiмімен ғана жол берiледi. Егер сотталушы шақырған қорғаушының қатысуы
ұзақ уақыттың iшiнде мүмкiн болмаса, сот басты сот талқылауын кейiнге
қалдыра отырып, айыпталушыға басқа қорғаушыны таңдауды ұсынады, ал ол бас
тартқан жағдайда жаңа қорғаушыны тағайындайды.
Iске жаңадан кiрiскен қорғаушыға сот талқылауына қатысуға дайындалу
үшiн қажеттi уақыт берiледi. Ол өзi iске кiрiскенге дейiн iстi соттың
қарауы кезiнде жасалған кез келген әрекеттiң қайталануы туралы өтiнiш
жасауға құқылы.
Прокурордың жеке айыптау iстерiн қоспағанда, мемлекеттiк айыптаушы
ретiнде бас сот талқылауына қатысуы мiндеттi. Күрделi және көп эпизодты
iстер бойынша мемлекеттiк айыптауды бiрнеше прокурор қолдауы мүмкiн. Егер
сот талқылауы кезiнде прокурордың одан әрi қатысуының мүмкiн еместiгi
анықталса, ол алмастырылуы мүмкiн. Iске жаңа прокурордың кiрiсуi осы
уақытқа дейiн сотта жасалған iс-әрекеттердi қайталауға әкеп соқтырмайды,
бiрақ прокурордың өтiнiшi бойынша сот оған iстiң материалдарымен танысу
үшiн уақыт бере алады.
Прокурор дәлелдердi ұсынады және оларды зерттеуге қатысады, сотқа
айыптаудың мәнi бойынша, сондай-ақ сот талқылауы кезiнде туындаған басқа да
мәселелер бойынша өзiнiң пiкiрiн баяндайды, сотқа қылмыстық заңды қолдану
және сотталушыға жаза қолдану туралы ұсыныс айтады. Егер мұны азаматтардың
құқықтарын, мемлекеттiк немесе қоғамдық мүдделердi қорғау талап етсе,
прокурор iс бойынша азаматтық талап қояды немесе оны қолдайды.
Айыптауды қолдай отырып, прокурор заң талаптарын және iстiң барлық
жағдайларын қарау нәтижелерiне негiзделген өзiнiң iшкi көзқарасын
басшылыққа алады. Сотталушының жағдайын нашарлатпайтын және оның қорғалу
құқығын бұзбайтын болса, прокурор айыптауды өзгерте алады. Прокурор, егер
айыптау сот талқылауында қолдау таппады деген қорытындыға келсе, айыптаудан
бас тартуға (толық немесе iшiнара) мiндеттi. Мемлекеттiк айыптаушының
айыптаудан бас тартуына сот тергеуi немесе сот жарыссөзi кезiнде жол
беріледi.
Прокурор айыптаудан толық бас тартқан жағдайда, егер айыптаудан
жәбiрленушi де бас тартса, сот өз қаулысымен iстi қысқартады. Ал егер
жәбiрленушi айыптауды талап етсе, сот iстi талқылауды жалғастырып, оны
жалпы тәртiппен шешедi. Бұл жағдайда прокурор процеске одан әрi қатысудан
босатылады, ал айыптауды жәбiрленушiнiң өзi немесе өкiлi арқылы қолдайды.
Жәбiрленушiнiң өтiнiшi бойынша сот оған өкiл шақыру үшiн уақыт беруге тиiс.
Прокурор мен жеке айыптаушы айыптаудан iшiнара бас тартқан кезде сот
айыптаудың тарап айыптаудан бас тартқан бөлiгiнде iстi қысқартады,
айыптаудың қалған бөлiгiндегi iс жалпы тәртiппен қаралады. Егер прокурор
айыптауды өзгертсе және жәбiрленушi бұрынғы айыптауды талап етпесе, сот
iстi жаңа айыптау бойынша қарайды.
Басты сот талқылауы жәбiрленушiнiң немесе оның өкiлiнiң қатысуымен
жүргiзiледi. Жәбiрленушi келмеген жағдайда сот iстi талқылау немесе оны
жәбiрленушiнiң болмауынсыз iстiң барлық жағдайларын толық анықтаудың және
оның құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғаудың мүмкiн болуына қарай оны
кейiнге қалдыру туралы мәселенi шешедi. Егер сот отырысына жәбiрленушiнiң
өкiлi келсе, сот бұл мәселенi өкiлдiң пiкiрiн ескере отырып шешедi.
Жәбiрленушiнiң өтiнiшi бойынша сот оны айғақ беру үшiн белгiлi уақытта
келуге мiндеттей отырып, сот отырысына қатысудан босата алады. Жеке айыптау
iсi бойынша жәбiрленушiнiң сот отырысына дәлелсiз себептермен келмеуi iстi
қысқартуға әкеп соғады, бiрақ сотталушының өтiнiшi бойынша iс мәнiсi
жөнiнде жәбiрленушiнiң қатысуынсыз қаралуы мүмкiн.
Сот талқылауына азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер немесе олардың
өкiлдерi қатысады. Азаматтық талапкер немесе оның өкiлi сотқа келмеген
кезде азаматтық талап қаралмауы мүмкiн. Азаматтық талапкердiң азаматтық сот
iсiн жүргiзу тәртiбiмен талап қою құқығы сақталады. Сот азаматтық
талапкердiң немесе оның өкiлiнiң өтiнiшi бойынша азаматтық талап қоюды
азаматтық талапкердiң қатысуынсыз қарауға құқылы.
Сот қажет деп тапқан жағдайда немесе талап қоюды прокурор қолдағанда
сот азаматтық талапты азаматтық талапкердiң немесе оның өкiлiнiң келу-
келмеуiне байланыссыз қарайды. Азаматтық талапкердiң немесе оның өкiлiнiң
келмеуi азаматтық талап қоюды қарауды тоқтатпайды.
Басты сот талқылауы тек айыпкерге қатысты және сотқа берiлген
айыптаудың шегiнде ғана жүргiзiледi. Айыптауды өзгертуге бұл арқылы
сотталушының жағдайы нашарламаған және оның қорғауға деген құқығы
бұзылмаған жағдайда ғана жол берiледi. Егер басты сот талқылауы барысында
алдын ала тыңдау сатысында бастапқы айыптауды негiзсiз өзгертуге байланысты
айыптауды неғұрлым ауыр айыптау етiп өзгерту қажет болса, онда iстi
тағылған айыптау шегiнде қарау үшiн сот айыптаушы тараптың бұл жөнiндегi
өтiнiшi бойынша, процестiң басқа қатысушыларының пiкiрiн ескере отырып, сот
талқылауын жетi тәулiкке дейiн мерзiмге кейiнге қалдырып, iстi жаңадан
алдын ала тыңдау өткiзе алады.
Сот отырысына шақырылған адамдардың бiрiнiң келмеуi салдарынан немесе
жаңа дәлелдер алдыру қажеттiгiне байланысты iстi талқылау мүмкiн болмаған
кезде сот iстi талқылауды кейiнге қалдыру туралы қаулы шығарады. Осымен
бiрге сот келмеген адамдарды шақыру немесе жаңа дәлелдердi алдыруға шаралар
қолданады. Сот iстi талқылау кейiнге қалдырылатын мерзiмдi белгiлейдi.
Жасырынып жүрген сотталушыны iздеу сот-қаулысымен жарияланады.
Басты сот талқылауы кезiнде сот сотталушыға қатысты бұлтартпау шарасын
таңдап алуға, өзгертуге немесе оның күшiн жоюға құқылы. Сотталушыны
бұлтартпау шарасы ретiнде қамауға алу мерзiмi iстiң сотқа түскен күнiнен
бастап үкiм шығарылғанға дейiн алты айдан аспауға тиiс.. Ауыр қылмыстар
туралы iстер бойынша осы баптың екiншi бөлiгiнде көрсетiлген мерзiм
өткеннен кейiн сот өзiнiң қаулысымен қамауға алу мерзiмiн он екi айға дейiн
ұзартуға құқылы.Қамау мерзiмдерi аяқталғаннан кейiн сот сотталушыға
бұлтартпау шарасын үйде қамауда ұстау немесе ешқайда кетпеу туралы қолхат
беруге ауыстыруға тиiс
Басты сот талқылауы кезiнде сот шешетiн барлық мәселелер бойынша сот
қаулы шығарады, ол сот отырысында жариялануға тиiс. Iстi қосымша тергеуге
жiберу туралы, iстi қысқарту туралы, iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру
туралы, бұлтартпау шарасын таңдау, өзгерту немесе оның күшiн жою туралы,
бас тарту туралы, сараптама тағайындау туралы қаулылар және жеке қаулылар
кеңесу бөлмесiнде шығарылады және жеке құжат түрiнде жазылады. Өзге
қаулылар соттың қалауынша не осы баптың екiншi бөлiгiнде көрсетiлген
тәртiппен, не сол орнында - сот отырысы залында қаулыны сот отырысының
хаттамасына енгiзе отырып шығарылады.
Басты сот талқылауы соттың қалыпты жұмысын және процеске
қатысушылардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн жағдайда өтедi.
Соттың сот отырысы залына кiруiнiң алдында сот приставы: "Сот келе
жатыр" деп хабарлайды, сот отырысына қатысып отырғандардың бәрi орындарынан
тұрады, мұнан соң төрағалық етушiнiң ұсынуы бойынша өз орындарына отырады.
Сот талқылауына қатысушылардың бәрi сотқа қарап сөйлегенде, айғақтар
бергенде және мәлiмдеме жасағанда орындарынан тұрады. Бұл ережелерден
ауытқуға төрағалық етушiнiң рұқсатымен жол берiледi. Басты сот талқылауының
барлық қатысушылары, сондай-ақ сот отырысы залында қатысып отырған
азаматтардың барлығы төрағалық етушiнiң сот отырысының тәртiбiн сақтау
туралы өкiмiне бағынуға тиiс. Он алты жасқа дейiнгi адамдар, егер олар
тарап немесе куә болмаса, сот отырысы залына жiберiлмейдi. Қажет болғанда
сот приставы азаматтан оның жасын куәландыратын құжатты талап етуге құқылы.
Залға сондай-ақ мас адамдар жiберiлмейдi.
Сот отырысы залында суретке түсiруге, дыбыс, бейнежазбаларды қолдануға
және киноға түсiруге төрағалық етушiнiң рұқсатымен ғана жол берiледi.
Сот отырысында тәртiп бұзған, төрағалық етушiнiң өкiмдерiне бағынбаған
кезде процеске қатысушыға тәртiптi қайта бұзуы оны сот отырысы залынан
шығарып жiберуге әкеп соғатыны жәненемесе әкiмшiлiк жаза қолдануға әкеп
соғатыны туралы ескертiледi. Шығарып жiберу айыптаушы мен қорғаушыдан басқа
кез келген процеске қатысушыға қолданылуы мүмкiн. Әкiмшiлiк жаза
сотталушыға қолданылмайды. Егер сот отырысы залынан сотталушы шығарып
жiберiлсе, онда үкiм оның көзiнше жариялануға немесе ол жарияланғаннан
кейiн дереу қолхат алып хабарлануға тиiс.
Сот отырысы залынан процеске қатысушыны шығарып жiберу және әкiмшiлiк
жаза қолдану туралы сот қаулы шығарады. Сот отырысы залында қатысып
отырған, бiрақ процеске қатысушы болып табылмайтын адамдар тәртiп бұзған
жағдайда олар төрағалық етушiнiң өкiмi бойынша сот отырысы залынан
шығарылады. Бұған қоса сот оларға әкiмшiлiк жаза қолдануы мүмкiн. Егер
тәртiп бұзушының сот отырысындағы iс-әрекетiнде басқа әкiмшiлiк құқық
бұзушылықтың не қылмыстық белгiлерi болса, сот тиiстi тәртiппен қылмыстық
немесе әкiмшiлiк iс қозғау үшiн материалдар жiбередi.
Сот отырысы залында қоғамдық тәртiптi бұзған не сотты сыйламаушылық
байқалған жағдайда қылмыстық iстi қараушы соттың (судьяның) қаулысымен
кiнәлi адамға әкiмшiлiк заңдарында көзделген жаза шаралары қолданылуы
мүмкiн.
Басты сот талқылауы кезiнде сот отырысының хатшысы хаттама жүргiзедi.
Хаттама қолдан жазылуы немесе мәшинкелiк, не компьютерлiк әдiспен
дайындалуы мүмкiн. Хаттаманың толық болуын қамтамасыз ету үшiн стенография
қолданылуы мүмкiн.
Хаттамада: басты сот талқылауының күнi, оның басталу және аяқталу
уақыты; қандай iс қаралып жатқаны; соттың атауы мен құрамы, хатшы,
аудармашы, айыптаушы, қорғаушы, сотталушы, сондай-ақ жәбiрленушi, азаматтық
талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкiлдерi, сот шақырған басқа да
адамдар; сотталушының жеке басы туралы деректер және бұлтартпау шарасы;
соттың жүргiзiлген реттегi iс-әрекетi, iске қатысушы адамдардың арыздары,
қарсылық бiлдiрулерi және өтiнiштерi; соттың кеңесу бөлмесiне бармай
шығарылған қаулылары, қаулылардың кеңесу бөлмесiнде шығарылуына нұсқау;
iске қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен мiндеттерiнiң түсiндiрiлуi;
айғақтардың егжей-тегжейлi мазмұны; сарапшыға қойылған сұрақтар және оның
жауаптары; сот мәжiлiсiнде жүргiзiлген тексерулер мен дәлелдердi зерттеу
жөнiндегi басқа iс-әрекеттердiң нәтижелерi; iске қатысушы адамдар хаттамада
куәландыруды өтiнген фактiлерге нұсқамалар; тараптардың сот жарыссөзiнде
сөйлеген сөздерiнiң және сотталушының соңғы сөзiнiң негiзгi мазмұны;
үкiмiнiң жарияланғаны және оған шағымдану тәртiбi мен мерзiмi
түсiндiрiлгенi туралы нұсқама көрсетiледi. Бұған қоса, хаттамада егер орын
алған болса, сотты сыйламаушылықты куәландыратын фактiлер және тәртiп
бұзушының жеке басы мен соттың тәртiп бұзушыға қолданған ықпал ету шаралары
да атап көрсетiледi.
Хаттама сот отырысы аяқталғаннан кейiнгi бес тәулiктен кешiктiрiлмей
жасалып, оған төрағалық етушi мен хатшы қол қоюға тиiс. Сот талқылауы
барысында хаттама бөлiп-бөлiп жасалуы мүмкiн, оларға және бүтiндей
хаттамаға сот отырысына төрағалық етушi мен хатшы қол қояды. Сот талқылауы
хаттамасының дұрыс жазылуы туралы сот отырысының төрағалық етушiсi мен
хатшысының арасында түсiнiспеушiлiк болған кезде соңғысы өзiнiң
келiспеушiлiктерiн жазбаша түрде сот отырысы барысында жасалған жазбалармен
бiрге хаттамаға қоса тiркеуге құқылы. Басты сот талқылауы кезiнде киноға
түсiру, бейне, дыбыс жазбасы қолданылуы мүмкiн, олардың материалдары сот
отырысы хаттамасына қоса берiледi, оларға сүргiш салынып, iспен бiрге
сақталады. Хаттамада аталған техникалық құралдардың қолданылғаны туралы
белгi қойылады.
Төрағалық етушi тараптарға басты сот талқылауының хаттамасы
дайындалғаны туралы хабарлауға және онымен танысуға мүмкiндiк беруге
мiндеттi. Басты сот талқылауында жауап алынған адам хаттамадағы өз
айғақтарының жазылуымен таныстыру жөнiнде өтiнiш жасауға құқылы. Мұндай
мүмкiндiк өтiнiш мәлiмделгеннен кейiнгi күннен кешiктiрiлмей берiлуге тиiс.
Басты сот талқылауының хаттамасына қол қойылғаннан кейiнгi бес
тәулiктiң iшiнде тараптар, өзге де адамдар хаттамаға ескертпелер беруге
құқылы. Аталған мерзiмді iс бойынша төрағалық етушi тараптардың өтiнiшi
бойынша он тәулiкке дейiн ұзарта алады.
Басты сот талқылауының хаттамасына ескертпелердi төрағалық етушi, ал
ол ұзақ уақыт бойы болмаған кезде осы соттың басқа судьясы қарайды, ол
нақтылау үшiн ескертпе берген адамдарды шақыртуға құқылы. Ескертпелердi
қарау нәтижелерi бойынша судья олардың дұрыстығын куәландыру туралы не
оларды қабылдамау туралы дәлелдi қаулы шығарады. Хаттамаға және судьяның
қаулысына жасалған ескертпелер басты сот талқылауының хаттамасына қоса
тiгiледi.
1.2. Басты сот талқылауының құрылысы
Басты сот талқылауының дайындық бөлімі. Басты сот талқылауы үшiн
белгiленген уақытта төрағалық етушi сот отырысын ашады және қандай
қылмыстық iстiң қаралатынын, сондай-ақ iстiң ашық немесе жабық сот
отырысында талқыланатыны туралы хабарлайды. Сот отырысының хатшысы сот
отырысына қатысуға тиiстi адамдардың келгенi туралы баяндайды және
келмегендердiң келмеу себептерiн хабарлайды. Төрағалық етушi аудармашы
ретiнде кiмнiң қатысып отырғанын хабарлайды және оған құқықтарын,
мiндеттерiн түсiндiредi.
Төрағалық етушi аудармашыға әдейi дұрыс аударма жасамағаны үшiн
қылмыстық жауаптылығы туралы ескертедi, бұл туралы одан қолхат алынып, ол
сот отырысының хаттамасына қоса тiгiледi. Аудармашыға, сондай-ақ, өз
мiндеттерiн орындаудан жалтарған жағдайда оған заңдарда белгiленген
тәртiппен әкiмшiлiк жаза қолданылуы мүмкiн екенi туралы ескертiледi.
Төрағалық етушi келген тараптарға, куәларға, сарапшыға, маманға
олардың аудармашыдан бас тартуын мәлiмдеу құқықтарын түсiндiредi және
аудармашыдан бас тартуға әкеп соғатын заңдарда көзделген негiздердi
түсiндiредi. Егер аудармашыдан бас тарту қанағаттандырылса, сот басқа
аудармашыны шақырады.
Келген куәлар олардан жауап алу басталғанға дейiн, сот отырысы залынан
шығарылады. Төрағалық етушi сот жауап алмаған куәлардың жауап алған
куәлармен, сондай-ақ сот отырысы залындағы өзге адамдармен сөйлеспеуi үшiн
шара қолданады.
Төрағалық етушi сотталушының тегiн, атын, әкесiнiң атын, туған жылын,
айын, күнiн және орнын, сот iсi жүргiзiлетiн тiлдi бiлетiнiн, тұратын
жерiн, немен айналысатынын, бiлiмiн, отбасы жағдайын және оның жеке басына
қатысты басқа да деректердi анықтай отырып, оның жеке басын айқындайды.
Мұнан кейiн төрағалық етушi сотталушыға айыптау қорытындысының, айыптауды
өзгерту туралы қаулының немесе айыптау хаттамасының көшiрмелерiнiң
тапсырылғанын және қашан тапсырылғанын анықтайды. Бұл ретте істі соттың
талқылауы, бұл туралы сотталушы өтiнiш жасаған болса, айыптау
қорытындысының, айыптауды өзгерту туралы қаулының немесе айыптау
хаттамасының көшiрмелерi тапсырылған күннен бастап үш тәулiктен бұрын
басталмауға тиiс.
Төрағалық етушi сот құрамын жариялайды, кiмнiң айыптаушы, қорғаушы,
жәбiрленушi, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер немесе олардың
өкiлдерi, сондай-ақ сот мәжiлiсiнiң хатшысы, сот приставы, сарапшысы,
маманы болып табылатынын хабарлайды.
Төрағалық етушi тараптардың сот құрамынан немесе судьялардың бiрiнен,
сондай-ақ бас тартуды мәлiмдеу құқығын түсiндiредi. Бұл ережелер запастағы
судьяға қатысты да қолданылады.
Төрағалық етушi сотталушыға оның басты сот талқылауындағы құқықтарын
түсiндiредi.
Төрағалық етушi жәбiрленушiге, жеке айыптаушыға, азаматтық талапкерге,
азаматтық жауапкерге және олардың өкiлдерiне ҚІЖК-нiң 75, 76, 77, 78, 80,
81-баптарында көзделген басты сот талқылауындағы құқықтарын түсiндiредi.
Жеке айыптау iстерi бойынша, сондай-ақ бiрiншi рет жасалған шағын және
орташа ауырлықтағы қылмыстар жөнiндегi iстер бойынша жәбiрленушiге бұған
қоса оның сотталушымен бiтiмге келу құқығы түсiндiрiледi.
Төрағалық етушi сарапшыға оның ҚІЖК-нiң 83-бабында көзделген құқықтары
мен мiндеттерiн түсiндiредi және оған әдейi жалған қорытынды бергенi үшiн
қылмыстық жауаптылығы туралы ескертедi, бұл туралы сарапшыдан қолхат
алынады, ол басты сот талқылауының хаттамасына қоса тiгiледi.
Төрағалық етушi маманға оның ҚІЖК-нiң 84-бабында көзделген құқықтары
мен мiндеттерiн түсiндiредi және оған өз мiндеттерiн орындаудан бас
тартқаны немесе жалтарғаны үшiн осы бапта белгiленген жауаптылық туралы
ескертедi.
Төрағалық етушi тараптардан оларда жаңа куәларды, сарапшыларды және
мамандарды шақыру туралы және заттай дәлелдер мен құжаттарды алдыру туралы
өтiнiштерiнiң бар-жоғы туралы сұрайды. Өтiнiшiн мәлiмдеген адам қандай
жағдайларды анықтау үшiн қосымша дәлелдердiң қажет екенiн көрсетуге
мiндеттi. Төрағалық етушi, сондай-ақ тараптардан олардан талқылаудан дәлел
ретiнде жiберiлмеуге тиiс материалдарды алып тастау туралы өтiнiштерiнiң
бар-жоғын анықтауға мiндеттi.
Сот талқылауының қалған қатысушыларының пiкiрiн тыңдағаннан кейiн сот
мәлiмделген әрбiр өтiнiштi қарауға, оны қанағаттандыруға немесе өтiнiштi
қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелдi қаулы шығаруға тиiс. Соттың
тараптардың бастамашылығы бойынша сотқа мамандар немесе куәлар ретiнде
келген адамдардан сот отырысында жауап алу туралы өтiнiштердi
қанағаттандырудан бас тартуға құқығы жоқ. Сот өтiнiшiн қанағаттандырудан
бас тартқан адам оны одан әрi мәлiмдеуге құқылы.
Сот талқылауына қатысушылардың бiрi, сондай-ақ куә, сарапшы немесе
маман келмеген кезде сот тараптардың iстi талқылау мүмкiндiгi туралы
пiкiрiн тыңдайды және талқылауды кейiнге қалдыру немесе оны жалғастыру және
келмеген адамдарды келесi сот отырысына шақырту немесе оларды алып келу
туралы қаулы шығарады.
Сот тергеуі. Сот тергеуi айыптаушының сотталушыға таққан айыбының
мәнiсiн баяндаудан, ал жеке айыптау iстерi бойынша - арыз берген адамның
немесе оның өкiлiнiң, ал олар болмағанда - сот отырысы хатшысының шағымды
баяндауынан басталады. Айыптау ауырлығы төмендеу түрiне өзгертiлген
жағдайда немесе айыптаудың бiр бөлiгiнен бас тартылған кезде айыптаушы
сотқа айыптаудың жаңа негiзделген тұжырымын жазбаша түрде баяндауға
мiндеттi.
Төрағалық етушi сотталушыдан оған айыптаудың түсiнiктi-түсiнiктi емес
екенiн сұрайды, оған айыптаудың мәнiсiн түсiндiредi және оның тағылған
айыпқа өз көзқарасын сотқа хабарлау ниетiнiң бар-жоғын анықтайды.
Сотталушыға алдын ала тергеу немесе анықтау кезiнде бiлдiрiлген кiнәсiн
мойындау немесе мойындамаумен байланысты емес екенiн, өз кiнәсiн
мойындайтыны немесе мойындамайтыны туралы сұраққа жауап беруге мiндеттi
емес екенi және сотталушының жауап беруден бас тартуы оған зиян
келтiрiлгендей түсiнiлмейтiнi түсiндiрiлуге тиiс. Сотталушы өз жауабын
дәлелдеуге құқылы. Сотталушының жауап бермеуi оның өз кiнәсiн мойындамағаны
деп түсiнiледi.
Төрағалық етушi сотталушыдан оған қойылған азаматтық талап қоюды
мойындайтынын-мойындамайтынын (толық, iшiнара) сұрайды. Егер сотталушы бұл
сұраққа жауап берсе, онда ол жауабының дәлелiн айтуға құқылы. Сотталушының
жауап бермеуi оның азаматтық талап қоюды мойындамағаны деп түсiнiледi.
Тараптар сотталушыға оның көзқарасын нақтылауға бағытталған сұрақтар қоюға
құқылы.
Сот тергеуiнде айыптаушы және қорғаушы тараптар ұсынған дәлелдемелер
зерттеледi. Дәлелдемелердi алдымен айыптаушы тарап ұсынады. Дәлелдемелердi
зерттеу тәртiбiн тараптармен келiсе отырып, сот белгiлейдi. Дәлелдемелердi
зерттеу тәртiбiн белгiлеу немесе өзгерту мәселелерi бойынша сот қаулы
шығарады. Сотталушы төрағалық етушiнiң рұқсатымен сот тергеуiнiң кез келген
сәтiнде айғақ беруге құқылы.
Сотталушыдан жауап алудың алдында төрағалық етушi тағылған айып және
iстiң басқа да жағдайлары бойынша айғақ беру немесе бермеу құқығын, сондай-
ақ сотталушының барлық айтқаны өзiне қарсы пайдаланылуы мүмкiн екенiн оған
түсiндiредi. Сотталушы айғақ беруге келiсiм берген кезде бiрiншi болып одан
қорғаушы және процеске қорғаушы тарапынан қатысушылар, сонан кейiн
мемлекеттiк айыптаушы және процеске айыптаушы тарапынан қатысушылар жауап
алады. Төрағалық етушi жетекшi сұрақтарды және iске қатысы жоқ сұрақтарды
алып тастайды.
Сот сотталушыға одан тараптар жауап алғаннан кейiн сұрақ қояды, алайда
нақтылау сұрақтары жауап алудың кез келген сәтiнде қойылуы мүмкiн. Басқа
сотталушы болмаған кезде сотталушыдан жауап алуға тараптардың өтiнiшi
немесе соттың бастамашылығы бойынша жол берiледi, бұл туралы қаулы
шығарылады. Бұл жағдайда сотталушы сот мәжiлiсi залына қайтып келгеннен
кейiн оған өзi болмаған кезде сот мәжiлiсiнiң хаттамасына енгiзiлген
деректер оқылады және өзi болмағанда жауап алынған сотталушыға сұрақ қою
мүмкiндiгi берiледi.
Сотталушының iс бойынша сотқа дейiнгi әзiрлiк барысында берген
айғақтарын жария етуге, сондай-ақ жауап алу хаттамасына қоса берiлген оның
айғақтарының дыбыс жазбасын, бейне жазбаны немесе киноға түсiрiлiмiн
жаңғыртуға мынадай жағдайларда:
1) сотталушы сотта айғақ беруден бас тартқан кезде;
2) iс сотталушы болмаған кезде қаралғанда;
3) сот талқылауымен алдын ала тергеу барысында берiлген айғақтардың
арасында елеулi қайшылықтар болғанда жол берiледi.
Тиiстi жауап алу хаттамасындағы немесе сот отырысы хаттамасындағы
айғақтарды алдын ала жария етпей тұрып, дыбыс, бейнежазбаны және кино
түсiрiлiмiн жаңғыртуға жол берiлмейдi.
Сот тергеуінде жәбiрленушiден жауап алынады. Жәбiрленушi төрағалық
етушiнiң рұқсатымен сот тергеуiнiң кез келген сәтiнде айғақтар беруге
құқылы.
Куәлардан жеке-жеке және жауап алынбаған куәлардың қатысуынсыз жауап
алынады. Жауап алудың алдында төрағалық етушi куәнiң жеке басын айқындайды,
оның сотталушыға және iске қатысушы басқа адамдарға қарым-қатынасын
анықтайды, iс бойынша шын айғақтар беру жөнiндегi азаматтық борышы мен
мiндетiн, сондай-ақ айғақтар беруден бас тартқаны және көрiнеу жалған
айғақтар бергенi үшiн жауаптылығын түсiндiредi. Куәға құқықтары мен
мiндеттерi түсiндiрiледi. Куәға, сондай-ақ өзiне, ерiне (зайыбына) және
жақын туыстарына қарсы, ал дiни қызметшiлерге - тәубе үстiнде өздерiне iшкi
сырын сенiп ашқандарға қарсы айғақтар беруден бас тартуға хақылы екенi
түсiндiрiледi. Заң бойынша айғақ беру мiндетiнен босатылған, бiрақ айғақ
беруге тiлек бiлдiрген адамдарға көрiнеу жалған айғақ бергенi үшiн
жауаптылығы түсiндiрiледi. Куәдан оған өз мiндеттерi мен жауаптылығы
түсiндiрiлгенi туралы қолхат алынады. Қолхат сот отырысының хаттамасына
тiркеледi.
Куәдан айыптаушы, жәбiрленушi, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер
және олардың өкiлдерi, сотталушы және оның қорғаушысы жауап алады. Бiрiншi
болып өтiнiшi бойынша сот отырысына осы куә шақырылған тарап сұрақ қояды.
Судьялар куәға одан тараптар жауап алып болғаннан кейiн сұрақ қояды. Куә
соттың талап етуi бойынша оған ұсынылатын жазбаларды пайдалануға құқылы.
Куәға өз айғақтарына қатысты қолындағы құжаттарды оқып шығуға рұқсат
берiледi. Бұл құжаттар сотқа ұсынылады және оның қаулысы бойынша iске
тiгiлуi мүмкiн. Жауап алынған куәлар сот отырысы залында қалады және олар
сот тергеуi аяқталғанға дейiн соттың рұқсатынсыз және тараптардың
келiсiмiнсiз одан шықпауға тиiс.Куәнiң және оның жақындарының қауiпсiздiгiн
қамтамасыз ету мақсатында сот куәнiң жеке басы туралы нақты деректердi
жарияламай, оны процеске басқа қатысушылар көрмейтiндей жағдайда одан жауап
алуға құқылы, бұл туралы қаулы шығарылады.
Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмаған жәбiрленушiден, куәдан жауап
алу, ал соттың қалауынша - он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi мұндай
адамдардан жауап алу педагогтың қатысуымен жүргiзiледi. Қажет болған
жағдайда сонымен қатар ата-аналары немесе кәмелетке толмаған адамның өзге
де заңды өкiлдерi шақырылады. Аталған адамдар төрағалық етушiнiң рұқсатымен
жәбiрленушiге және куәға сұрақ қоя алады. Он алты жасқа толмаған
жәбiрленушiден, куәдан жауап алудың алдында төрағалық етушi оған шын және
толық айғақтардың iс үшiн маңызын түсiндiредi. Айғақ беруден бас тартқаны
және көрiнеу жалған айғақ бергенi үшiн жауаптылық туралы аталған адамдарға
ескерту жасалмайды және олардан қолхат алынбайды.
Тараптардың өтiнiшi бойынша немесе соттың бастамашылығы бойынша
кәмелетке толмаған жәбiрленушi мен куәдан жауап алу сотталушы жоқ кезде
жүргiзiлуi мүмкiн, бұл туралы сот қаулы шығарады. Сотталушы сот отырысы
залына қайтып келгеннен кейiн оған кәмелетке толмаған жәбiрленушiнiң,
куәнiң айғақтары жария етiледi, жәбiрленушiге, куәға сұрақ қою және олардың
айғақтарына орай өз айғақтарын беру мүмкiндiгi берiледi.
Он сегiз жасқа толмаған жәбiрленушi, куә сот олардың әрi қарай
қатысуын қажет деп таныған жағдайлардан басқасында, олардан жауап
алынғаннан кейiн сот отырысы залынан шығарылады.
Сот талқылауында жәбiрленушi мен куәнiң iс бойынша сотқа дейiнгi iс
жүргiзу немесе кейiнгi сот талқылауы кезiнде берген айғақтарын, сондай-ақ
олардан жауап алудың бейнежазбасы мен киноға түсiруiн жария етуге:
1) бұл айғақтар мен олардың сотта берген айғақтары арасында елеулi
қайшылықтар бар болған кезде;
2) олардың сот талқылауына келу мүмкiндiгiн жоққа шығаратын себептер
бойынша жәбiрленушiнiң немесе куәнiң сот отырысына қатыспауы кезiнде жол
берiледi.
Сот тараптардың өтiнiшi бойынша немесе өз бастамасымен сараптама
тағайындауға құқылы. Сараптаманы алдын ала тергеу барысында қорытынды
берген сарапшы (сарапшылар) не сот тағайындаған басқа сарапшы (сарапшылар)
жүргiзедi. Сарапшының сот отырысында төрағалық етушiнiң рұқсатымен
сараптама мәнiне қатысты мән-жайларды зерттеуге қатысуға: жауап алынатын
адамдарға сұрақ беруге, қылмыстық iстiң материалдарымен танысуға, сараптама
мәнiне қатысты барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауы
1.1. Соттың келiп түскен қылмыстық iс бойынша iс-
әрекетi ... ... ... ... ... ..5
1.2.Басты сот талқылауын
тағайындау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауының жалпы шарттары
2.1.Сот талқылауының тiкелей және ауызша
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... 11
2.2.Басты сот талқылауының
құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3.Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .4 6
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 1
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .53
Кіріспе
Еліміз егемендігін алып тәуелсіз мемлекет болып құқықтық мемелекет
құру үшін біршама құқықтық реформалар жасап, қылмыстық іс бойынша басты сот
талқылауының мәселелерінде шешу жолдарын тапты. Қылмыстық іс бойынша судья
басты сот талқылауын тағайындау туралы шешiм қабылдайды. Анықтау немесе
алдын ала тергеу процесiнде процеске қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз
ету жөнiндегi барлық талаптары сақталған және iстi сотта қарауға кедергi
келтiретiн өзге негiздер жоқ деген пiкiрге келген судья басты сот
талқылауын тағайындау туралы шешiм қабылдайды.
Басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулыда:
1) сотталушы болып табылатын адамды көрсетудi;
2) оны бұзу сотталушыға есептелетiн қылмыстық заңды дәл көрсетудi;
3) бұлтартпау шарасы мен келтiрiлген залалдарды қамтамасыз ету
шараларын сақтау, тоқтату, өзгерту немесе таңдау туралы шешiмдi;
4) процеске қатысушылардың қарсылық бiлдiру, өтiнiштер және өзге де
мәлiмдемелерi бойынша шешiмдердi;
5) қорғаушы ретiнде айыпталушы таңдаған немесе соңғысына тағайындалған
қорғаушыға рұқсат ету туралы шешiмдi;
6) басты сот отырысына шақыруға жататын адамдардың тiзбесiн;
7) заң оның iсiн сырттай қарауға жол беретiн жағдайда iстi
айыпталушының қатысуынсыз тыңдау туралы шешiмдi;
8) басты сот талқылауының орны мен уақыты туралы мәлiметтi;
9) iстi соттың жабық отырысында қарау туралы шешiмдi;
10) сот iсi қай тiлде жүргiзiлетiнi туралы шешiмдi;
11) запастағы судья туралы шешiмдi қамтуы тиiс.
Егер iс бойынша алдын ала тыңдау жүргiзiлсе, басты сот отырысын
тағайындау туралы қаулыда талқылауға қойылған мәселелер жөнiндегi шешiмдер
баяндалуы қажет. Басты сот талқылауы тараптарға сот отырысының болатын орны
мен басталатын уақыты хабарланған кезден бастап кемiнде үш тәулiктен кейiн
және оның тағайындалуы туралы қаулы шығарылған кезден бастап он бес
тәулiктен кешiктiрiлмей басталуға тиiс. Ерекше жағдайларда бұл мерзiм
судьяның қаулысымен ұзартылуы мүмкiн, бiрақ ол отыз тәулiктен аспауға тиiс.
Басты сот талқылауы бір ай мерзімде аяқталуға тиіс, ерекше жағдайларда бұл
мерзім судьяның дәлелді қаулысымен ұзартылуы мүмкін.
Судья iстi тараптың өтiнiшi бойынша:) егер ол қаралып отырған iспен
байланысты болып, iсте айыпталушыға басқа айып тағуға негiздердiң болуы
немесе егер олардың әрекетi қаралып отырған iспен байланысты болып, басқа
адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тартуға негiздер болса және жаңа адамдарға
қатысты iстi жеке қарау мүмкiн болмаса; айыптау актiсiнде көрсетiлген
айыптауды бастапқы тағылған айыптаудан неғұрлым ауыр немесе елеулi түрде
өзгеше айыптауға өзгерту қажеттiгi болған жағдайларда қосымша тергеуге
жiберуге құқылы. Судья iстi алдын ала тыңдауды өткiзу нәтижелерi бойынша
тараптың өтiнiшi бойынша да, өз бастамашылығы бойынша да iс дұрыс
бiрiктiрiлмеген немесе бөлiнбеген, не басты сот талқылауын тағайындауға
кедергi келтiретiн қылмыстық iс жүргiзу заңын басқа да елеулi бұзушылық
анықталған жағдайларда, басты сот талқылауын тағайындамай-ақ iстi қосымша
тергеуге жiберуге құқылы.
Іс қосымша тергеуге прокурор арқылы жiберiледi. Бұл ретте судья
қаулыда iстiң қандай негiз бойынша қайтарылып отырғанын көрсетуге, сондай-
ақ айыпталушыға қатысты бұлтартпау шарасы туралы мәселенi шешуге мiндеттi.
1. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауы
1.1. Соттың келiп түскен қылмыстық iс бойынша iс-әрекетi
Қылмыстық iс сотқа түскен кезде соттың төрағасы немесе оның тапсыруы
бойынша басқа судья iстi сотта iс жүргiзуге қабылдау туралы мәселенi
шешедi.
Судья, келiп түскен iс бойынша мынадай:
1) басты сот талқылауын тағайындау туралы;
2) iстi қосымша тергеуге қайтару туралы;
3) iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру туралы;
4) iстi сотталуы бойынша жiберу туралы;
5) iстi тоқтату туралы;
6) қылмыстық iстердi бiрiктiру туралы шешiмдерiнiң бiрiн қабылдайды.
Судья iс бойынша шешiмдi қаулы нысанында қабылдайды, онда: қаулының
шығарылған уақыты мен жерi; қаулы шығарған судьяның лауазымы мен тегi;
қабылданған шешiмдердiң негiздерi мен мәнi көрсетiлуге тиiс.
Шешiм iс сотқа келiп түскен сәттен бастап бес тәулiктен кешiктiрiлмей
қабылдануға тиiс. Судья қылмыстық iстi соттауға жолдау туралы қаулыны
қоспағанда, қаулы шығарумен бiр уақытта айыпталушыға бұлтартпау шарасын
қолданудың немесе қолданбаудың негiздiлiгi туралы және егер бұлтартпау
шарасы таңдалса, оның түрiнiң негiздiлiгi немесе негiзсiздiгi туралы
мәселенi қарауға мiндеттi.
Судья сот отырысын тағайындаудың мүмкiндiгi туралы мәселенi шешу
кезiнде сотталушылардың әрқайсысына қатысты мыналарды: iстiң аталған соттың
қарауына жататындығын; iс бойынша iс жүргiзудi тоқтатуға не уақытша
тоқтатуға әкеп соқтыратын жағдайдың болу-болмауын; анықтау және алдын ала
тергеу жүргiзу кезiнде сот мәжiлiсiн тағайындауға кедергi келтiретiн
қылмыстық iс жүргiзу заңын бұзуға жол берiлген-берiлмегендiгiн; айыптау
қорытындысының немесе айыптау хаттамасының көшiрмесi берiлген-
берiлмегендiгiн; айыпталушыға таңдап алынған бұлтартпау шарасының өзгертуге
немесе тоқтатуға жататын-жатпайтындығын; қылмыспен келтірiлген залалды
өтеудi және мүлкiн ықтимал тәркiлеудi қамтамасыз ету шаралары қабылданған-
қабылданбағанын; арыздар мен өтiнiштердiң қанағаттандыруға жататын-
жатпайтындығын анықтауға тиiс.
Тараптардың өтiнiштерiн қарау және сот талқылауын қысқартылған
тәртiппен өткiзу туралы мәселенi шешу үшiн тараптардың қатысуымен iстi
алдын ала тыңдауды өткiзедi. Iстi алдын ала тыңдауды судья соттың жабық
отырысында жеке-дара өткiзедi. Iстi алдын ала тыңдау өткiзiлетiн уақыт пен
орын тараптарға хабарланады. Iстi алдын ала тыңдау барысында хаттама
жүргізіледi. Сот отырысына сотталушының, оның қорғаушысы мен мемлекеттiк
айыптаушының қатысуы мiндеттi. Алдын ала тыңдау сотталушы бұл жөнiнде
өтiнген кезде оның қатысуынсыз жүргiзiледi. Қорғаушы дәлелдi себептерсiз
келмей қалған жағдайда, сондай-ақ оның алдын ала тыңдауға қатысуға
мүмкiндiгi болмаған кезде, судья сот отырысына жаңадан тағайындалған
қорғаушының қатысуын қамтамасыз етуге шаралар қолданады. Сот отырысына
жәбiрленушi мен оның өкiлiнiң, азаматтық талапкердiң, азаматтық жауапкердiң
немесе олардың өкілдерiнiң келмеуi iстi алдын ала тыңдауға кедергi
болмайды.
Істi алдын ала тыңдаудың нәтижелерi туралы судья қаулы шығарады, онда
қаралған мәселелер бойынша шешiмдi баяндайды. Iс бойынша iс жүргiзудi
тоқтата тұру үшiн, iстi қысқарту үшiн немесе iстi қосымша тергеуге қайтару
үшiн негiздер болмаған жағдайда сот басты сот талқылауын тағайындау туралы
қаулы шығарады. Егер алдын ала тыңдау барысында прокурор айыптауды
өзгертсе, судья мұны қаулыда көрсетедi. Егер прокурордың айыптауды өзгертуi
соттауға жатқызудың өзгеруiне әкеп соқса, судья iстi айыптау қорытындысын,
айыптау хаттамасын қайта жасау және iстi соттауға жатқызу бойынша жiберу
үшiн прокурорға қайтарады.
1.2. Басты сот талқылауын тағайындау
Анықтау немесе алдын ала тергеу процесiнде процеске қатысушылардың
құқықтарын қамтамасыз ету жөнiндегi барлық талаптары сақталған және iстi
сотта қарауға кедергi келтiретiн өзге негiздер жоқ деген пiкiрге келген
судья басты сот талқылауын тағайындау туралы шешiм қабылдайды.
Басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулыда:
1) сотталушы болып табылатын адамды көрсетудi;
2) оны бұзу сотталушыға есептелетiн қылмыстық заңды дәл көрсетудi;
3) бұлтартпау шарасы мен келтiрiлген залалдарды қамтамасыз ету
шараларын сақтау, тоқтату, өзгерту немесе таңдау туралы шешiмдi;
4) процеске қатысушылардың қарсылық бiлдiру, өтiнiштер және өзге де
мәлiмдемелерi бойынша шешiмдердi;
5) қорғаушы ретiнде айыпталушы таңдаған немесе соңғысына тағайындалған
қорғаушыға рұқсат ету туралы шешiмдi;
6) басты сот отырысына шақыруға жататын адамдардың тiзбесiн;
7) заң оның iсiн сырттай қарауға жол беретiн жағдайда iстi
айыпталушының қатысуынсыз тыңдау туралы шешiмдi;
8) басты сот талқылауының орны мен уақыты туралы мәлiметтi;
9) iстi соттың жабық отырысында қарау туралы шешiмдi;
10) сот iсi қай тiлде жүргiзiлетiнi туралы шешiмдi;
11) запастағы судья туралы шешiмдi қамтуы тиiс.
Егер iс бойынша алдын ала тыңдау жүргiзiлсе, басты сот отырысын
тағайындау туралы қаулыда талқылауға қойылған мәселелер жөнiндегi шешiмдер
баяндалуы қажет. Басты сот талқылауы тараптарға сот отырысының болатын орны
мен басталатын уақыты хабарланған кезден бастап кемiнде үш тәулiктен кейiн
және оның тағайындалуы туралы қаулы шығарылған кезден бастап он бес
тәулiктен кешiктiрiлмей басталуға тиiс. Ерекше жағдайларда бұл мерзiм
судьяның қаулысымен ұзартылуы мүмкiн, бiрақ ол отыз тәулiктен аспауға тиiс.
Басты сот талқылауы бір ай мерзімде аяқталуға тиіс, ерекше жағдайларда бұл
мерзім судьяның дәлелді қаулысымен ұзартылуы мүмкін.
Судья iстi тараптың өтiнiшi бойынша:) егер ол қаралып отырған iспен
байланысты болып, iсте айыпталушыға басқа айып тағуға негiздердiң болуы
немесе егер олардың әрекетi қаралып отырған iспен байланысты болып, басқа
адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тартуға негiздер болса және жаңа адамдарға
қатысты iстi жеке қарау мүмкiн болмаса; айыптау актiсiнде көрсетiлген
айыптауды бастапқы тағылған айыптаудан неғұрлым ауыр немесе елеулi түрде
өзгеше айыптауға өзгерту қажеттiгi болған жағдайларда қосымша тергеуге
жiберуге құқылы. Судья iстi алдын ала тыңдауды өткiзу нәтижелерi бойынша
тараптың өтiнiшi бойынша да, өз бастамашылығы бойынша да iс дұрыс
бiрiктiрiлмеген немесе бөлiнбеген, не басты сот талқылауын тағайындауға
кедергi келтiретiн қылмыстық iс жүргiзу заңын басқа да елеулi бұзушылық
анықталған жағдайларда, басты сот талқылауын тағайындамай-ақ iстi қосымша
тергеуге жiберуге құқылы.
Іс қосымша тергеуге прокурор арқылы жiберiледi. Бұл ретте судья
қаулыда iстiң қандай негiз бойынша қайтарылып отырғанын көрсетуге, сондай-
ақ айыпталушыға қатысты бұлтартпау шарасы туралы мәселенi шешуге мiндеттi.
Судья iс бойынша iс жүргiзудi уақытша тоқтату туралы қаулыны ҚІЖК-нiң
50-бабының бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген негiздер бойынша
шығаруы мүмкiн. Iс бойынша iс жүргiзу бiрнеше айыпталушылардың бiреуiне
қатысты қорғануға арналған оның құқығына немесе басқа да айыпталушылардың
құқығына нұқсан келтiрмеуi шартымен уақытша тоқтатылуы мүмкiн. Оларға
қатысты iс жүргiзу тоқтатылмаған айыпталушылар қамауда болған және судья
оларға бұлтартпау шарасын өзгертудi мүмкiн деп таппаған жағдайда iс жүргiзу
отыз тәулiктен аспайтын мерзiмге тоқтатылуы мүмкiн. Егер осы уақыт iшiнде
айыпталушылардың бiреуiне қатысты iс жүргiзудi уақытша тоқтатуға негiздер
жойылмаса, онда басқа айыпталушыларға қатысты iс жүргiзу жаңартылуы және
басты сот талқылауының күнi белгiленуi тиiс.
Анықтаушы, тергеушi немесе прокурор қылмыспен келтiрiлген залалды
өтеудi және мүлiктi ықтимал тәркiлеудi қамтамасыз ететiн шаралар
қабылдамаған жағдайда судья қылмыстық iзге түсу органдарына оларды
қамтамасыз етуге қажеттi шаралар қолдануды мiндеттейдi.
Егер судья iстiң өзi соттауына жатпайтынын анықтаса, онда ол мұндай
шешiмнiң заңдық негiздерiн келтiре және iс жолданатын сотты көрсете отырып,
iстi соттың қарауына жататындығы бойынша жiберу туралы қаулы шығарады, ол
туралы процеске қатысушыларға хабарлайды.
Судья ҚІЖК-нiң 37-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 1-12-тармақтарында және 38-
бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген негiздер бойынша, сондай-ақ
мемлекеттiк айыптаушы айыптаудан бас тартқан жағдайда iстi қысқарту туралы
қаулы шығарады. Iстi қысқарту туралы шешiм қабылданғаннан кейiн судья
бұлтартпау шарасын, азаматтық талапты және мүлкiн тәркiлеудi қамтамасыз ету
шараларын тоқтатады және заттай айғақтар туралы мәселенi шешедi. Судьяның
iстi қысқарту туралы қаулысының көшiрмесi прокурорға жiберiледi, сондай-ақ
қылмыстық жауапқа тартылған адамға және жәбiрленушiге тапсырылады.
Басты сот талқылауы тағайындалғаннан кейiн судья тараптарға iстiң
сотқа дейiнгi iс жүргiзу сатысында өздерi таныстырылмаған барлық
материалдарымен танысу және олардан қажеттi мәлiметтердi жазып алу
мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге мiндеттi.
Егер сот отырысын тағайындау туралы мәселенi шешу кезiнде бұлтартпау
шарасы немесе сотқа шақыруға жататын адамдардың тiзiмi өзгертiлсе, не
прокурор айыптауды өзгертсе, онда сотталушы адамға судьяның қаулысының
көшiрмесi тапсырылады.
Судья өзiнiң қаулысында көрсетiлген адамдарды сот отырысына шақырту
туралы өкiм бередi, сондай-ақ сот отырысын әзiрлеу үшiн шаралар қолданады.
2. Тарау Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауының
жалпы шарттары
2.1.Сот талқылауының тiкелей және ауызша болуы
Сот талқылауында iс бойынша барлық дәлелдер тiкелей зерттелуге тиiс.
Сот сотталушы адамның, жәбiрленушiнiң, куәлардың айғақтарын тыңдауы,
сарапшылардың қорытындыларын жария етуi және зерттеуi, заттай
дәлелдемелердi тексеруi, хаттамалар мен өзге де құжаттарды
оқуы,дәлелдемелердi зерттеу жөнiнде басқа да сот iс-әрекеттерiн жүргiзуi
тиiс. Алдын ала тергеу жүргiзу кезiнде берiлген айғақтарды жария ету тек
ҚІЖК-де көзделген ерекше жағдайларда ғана мүмкiн болады. Соттың үкiмi тек
сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге, ал сот тергеуiнiң қысқартылған
түрi кезiнде - анықтау жүргiзу кезiнде алынған және сотта тараптар дауға
салмаған дәлелдемелерге ғана негiзделуi қажет.
Iстi бiр судья немесе судьялардың сол бiр құрамы қарауы тиiс.
Судьялардың бiрiнiң сот талқылауына қатысуды жалғастыруы мүмкiн болмаған
кезде ол басқа судьямен ауыстырылады.
Талқылау үшiн ұзақ уақытты қажет ететiн iстi алқалы қарау кезiнде
запастағы судья тағайындалуы мүмкiн. Запастағы судья басты сот талқылауында
сот отырысы ашылғаннан бастап немесе сот оның қатысуы туралы шешiм
қабылдаған кезден бастап қатысады және судьялардың бiрi шығып қалған
жағдайда оны алмастырады. Бұл ретте iстi талқылау жалғастырыла бередi.
Запастағы судья судьялардың бiрi шығып қалған жағдайда соттың құрамына
кiрген кезден бастап судьяның құқықтарын пайдаланады. Шығып қалған судьяның
орнына кiрген запастағы судья кез келген сот әрекетiн жаңартуды талап етуге
құқылы.
Басты сот талқылауында осы соттың төрағасы немесе оны сот төрағасы
тапсырған судья төрағалық етедi. Төрағалық етушi iстi талқылауда және шешiм
қабылдау кезiнде басқа судьялармен бiрдей құқықтарды пайдаланады. Төрағалық
етушi сот отырысына басшылық жасайды, әдiл соттың мүддесiнде объективтiлiк
пен бейтараптылықты сақтай отырып, тараптар құқықтарының теңдiгiн
қамтамасыз ету үшiн заңда көзделген барлық шараларды қолданады, iстiң жай-
күйiн жан-жақты және толық зерттеу үшiн қажеттi жағдайлар жасайды.
Төрағалық етушi сондай-ақ сот отырысы күн тәртiбiнiң сақталуын қамтамасыз
етедi, сот талқылауының барлық қатысушыларына олардың құқықтары мен
мiндеттерiн және оларды жүзеге асырудың тәртiбiн түсiндiредi. Сот
талқылауына қатысушы адамдардың бiрi төрағалық етушiнiң iс-әрекетiне
қарсылық бiлдiрген жағдайда бұл қарсылық бiлдiру сот отырысының хаттамасына
енгiзiледi.
Басты сот талқылауы сотталушының мiндеттi түрде қатысуымен өтедi.
Сотталушы келмеген кезде iс кейiнге қалдырылуы тиiс. Сот дәлелдi
себептерсiз келмеген сотталушыны келтiруге, сондай-ақ оған қатысты
бұлтартпау шарасын қолдануға немесе өзгертуге құқылы. Күзетпен ұстаудағы
сотталушы сот отырысына келуден бас тартқан кезде сот iстi қорғаушының
мiндеттi түрде қатысуымен ол болмағанда қарауға құқылы.
Сотталушы болмағанда iстi талқылауға:
1) ауырлығы шағын қылмыс жасағаны үшiн айыпталған сотталушы iстi оның
қатысуынсыз қарау туралы өтiнiш берген;
2) сотталушы Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде болған және сотқа
келуден жалтарған жағдайларда ғана жол берiлуi мүмкiн.
Сотталушының қорғаушысы дәлелдердi зерттеуге қатысады, сотқа
айыптаудың мәнi және оның дәлелденгендiгi жөнiнде, сотталушының
жауаптылығын жеңiлдететiн немесе оны ақтайтын мән-жайлар туралы, жазалау
шарасы туралы, сондай-ақ сот талқылауында туындаған басқа да мәселелер
бойынша өзiнiң пiкiрiн айтады. Қорғаушы келмеген және оны осы сот
отырысында ауыстыру мүмкiн болмаған кезде iстi талқылау кейiнге
қалдырылады. Сот отырысына келмеген қорғаушыны ауыстыруға тек сотталушының
келiсiмімен ғана жол берiледi. Егер сотталушы шақырған қорғаушының қатысуы
ұзақ уақыттың iшiнде мүмкiн болмаса, сот басты сот талқылауын кейiнге
қалдыра отырып, айыпталушыға басқа қорғаушыны таңдауды ұсынады, ал ол бас
тартқан жағдайда жаңа қорғаушыны тағайындайды.
Iске жаңадан кiрiскен қорғаушыға сот талқылауына қатысуға дайындалу
үшiн қажеттi уақыт берiледi. Ол өзi iске кiрiскенге дейiн iстi соттың
қарауы кезiнде жасалған кез келген әрекеттiң қайталануы туралы өтiнiш
жасауға құқылы.
Прокурордың жеке айыптау iстерiн қоспағанда, мемлекеттiк айыптаушы
ретiнде бас сот талқылауына қатысуы мiндеттi. Күрделi және көп эпизодты
iстер бойынша мемлекеттiк айыптауды бiрнеше прокурор қолдауы мүмкiн. Егер
сот талқылауы кезiнде прокурордың одан әрi қатысуының мүмкiн еместiгi
анықталса, ол алмастырылуы мүмкiн. Iске жаңа прокурордың кiрiсуi осы
уақытқа дейiн сотта жасалған iс-әрекеттердi қайталауға әкеп соқтырмайды,
бiрақ прокурордың өтiнiшi бойынша сот оған iстiң материалдарымен танысу
үшiн уақыт бере алады.
Прокурор дәлелдердi ұсынады және оларды зерттеуге қатысады, сотқа
айыптаудың мәнi бойынша, сондай-ақ сот талқылауы кезiнде туындаған басқа да
мәселелер бойынша өзiнiң пiкiрiн баяндайды, сотқа қылмыстық заңды қолдану
және сотталушыға жаза қолдану туралы ұсыныс айтады. Егер мұны азаматтардың
құқықтарын, мемлекеттiк немесе қоғамдық мүдделердi қорғау талап етсе,
прокурор iс бойынша азаматтық талап қояды немесе оны қолдайды.
Айыптауды қолдай отырып, прокурор заң талаптарын және iстiң барлық
жағдайларын қарау нәтижелерiне негiзделген өзiнiң iшкi көзқарасын
басшылыққа алады. Сотталушының жағдайын нашарлатпайтын және оның қорғалу
құқығын бұзбайтын болса, прокурор айыптауды өзгерте алады. Прокурор, егер
айыптау сот талқылауында қолдау таппады деген қорытындыға келсе, айыптаудан
бас тартуға (толық немесе iшiнара) мiндеттi. Мемлекеттiк айыптаушының
айыптаудан бас тартуына сот тергеуi немесе сот жарыссөзi кезiнде жол
беріледi.
Прокурор айыптаудан толық бас тартқан жағдайда, егер айыптаудан
жәбiрленушi де бас тартса, сот өз қаулысымен iстi қысқартады. Ал егер
жәбiрленушi айыптауды талап етсе, сот iстi талқылауды жалғастырып, оны
жалпы тәртiппен шешедi. Бұл жағдайда прокурор процеске одан әрi қатысудан
босатылады, ал айыптауды жәбiрленушiнiң өзi немесе өкiлi арқылы қолдайды.
Жәбiрленушiнiң өтiнiшi бойынша сот оған өкiл шақыру үшiн уақыт беруге тиiс.
Прокурор мен жеке айыптаушы айыптаудан iшiнара бас тартқан кезде сот
айыптаудың тарап айыптаудан бас тартқан бөлiгiнде iстi қысқартады,
айыптаудың қалған бөлiгiндегi iс жалпы тәртiппен қаралады. Егер прокурор
айыптауды өзгертсе және жәбiрленушi бұрынғы айыптауды талап етпесе, сот
iстi жаңа айыптау бойынша қарайды.
Басты сот талқылауы жәбiрленушiнiң немесе оның өкiлiнiң қатысуымен
жүргiзiледi. Жәбiрленушi келмеген жағдайда сот iстi талқылау немесе оны
жәбiрленушiнiң болмауынсыз iстiң барлық жағдайларын толық анықтаудың және
оның құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғаудың мүмкiн болуына қарай оны
кейiнге қалдыру туралы мәселенi шешедi. Егер сот отырысына жәбiрленушiнiң
өкiлi келсе, сот бұл мәселенi өкiлдiң пiкiрiн ескере отырып шешедi.
Жәбiрленушiнiң өтiнiшi бойынша сот оны айғақ беру үшiн белгiлi уақытта
келуге мiндеттей отырып, сот отырысына қатысудан босата алады. Жеке айыптау
iсi бойынша жәбiрленушiнiң сот отырысына дәлелсiз себептермен келмеуi iстi
қысқартуға әкеп соғады, бiрақ сотталушының өтiнiшi бойынша iс мәнiсi
жөнiнде жәбiрленушiнiң қатысуынсыз қаралуы мүмкiн.
Сот талқылауына азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер немесе олардың
өкiлдерi қатысады. Азаматтық талапкер немесе оның өкiлi сотқа келмеген
кезде азаматтық талап қаралмауы мүмкiн. Азаматтық талапкердiң азаматтық сот
iсiн жүргiзу тәртiбiмен талап қою құқығы сақталады. Сот азаматтық
талапкердiң немесе оның өкiлiнiң өтiнiшi бойынша азаматтық талап қоюды
азаматтық талапкердiң қатысуынсыз қарауға құқылы.
Сот қажет деп тапқан жағдайда немесе талап қоюды прокурор қолдағанда
сот азаматтық талапты азаматтық талапкердiң немесе оның өкiлiнiң келу-
келмеуiне байланыссыз қарайды. Азаматтық талапкердiң немесе оның өкiлiнiң
келмеуi азаматтық талап қоюды қарауды тоқтатпайды.
Басты сот талқылауы тек айыпкерге қатысты және сотқа берiлген
айыптаудың шегiнде ғана жүргiзiледi. Айыптауды өзгертуге бұл арқылы
сотталушының жағдайы нашарламаған және оның қорғауға деген құқығы
бұзылмаған жағдайда ғана жол берiледi. Егер басты сот талқылауы барысында
алдын ала тыңдау сатысында бастапқы айыптауды негiзсiз өзгертуге байланысты
айыптауды неғұрлым ауыр айыптау етiп өзгерту қажет болса, онда iстi
тағылған айыптау шегiнде қарау үшiн сот айыптаушы тараптың бұл жөнiндегi
өтiнiшi бойынша, процестiң басқа қатысушыларының пiкiрiн ескере отырып, сот
талқылауын жетi тәулiкке дейiн мерзiмге кейiнге қалдырып, iстi жаңадан
алдын ала тыңдау өткiзе алады.
Сот отырысына шақырылған адамдардың бiрiнiң келмеуi салдарынан немесе
жаңа дәлелдер алдыру қажеттiгiне байланысты iстi талқылау мүмкiн болмаған
кезде сот iстi талқылауды кейiнге қалдыру туралы қаулы шығарады. Осымен
бiрге сот келмеген адамдарды шақыру немесе жаңа дәлелдердi алдыруға шаралар
қолданады. Сот iстi талқылау кейiнге қалдырылатын мерзiмдi белгiлейдi.
Жасырынып жүрген сотталушыны iздеу сот-қаулысымен жарияланады.
Басты сот талқылауы кезiнде сот сотталушыға қатысты бұлтартпау шарасын
таңдап алуға, өзгертуге немесе оның күшiн жоюға құқылы. Сотталушыны
бұлтартпау шарасы ретiнде қамауға алу мерзiмi iстiң сотқа түскен күнiнен
бастап үкiм шығарылғанға дейiн алты айдан аспауға тиiс.. Ауыр қылмыстар
туралы iстер бойынша осы баптың екiншi бөлiгiнде көрсетiлген мерзiм
өткеннен кейiн сот өзiнiң қаулысымен қамауға алу мерзiмiн он екi айға дейiн
ұзартуға құқылы.Қамау мерзiмдерi аяқталғаннан кейiн сот сотталушыға
бұлтартпау шарасын үйде қамауда ұстау немесе ешқайда кетпеу туралы қолхат
беруге ауыстыруға тиiс
Басты сот талқылауы кезiнде сот шешетiн барлық мәселелер бойынша сот
қаулы шығарады, ол сот отырысында жариялануға тиiс. Iстi қосымша тергеуге
жiберу туралы, iстi қысқарту туралы, iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру
туралы, бұлтартпау шарасын таңдау, өзгерту немесе оның күшiн жою туралы,
бас тарту туралы, сараптама тағайындау туралы қаулылар және жеке қаулылар
кеңесу бөлмесiнде шығарылады және жеке құжат түрiнде жазылады. Өзге
қаулылар соттың қалауынша не осы баптың екiншi бөлiгiнде көрсетiлген
тәртiппен, не сол орнында - сот отырысы залында қаулыны сот отырысының
хаттамасына енгiзе отырып шығарылады.
Басты сот талқылауы соттың қалыпты жұмысын және процеске
қатысушылардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн жағдайда өтедi.
Соттың сот отырысы залына кiруiнiң алдында сот приставы: "Сот келе
жатыр" деп хабарлайды, сот отырысына қатысып отырғандардың бәрi орындарынан
тұрады, мұнан соң төрағалық етушiнiң ұсынуы бойынша өз орындарына отырады.
Сот талқылауына қатысушылардың бәрi сотқа қарап сөйлегенде, айғақтар
бергенде және мәлiмдеме жасағанда орындарынан тұрады. Бұл ережелерден
ауытқуға төрағалық етушiнiң рұқсатымен жол берiледi. Басты сот талқылауының
барлық қатысушылары, сондай-ақ сот отырысы залында қатысып отырған
азаматтардың барлығы төрағалық етушiнiң сот отырысының тәртiбiн сақтау
туралы өкiмiне бағынуға тиiс. Он алты жасқа дейiнгi адамдар, егер олар
тарап немесе куә болмаса, сот отырысы залына жiберiлмейдi. Қажет болғанда
сот приставы азаматтан оның жасын куәландыратын құжатты талап етуге құқылы.
Залға сондай-ақ мас адамдар жiберiлмейдi.
Сот отырысы залында суретке түсiруге, дыбыс, бейнежазбаларды қолдануға
және киноға түсiруге төрағалық етушiнiң рұқсатымен ғана жол берiледi.
Сот отырысында тәртiп бұзған, төрағалық етушiнiң өкiмдерiне бағынбаған
кезде процеске қатысушыға тәртiптi қайта бұзуы оны сот отырысы залынан
шығарып жiберуге әкеп соғатыны жәненемесе әкiмшiлiк жаза қолдануға әкеп
соғатыны туралы ескертiледi. Шығарып жiберу айыптаушы мен қорғаушыдан басқа
кез келген процеске қатысушыға қолданылуы мүмкiн. Әкiмшiлiк жаза
сотталушыға қолданылмайды. Егер сот отырысы залынан сотталушы шығарып
жiберiлсе, онда үкiм оның көзiнше жариялануға немесе ол жарияланғаннан
кейiн дереу қолхат алып хабарлануға тиiс.
Сот отырысы залынан процеске қатысушыны шығарып жiберу және әкiмшiлiк
жаза қолдану туралы сот қаулы шығарады. Сот отырысы залында қатысып
отырған, бiрақ процеске қатысушы болып табылмайтын адамдар тәртiп бұзған
жағдайда олар төрағалық етушiнiң өкiмi бойынша сот отырысы залынан
шығарылады. Бұған қоса сот оларға әкiмшiлiк жаза қолдануы мүмкiн. Егер
тәртiп бұзушының сот отырысындағы iс-әрекетiнде басқа әкiмшiлiк құқық
бұзушылықтың не қылмыстық белгiлерi болса, сот тиiстi тәртiппен қылмыстық
немесе әкiмшiлiк iс қозғау үшiн материалдар жiбередi.
Сот отырысы залында қоғамдық тәртiптi бұзған не сотты сыйламаушылық
байқалған жағдайда қылмыстық iстi қараушы соттың (судьяның) қаулысымен
кiнәлi адамға әкiмшiлiк заңдарында көзделген жаза шаралары қолданылуы
мүмкiн.
Басты сот талқылауы кезiнде сот отырысының хатшысы хаттама жүргiзедi.
Хаттама қолдан жазылуы немесе мәшинкелiк, не компьютерлiк әдiспен
дайындалуы мүмкiн. Хаттаманың толық болуын қамтамасыз ету үшiн стенография
қолданылуы мүмкiн.
Хаттамада: басты сот талқылауының күнi, оның басталу және аяқталу
уақыты; қандай iс қаралып жатқаны; соттың атауы мен құрамы, хатшы,
аудармашы, айыптаушы, қорғаушы, сотталушы, сондай-ақ жәбiрленушi, азаматтық
талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкiлдерi, сот шақырған басқа да
адамдар; сотталушының жеке басы туралы деректер және бұлтартпау шарасы;
соттың жүргiзiлген реттегi iс-әрекетi, iске қатысушы адамдардың арыздары,
қарсылық бiлдiрулерi және өтiнiштерi; соттың кеңесу бөлмесiне бармай
шығарылған қаулылары, қаулылардың кеңесу бөлмесiнде шығарылуына нұсқау;
iске қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен мiндеттерiнiң түсiндiрiлуi;
айғақтардың егжей-тегжейлi мазмұны; сарапшыға қойылған сұрақтар және оның
жауаптары; сот мәжiлiсiнде жүргiзiлген тексерулер мен дәлелдердi зерттеу
жөнiндегi басқа iс-әрекеттердiң нәтижелерi; iске қатысушы адамдар хаттамада
куәландыруды өтiнген фактiлерге нұсқамалар; тараптардың сот жарыссөзiнде
сөйлеген сөздерiнiң және сотталушының соңғы сөзiнiң негiзгi мазмұны;
үкiмiнiң жарияланғаны және оған шағымдану тәртiбi мен мерзiмi
түсiндiрiлгенi туралы нұсқама көрсетiледi. Бұған қоса, хаттамада егер орын
алған болса, сотты сыйламаушылықты куәландыратын фактiлер және тәртiп
бұзушының жеке басы мен соттың тәртiп бұзушыға қолданған ықпал ету шаралары
да атап көрсетiледi.
Хаттама сот отырысы аяқталғаннан кейiнгi бес тәулiктен кешiктiрiлмей
жасалып, оған төрағалық етушi мен хатшы қол қоюға тиiс. Сот талқылауы
барысында хаттама бөлiп-бөлiп жасалуы мүмкiн, оларға және бүтiндей
хаттамаға сот отырысына төрағалық етушi мен хатшы қол қояды. Сот талқылауы
хаттамасының дұрыс жазылуы туралы сот отырысының төрағалық етушiсi мен
хатшысының арасында түсiнiспеушiлiк болған кезде соңғысы өзiнiң
келiспеушiлiктерiн жазбаша түрде сот отырысы барысында жасалған жазбалармен
бiрге хаттамаға қоса тiркеуге құқылы. Басты сот талқылауы кезiнде киноға
түсiру, бейне, дыбыс жазбасы қолданылуы мүмкiн, олардың материалдары сот
отырысы хаттамасына қоса берiледi, оларға сүргiш салынып, iспен бiрге
сақталады. Хаттамада аталған техникалық құралдардың қолданылғаны туралы
белгi қойылады.
Төрағалық етушi тараптарға басты сот талқылауының хаттамасы
дайындалғаны туралы хабарлауға және онымен танысуға мүмкiндiк беруге
мiндеттi. Басты сот талқылауында жауап алынған адам хаттамадағы өз
айғақтарының жазылуымен таныстыру жөнiнде өтiнiш жасауға құқылы. Мұндай
мүмкiндiк өтiнiш мәлiмделгеннен кейiнгi күннен кешiктiрiлмей берiлуге тиiс.
Басты сот талқылауының хаттамасына қол қойылғаннан кейiнгi бес
тәулiктiң iшiнде тараптар, өзге де адамдар хаттамаға ескертпелер беруге
құқылы. Аталған мерзiмді iс бойынша төрағалық етушi тараптардың өтiнiшi
бойынша он тәулiкке дейiн ұзарта алады.
Басты сот талқылауының хаттамасына ескертпелердi төрағалық етушi, ал
ол ұзақ уақыт бойы болмаған кезде осы соттың басқа судьясы қарайды, ол
нақтылау үшiн ескертпе берген адамдарды шақыртуға құқылы. Ескертпелердi
қарау нәтижелерi бойынша судья олардың дұрыстығын куәландыру туралы не
оларды қабылдамау туралы дәлелдi қаулы шығарады. Хаттамаға және судьяның
қаулысына жасалған ескертпелер басты сот талқылауының хаттамасына қоса
тiгiледi.
1.2. Басты сот талқылауының құрылысы
Басты сот талқылауының дайындық бөлімі. Басты сот талқылауы үшiн
белгiленген уақытта төрағалық етушi сот отырысын ашады және қандай
қылмыстық iстiң қаралатынын, сондай-ақ iстiң ашық немесе жабық сот
отырысында талқыланатыны туралы хабарлайды. Сот отырысының хатшысы сот
отырысына қатысуға тиiстi адамдардың келгенi туралы баяндайды және
келмегендердiң келмеу себептерiн хабарлайды. Төрағалық етушi аудармашы
ретiнде кiмнiң қатысып отырғанын хабарлайды және оған құқықтарын,
мiндеттерiн түсiндiредi.
Төрағалық етушi аудармашыға әдейi дұрыс аударма жасамағаны үшiн
қылмыстық жауаптылығы туралы ескертедi, бұл туралы одан қолхат алынып, ол
сот отырысының хаттамасына қоса тiгiледi. Аудармашыға, сондай-ақ, өз
мiндеттерiн орындаудан жалтарған жағдайда оған заңдарда белгiленген
тәртiппен әкiмшiлiк жаза қолданылуы мүмкiн екенi туралы ескертiледi.
Төрағалық етушi келген тараптарға, куәларға, сарапшыға, маманға
олардың аудармашыдан бас тартуын мәлiмдеу құқықтарын түсiндiредi және
аудармашыдан бас тартуға әкеп соғатын заңдарда көзделген негiздердi
түсiндiредi. Егер аудармашыдан бас тарту қанағаттандырылса, сот басқа
аудармашыны шақырады.
Келген куәлар олардан жауап алу басталғанға дейiн, сот отырысы залынан
шығарылады. Төрағалық етушi сот жауап алмаған куәлардың жауап алған
куәлармен, сондай-ақ сот отырысы залындағы өзге адамдармен сөйлеспеуi үшiн
шара қолданады.
Төрағалық етушi сотталушының тегiн, атын, әкесiнiң атын, туған жылын,
айын, күнiн және орнын, сот iсi жүргiзiлетiн тiлдi бiлетiнiн, тұратын
жерiн, немен айналысатынын, бiлiмiн, отбасы жағдайын және оның жеке басына
қатысты басқа да деректердi анықтай отырып, оның жеке басын айқындайды.
Мұнан кейiн төрағалық етушi сотталушыға айыптау қорытындысының, айыптауды
өзгерту туралы қаулының немесе айыптау хаттамасының көшiрмелерiнiң
тапсырылғанын және қашан тапсырылғанын анықтайды. Бұл ретте істі соттың
талқылауы, бұл туралы сотталушы өтiнiш жасаған болса, айыптау
қорытындысының, айыптауды өзгерту туралы қаулының немесе айыптау
хаттамасының көшiрмелерi тапсырылған күннен бастап үш тәулiктен бұрын
басталмауға тиiс.
Төрағалық етушi сот құрамын жариялайды, кiмнiң айыптаушы, қорғаушы,
жәбiрленушi, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер немесе олардың
өкiлдерi, сондай-ақ сот мәжiлiсiнiң хатшысы, сот приставы, сарапшысы,
маманы болып табылатынын хабарлайды.
Төрағалық етушi тараптардың сот құрамынан немесе судьялардың бiрiнен,
сондай-ақ бас тартуды мәлiмдеу құқығын түсiндiредi. Бұл ережелер запастағы
судьяға қатысты да қолданылады.
Төрағалық етушi сотталушыға оның басты сот талқылауындағы құқықтарын
түсiндiредi.
Төрағалық етушi жәбiрленушiге, жеке айыптаушыға, азаматтық талапкерге,
азаматтық жауапкерге және олардың өкiлдерiне ҚІЖК-нiң 75, 76, 77, 78, 80,
81-баптарында көзделген басты сот талқылауындағы құқықтарын түсiндiредi.
Жеке айыптау iстерi бойынша, сондай-ақ бiрiншi рет жасалған шағын және
орташа ауырлықтағы қылмыстар жөнiндегi iстер бойынша жәбiрленушiге бұған
қоса оның сотталушымен бiтiмге келу құқығы түсiндiрiледi.
Төрағалық етушi сарапшыға оның ҚІЖК-нiң 83-бабында көзделген құқықтары
мен мiндеттерiн түсiндiредi және оған әдейi жалған қорытынды бергенi үшiн
қылмыстық жауаптылығы туралы ескертедi, бұл туралы сарапшыдан қолхат
алынады, ол басты сот талқылауының хаттамасына қоса тiгiледi.
Төрағалық етушi маманға оның ҚІЖК-нiң 84-бабында көзделген құқықтары
мен мiндеттерiн түсiндiредi және оған өз мiндеттерiн орындаудан бас
тартқаны немесе жалтарғаны үшiн осы бапта белгiленген жауаптылық туралы
ескертедi.
Төрағалық етушi тараптардан оларда жаңа куәларды, сарапшыларды және
мамандарды шақыру туралы және заттай дәлелдер мен құжаттарды алдыру туралы
өтiнiштерiнiң бар-жоғы туралы сұрайды. Өтiнiшiн мәлiмдеген адам қандай
жағдайларды анықтау үшiн қосымша дәлелдердiң қажет екенiн көрсетуге
мiндеттi. Төрағалық етушi, сондай-ақ тараптардан олардан талқылаудан дәлел
ретiнде жiберiлмеуге тиiс материалдарды алып тастау туралы өтiнiштерiнiң
бар-жоғын анықтауға мiндеттi.
Сот талқылауының қалған қатысушыларының пiкiрiн тыңдағаннан кейiн сот
мәлiмделген әрбiр өтiнiштi қарауға, оны қанағаттандыруға немесе өтiнiштi
қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелдi қаулы шығаруға тиiс. Соттың
тараптардың бастамашылығы бойынша сотқа мамандар немесе куәлар ретiнде
келген адамдардан сот отырысында жауап алу туралы өтiнiштердi
қанағаттандырудан бас тартуға құқығы жоқ. Сот өтiнiшiн қанағаттандырудан
бас тартқан адам оны одан әрi мәлiмдеуге құқылы.
Сот талқылауына қатысушылардың бiрi, сондай-ақ куә, сарапшы немесе
маман келмеген кезде сот тараптардың iстi талқылау мүмкiндiгi туралы
пiкiрiн тыңдайды және талқылауды кейiнге қалдыру немесе оны жалғастыру және
келмеген адамдарды келесi сот отырысына шақырту немесе оларды алып келу
туралы қаулы шығарады.
Сот тергеуі. Сот тергеуi айыптаушының сотталушыға таққан айыбының
мәнiсiн баяндаудан, ал жеке айыптау iстерi бойынша - арыз берген адамның
немесе оның өкiлiнiң, ал олар болмағанда - сот отырысы хатшысының шағымды
баяндауынан басталады. Айыптау ауырлығы төмендеу түрiне өзгертiлген
жағдайда немесе айыптаудың бiр бөлiгiнен бас тартылған кезде айыптаушы
сотқа айыптаудың жаңа негiзделген тұжырымын жазбаша түрде баяндауға
мiндеттi.
Төрағалық етушi сотталушыдан оған айыптаудың түсiнiктi-түсiнiктi емес
екенiн сұрайды, оған айыптаудың мәнiсiн түсiндiредi және оның тағылған
айыпқа өз көзқарасын сотқа хабарлау ниетiнiң бар-жоғын анықтайды.
Сотталушыға алдын ала тергеу немесе анықтау кезiнде бiлдiрiлген кiнәсiн
мойындау немесе мойындамаумен байланысты емес екенiн, өз кiнәсiн
мойындайтыны немесе мойындамайтыны туралы сұраққа жауап беруге мiндеттi
емес екенi және сотталушының жауап беруден бас тартуы оған зиян
келтiрiлгендей түсiнiлмейтiнi түсiндiрiлуге тиiс. Сотталушы өз жауабын
дәлелдеуге құқылы. Сотталушының жауап бермеуi оның өз кiнәсiн мойындамағаны
деп түсiнiледi.
Төрағалық етушi сотталушыдан оған қойылған азаматтық талап қоюды
мойындайтынын-мойындамайтынын (толық, iшiнара) сұрайды. Егер сотталушы бұл
сұраққа жауап берсе, онда ол жауабының дәлелiн айтуға құқылы. Сотталушының
жауап бермеуi оның азаматтық талап қоюды мойындамағаны деп түсiнiледi.
Тараптар сотталушыға оның көзқарасын нақтылауға бағытталған сұрақтар қоюға
құқылы.
Сот тергеуiнде айыптаушы және қорғаушы тараптар ұсынған дәлелдемелер
зерттеледi. Дәлелдемелердi алдымен айыптаушы тарап ұсынады. Дәлелдемелердi
зерттеу тәртiбiн тараптармен келiсе отырып, сот белгiлейдi. Дәлелдемелердi
зерттеу тәртiбiн белгiлеу немесе өзгерту мәселелерi бойынша сот қаулы
шығарады. Сотталушы төрағалық етушiнiң рұқсатымен сот тергеуiнiң кез келген
сәтiнде айғақ беруге құқылы.
Сотталушыдан жауап алудың алдында төрағалық етушi тағылған айып және
iстiң басқа да жағдайлары бойынша айғақ беру немесе бермеу құқығын, сондай-
ақ сотталушының барлық айтқаны өзiне қарсы пайдаланылуы мүмкiн екенiн оған
түсiндiредi. Сотталушы айғақ беруге келiсiм берген кезде бiрiншi болып одан
қорғаушы және процеске қорғаушы тарапынан қатысушылар, сонан кейiн
мемлекеттiк айыптаушы және процеске айыптаушы тарапынан қатысушылар жауап
алады. Төрағалық етушi жетекшi сұрақтарды және iске қатысы жоқ сұрақтарды
алып тастайды.
Сот сотталушыға одан тараптар жауап алғаннан кейiн сұрақ қояды, алайда
нақтылау сұрақтары жауап алудың кез келген сәтiнде қойылуы мүмкiн. Басқа
сотталушы болмаған кезде сотталушыдан жауап алуға тараптардың өтiнiшi
немесе соттың бастамашылығы бойынша жол берiледi, бұл туралы қаулы
шығарылады. Бұл жағдайда сотталушы сот мәжiлiсi залына қайтып келгеннен
кейiн оған өзi болмаған кезде сот мәжiлiсiнiң хаттамасына енгiзiлген
деректер оқылады және өзi болмағанда жауап алынған сотталушыға сұрақ қою
мүмкiндiгi берiледi.
Сотталушының iс бойынша сотқа дейiнгi әзiрлiк барысында берген
айғақтарын жария етуге, сондай-ақ жауап алу хаттамасына қоса берiлген оның
айғақтарының дыбыс жазбасын, бейне жазбаны немесе киноға түсiрiлiмiн
жаңғыртуға мынадай жағдайларда:
1) сотталушы сотта айғақ беруден бас тартқан кезде;
2) iс сотталушы болмаған кезде қаралғанда;
3) сот талқылауымен алдын ала тергеу барысында берiлген айғақтардың
арасында елеулi қайшылықтар болғанда жол берiледi.
Тиiстi жауап алу хаттамасындағы немесе сот отырысы хаттамасындағы
айғақтарды алдын ала жария етпей тұрып, дыбыс, бейнежазбаны және кино
түсiрiлiмiн жаңғыртуға жол берiлмейдi.
Сот тергеуінде жәбiрленушiден жауап алынады. Жәбiрленушi төрағалық
етушiнiң рұқсатымен сот тергеуiнiң кез келген сәтiнде айғақтар беруге
құқылы.
Куәлардан жеке-жеке және жауап алынбаған куәлардың қатысуынсыз жауап
алынады. Жауап алудың алдында төрағалық етушi куәнiң жеке басын айқындайды,
оның сотталушыға және iске қатысушы басқа адамдарға қарым-қатынасын
анықтайды, iс бойынша шын айғақтар беру жөнiндегi азаматтық борышы мен
мiндетiн, сондай-ақ айғақтар беруден бас тартқаны және көрiнеу жалған
айғақтар бергенi үшiн жауаптылығын түсiндiредi. Куәға құқықтары мен
мiндеттерi түсiндiрiледi. Куәға, сондай-ақ өзiне, ерiне (зайыбына) және
жақын туыстарына қарсы, ал дiни қызметшiлерге - тәубе үстiнде өздерiне iшкi
сырын сенiп ашқандарға қарсы айғақтар беруден бас тартуға хақылы екенi
түсiндiрiледi. Заң бойынша айғақ беру мiндетiнен босатылған, бiрақ айғақ
беруге тiлек бiлдiрген адамдарға көрiнеу жалған айғақ бергенi үшiн
жауаптылығы түсiндiрiледi. Куәдан оған өз мiндеттерi мен жауаптылығы
түсiндiрiлгенi туралы қолхат алынады. Қолхат сот отырысының хаттамасына
тiркеледi.
Куәдан айыптаушы, жәбiрленушi, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер
және олардың өкiлдерi, сотталушы және оның қорғаушысы жауап алады. Бiрiншi
болып өтiнiшi бойынша сот отырысына осы куә шақырылған тарап сұрақ қояды.
Судьялар куәға одан тараптар жауап алып болғаннан кейiн сұрақ қояды. Куә
соттың талап етуi бойынша оған ұсынылатын жазбаларды пайдалануға құқылы.
Куәға өз айғақтарына қатысты қолындағы құжаттарды оқып шығуға рұқсат
берiледi. Бұл құжаттар сотқа ұсынылады және оның қаулысы бойынша iске
тiгiлуi мүмкiн. Жауап алынған куәлар сот отырысы залында қалады және олар
сот тергеуi аяқталғанға дейiн соттың рұқсатынсыз және тараптардың
келiсiмiнсiз одан шықпауға тиiс.Куәнiң және оның жақындарының қауiпсiздiгiн
қамтамасыз ету мақсатында сот куәнiң жеке басы туралы нақты деректердi
жарияламай, оны процеске басқа қатысушылар көрмейтiндей жағдайда одан жауап
алуға құқылы, бұл туралы қаулы шығарылады.
Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмаған жәбiрленушiден, куәдан жауап
алу, ал соттың қалауынша - он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi мұндай
адамдардан жауап алу педагогтың қатысуымен жүргiзiледi. Қажет болған
жағдайда сонымен қатар ата-аналары немесе кәмелетке толмаған адамның өзге
де заңды өкiлдерi шақырылады. Аталған адамдар төрағалық етушiнiң рұқсатымен
жәбiрленушiге және куәға сұрақ қоя алады. Он алты жасқа толмаған
жәбiрленушiден, куәдан жауап алудың алдында төрағалық етушi оған шын және
толық айғақтардың iс үшiн маңызын түсiндiредi. Айғақ беруден бас тартқаны
және көрiнеу жалған айғақ бергенi үшiн жауаптылық туралы аталған адамдарға
ескерту жасалмайды және олардан қолхат алынбайды.
Тараптардың өтiнiшi бойынша немесе соттың бастамашылығы бойынша
кәмелетке толмаған жәбiрленушi мен куәдан жауап алу сотталушы жоқ кезде
жүргiзiлуi мүмкiн, бұл туралы сот қаулы шығарады. Сотталушы сот отырысы
залына қайтып келгеннен кейiн оған кәмелетке толмаған жәбiрленушiнiң,
куәнiң айғақтары жария етiледi, жәбiрленушiге, куәға сұрақ қою және олардың
айғақтарына орай өз айғақтарын беру мүмкiндiгi берiледi.
Он сегiз жасқа толмаған жәбiрленушi, куә сот олардың әрi қарай
қатысуын қажет деп таныған жағдайлардан басқасында, олардан жауап
алынғаннан кейiн сот отырысы залынан шығарылады.
Сот талқылауында жәбiрленушi мен куәнiң iс бойынша сотқа дейiнгi iс
жүргiзу немесе кейiнгi сот талқылауы кезiнде берген айғақтарын, сондай-ақ
олардан жауап алудың бейнежазбасы мен киноға түсiруiн жария етуге:
1) бұл айғақтар мен олардың сотта берген айғақтары арасында елеулi
қайшылықтар бар болған кезде;
2) олардың сот талқылауына келу мүмкiндiгiн жоққа шығаратын себептер
бойынша жәбiрленушiнiң немесе куәнiң сот отырысына қатыспауы кезiнде жол
берiледi.
Сот тараптардың өтiнiшi бойынша немесе өз бастамасымен сараптама
тағайындауға құқылы. Сараптаманы алдын ала тергеу барысында қорытынды
берген сарапшы (сарапшылар) не сот тағайындаған басқа сарапшы (сарапшылар)
жүргiзедi. Сарапшының сот отырысында төрағалық етушiнiң рұқсатымен
сараптама мәнiне қатысты мән-жайларды зерттеуге қатысуға: жауап алынатын
адамдарға сұрақ беруге, қылмыстық iстiң материалдарымен танысуға, сараптама
мәнiне қатысты барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz