Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі мен түрлері
1лекция. Тақырыбы: Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі мен түрлері.
2.3 лекция. Тақырыбы: Терроризм
4.5 лекция. Тақырыбы: Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу
6.7 лекция. Тақырыбы: Үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын басып алу
8.лекция. Тақырыбы: Жаппай тәртіпсіздіктер
9.10 лекция. Тақырыбы: Жаппай зақымдау қаруын, қару.жарақ және әскери техника жасау кезінде пайдаланылатын технологияларды, ғылыми техникалық ақпаратты және қызметтерді заңсыз экспорттау
11.12 лекция. Тақырыбы: Радиоактивті материалдармен заңсыз жұмыс істеу
13.14 лекция. Тақырыбы: Қаруды, оқ.дәрілерді, жарылғыш заттарды және жарылғыш құрылғыларды заңсыз сатып алу, беру, өткізу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру
2.3 лекция. Тақырыбы: Терроризм
4.5 лекция. Тақырыбы: Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу
6.7 лекция. Тақырыбы: Үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын басып алу
8.лекция. Тақырыбы: Жаппай тәртіпсіздіктер
9.10 лекция. Тақырыбы: Жаппай зақымдау қаруын, қару.жарақ және әскери техника жасау кезінде пайдаланылатын технологияларды, ғылыми техникалық ақпаратты және қызметтерді заңсыз экспорттау
11.12 лекция. Тақырыбы: Радиоактивті материалдармен заңсыз жұмыс істеу
13.14 лекция. Тақырыбы: Қаруды, оқ.дәрілерді, жарылғыш заттарды және жарылғыш құрылғыларды заңсыз сатып алу, беру, өткізу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру
Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар ұғымы және түрлері. Адамды, оның құқықтары мен бостандығын ең жоғарғы әлеуметтік құндылық деп тану адамдардың қауіпсіз тіршілігін, қоғамдық және мемлекеттік құрылымдардың қалыпты қызмет атқаруын қамтамасыз ете алатын, тиісті әлеуметтік жағдайлар құрылуына байланысты. Азаматтардың еңбек етуі мен демалуы, мемлекеттік тәртіпті қорғау үшін жағдайлар құруға бағытталған құқықтық шаралар жүйесі адамдардың, қоғамдық және мемлекеттік мүдделердің әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ететін маңызды фактор болып табылады. Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке бағытталған қол сұғушылық үшін жауаптылық көздейтін ҚРҚК 9-тарауын нормалары осындай шаралардың қатарына жатады.
Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың ерекшелігі олардың қоғамдық қатынастардың қалын тобы үшін зиянды екендігінде (жеке бастың кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың және
басқа әлеуметтік құрылымдардың қауіпті жұмыс атқаруын қауіпсіздігі үшін). Бұл санаттағы қылмыстарды жасау кезінде тек жеке бір адамның мүддесіне ғана емес, қоғам өмірінің қауіпсіз жағдайларына тұтасынан, яғни қоғамдық маңызды мүдделерге зиян келтіреді. Осыған байланысты, түгел қоғам өмірінің қауіпті және қауіпсіз жағдайлары, қоғамдық тәртіп түрлі жұмыстар жүргізу және жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану кезіндегі қауіпсіздік сияқты әлеуметтік құндылықтар тікелей қылмыстық ықпалға ұшырауы мүмкін.
ҚР жаңа ҚК жалпыға бірдей қауіпсіздікті қоғамдық қауіптілікті оның тар мағынасында ғана емес, сол сияқты қоғамдық тәртіпті халық денсаулығы, қоғамдық адамгершілікті т.б. қамтамасыз етуші қоғамдық қатынастардың үлкен тобының құрамдас бөлшегі ретінде қарастырады. Бұл қоғамдық қатынастардың барлық жиынтығы ҚК те қоғамдық қауіпсіздік (кең мағынасында) қоғамдық тәртіп деп аталып, ҚРҚК 9-тарауына кіретін қылмыстардың текті объектісін құрайды.
Заңға сәйкес, ҚК 9-тарауының нормаларымен қарастырылған қылмыстардың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіп болып табылады, яғни, қоғамның әр мүшесінің өмір сүру жағдайынан қауіпсіздік әртүрлі жұмыстар жүргізу кезінде және жалпыға бірдей қауіпі бар заттарды қолдану барысында жеке бастың, қоғамның немесе мемлекеттің мүдделерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететіндей қоғамдық қатынастардың жиынтығы.
Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың ерекшелігі олардың қоғамдық қатынастардың қалын тобы үшін зиянды екендігінде (жеке бастың кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың және
басқа әлеуметтік құрылымдардың қауіпті жұмыс атқаруын қауіпсіздігі үшін). Бұл санаттағы қылмыстарды жасау кезінде тек жеке бір адамның мүддесіне ғана емес, қоғам өмірінің қауіпсіз жағдайларына тұтасынан, яғни қоғамдық маңызды мүдделерге зиян келтіреді. Осыған байланысты, түгел қоғам өмірінің қауіпті және қауіпсіз жағдайлары, қоғамдық тәртіп түрлі жұмыстар жүргізу және жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану кезіндегі қауіпсіздік сияқты әлеуметтік құндылықтар тікелей қылмыстық ықпалға ұшырауы мүмкін.
ҚР жаңа ҚК жалпыға бірдей қауіпсіздікті қоғамдық қауіптілікті оның тар мағынасында ғана емес, сол сияқты қоғамдық тәртіпті халық денсаулығы, қоғамдық адамгершілікті т.б. қамтамасыз етуші қоғамдық қатынастардың үлкен тобының құрамдас бөлшегі ретінде қарастырады. Бұл қоғамдық қатынастардың барлық жиынтығы ҚК те қоғамдық қауіпсіздік (кең мағынасында) қоғамдық тәртіп деп аталып, ҚРҚК 9-тарауына кіретін қылмыстардың текті объектісін құрайды.
Заңға сәйкес, ҚК 9-тарауының нормаларымен қарастырылған қылмыстардың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіп болып табылады, яғни, қоғамның әр мүшесінің өмір сүру жағдайынан қауіпсіздік әртүрлі жұмыстар жүргізу кезінде және жалпыға бірдей қауіпі бар заттарды қолдану барысында жеке бастың, қоғамның немесе мемлекеттің мүдделерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететіндей қоғамдық қатынастардың жиынтығы.
1. Ағыбаев А.Н. ҚР Қылмыстық құқығы. (Ерекше бөлім) Алматы. 2003ж
2. ҚР Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3. ҚР Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы 2001ж
2. ҚР Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3. ҚР Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы 2001ж
13. ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
1лекция. Тақырыбы: Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі мен
түрлері.
Жоспары: 1. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың
түсінігі.
2. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы
қылмыстардың түрлері
Лекция мақсаты: Студенттерге Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар бойынша
қылмыстарды анықтау үшін олардың тиісті қылмыстық іс-әрекеттерінің
белгілерін зерттеп, меңгерту.
Лекция мәтіні (қысқаша): Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке
қарсы қылмыстар ұғымы және түрлері. Адамды, оның құқықтары мен бостандығын
ең жоғарғы әлеуметтік құндылық деп тану адамдардың қауіпсіз тіршілігін,
қоғамдық және мемлекеттік құрылымдардың қалыпты қызмет атқаруын қамтамасыз
ете алатын, тиісті әлеуметтік жағдайлар құрылуына байланысты. Азаматтардың
еңбек етуі мен демалуы, мемлекеттік тәртіпті қорғау үшін жағдайлар құруға
бағытталған құқықтық шаралар жүйесі адамдардың, қоғамдық және мемлекеттік
мүдделердің әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ететін маңызды фактор болып
табылады. Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке бағытталған қол
сұғушылық үшін жауаптылық көздейтін ҚРҚК 9-тарауын нормалары осындай
шаралардың қатарына жатады.
Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың
ерекшелігі олардың қоғамдық қатынастардың қалын тобы үшін зиянды
екендігінде (жеке бастың кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың және
басқа әлеуметтік құрылымдардың қауіпті жұмыс атқаруын қауіпсіздігі үшін).
Бұл санаттағы қылмыстарды жасау кезінде тек жеке бір адамның мүддесіне ғана
емес, қоғам өмірінің қауіпсіз жағдайларына тұтасынан, яғни қоғамдық маңызды
мүдделерге зиян келтіреді. Осыған байланысты, түгел қоғам өмірінің қауіпті
және қауіпсіз жағдайлары, қоғамдық тәртіп түрлі жұмыстар жүргізу және
жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану кезіндегі қауіпсіздік сияқты
әлеуметтік құндылықтар тікелей қылмыстық ықпалға ұшырауы мүмкін.
ҚР жаңа ҚК жалпыға бірдей қауіпсіздікті қоғамдық қауіптілікті оның тар
мағынасында ғана емес, сол сияқты қоғамдық тәртіпті халық денсаулығы,
қоғамдық адамгершілікті т.б. қамтамасыз етуші қоғамдық қатынастардың үлкен
тобының құрамдас бөлшегі ретінде қарастырады. Бұл қоғамдық қатынастардың
барлық жиынтығы ҚК те қоғамдық қауіпсіздік (кең мағынасында) қоғамдық
тәртіп деп аталып, ҚРҚК 9-тарауына кіретін қылмыстардың текті объектісін
құрайды.
Заңға сәйкес, ҚК 9-тарауының нормаларымен қарастырылған қылмыстардың
объектісі-қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіп болып табылады, яғни,
қоғамның әр мүшесінің өмір сүру жағдайынан қауіпсіздік әртүрлі жұмыстар
жүргізу кезінде және жалпыға бірдей қауіпі бар заттарды қолдану барысында
жеке бастың, қоғамның немесе мемлекеттің мүдделерінің қауіпсіздігін
қамтамасыз ететіндей қоғамдық қатынастардың жиынтығы.
Объективті жағынан алғанда қоғамдық қауіпсіздікке және
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі әрекет арқылы
жасалады: а) терроризм (ҚК 233-бап), адамды кепілге алу (ҚК 234-
бап), бұзақылық (ҚК 257-бап) және басқалары. Жекеленген
қылмыстар тек әрекетсіздік арқылы жасалады, мысалы, атыс қаруын
ұқыпсыз сақтау (ҚК253-бап). Қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық
тәртіпке қарсы бірқатар қылмыстар әрекет арқылы да, әрі
әрекетеіздік арқылы жасалуы мүмкін: атом энергетикасы
объектілерінде қауіпсіздік ережелерін бұзу (ҚК 244-6), тау-кен немесе
құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін
бұзу (ҚК 245-б.) және т.б. Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық
тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі формальды құрамдас қылмыстар
қатарына жатады: қаруды заңсыз, жасау (ҚК 252-бап) заңсыз
әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру (ҚК 236-б) т.б. Кейбір қылмыстардың
құрамы материалды болып құрастырылған,мысалы, өрт қауіпсіздігі ережелерін
бұзу (ҚК 256-б.).
Субъективті жағынан алғанда қоғамдық қауіпсіздікке және
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі кінәнің қасақана
түрінің болуымен сипатталады. Бір қатар қылмыстар тек абайсызда жасалады,
мысалы, атыс қаруын ұқыпсыз сақтау (ҚК 253-б.). ҚК 233, 234-2 бөлім, 235,
237, 238, 239 және 240 баптарында көзделген қылмыстарда мақсат белгі болып
табылады. Қарастырылуышы қылмыстардың субъектілері-16жасқа толған тұлғалар.
Ал ҚК-тің 233, 234, 242, 255-1,2 бөлімдері, бабтарымен көзделген
қылмыстардың субъектілері-14 жасқа толған тұлғалар б.т. Көп жағдайларда бұл
қылмыстардың субъектілері жеке тұлғалар болса жекеленген жағдайларда арнайы
белгілері бар тұлғалар болуы мүмкін. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар
қоғамдық тыныштық жағдайын, әлеуметтік құрылымдардың қалыпты қызмет
атқаруын түрлі жұмыстар кезінде немесе қоғамдық заттарды қолдану кезінде
жеке бастың, қоғамның немесе мемлекеттің мүделерінің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуші қоғамдық қатынастарға елеулі зиян келтіруші немесе келтіру
қауіпін тудырушы қылмыстық заңға көзделген қоғамдық әрекеттерден тұрады.
Қарастырылушы қылмыстарды тікелей объектілерге байланысты
төмендегідей топтарға бөлуге болады:
1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар. Қылмыстардың аталған тобы
қоғамдық өмірдің кез-келген бөлігінде жасалып, тұтас қоғам өмірінің
қалыпты, қауіпсіз жағдайын сақтау ең маңызды мүдделерді қозғауы
мүмкін. Олардың қатарына ҚК 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240,
241, 242, 243-баптарымен көзделген қылмыстық әрекеттер жатады.
2. Түрлі жұмыстар жүргізу кезінде қауіпсіздікке ережелерін бұзумен
байланысты қылмыстар. Бұл топты ҚРҚК 244, 245, 246-баптарымен
көзделген қылмыстар құрайды.
3. Жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану ережелерін бұзумен байланысты
қылмыстар. Бұл топқа ҚРҚК 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 254,
255, 256-баптарымен көзделген қылмыстық әрекеттер кіреді.
Бақылау сұрақтары:
1. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың түсінігі.
2. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың түрлері
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың түсінігі.
2. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың түрлері
Қажетті әдебиеттер:
1. Ағыбаев А.Н. ҚР Қылмыстық құқығы. (Ерекше бөлім) Алматы. 2003ж
2. ҚР Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3. ҚР Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы 2001ж
2-3 лекция. Тақырыбы: Терроризм
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру
Террористік топ құру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу
Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру
Адамды кепілге алу.
Жоспары: 1. Объективті белгілері.
2. Субъективті белгілері.
Терроризм 233- бап.
Лекция мәтіні (қысқаша): Заң террорлық әрекетке- адамдардың, қаза болуы,
елеулі мүліктік зиян келтіруі не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу
қаупін төндіретін жарылыс жасауды, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер
жасауды, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздік бұзу, халықты қорқыту
не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасап,
сондай-ақ, аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаумен қорқытуды іске
асыру деген анықтама береді.
Қылмыстың объектісі- қоғамдық қауіпсіздік.
Қылмыстың объективті жағы төмендегідей әрекеттердің болуымен
сипатталады:
а) адамдардың қаза болу, елеулі мүліктің зиян келтіру немесе
қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін жарылыс жасау,
өрт қою немесе өзге де іс әрекеттер жасау;
б) аталған әрекеттерді жасаумен қорқыту; :
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасын сәйкес терроризмді адамдар көбірек
шоғырланатын құнды мүліктер ақталатын жерлерде жүзеге асырылатын немесе ең
бастапқы да-ақ белгілі бір маңыздылығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға
бағытталған жарылыс жасау, өртеп жіберу немесе басқада әрекеттер құрайды.
Жарылыс жасау не өртеуден басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүміктің
зиян келтіру қауіпін немесе өзге де қоғамдық қауіпті салдардың, орын алуын
тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау тәсілдері болып табылады
(гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың басқа түрлерін ату,
электрмен, сумен нс газбен жабдықтаушы жүйелерді істен шығару. т.б.).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың шын
екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу,
жарылғыш қондырғыларды орнату,т.б.) қуаттай отырып, террорлық әрекет жасау
жөніндегі тікелей айтуды түсінеміз. Егер де террорлық әрекеттерді жасау
туралы ниеттің өзі ғана анықталып, ол пиғылдың қауіптігі және шынайлығы
нақты әрекеттермен қуатталмаса қылмыстың объективті жағының белгісі
ретіндегі террорлық әрекет жасаумен қорқыту да орын алмайды. Адамдардың
қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа
зардаптардың орын алу қауіптілігін төндіру тероризімнің міндетті белгісі
болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды
жатқызуға болады: тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар
құрылыстар, орналасқан төңіректердің үлкен жерлерін су басуы: апат,
катастрофа, аймақтың химиялық немесе радиактивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп төндіретін жарылыс,
өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен аяқталған қылмыс ретінде тану
үшін өлімнің не басқа зиянды зардаптармен міндетті түрде орын алуы талап
етілмейді.
Қылмыстың субьективті жағы тікелей ниеттің болуымен байланысты. Тұлға
адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті
басқа зардаптар орын алатындай қауіп төндіруші жарылыс, өртеу не басқа
әрекет жасайтындығын түсініп біледі және нақ сол әрекеттерді жасауды
тілейді.
Терроризм мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту
не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету оның негізгі белгісі
болып табылады.
Қылмыстың субьектісі —14 жасқа толған тұлға.
Терроризмнің ҚРҚК 233-бабының 2-бөлімімен көзделген бағаланған түрі
ретінде:
А) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
Б) бірнеше рет;
В) атыс қаруын қолдана отырып жасаған нақ сол әрекеттерді
танылады.
Егер де терроризмді жасауға осы қылмысты бірлесіп жасау
туралы алдын ала келіскен (жарылыс, өрт не басқа әрекеттерді немесе осы
әрекеттермен қорқытудың жасалу сәтіне дейін) екі не одан да көп тұлғалар
қаттысса, ол алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобы арқылы жасалған деп
табылады.
Бірнеше рет жасалу, егер тұлға бұрын жасаған қылмысы үшін заңмен
белгіленген тәртіп бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылмаған болып не
оның бұрын жасаған қылмысы үшін соттылығы жойылмаған немесе онысы алынбаған
болса, екі не одан да көп террорлық актілердің жасалуын білдіреді.
Дәрімен ататын қару пайдалану деп оны адамның денсаулығына зиян
келтіру үшін іс жүзінде қолдануды айтады. Дәрімен ататын қарулар қатарына
пистолеттер, винтовкалар, автоматтар, пулеметтер, гратометтер және т.б.
жатады.
ҚРҚК 233-бабьның 3-бөлімінде осы бапітың 1 және 2 бөлімдерінде
көзделген әрекеттер үшін егерде олар:
а) ұйымдасқан топ арқылы жасалса;
б) жаппай қырып жоятын қаруды радиоактивті материалдарды қолдану мен
қорқытуға және адамдардың жаппай қырып-жоюға әкеп соғуы ықтимал өзге де
әрекеттер жасауға немесе жасаумен ұштасса.
в) абайсыздан адам өліміне не басқа да ауыр зардаптарға әкеп соқса
жауаптылық белгіленген.
Терроризм егерде оны бір не бірнеше қылмыс жасау үшін алдын ала сөз
байласқан тұлғалардың тұрақты тобы жасаса ұйымдасқан топ арқылы жасалған
деп саналады.
Жаппай қырып жоятын қарулар қатарына жарылыс арқылы немесе
радиоактивті материалдар көмегімен әсер ететін қарулар өлтіретін химиялық,
биологиялық қарулар және атом бомбасының не жоғарыда аталған қарулардың
бірінің қасиетіне не болашақта жасалып шығарылатын кез-келген басқа қару
жатқызылуы тиіс.
Қалың көпшіліктің депсаулығына зиян келтіру, адамдардың жұқпалы
аурулармен жаппай ауруы, тағы да басқа өзгеде ауыр зардаптар б.т. ҚР ҚК 232-
б-ң 1-бөліміне қарағанда қылмыстың бұл құрамы материалдық құрам болып
келеді, сондықтан қылмыс тек жоғарыда аталған зиянды зардаптар орын алса
ғана аяқталған болып есептеледі және де, терроризм әрекеті кезінде адам
өлімі немесе өзгеде ауыр зардаптарға ұшырау тек абайсызда болуы мүмкін. Ал,
егерде өлімге қасақана ұшыратылған болса, онда жасалған әрекет ҚК 96-бабы
бойынша қосымша бағалауды талап етіледі.
Заң терроризм актісін дайындауға қатысқан адамды, егер ол мемлекеттік
органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа жолмен терроризм актісінің
жүзеге асырылуын жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс
құрамы болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатуды қарастырады (ҚР ҚК 233-
бабына ескерту). Сонымен тұлғаны, терроризмге дайындалғаны үшін қылмыстық
жауаптылықтан босату екі түрлі шарттың болуына байланысты:
А) мемлекеттік органдарды дер кезінде ескерту нәтижесінде немесе
жолмен (жарылғыш қондырғыны залалсыздандыру, бірлесіп қатысушыларды айныту,
т.б.) аталған актінің алдын алу (болдырмау);
Б) терроризм дайыңдаушы тұлғалардың әрекеттерінде қылмыстың басқа
құрамының болмауы.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру
(233— 1 -бап).
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде
шакыру, сондай-ақ көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін
жеке қылмыстық жауаптылық көзделген. Кылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық
қауіпсіздік. Қылмыс заты терроризмді насихаттайтын әр түрлі материалдар.
Объективтік жағынан қылмыс белсенді әрекет арқылы: терроризмді насихаттау;
терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру; соларға байланысты
материалдарды тарату арқылы жүзеге асырылады.
Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да тәсілдермен
кепшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген әр түрлі
ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария тұрыс шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында терроризм актісін
жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған
терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға итермелейтін
мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен және терроризм
актісін жасау немесе оны насихаттау мақсатымен істеледі. Қылмыстың
субъектісі — 16-ға толған есі дұрыс адам.
Адам өзінің қызметік жағдайын пайдаланып не қоғамдық бірлестіктің
басшысы бола отырып не бұкаралық ақпарат құралдарын пайдаланып жасаған
әрекеттер терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария
түрде шақырудың ауырлататын түріне жатады (233— 1-бап 2-бөлігі).
Қызмет адамдарының түсінігі Қылмыстық кодекстің 228, 307-баптағы
ескертулерінде берілген. Бұқаралық ақпарат құралдарына — газет, журнал,
телерадио хабар т.б. жатады.
Террористік топ құру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу (233-2-
бап).
Террористік мақсатты көздейтін қылмыстарды жасау үшін топ құру
(террорлық топ) сондай-ақ оған басшылық еткені үшін жауаптылық Қылмыстық
кодекстің 233—2-бап 1-бөлігінде көрсетілген.
Қылмыс обьективтік жағынан алғанда белсенді әрекет арқылы -
террористік қылмыстарды жасау үшін топ, ұйым құру немесе оған басшылық ету
арқылы жүзеге асырылады. Террористік ұйымға террористік Іс-әрекетті жүзеге
асыру мақсатында құрылған немесе өзінің іс-әрекетінде терроризмді пайдалану
мүмкіндігін мойындайтын ұйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының
бірінің келісімімен оның құрылымдық бөлімшелерінің бірі террористік іс-
әрекетті жүзеге асыратыны болса онда оларда террористік ұйым деп танылады.
Қылмыстық топтың түсінігі Қылмыстық кодекстің 31-бабының 1 бөлігінде
берілген. Ал осы топқа басшылық ету деп, террористік топты құрған, оған
адамдар тартқан, осы топтың қызметін тікелей ұйымдастырған іс-әрекеттерді
айтамыз. Қылмыс құрамы келте, террористік топты құрған сәттен бастап
аяқталған деп саналады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен
істеледі. Қылмыс субъектісі — 16-ға толған кез келген есі дұрыс адам. Осы
баптың екінші бөлігінде - қылмыстың ауырлататын түрі — террорлық топтың
қызметіне немесе ол жасаған террорлық актілерге қатысушылық үшін жауаптылық
көзделгсн. Кінәлы адам қасақана түрде террорлық топтың барлық қызметіне,
сондай-ақ террорлық актілерге белсене қатысады. Террорлық акт - жарылыс
жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру
не қоғамға қауіпті зардаптар туындау қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер
жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер ондай іс-әрекеттер қоғамдық
қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы
мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың
шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ, адам өміріне дәл
сол мақсаттарда қастаңдық жасау, сол сияқты мемлекет немесе қоғам
қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін
тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу максатында қастандық жасау болып
табылады.
Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып не қоғадық бірлестіктің
басшысы бола отырып жасаған, осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде
көзделген әрекеттерді істеу осы қылмыстың (ҚК-тің 233-бабының 3-бөлігі) өте
ауырлататын түрі болып табылады. Қылмыс субъектісі арнаулы лауазым иесі
немесе қоғамдық бірлестік басшылары.
233-3-бап. Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру
1. Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру - бес жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Бірнеше рет жасалған нақ сол әрекет -
үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Адамды кепілге алу 234-бап
Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік. Адамды кепілге алудың
бағаланған түрлері кезінде адам денсаулығы мен қосымша тікелей объект
ретінде қарастырылады.
Қылмыстың объективті жағы тұлғаны, яғни оның босатылуына мемлекет,
ұйым немесе жеке азамат мүдделі болып отырған тұлғаны аманат ретінде алу не
ұстаумен сипатталады. Адамды кепілге алу – бұл бір немесе бірнеше
тұлғалардың жеке бостандығын заңға қарсы түрде күшпен шектеу. Аманатқа
ұстау- кепілге алынған адамның бостандыққа шығыуна заңсыз түрде күш
қолдануымен кедергі жасау. Адамды кепілге алу не ұстау психикалық күш
қолдануымен қоса жүруі тиіс: Өлтірумен, денсаулыққа жеңіл, орташа ауыр,
ауыр зиян келтіруіне, мүлікті жою немесе өлтірумен қорқыту сол сияқты
өмірге және денсаулыққа қауіпсіз дене күші қолданады (соққы беру, ұру,
байлау,т.б.). Қылмыс кепілдікке алынған немесе ұсталып отырған адамның
бостандығын іс жүзінде шектеу сәтінен бастап, оның созылу мерзіміне
қарамастан, аяқталған болып есептеледі.
Субъективті жақ тікелей ниетке байланысты. Тұлғаны кепілге алған не
ұстап отырған айыпты өзі түсінеді және осындай болуын қалайды.
Пайдакүнемдік, өш алу немесе басқа оқасыз ниетті қылмысты себебі болуы
мүмкін, олар қылмыстың бағалауын әсер етпейді, бірақ жеке жаза тағайындауда
ескерледі.
Қылмыстың субъективті жағының міндетті болып табылатын белгісі,
мақсаты. Ол - айыптының кепілдікке алған адамды босатудың шарты ретінде
қандай да болса бір әрекетті жасауға немесе қандай да болса бір әрекеттен
бас тартуға міндетті мемлекетті, ұйымды не азаматты мәжбүр етуге ұмтылуы.
Мемлекетке қандай да болса бір ұйымға (халықаралық, комерцаялық,т.б.) сол
сияқты азаматқа айыптының ұсынған талабының сипаты бағалау үшін маңызды
емес. Ол талаптар мынадай болуы мүмкін: қандай да болса бір келісім
жасаудан бас тарту, қамауға алынғанды немесе сотталғанды босату, айыптыны
құралымен, ақшамен транспорт құралдарымен т.б қамтамасыз ету.
Кепілге адам алу адам ұрлаудан (ҚР ҚК, 125-бап), негізінен
мақсаттарының мазмұны бойынша ерекшеленеді.
14 жасқа толған кез-келген тұлға қылмыстың субъектісі болуы мүмкін.
Адамды кепілге алу :
а) Адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш қолдана отырып;
г) қаруды не қару ретінде пайдаланатын заттарды қолдана отырып;
д) көрнеу кәмелетке толмаған адамға қатысты;
е) айыптыға жүктілік жағдайы көрнеу мәлім әйелге қатысты;
ж) көпе көрнеу дәрменсіз күйдегі адамға қатысты;
з) екі немесе оданда көп адамға қатысты;
и) пайда күнемдік пен немесе жалдау арқылы жасалса ҚР ҚК 234-бабының 2-
бөлімі бойынша бағаланған болып табылады.
ҚР ҚК 234-бабының 2-бөлімі "а", "б" тармақтарында көрсетілген
бағалаушы белгілердің мазмұны терроризмнің тиісті белгілерімен бірдей.
Денсаулық немесе өмір үшін қауіпті күш қолдану деп кепілге алынғанның
(алынғандардың) денсаулығына жеңіл, орташа ауыр немесе ауыр зиян келтіруді
айтамыз. Ал қару немесе қару ретінде пайданылатын заттарды қолдану адамның
денсаулығына зиян келтіру үшін олардың, шын мәнінде қолданылуын білдіреді.
Қару ретінде оқ дәрімен атылатын қарумен қатар, суық қаруда танылады.
Шаруашылық, тұрмыстық міндеті бар әртүрлі заттар (балта), ағаш таяқтар,
тас, т.б. заттар айыптының оларды алдын ала дайындап алғандығына (тұлғаны
кепілдікке алған немесе ұстап отырған сәтіне дейін) немесе қылмыс жасаған
жерінен қолына іліккендігіне қарамастан, қару ретінде қолданылатын заттар
болып табылады. Жасалған әрекетті ҚР ҚК 234-бабының 2-болімінің "д","е","ж"
тармақтары бойынша бағалау үшін кепілдікке алынған кәмелетке толмағандығын,
жүкті әйел екендігін немесе оның дәрменсіз күйде еқендігін айыптының алдын
ала түсінгендігін анықтау қажет.
Кепілдікке екі не одан көп тұлғаларды алу бірнеше жәбірленушіге қарсы
қиянат жасаудың бір мерзімде орын алатындығымен сипатталады. Бұл жерде, екі
не одан көп тұлғаларды кепілге алу туралы ниет тұтас б.т. Ал егер аталған
қылмысты жасау жөніндегі ниет әрі жаңадан пайда болыл отырса, онда мұндай
әрекет бірнеше мәрте жасалған адамды кепілге алуды құрайды.
ҚР ҚК 234-бабының 2-бөлімінің "и" тармағы бойынша адамды пайдакүнемдік
ниетпен кепілге алу бағаланады. Бұл кезде айыпты өзі үшін немесе басқа
тұлғалар үшін қаражаттық пайда алуға (ақша, мүлік, мүлікке құқық, т.б)
немесе қаражат шығынынан құтылуға (мүлікті қайтару, мүлікке қатысты
міндеттерді орындау, т.б.) ұмтылады.
ҚР ҚК 234-бабының 2-бөлімінің осы "и" тармағы бойынша, сонымен қатар,
адамды кепілге алудың жалдау арқылы жасалғандығы, яғни айыптының 3
тұлғалардан алынатын ақы үшін адамды кепілге алуы немесе ұстауы да
бағаланады. Ескеретін жағдай: ақы алу мерзімінің адамды кепілге алуды іске,
асыруға дейін немесе одан кейін екендігінің маңыздылығы жоқ.
Ұйымдасқан топ арқылы жасалған немесе абайсыз адам өліміне не басқа
ауыр зардаптарға әкеліп соқкан адамды кепілге ерекше бағаланушы болып
табылады. Айтылған белгілердің мазмұны терроризм тиісті белгілерімен бірдей
ҚР ҚК 234-бабына ескертуге сәйкес кепілге алған адам өз еркімен немесе
мемлекет органдардың талабымен босатылған тұлға, егерде оның әрекетінде
өзгеде құрамы болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатылады. Сонымен томендегі
жағдайлар адамды кепілге алу үшін қылмыстық жауаптан босатудан шарттары
болып есептеледі:
а) кепілге алынғандарды өз еркімен босататын еріктілік не өкіметтің
талап етуі бойынша босату;
б)айыптының іс әрекеітерінде қылмыстың өзге құрамы болмауы.
Бақылау сұрақтары:
Терроризм 1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру
1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Террористік топ құру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу1.
Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру1. Объективті
белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Адамды кепілге алу. 1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1. Терроризм
2. Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде
шақыру
3. Террористік топ құру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу
4. Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру
5. Адамды кепілге алу.
Қажетті әдебиеттер:
1. Ағыбаев А.Н. ҚР Қылмыстық құқығы. (Ерекше бөлім) Алматы. 2003ж
2. ҚР Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3. ҚР Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы 2001ж
4-5 лекция. Тақырыбы: Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық
қауымдастықты (қылмыстық ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық
қоғамдастыққа қатысу
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру
Бандитизм
Жоспары: 1. Объективті белгілері.
2. Субъективті белгілері.
Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық
ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу. 235-бап.
Лекция мәтіні (қысқаша): Заң бұл аталған қылмыстық құқықтық норманың ҚР ҚК
235-бабының 1,2,3-бөлімдерінде дербес қылмыс құқықтық іс әрекеттер
көзделетіндей етіп құрастырылған.
Қылмыстың объектісі – қоғамдық қауіпсіздік. ҚР ҚК 234-бабының 1 бөлімі
объективті жағы төмендегідей әрекеттермен сипатталады:
А) ұйымдасқан қылмыстық топ құру;
Б) ұйымдасқан қылмыстық, топты басқару.
Ұйымдасқан қылмыстық топ құру оны ұйымдастыруға бағытталған белсенді
әрекеттер жүргізуге (адамдарды жинау, қару алу) байланысты. Ал ұйымдасқан
қылмыстық топты басқару- құрылған топтың іс әрекеттерінің бағытын анықтап
отыруды білдіреді (нұсқаулар беру жоспарлар жасау) ҚК 231-бабының 1-
бөлімінде егер қылмысты бір немесе бірнеше қылмысты жасау үшін күні бұрын
біріккен адамдардың тұрақты тобы жасаса, оның ұйымдасқан топ жасаған қылмыс
деп танылатыны туралы түсініктеме берілген.
Аталған қылмыс құрамы - қысқартылған құрам. Қылмыс ұйымдасқан қылмысты
топты, қылмысты қауымдастықты құру немесе ұйымдасқан топтарының
құрушыларының, басқарушыларының немесе өзгеде өкілдерінің бірігу сәтінен
бастап аяқталған болып есептеледі.
Субъективті жақ тікелей ниеттің болуымен сипатталады. Тұлға ұйымдасқан
қылмысты топ құратындығын, дәл сол сияқты, басқаратының ұғып, түсінеді және
соны тілеп істейді. Қарастырушы қылмыс құрамы субъектісі- 16 жасқа толған
тұлға. ҚК 235-бабы 2-бөлімі. Қылмыстық қауымдастықтың (қылмыстық ұйымның)
іс әрекеті ұйымдасқан қылмыспен тығыз байланыста балғандықтан, қоғамдық
қауіпсіздік жағдайын бұзып, басқада әдетте, ауыр және аса ауыр қылмысты
жасауға бағытталып отырады. Қарастырушы қылмыс объектісі- қоғамдық
қауіпсіздік.
Қылмыстық қауымдастықты (ұйымды) құру, сол сияқты ол қауымдастықта
(ұйымды) немесе оған кіретін құрылымдық бөлімдерді басқару және ұйымдасқан
топтардың ұйымдастырылушыларының, басқарушыларының немесе өзге өкілдерінің
бірігуін құру - қылмыстың объекті жағын құрайды.
Қылмысқа қатысу нысандарының ең қауіптісі ретінде қылмыстық
қауымдастық (Қылмыстық ұйым) ҚК 31-бабының 4 тармағына сәйкес, ауыр немесе
ерекше ауыр қылмыстар жасау үшін не сол мақсатпен құрылған ұйымдасқан
топтардың бірігуі үшін құрылған сыбайлас топ (ұйым). Қылмыстық
қауымдастықтың (қылмыстық ұйымның) белгілері:
1) екі немесе оданда көп тұлғалардың болуы;
2) сыбайластық;
3) ұйымдасқандық;
4) мақсаттың ауыр және ерекше ауыр қылмысты жасау екендігі.
Сыбайластық топ мүшелірінің қылмыстық қауымдастықты біртұтасқа
айналдырушы ортақ мақсаттарының, ниеттерінің болуын білдіреді. Қылмыстық
қауымдастықтың сыбайластығына бірлесіп қатысушылардың арасында қалыптасқан
байланыстардың болуы дәлел болады.
Топтың ұйымдасқандығын дәлелдейтін белгілер:
А) қатысулар арасындағы міндеттердің бөлінуі;
Б) топтың ұйымдастырылған құрылымы;
В) Қылмыстық іс әрекеттің жоспарлануы;
Г) бүркемелеуші шаралар ойластыру және оны әске асыратын
ұйымдастырушының тұлғалардың, болуы;
Д) топ ішіндегі тәртіп және т.б.
Қылмыстық қауымдастықты құрудың мақсаты - ауыр және ерекше ауыр
қылмыстар жасау. Бұл арада, ауыр деп жасалғандығы үшін ең ауыр жаза 12
жылға бас бостандығынан аспайтын қасақана әрекеттер.
Ал аса ауыр жасалғандығы үшін 12 жылдан аса мерзімге бас бостандығынан
айыру түріндегі жаза немесе өлім жазасы көзделген қасақана жасалған әрекет
болып табылады.
Қарастырылушы қылмыстың құрамы- формальды. Ол қылмыстық қауымдастықты
(қылмыстық ұйымды) құру сәтінен немесе ұйымдасқан топтың
ұйымдастырылушыларының, басқарушыларының немесе өзге өкілдерінің бірігу
сәтінен бастап аяқталған қылмыс болып есептеледі.
Субъективті жағынан алғанда қылмыс, қылмыс тікелей ниеттің болуынмен
сипатталады. Айыпты өзінің қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым) немесе
ұйымдасқан топтың ұйымдастырылушыларының, басқарушыларының немесе өзге
өкілдерінің бірігуін құрып отырғандығының қылмыстық қауымдастықты
(қылмыстық ұйымды) басқаратындығын біледі жәнс осы әрекеттердің жасалуын
қалайды да.
Қылмыстық қауымдасты (қылмыстық топты) құрудың міндетті белгісі- ауыр
және аса ауыр қылмысты жасау мақсаты. Қылмыстың субъектісі-16 жасқа толған,
қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық ұйымды) немесе ұйымдасқан топтың
ұйымдастырылушыларының, басқарушыларының немесе өзге өкілдерінің
біріктіруді ұйымдастырушы (құрушы), не қылмыстық қауымдасты (қылмыстық
топты) басқарушы тұлға б.т. ҚК 235-б. 3-бөлімінде қылмыстық қауымдастыққа
(қылмыстық ұйымға) не ұйымдасқан қылмыстық топтардың
ұйымдастырылушыларының, басшыларының не өзге өкілдерінің бірлестігіне
қатысу үшін жауаптылық белгіленген.
Ал, аталған баптың 4-бөлімінде ұйымдасқан топты құру немесе басқаруды,
сол сияқты қылмыстық қауымдастық (ұйым) құруды немесе оған қатысуда тұлға
өзінің қызмет бабын пайдалана отырып жасалғандығы үшін көзделген.
Заңсыз әскерилендірілген құраманы, ұйымдастыру.
236-бап.
Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік. Әскери құраманы (бірлестік,
отряд, жасақ немесе өзге топтар) заңсыз түрде ұйымдастыру, сол сияқты оны
басқару қылмыстың объективтік жағын білдіреді.
Әскери бөлім немесе негізгі сипаттары бойынша (саны, қаруланғаңдығы,
құрылымы, оқытып үйрету жұмыстары, т.б.) соған жақын тұратын
қаруландырылған ұйымды құрылым деп түсінемін құрама бірлестік, отряд, жасақ
немесе өзгеде топ түрінде (мысалы, партияның немесе комерциялық ұйымның
қаруланған ұйымы) болуы мүмкін.
Құрылымның заңсыздығы, сол сиякты, оның қаруландырылғандығы, яғни
бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге ұйым мүшелерінің оқ дәрімен ататын
қаруы немесе суық қаруларының
болуы оның міндетті белгілері б.т. ҚК 236-б. заңсыз әскерилендірілген
құраманы ұйымдастыру туралы айтылады. Тіпті қандай болсада бір нормативті
негіздің жоқтығына (болмауына) қарамастан ұйымдастырылуы іске асырылған
әскерилендірілген құрама заңсыз деп табылады. Заңсыз әскерилендірілген
құраманы ұйымдастыру деп нәтижесінде осындай құраманы ұйымдастырылып кез-
келген әрекеттер
(қатысушыларды іріктеу, қару іздестіру, орналасатын жерді жабдықтау, т.б.)
айтылады. Ұйымдастырылып алынған заңсыз әскерилендірілген құраманың іс
әрекеттердің бағытың анықтап, айыру-заңсыз құраманы басқаруды білдіреді
(жоспарлар құру, жаттығулар өткізу, кезекшілік ұйымдастыру,т.б.).
Заңсыз әскерилендірілген құрамаларды ұйымдастыру сәтінен осындай
құрамманы басқаруды білдіретін әрекеттер жасалу сәтінен бастап қылмыс
аяқталған болып есептеледі.
Субъективті жағынан алғанда, қылмыс тікелей ниеттің болуымен
сипатталады. Тұлға заңсыз әсқерилендірілген құрама ұйымдастырып
отырғандығын немесе соны басқаратының ұғып біледі және осы әрекеттерді
жасағыны келеді де.
Қылмыстың субъектісі- заңсыз әскерилеңдірілген құраманың ұйымдастырушы
болып табылатын 16 жасқа толған тұлға. ҚК 236-б. 2-бөлімінде заңсыз
әскерилендірілген құрамаға қатысу үшін жауаптылық көзделген. Қатарына кіру
және бұл құраманың жоспарына сәйкес кез келген әрекеттерді орындау - заңсыз
әскерилендірілген құрамаларға қатысу деп табылады. Заңсыз әскерилендірілген
құрамаларға қатысу орналасатын жерді жабдықтау бойынша түрлі тапсырмалар
орындау, күзете қатысу, өткізілетін сабақтар мен жаттығуларға қатысу
түрінде болуы мүмкін.
Заңсыз әскерилендірілген құрамаға қатысушыларды қылмыстық
жауаптылықтан босату заң жүзінде көзделген. ҚК 236-б. Берілген ескеруге
сәйкес, заңсыз әскери құрамаға қатысуын ерікті түрдс тоқтатқан және
қаруымен әскери жабдығын тапсырған тұлға, егер оның іс-әрекеттерінде
қылмыстың өзге құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Сонымен, ҚК 236-б. Ескертуде көрсетілген нормаларды қолдану үш түрлі
шарттың орын алған мүмкін екен:
А) Заңсыз әскери құрамаға қатысуды тоқтатудың ерекшелігі;
Б) қару мен әскери жабдықтарды тапсыру;
В) тұлғаның әрекетінде қылмыстың өзге құрамының болмауы
Бандитизм.237-бап.
Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік. Бандитизмнің объективті жағы
тұрақты қарулы топ (банда) құрып, сол сияқты осындай топты (банданы)
басқарудан тұрады.
Банданың белгілері:
1) екі не оданда көп тұлғалардың болуы;
2) тұрақтылық;
3) қаруланғандық;
4)мақсат- адамдарға және ұйымдарға шабуыл жасау.
Баңданың тұрақтылығына атап айтқанда, оның құрамының және ұйымдастыру
құрылымдарының тұрақтылығы, оның мүшелерінің сыбайластығы қылмыстық
ерекеттердің тұрақты тәсілдермен жолдарымен болуы дәлел бола алады. Банда
мүшелерінің қолында -дәрімен ататын қарудың, суық қарудың, түрлі жарылғыш
қондырғылардың және т.б. болуы банданың қаруланған екендігін білдіреді.
Банда мүшелерінің ең болмағанда біреуінің қаруы болуы және осы жөнінде
банданың қалған мүшелірін хабардар болуы жағдайында банда қаруланған деп
табылады.
Нәтижесінде азаматтарға және ұйымдарға шабуыл жасау мақсатымен тұрақты
қаруланған топ пайда болған кез-келген әрекеттер қаруланған банданы құру
деп түсінеді.
Құралған тұрақты қарулы топтың іс әрекеттердің бағытын анықтап отыру
(банда мүшелеріне нұсқаулар беру, шабуылдың жоспарын құру және т.б.)
банданы басқаруды білдіреді.
Қылмыс құрамы қысқартылған құрам және банданы құру сәтінен бастап, оны
жоспарланған қоғамға қауіпті қол сұғушылықтары жасалғаны немесе
жасалмағандығына қарамастан аяқталған қылмыс деп есептеледі.
Қылмыстың субъективті жағы тікелей ниеттің болуынмен сипаталады:
айыпты тұрақты қарулы топ (банды) құратындығын немесе оны басқарып
отыратындығын түсінеді және осыны қалайды.
Бандитизмнің себептері әртүрлі болуы мүмкін (пайдакүнемдік, өш алу
т.б.)
Бандитизмнің субъективті жағының міндетті белгісі-азаматтарға және
ұйымдарға шабуыл мақсаты.
Қылмыстың субъектісі- қарулы топтың (банданың) ұйымдастырушысы немесе
басшысы болып табылатын 16жасқа толған тұлға. Банда құрамында қылмыс
жасаған 14-16 жас аралығында тұлға ҚК 15-б. 2-бөлімі бойынша 14 жастан
жауаптылық көзделген әрекеттер үшін жауаптылыққа тартылады.
ҚК 237-б. 2-бөлімінде тұрақты қаруланған топқа (бандаға) немесе оның
жасаған шабуылдарына қатысу үшін жауаптылық белгіленген.
Тұлғаның банда құрамында қандай болмасын бір әрекет жасау — жасамауына
қарамастан, оның банда мүшесі ретінде сол банда құрамына кіруінің өзі
бандаға қатысуды білдіреді. Банданың жасайтын шабуылдарына тікелей қатысуын
ғана емес, сол сияқты осы банда мүддесіндегі өзгеде әрекетті орындауды да,
мысалы: қаржыландыру, қарумен жарақтандыру, шабуыл жасау, объектілерін
іздестіру, көлікпен қамтамасыз ету,т.б. қаруланған бандаға қатысу деп
түсіну керек.)
Ал банданың жасайтын шабуылдарына қатысу-қарулы банданың мүшесі
болмастан, оның жасаған жекеленген шабуылдарына қатысушы тұлғалардың
әрекеттерінен тұрады.
ҚК 237-бабының 3-бөлімінде тұлғаның өз қызмет жағдайын пайдалана
отырып жасаған, яғни мемлекеттік (мысалы полиция қызметкері, әскери
қызметкер) немесе мемлекеттік емес ұйымдар мен мекемелердегі (мыс жеке
күзет қызметтіндегілер) қызметте тұрған тұлғаның жасаған бандитизімі үшін
күшейтілген қылмыстық жауаптылық белгіленген.
Бақылау сұрақтары:
Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық
ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу
1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру 1. Объективті белгілері. 2.
Субъективті белгілері.
Бандитизм 1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру1. Объективті
белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Адамды кепілге алу. 1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1. Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық
ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру
2. Бандитизм
Қажетті әдебиеттер:
1. Ағыбаев А.Н. ҚР Қылмыстық құқығы. (Ерекше бөлім) Алматы. 2003ж
2. ҚР Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3. ҚР Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы 2001ж
6-7 лекция. Тақырыбы:
Үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын басып алу
Әуе немесе су көлігін не жылжымалы темір жол составын айдап кету, сонымен
бірдей қолға түсіру
Теңіз қарақшылығы
Жоспары: 1. Объективті белгілері.
2. Субъективті белгілері.
Үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын
басып алу.238-бап.
Лекция мәтіні (қысқаша): Қылмыстың объектісі-өзінің ең терен мағынасындағы
қоғамдық қауіпсіздік болса 2, және З-бөлімдері бойынша оған адамдардың
денсаулығымен өмірінің қауіпсіздігін қосу керек.
Бұл қылмыстың объективті жағы үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс
құралдарын өзге комуникацияларды басып алудай немесе оларды жою не
бүлдіру мен қорқытып ұстап тұрудан құрылады. Басып алу деп басып
алынғандығы үшін белгілі бір шарттарды қою мақсатымен үйлерге,
құрылыстарға, қатынас және байланыс құралдарына ие өзге комуникацияларға
бағытталған, заңсыз әрі күш қолданылатын әрекетті түсіну керек.
Ал ұстап тұру деп, басып алғанды босатуға кедергі жасау мақсатымен күш
қолдану арқылы жасалған әрекеттерді айтамыз.
Аталған қылмыс құрамындағы қорқыту ауызша немесе жазбаша түрде
білдіріп, сол сияқты ашық немесе жасырын (аноиим) болуы мүмкін. Қорқыту оны
естіген адамның осы айтылғанның орындалуын мүмкін деп есептеуіне барлық
негіздер болатындай шынайы қабылдануы керек.
Қылмыс іс жүзінде басып алу сәтінен бастап аяқталған болып есептеледі.
Қарастырылушы қылмыстың субъективті жағы тікелей ниеттің болуынмен
байланысты. Тұлға үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын
басып алып отырғаның түсінеді және осыны қалайды. ҚК 238-б. көзделген
қылмыс құрамы арнайы мақсат көздейді. Ол қандай болсада бір әрекетті
жасауға немесе қандай болса да әрекеттен бас тартуға мемлекетті, ұйымды,
жеке азаматтарды мәжбүрлеуден тұрады. Ал, ол мәжбүрлеу, әдетте, басып
алғанды босатудың шарты болып келеді (мысалы, ақша немесе көлік талап ету,
мемлекет шарасынан тыс жерлерге кету, қамауға алынғанды немесе сотталғанды
босату, т.б.).
Егер тұлға үйлерді, құрылыстарды, қатынас жәнс байланыс құралдарын
басып алудан басқада қылмыстық жазаланушы әрекеттер жасаса, онда оның
әрекеттері қылмыс жиынтығы бойынша бағалануы тиіс.
Қылмыстың субъектісі- 16 жасқа толған тұлға. Егерде әрекеттер
а) адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш қолдана отырып;
г) қаруды не қару ретінде пайдаланатын заттарды қолдана отырып;
д) пайдакүнемдік немесе жалдау арқылы жасалса ҚК 238-б.2- бөлімі бойынша
бағаланады.
Бағалаушы белгілердің мазмұны ҚК 234-6. сәйкес белгілерімен бірдей.
ҚК 238-б. 1 және 2-б. көзделген әрекеттер егер оларды ұйымдасқан
топ жасаса немесе абайсызда кісі өліміне немесе өзге ауыр зардаптарға әкеп
соқса ерекше бағалаушы белгілер болып табылады, бұларда адамды кепілге алу
сәйкес белгілерімен бірдей.
Әуе немесе су көлігін не жылжымалы темір жол составын айдап әкету, сол
сияқты қолға түсіру, 239-бап.
Заң әуе немесе су көлігі не жылжымалы темір жол составында айдап әкету
үшін, сол сияқты осындай көлікпен құрамды айдап әкету мақсатында басып алу
үшін жауаптылық көздейді. Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік.
Ведомствалық тиістілігіне және мақсатына, міндетіне қарамастан әуе
немесе су көліктері, сол сияқты жылжымалы темір жол составы қылмыстың заты
болып табылады. Әуе көлігі-двигательдердің, жеңіл газдардың, жоғары
көтерілетін ауа легінің көмегімен қозғалысқа келтіретін ұшатын аппарат:
ұшақ, тік ұшақ, дирижабль, мотодельтоплан, планер, т.б. Су арқылы
жолаушылармен жүк тасымалдау үшін теңіздегі, көлдегі, өзендегі көлікті (
Қатер моторлы қайық, т.б. сияқты тар көліктерден басқан) су көлігі дейміз.
Сонымен қатар, арнайы міндеті бар көліктерде (буксирлер, ғылыми, т.б.) су
көлігіне жатады. Жылжымалы темір жол составы — бұл локомотивтер, вагондар
жартылай вагондар, дрезиналар, т.б. Қылмыстың объективті жағы әуе немесе су
көлігін немесе жылжымалы темір жол составын айдап әкетуден, дәл сол сияқты,
осындай көлікті немесе составты басып алудан тұрады.
Айдап әкету- әуе немесе су көлігін немесе жылжымалы темір жол
составын заңсыз түрде иеленіп алып, оны ұшу, бару немесе жүзу құралы
ретінде пайдалануды білдіреді. Ал, басып алу-әуе немесе су көлігін немесе
жылжымалы темір жол составын заңсыз басып алып оны алдағы уақытта айдап
әкету мақсатымен оған бақылау орнату. Айдап әкету немесе басып алу өмір
немесе денсаулық үшін қауіпсіз күш қолданбаумен қатар, оны қалданумен де
немесе осындай күш қолданумен қорқыту арқылы жасалуы мүмкін. Өмірге немесе
денсаулыққа қауіпсіз күш қолдану - соққылар беру, ұру, бостандықты шектеу
т.б. түрінде болу мүмкін. Қылмыстың құрамы- формальды және ол көлікті
немесе жылжымалы темір жол составында айдап әкету сәтінен немесе басып алу
кезінде оны иелену сәтінен бастап аяқталған болып есептеледі.
Қылмыстың субъективті жағы - тікелей ниеттің болуымен сипатталады:
тұлға әуе немесе су көлігін немесе жылжымалы темір жол составын оны
транспорт құралы пайдалану үшін айдап әкетуді немесе басып алуды жүзеге
асырып отырғандығын түсінеді және осы әрекетті жасауға ниетті. Әуе немесе
су көлігін немесе жылжымалы жол составын айдап әкету мақсаты субъективті
жақтың негізгі белгісі болып табылады.
Қылмыстың субъектісі- 16жасқа толған тұлға. ҚК 239-б. 2-б. бойынша әуе
немесе су көлігін немесе жылжымалы темір жол составын айдап әкетуді немесе
басып алуды:
а) адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш қолданып осындай
қолдананылатындығымен қорқытып;
г) қару немесе қару ретінде пайдаланатын заттарды қолдана отырып жасағандық
үшін жауаптылық көздейді;
ҚК 234-бабының 2-бөлімінің "а","б", "г" тармақтарында көрсетілген
белгілердің мазмұны ҚК 234-б. адамды кепілге алудың дәл осындай
белгілерімен сәйкес келеді.
Денсаулық немесе өмір үшін қауіпті күш қолдану жәбірленушінің
денсаулығына жеңіл, орташа ауыр немесе ауыр зиян келтірумен, қорқыту арқылы
білдіреді.
Ұйымдасқан топ жасаған не абайсыздан кісі өліміне немесе өзге ауыр
зардаптарға әкеп соққан әуе немесе су көлігі не жылжымалы темір жол
составында айдап әкету немесе басып алу ҚК 239-б. 3-бөліміне сәйкес
жазаланады.
Жасалған істі ҚК 239-б. 3-бөлімі бойынша бағалау үшін адам өлімі
кінәнің абайсыз түрінен орын алғандығын анықтау керек.
Айдап әкету немесе басып алу кезіңдегі, кісі өлтіру ҚР ҚК 96-б.
бойынша қосымша бағалауды талап етеді.
Өзге ауыр зардаптар-көліктің немесе жылжымалы темір жол составының
апатқа ұшырауынан, самолеттердің ұшу немесе поездардың жылжу графиктерінің
(кестесінің) айтарлықтай т.б. тұруы мүмкін.
Теңіз қарақшылығы. 240-бап.
Қарақшылық "Теңіз қарақшылықтың" білдіреді және халықаралық қылмыстар
қатарына жатады, онымен қылмыстық-құқықтық күрес халықаралық-құқықтық
конвенциялар негізінде жүргізіледі (мысалы, Ашық теңіз туралы Женева
Конвенциясы, 1958ж.).
Теңіз қарақшылығы- сауда, азаматтық кемелерді ашық теңізде жасалатын
заңсыз басып алу, тонау немесе суға батыру.
ҚР жаңа ҚК 240-б. теңіз немесе өзен кемесіне бөтеннің мүлкін басып
алу, мақсатында күш қолданып немесе осындай күш қорқытып шабуыл
жасағандық үшін жауаптылық көздейді.
Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік. Адам өмірі мен денсаулығы,
сол сияқты, мүліктің қатыстылығы қосымша тікелей объектілер болып табылады.
Қылмыстың заты иесіне немесе түріне қарамастан, кез- келген теңіз
немесе өзен кемелері.
Қылмыстың объективті жағы немесе өзен кемесіне күш немесе оны
қолданумен қорқыту арқылы жасалған шабуылмен сипатталады.
Шабуыл жасау—бөтеннің мүлкін басып алу мақсатында шабуылға
ұшырағандардың жеке басына дереу күш қолданудың шын қауіпін тудыратын,
теңіз және өзен кемелерінің экипажы мен жолаушьлары үшін күтпеген,
тұтқиылдан болған агрессивті әрекеттер. Шабуыл жасау- кемені басып алып,
ұстап тұрудан, оны атқылаудан, суға батырудан тұруы мүмкін. Теңіз немесе
өзен кемесінде шабуыл жасау экипажға немесе жолаушыларға күш қолданумен
қорқытумен қосарласа жүруі керек.
Күш қолданумен қорқыту-өлтірумен, жәбірленуішінің денсаулығына зиян
келтірумен қорқыту арқылы жүзеге асырылады.
Қылмыстың құрамы- формальды. Ол теңіз немесе өзен кемесінде шабуыл
жасалған сәттен бастап аяқталған болып табылады.
Қылмыстың субъективті жағы – тікелей ниетке байланысты. Тұлға теңіз
немесе өзен кемесіне күш қолданумен немесе оны қолдану туралы қорқытумен
қатар жүретін шабуыл жасап отырғандығын түсінеді және оны жасауды қалайды.
Мақсат яғни бөтеннің мүлкін басып алу, теңіз қарақшылығының міндетті
белгісі болып табылады. Қылмыстың субъектісі- 16жасқа толған тұлға. ҚК 240-
б. 2-бөлімінде бірнеше рет жасалған не қару немесе қару ретінде
пайдаланылатын заттарды қолдана отырып жасаған теңіз қарақшылығы үшін
жауаптылық көзделген.
Егер бұрын жасалған қылмыс үшін ескеру мерзімі өтіп кетпесе немесе
бұрын жасалған қылмыс үшін соттылық жойылмаса не ол алынбаса, ҚК 240-б.
қөзделген екі немесе одан көп қылмыстардың жасалуы бірнеше рет жасалуды
білдіреді.
Қару деп дәрімен ататын немесе суық қаруды айтамыз. Теңіз немесе өзен
кемесіне шабуыл жасау үшін әдейі дайындалған немесе шабуыл кезінде айытының
қолымда кездейсоқ пайда болған, сөздің шын мағынасындағыдай қару болып
табылмайтын заттар деп түсіндіріледі.
Адамдардың денсаулығына зиян келтіру үшін немесе сондай-ақ зиян
келтіру қауіпін туғызу үшін немесе заттар пайдалану-қолдану табылады.
Егер ҚК 240-б. 1 не 2-бөлімінде Көзделген әрекеттер топ арқылы жасалса
немесе абайсызда адам өліміне өзге ауыр зардаптарға әкеп соқса, онда осы
бабтың 3-бөлімі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1лекция. Тақырыбы: Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі мен
түрлері.
Жоспары: 1. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың
түсінігі.
2. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы
қылмыстардың түрлері
Лекция мақсаты: Студенттерге Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар бойынша
қылмыстарды анықтау үшін олардың тиісті қылмыстық іс-әрекеттерінің
белгілерін зерттеп, меңгерту.
Лекция мәтіні (қысқаша): Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке
қарсы қылмыстар ұғымы және түрлері. Адамды, оның құқықтары мен бостандығын
ең жоғарғы әлеуметтік құндылық деп тану адамдардың қауіпсіз тіршілігін,
қоғамдық және мемлекеттік құрылымдардың қалыпты қызмет атқаруын қамтамасыз
ете алатын, тиісті әлеуметтік жағдайлар құрылуына байланысты. Азаматтардың
еңбек етуі мен демалуы, мемлекеттік тәртіпті қорғау үшін жағдайлар құруға
бағытталған құқықтық шаралар жүйесі адамдардың, қоғамдық және мемлекеттік
мүдделердің әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ететін маңызды фактор болып
табылады. Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке бағытталған қол
сұғушылық үшін жауаптылық көздейтін ҚРҚК 9-тарауын нормалары осындай
шаралардың қатарына жатады.
Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың
ерекшелігі олардың қоғамдық қатынастардың қалын тобы үшін зиянды
екендігінде (жеке бастың кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың және
басқа әлеуметтік құрылымдардың қауіпті жұмыс атқаруын қауіпсіздігі үшін).
Бұл санаттағы қылмыстарды жасау кезінде тек жеке бір адамның мүддесіне ғана
емес, қоғам өмірінің қауіпсіз жағдайларына тұтасынан, яғни қоғамдық маңызды
мүдделерге зиян келтіреді. Осыған байланысты, түгел қоғам өмірінің қауіпті
және қауіпсіз жағдайлары, қоғамдық тәртіп түрлі жұмыстар жүргізу және
жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану кезіндегі қауіпсіздік сияқты
әлеуметтік құндылықтар тікелей қылмыстық ықпалға ұшырауы мүмкін.
ҚР жаңа ҚК жалпыға бірдей қауіпсіздікті қоғамдық қауіптілікті оның тар
мағынасында ғана емес, сол сияқты қоғамдық тәртіпті халық денсаулығы,
қоғамдық адамгершілікті т.б. қамтамасыз етуші қоғамдық қатынастардың үлкен
тобының құрамдас бөлшегі ретінде қарастырады. Бұл қоғамдық қатынастардың
барлық жиынтығы ҚК те қоғамдық қауіпсіздік (кең мағынасында) қоғамдық
тәртіп деп аталып, ҚРҚК 9-тарауына кіретін қылмыстардың текті объектісін
құрайды.
Заңға сәйкес, ҚК 9-тарауының нормаларымен қарастырылған қылмыстардың
объектісі-қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіп болып табылады, яғни,
қоғамның әр мүшесінің өмір сүру жағдайынан қауіпсіздік әртүрлі жұмыстар
жүргізу кезінде және жалпыға бірдей қауіпі бар заттарды қолдану барысында
жеке бастың, қоғамның немесе мемлекеттің мүдделерінің қауіпсіздігін
қамтамасыз ететіндей қоғамдық қатынастардың жиынтығы.
Объективті жағынан алғанда қоғамдық қауіпсіздікке және
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі әрекет арқылы
жасалады: а) терроризм (ҚК 233-бап), адамды кепілге алу (ҚК 234-
бап), бұзақылық (ҚК 257-бап) және басқалары. Жекеленген
қылмыстар тек әрекетсіздік арқылы жасалады, мысалы, атыс қаруын
ұқыпсыз сақтау (ҚК253-бап). Қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық
тәртіпке қарсы бірқатар қылмыстар әрекет арқылы да, әрі
әрекетеіздік арқылы жасалуы мүмкін: атом энергетикасы
объектілерінде қауіпсіздік ережелерін бұзу (ҚК 244-6), тау-кен немесе
құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін
бұзу (ҚК 245-б.) және т.б. Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық
тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі формальды құрамдас қылмыстар
қатарына жатады: қаруды заңсыз, жасау (ҚК 252-бап) заңсыз
әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру (ҚК 236-б) т.б. Кейбір қылмыстардың
құрамы материалды болып құрастырылған,мысалы, өрт қауіпсіздігі ережелерін
бұзу (ҚК 256-б.).
Субъективті жағынан алғанда қоғамдық қауіпсіздікке және
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі кінәнің қасақана
түрінің болуымен сипатталады. Бір қатар қылмыстар тек абайсызда жасалады,
мысалы, атыс қаруын ұқыпсыз сақтау (ҚК 253-б.). ҚК 233, 234-2 бөлім, 235,
237, 238, 239 және 240 баптарында көзделген қылмыстарда мақсат белгі болып
табылады. Қарастырылуышы қылмыстардың субъектілері-16жасқа толған тұлғалар.
Ал ҚК-тің 233, 234, 242, 255-1,2 бөлімдері, бабтарымен көзделген
қылмыстардың субъектілері-14 жасқа толған тұлғалар б.т. Көп жағдайларда бұл
қылмыстардың субъектілері жеке тұлғалар болса жекеленген жағдайларда арнайы
белгілері бар тұлғалар болуы мүмкін. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар
қоғамдық тыныштық жағдайын, әлеуметтік құрылымдардың қалыпты қызмет
атқаруын түрлі жұмыстар кезінде немесе қоғамдық заттарды қолдану кезінде
жеке бастың, қоғамның немесе мемлекеттің мүделерінің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуші қоғамдық қатынастарға елеулі зиян келтіруші немесе келтіру
қауіпін тудырушы қылмыстық заңға көзделген қоғамдық әрекеттерден тұрады.
Қарастырылушы қылмыстарды тікелей объектілерге байланысты
төмендегідей топтарға бөлуге болады:
1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар. Қылмыстардың аталған тобы
қоғамдық өмірдің кез-келген бөлігінде жасалып, тұтас қоғам өмірінің
қалыпты, қауіпсіз жағдайын сақтау ең маңызды мүдделерді қозғауы
мүмкін. Олардың қатарына ҚК 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240,
241, 242, 243-баптарымен көзделген қылмыстық әрекеттер жатады.
2. Түрлі жұмыстар жүргізу кезінде қауіпсіздікке ережелерін бұзумен
байланысты қылмыстар. Бұл топты ҚРҚК 244, 245, 246-баптарымен
көзделген қылмыстар құрайды.
3. Жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану ережелерін бұзумен байланысты
қылмыстар. Бұл топқа ҚРҚК 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 254,
255, 256-баптарымен көзделген қылмыстық әрекеттер кіреді.
Бақылау сұрақтары:
1. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың түсінігі.
2. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың түрлері
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың түсінігі.
2. Қоғамдық қауіпсіздіке қарсы қылмыстардың түрлері
Қажетті әдебиеттер:
1. Ағыбаев А.Н. ҚР Қылмыстық құқығы. (Ерекше бөлім) Алматы. 2003ж
2. ҚР Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3. ҚР Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы 2001ж
2-3 лекция. Тақырыбы: Терроризм
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру
Террористік топ құру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу
Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру
Адамды кепілге алу.
Жоспары: 1. Объективті белгілері.
2. Субъективті белгілері.
Терроризм 233- бап.
Лекция мәтіні (қысқаша): Заң террорлық әрекетке- адамдардың, қаза болуы,
елеулі мүліктік зиян келтіруі не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу
қаупін төндіретін жарылыс жасауды, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер
жасауды, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздік бұзу, халықты қорқыту
не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасап,
сондай-ақ, аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаумен қорқытуды іске
асыру деген анықтама береді.
Қылмыстың объектісі- қоғамдық қауіпсіздік.
Қылмыстың объективті жағы төмендегідей әрекеттердің болуымен
сипатталады:
а) адамдардың қаза болу, елеулі мүліктің зиян келтіру немесе
қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін жарылыс жасау,
өрт қою немесе өзге де іс әрекеттер жасау;
б) аталған әрекеттерді жасаумен қорқыту; :
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасын сәйкес терроризмді адамдар көбірек
шоғырланатын құнды мүліктер ақталатын жерлерде жүзеге асырылатын немесе ең
бастапқы да-ақ белгілі бір маңыздылығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға
бағытталған жарылыс жасау, өртеп жіберу немесе басқада әрекеттер құрайды.
Жарылыс жасау не өртеуден басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүміктің
зиян келтіру қауіпін немесе өзге де қоғамдық қауіпті салдардың, орын алуын
тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау тәсілдері болып табылады
(гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың басқа түрлерін ату,
электрмен, сумен нс газбен жабдықтаушы жүйелерді істен шығару. т.б.).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың шын
екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу,
жарылғыш қондырғыларды орнату,т.б.) қуаттай отырып, террорлық әрекет жасау
жөніндегі тікелей айтуды түсінеміз. Егер де террорлық әрекеттерді жасау
туралы ниеттің өзі ғана анықталып, ол пиғылдың қауіптігі және шынайлығы
нақты әрекеттермен қуатталмаса қылмыстың объективті жағының белгісі
ретіндегі террорлық әрекет жасаумен қорқыту да орын алмайды. Адамдардың
қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа
зардаптардың орын алу қауіптілігін төндіру тероризімнің міндетті белгісі
болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды
жатқызуға болады: тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар
құрылыстар, орналасқан төңіректердің үлкен жерлерін су басуы: апат,
катастрофа, аймақтың химиялық немесе радиактивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп төндіретін жарылыс,
өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен аяқталған қылмыс ретінде тану
үшін өлімнің не басқа зиянды зардаптармен міндетті түрде орын алуы талап
етілмейді.
Қылмыстың субьективті жағы тікелей ниеттің болуымен байланысты. Тұлға
адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті
басқа зардаптар орын алатындай қауіп төндіруші жарылыс, өртеу не басқа
әрекет жасайтындығын түсініп біледі және нақ сол әрекеттерді жасауды
тілейді.
Терроризм мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту
не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету оның негізгі белгісі
болып табылады.
Қылмыстың субьектісі —14 жасқа толған тұлға.
Терроризмнің ҚРҚК 233-бабының 2-бөлімімен көзделген бағаланған түрі
ретінде:
А) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
Б) бірнеше рет;
В) атыс қаруын қолдана отырып жасаған нақ сол әрекеттерді
танылады.
Егер де терроризмді жасауға осы қылмысты бірлесіп жасау
туралы алдын ала келіскен (жарылыс, өрт не басқа әрекеттерді немесе осы
әрекеттермен қорқытудың жасалу сәтіне дейін) екі не одан да көп тұлғалар
қаттысса, ол алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобы арқылы жасалған деп
табылады.
Бірнеше рет жасалу, егер тұлға бұрын жасаған қылмысы үшін заңмен
белгіленген тәртіп бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылмаған болып не
оның бұрын жасаған қылмысы үшін соттылығы жойылмаған немесе онысы алынбаған
болса, екі не одан да көп террорлық актілердің жасалуын білдіреді.
Дәрімен ататын қару пайдалану деп оны адамның денсаулығына зиян
келтіру үшін іс жүзінде қолдануды айтады. Дәрімен ататын қарулар қатарына
пистолеттер, винтовкалар, автоматтар, пулеметтер, гратометтер және т.б.
жатады.
ҚРҚК 233-бабьның 3-бөлімінде осы бапітың 1 және 2 бөлімдерінде
көзделген әрекеттер үшін егерде олар:
а) ұйымдасқан топ арқылы жасалса;
б) жаппай қырып жоятын қаруды радиоактивті материалдарды қолдану мен
қорқытуға және адамдардың жаппай қырып-жоюға әкеп соғуы ықтимал өзге де
әрекеттер жасауға немесе жасаумен ұштасса.
в) абайсыздан адам өліміне не басқа да ауыр зардаптарға әкеп соқса
жауаптылық белгіленген.
Терроризм егерде оны бір не бірнеше қылмыс жасау үшін алдын ала сөз
байласқан тұлғалардың тұрақты тобы жасаса ұйымдасқан топ арқылы жасалған
деп саналады.
Жаппай қырып жоятын қарулар қатарына жарылыс арқылы немесе
радиоактивті материалдар көмегімен әсер ететін қарулар өлтіретін химиялық,
биологиялық қарулар және атом бомбасының не жоғарыда аталған қарулардың
бірінің қасиетіне не болашақта жасалып шығарылатын кез-келген басқа қару
жатқызылуы тиіс.
Қалың көпшіліктің депсаулығына зиян келтіру, адамдардың жұқпалы
аурулармен жаппай ауруы, тағы да басқа өзгеде ауыр зардаптар б.т. ҚР ҚК 232-
б-ң 1-бөліміне қарағанда қылмыстың бұл құрамы материалдық құрам болып
келеді, сондықтан қылмыс тек жоғарыда аталған зиянды зардаптар орын алса
ғана аяқталған болып есептеледі және де, терроризм әрекеті кезінде адам
өлімі немесе өзгеде ауыр зардаптарға ұшырау тек абайсызда болуы мүмкін. Ал,
егерде өлімге қасақана ұшыратылған болса, онда жасалған әрекет ҚК 96-бабы
бойынша қосымша бағалауды талап етіледі.
Заң терроризм актісін дайындауға қатысқан адамды, егер ол мемлекеттік
органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа жолмен терроризм актісінің
жүзеге асырылуын жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс
құрамы болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатуды қарастырады (ҚР ҚК 233-
бабына ескерту). Сонымен тұлғаны, терроризмге дайындалғаны үшін қылмыстық
жауаптылықтан босату екі түрлі шарттың болуына байланысты:
А) мемлекеттік органдарды дер кезінде ескерту нәтижесінде немесе
жолмен (жарылғыш қондырғыны залалсыздандыру, бірлесіп қатысушыларды айныту,
т.б.) аталған актінің алдын алу (болдырмау);
Б) терроризм дайыңдаушы тұлғалардың әрекеттерінде қылмыстың басқа
құрамының болмауы.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру
(233— 1 -бап).
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде
шакыру, сондай-ақ көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін
жеке қылмыстық жауаптылық көзделген. Кылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық
қауіпсіздік. Қылмыс заты терроризмді насихаттайтын әр түрлі материалдар.
Объективтік жағынан қылмыс белсенді әрекет арқылы: терроризмді насихаттау;
терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру; соларға байланысты
материалдарды тарату арқылы жүзеге асырылады.
Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да тәсілдермен
кепшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген әр түрлі
ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария тұрыс шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында терроризм актісін
жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған
терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға итермелейтін
мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен және терроризм
актісін жасау немесе оны насихаттау мақсатымен істеледі. Қылмыстың
субъектісі — 16-ға толған есі дұрыс адам.
Адам өзінің қызметік жағдайын пайдаланып не қоғамдық бірлестіктің
басшысы бола отырып не бұкаралық ақпарат құралдарын пайдаланып жасаған
әрекеттер терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария
түрде шақырудың ауырлататын түріне жатады (233— 1-бап 2-бөлігі).
Қызмет адамдарының түсінігі Қылмыстық кодекстің 228, 307-баптағы
ескертулерінде берілген. Бұқаралық ақпарат құралдарына — газет, журнал,
телерадио хабар т.б. жатады.
Террористік топ құру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу (233-2-
бап).
Террористік мақсатты көздейтін қылмыстарды жасау үшін топ құру
(террорлық топ) сондай-ақ оған басшылық еткені үшін жауаптылық Қылмыстық
кодекстің 233—2-бап 1-бөлігінде көрсетілген.
Қылмыс обьективтік жағынан алғанда белсенді әрекет арқылы -
террористік қылмыстарды жасау үшін топ, ұйым құру немесе оған басшылық ету
арқылы жүзеге асырылады. Террористік ұйымға террористік Іс-әрекетті жүзеге
асыру мақсатында құрылған немесе өзінің іс-әрекетінде терроризмді пайдалану
мүмкіндігін мойындайтын ұйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының
бірінің келісімімен оның құрылымдық бөлімшелерінің бірі террористік іс-
әрекетті жүзеге асыратыны болса онда оларда террористік ұйым деп танылады.
Қылмыстық топтың түсінігі Қылмыстық кодекстің 31-бабының 1 бөлігінде
берілген. Ал осы топқа басшылық ету деп, террористік топты құрған, оған
адамдар тартқан, осы топтың қызметін тікелей ұйымдастырған іс-әрекеттерді
айтамыз. Қылмыс құрамы келте, террористік топты құрған сәттен бастап
аяқталған деп саналады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен
істеледі. Қылмыс субъектісі — 16-ға толған кез келген есі дұрыс адам. Осы
баптың екінші бөлігінде - қылмыстың ауырлататын түрі — террорлық топтың
қызметіне немесе ол жасаған террорлық актілерге қатысушылық үшін жауаптылық
көзделгсн. Кінәлы адам қасақана түрде террорлық топтың барлық қызметіне,
сондай-ақ террорлық актілерге белсене қатысады. Террорлық акт - жарылыс
жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру
не қоғамға қауіпті зардаптар туындау қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер
жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер ондай іс-әрекеттер қоғамдық
қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы
мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың
шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ, адам өміріне дәл
сол мақсаттарда қастаңдық жасау, сол сияқты мемлекет немесе қоғам
қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін
тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу максатында қастандық жасау болып
табылады.
Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып не қоғадық бірлестіктің
басшысы бола отырып жасаған, осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде
көзделген әрекеттерді істеу осы қылмыстың (ҚК-тің 233-бабының 3-бөлігі) өте
ауырлататын түрі болып табылады. Қылмыс субъектісі арнаулы лауазым иесі
немесе қоғамдық бірлестік басшылары.
233-3-бап. Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру
1. Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру - бес жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Бірнеше рет жасалған нақ сол әрекет -
үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Адамды кепілге алу 234-бап
Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік. Адамды кепілге алудың
бағаланған түрлері кезінде адам денсаулығы мен қосымша тікелей объект
ретінде қарастырылады.
Қылмыстың объективті жағы тұлғаны, яғни оның босатылуына мемлекет,
ұйым немесе жеке азамат мүдделі болып отырған тұлғаны аманат ретінде алу не
ұстаумен сипатталады. Адамды кепілге алу – бұл бір немесе бірнеше
тұлғалардың жеке бостандығын заңға қарсы түрде күшпен шектеу. Аманатқа
ұстау- кепілге алынған адамның бостандыққа шығыуна заңсыз түрде күш
қолдануымен кедергі жасау. Адамды кепілге алу не ұстау психикалық күш
қолдануымен қоса жүруі тиіс: Өлтірумен, денсаулыққа жеңіл, орташа ауыр,
ауыр зиян келтіруіне, мүлікті жою немесе өлтірумен қорқыту сол сияқты
өмірге және денсаулыққа қауіпсіз дене күші қолданады (соққы беру, ұру,
байлау,т.б.). Қылмыс кепілдікке алынған немесе ұсталып отырған адамның
бостандығын іс жүзінде шектеу сәтінен бастап, оның созылу мерзіміне
қарамастан, аяқталған болып есептеледі.
Субъективті жақ тікелей ниетке байланысты. Тұлғаны кепілге алған не
ұстап отырған айыпты өзі түсінеді және осындай болуын қалайды.
Пайдакүнемдік, өш алу немесе басқа оқасыз ниетті қылмысты себебі болуы
мүмкін, олар қылмыстың бағалауын әсер етпейді, бірақ жеке жаза тағайындауда
ескерледі.
Қылмыстың субъективті жағының міндетті болып табылатын белгісі,
мақсаты. Ол - айыптының кепілдікке алған адамды босатудың шарты ретінде
қандай да болса бір әрекетті жасауға немесе қандай да болса бір әрекеттен
бас тартуға міндетті мемлекетті, ұйымды не азаматты мәжбүр етуге ұмтылуы.
Мемлекетке қандай да болса бір ұйымға (халықаралық, комерцаялық,т.б.) сол
сияқты азаматқа айыптының ұсынған талабының сипаты бағалау үшін маңызды
емес. Ол талаптар мынадай болуы мүмкін: қандай да болса бір келісім
жасаудан бас тарту, қамауға алынғанды немесе сотталғанды босату, айыптыны
құралымен, ақшамен транспорт құралдарымен т.б қамтамасыз ету.
Кепілге адам алу адам ұрлаудан (ҚР ҚК, 125-бап), негізінен
мақсаттарының мазмұны бойынша ерекшеленеді.
14 жасқа толған кез-келген тұлға қылмыстың субъектісі болуы мүмкін.
Адамды кепілге алу :
а) Адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш қолдана отырып;
г) қаруды не қару ретінде пайдаланатын заттарды қолдана отырып;
д) көрнеу кәмелетке толмаған адамға қатысты;
е) айыптыға жүктілік жағдайы көрнеу мәлім әйелге қатысты;
ж) көпе көрнеу дәрменсіз күйдегі адамға қатысты;
з) екі немесе оданда көп адамға қатысты;
и) пайда күнемдік пен немесе жалдау арқылы жасалса ҚР ҚК 234-бабының 2-
бөлімі бойынша бағаланған болып табылады.
ҚР ҚК 234-бабының 2-бөлімі "а", "б" тармақтарында көрсетілген
бағалаушы белгілердің мазмұны терроризмнің тиісті белгілерімен бірдей.
Денсаулық немесе өмір үшін қауіпті күш қолдану деп кепілге алынғанның
(алынғандардың) денсаулығына жеңіл, орташа ауыр немесе ауыр зиян келтіруді
айтамыз. Ал қару немесе қару ретінде пайданылатын заттарды қолдану адамның
денсаулығына зиян келтіру үшін олардың, шын мәнінде қолданылуын білдіреді.
Қару ретінде оқ дәрімен атылатын қарумен қатар, суық қаруда танылады.
Шаруашылық, тұрмыстық міндеті бар әртүрлі заттар (балта), ағаш таяқтар,
тас, т.б. заттар айыптының оларды алдын ала дайындап алғандығына (тұлғаны
кепілдікке алған немесе ұстап отырған сәтіне дейін) немесе қылмыс жасаған
жерінен қолына іліккендігіне қарамастан, қару ретінде қолданылатын заттар
болып табылады. Жасалған әрекетті ҚР ҚК 234-бабының 2-болімінің "д","е","ж"
тармақтары бойынша бағалау үшін кепілдікке алынған кәмелетке толмағандығын,
жүкті әйел екендігін немесе оның дәрменсіз күйде еқендігін айыптының алдын
ала түсінгендігін анықтау қажет.
Кепілдікке екі не одан көп тұлғаларды алу бірнеше жәбірленушіге қарсы
қиянат жасаудың бір мерзімде орын алатындығымен сипатталады. Бұл жерде, екі
не одан көп тұлғаларды кепілге алу туралы ниет тұтас б.т. Ал егер аталған
қылмысты жасау жөніндегі ниет әрі жаңадан пайда болыл отырса, онда мұндай
әрекет бірнеше мәрте жасалған адамды кепілге алуды құрайды.
ҚР ҚК 234-бабының 2-бөлімінің "и" тармағы бойынша адамды пайдакүнемдік
ниетпен кепілге алу бағаланады. Бұл кезде айыпты өзі үшін немесе басқа
тұлғалар үшін қаражаттық пайда алуға (ақша, мүлік, мүлікке құқық, т.б)
немесе қаражат шығынынан құтылуға (мүлікті қайтару, мүлікке қатысты
міндеттерді орындау, т.б.) ұмтылады.
ҚР ҚК 234-бабының 2-бөлімінің осы "и" тармағы бойынша, сонымен қатар,
адамды кепілге алудың жалдау арқылы жасалғандығы, яғни айыптының 3
тұлғалардан алынатын ақы үшін адамды кепілге алуы немесе ұстауы да
бағаланады. Ескеретін жағдай: ақы алу мерзімінің адамды кепілге алуды іске,
асыруға дейін немесе одан кейін екендігінің маңыздылығы жоқ.
Ұйымдасқан топ арқылы жасалған немесе абайсыз адам өліміне не басқа
ауыр зардаптарға әкеліп соқкан адамды кепілге ерекше бағаланушы болып
табылады. Айтылған белгілердің мазмұны терроризм тиісті белгілерімен бірдей
ҚР ҚК 234-бабына ескертуге сәйкес кепілге алған адам өз еркімен немесе
мемлекет органдардың талабымен босатылған тұлға, егерде оның әрекетінде
өзгеде құрамы болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатылады. Сонымен томендегі
жағдайлар адамды кепілге алу үшін қылмыстық жауаптан босатудан шарттары
болып есептеледі:
а) кепілге алынғандарды өз еркімен босататын еріктілік не өкіметтің
талап етуі бойынша босату;
б)айыптының іс әрекеітерінде қылмыстың өзге құрамы болмауы.
Бақылау сұрақтары:
Терроризм 1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру
1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Террористік топ құру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу1.
Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру1. Объективті
белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Адамды кепілге алу. 1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1. Терроризм
2. Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде
шақыру
3. Террористік топ құру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу
4. Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру
5. Адамды кепілге алу.
Қажетті әдебиеттер:
1. Ағыбаев А.Н. ҚР Қылмыстық құқығы. (Ерекше бөлім) Алматы. 2003ж
2. ҚР Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3. ҚР Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы 2001ж
4-5 лекция. Тақырыбы: Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық
қауымдастықты (қылмыстық ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық
қоғамдастыққа қатысу
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру
Бандитизм
Жоспары: 1. Объективті белгілері.
2. Субъективті белгілері.
Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық
ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу. 235-бап.
Лекция мәтіні (қысқаша): Заң бұл аталған қылмыстық құқықтық норманың ҚР ҚК
235-бабының 1,2,3-бөлімдерінде дербес қылмыс құқықтық іс әрекеттер
көзделетіндей етіп құрастырылған.
Қылмыстың объектісі – қоғамдық қауіпсіздік. ҚР ҚК 234-бабының 1 бөлімі
объективті жағы төмендегідей әрекеттермен сипатталады:
А) ұйымдасқан қылмыстық топ құру;
Б) ұйымдасқан қылмыстық, топты басқару.
Ұйымдасқан қылмыстық топ құру оны ұйымдастыруға бағытталған белсенді
әрекеттер жүргізуге (адамдарды жинау, қару алу) байланысты. Ал ұйымдасқан
қылмыстық топты басқару- құрылған топтың іс әрекеттерінің бағытын анықтап
отыруды білдіреді (нұсқаулар беру жоспарлар жасау) ҚК 231-бабының 1-
бөлімінде егер қылмысты бір немесе бірнеше қылмысты жасау үшін күні бұрын
біріккен адамдардың тұрақты тобы жасаса, оның ұйымдасқан топ жасаған қылмыс
деп танылатыны туралы түсініктеме берілген.
Аталған қылмыс құрамы - қысқартылған құрам. Қылмыс ұйымдасқан қылмысты
топты, қылмысты қауымдастықты құру немесе ұйымдасқан топтарының
құрушыларының, басқарушыларының немесе өзгеде өкілдерінің бірігу сәтінен
бастап аяқталған болып есептеледі.
Субъективті жақ тікелей ниеттің болуымен сипатталады. Тұлға ұйымдасқан
қылмысты топ құратындығын, дәл сол сияқты, басқаратының ұғып, түсінеді және
соны тілеп істейді. Қарастырушы қылмыс құрамы субъектісі- 16 жасқа толған
тұлға. ҚК 235-бабы 2-бөлімі. Қылмыстық қауымдастықтың (қылмыстық ұйымның)
іс әрекеті ұйымдасқан қылмыспен тығыз байланыста балғандықтан, қоғамдық
қауіпсіздік жағдайын бұзып, басқада әдетте, ауыр және аса ауыр қылмысты
жасауға бағытталып отырады. Қарастырушы қылмыс объектісі- қоғамдық
қауіпсіздік.
Қылмыстық қауымдастықты (ұйымды) құру, сол сияқты ол қауымдастықта
(ұйымды) немесе оған кіретін құрылымдық бөлімдерді басқару және ұйымдасқан
топтардың ұйымдастырылушыларының, басқарушыларының немесе өзге өкілдерінің
бірігуін құру - қылмыстың объекті жағын құрайды.
Қылмысқа қатысу нысандарының ең қауіптісі ретінде қылмыстық
қауымдастық (Қылмыстық ұйым) ҚК 31-бабының 4 тармағына сәйкес, ауыр немесе
ерекше ауыр қылмыстар жасау үшін не сол мақсатпен құрылған ұйымдасқан
топтардың бірігуі үшін құрылған сыбайлас топ (ұйым). Қылмыстық
қауымдастықтың (қылмыстық ұйымның) белгілері:
1) екі немесе оданда көп тұлғалардың болуы;
2) сыбайластық;
3) ұйымдасқандық;
4) мақсаттың ауыр және ерекше ауыр қылмысты жасау екендігі.
Сыбайластық топ мүшелірінің қылмыстық қауымдастықты біртұтасқа
айналдырушы ортақ мақсаттарының, ниеттерінің болуын білдіреді. Қылмыстық
қауымдастықтың сыбайластығына бірлесіп қатысушылардың арасында қалыптасқан
байланыстардың болуы дәлел болады.
Топтың ұйымдасқандығын дәлелдейтін белгілер:
А) қатысулар арасындағы міндеттердің бөлінуі;
Б) топтың ұйымдастырылған құрылымы;
В) Қылмыстық іс әрекеттің жоспарлануы;
Г) бүркемелеуші шаралар ойластыру және оны әске асыратын
ұйымдастырушының тұлғалардың, болуы;
Д) топ ішіндегі тәртіп және т.б.
Қылмыстық қауымдастықты құрудың мақсаты - ауыр және ерекше ауыр
қылмыстар жасау. Бұл арада, ауыр деп жасалғандығы үшін ең ауыр жаза 12
жылға бас бостандығынан аспайтын қасақана әрекеттер.
Ал аса ауыр жасалғандығы үшін 12 жылдан аса мерзімге бас бостандығынан
айыру түріндегі жаза немесе өлім жазасы көзделген қасақана жасалған әрекет
болып табылады.
Қарастырылушы қылмыстың құрамы- формальды. Ол қылмыстық қауымдастықты
(қылмыстық ұйымды) құру сәтінен немесе ұйымдасқан топтың
ұйымдастырылушыларының, басқарушыларының немесе өзге өкілдерінің бірігу
сәтінен бастап аяқталған қылмыс болып есептеледі.
Субъективті жағынан алғанда қылмыс, қылмыс тікелей ниеттің болуынмен
сипатталады. Айыпты өзінің қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым) немесе
ұйымдасқан топтың ұйымдастырылушыларының, басқарушыларының немесе өзге
өкілдерінің бірігуін құрып отырғандығының қылмыстық қауымдастықты
(қылмыстық ұйымды) басқаратындығын біледі жәнс осы әрекеттердің жасалуын
қалайды да.
Қылмыстық қауымдасты (қылмыстық топты) құрудың міндетті белгісі- ауыр
және аса ауыр қылмысты жасау мақсаты. Қылмыстың субъектісі-16 жасқа толған,
қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық ұйымды) немесе ұйымдасқан топтың
ұйымдастырылушыларының, басқарушыларының немесе өзге өкілдерінің
біріктіруді ұйымдастырушы (құрушы), не қылмыстық қауымдасты (қылмыстық
топты) басқарушы тұлға б.т. ҚК 235-б. 3-бөлімінде қылмыстық қауымдастыққа
(қылмыстық ұйымға) не ұйымдасқан қылмыстық топтардың
ұйымдастырылушыларының, басшыларының не өзге өкілдерінің бірлестігіне
қатысу үшін жауаптылық белгіленген.
Ал, аталған баптың 4-бөлімінде ұйымдасқан топты құру немесе басқаруды,
сол сияқты қылмыстық қауымдастық (ұйым) құруды немесе оған қатысуда тұлға
өзінің қызмет бабын пайдалана отырып жасалғандығы үшін көзделген.
Заңсыз әскерилендірілген құраманы, ұйымдастыру.
236-бап.
Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік. Әскери құраманы (бірлестік,
отряд, жасақ немесе өзге топтар) заңсыз түрде ұйымдастыру, сол сияқты оны
басқару қылмыстың объективтік жағын білдіреді.
Әскери бөлім немесе негізгі сипаттары бойынша (саны, қаруланғаңдығы,
құрылымы, оқытып үйрету жұмыстары, т.б.) соған жақын тұратын
қаруландырылған ұйымды құрылым деп түсінемін құрама бірлестік, отряд, жасақ
немесе өзгеде топ түрінде (мысалы, партияның немесе комерциялық ұйымның
қаруланған ұйымы) болуы мүмкін.
Құрылымның заңсыздығы, сол сиякты, оның қаруландырылғандығы, яғни
бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге ұйым мүшелерінің оқ дәрімен ататын
қаруы немесе суық қаруларының
болуы оның міндетті белгілері б.т. ҚК 236-б. заңсыз әскерилендірілген
құраманы ұйымдастыру туралы айтылады. Тіпті қандай болсада бір нормативті
негіздің жоқтығына (болмауына) қарамастан ұйымдастырылуы іске асырылған
әскерилендірілген құрама заңсыз деп табылады. Заңсыз әскерилендірілген
құраманы ұйымдастыру деп нәтижесінде осындай құраманы ұйымдастырылып кез-
келген әрекеттер
(қатысушыларды іріктеу, қару іздестіру, орналасатын жерді жабдықтау, т.б.)
айтылады. Ұйымдастырылып алынған заңсыз әскерилендірілген құраманың іс
әрекеттердің бағытың анықтап, айыру-заңсыз құраманы басқаруды білдіреді
(жоспарлар құру, жаттығулар өткізу, кезекшілік ұйымдастыру,т.б.).
Заңсыз әскерилендірілген құрамаларды ұйымдастыру сәтінен осындай
құрамманы басқаруды білдіретін әрекеттер жасалу сәтінен бастап қылмыс
аяқталған болып есептеледі.
Субъективті жағынан алғанда, қылмыс тікелей ниеттің болуымен
сипатталады. Тұлға заңсыз әсқерилендірілген құрама ұйымдастырып
отырғандығын немесе соны басқаратының ұғып біледі және осы әрекеттерді
жасағыны келеді де.
Қылмыстың субъектісі- заңсыз әскерилеңдірілген құраманың ұйымдастырушы
болып табылатын 16 жасқа толған тұлға. ҚК 236-б. 2-бөлімінде заңсыз
әскерилендірілген құрамаға қатысу үшін жауаптылық көзделген. Қатарына кіру
және бұл құраманың жоспарына сәйкес кез келген әрекеттерді орындау - заңсыз
әскерилендірілген құрамаларға қатысу деп табылады. Заңсыз әскерилендірілген
құрамаларға қатысу орналасатын жерді жабдықтау бойынша түрлі тапсырмалар
орындау, күзете қатысу, өткізілетін сабақтар мен жаттығуларға қатысу
түрінде болуы мүмкін.
Заңсыз әскерилендірілген құрамаға қатысушыларды қылмыстық
жауаптылықтан босату заң жүзінде көзделген. ҚК 236-б. Берілген ескеруге
сәйкес, заңсыз әскери құрамаға қатысуын ерікті түрдс тоқтатқан және
қаруымен әскери жабдығын тапсырған тұлға, егер оның іс-әрекеттерінде
қылмыстың өзге құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Сонымен, ҚК 236-б. Ескертуде көрсетілген нормаларды қолдану үш түрлі
шарттың орын алған мүмкін екен:
А) Заңсыз әскери құрамаға қатысуды тоқтатудың ерекшелігі;
Б) қару мен әскери жабдықтарды тапсыру;
В) тұлғаның әрекетінде қылмыстың өзге құрамының болмауы
Бандитизм.237-бап.
Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік. Бандитизмнің объективті жағы
тұрақты қарулы топ (банда) құрып, сол сияқты осындай топты (банданы)
басқарудан тұрады.
Банданың белгілері:
1) екі не оданда көп тұлғалардың болуы;
2) тұрақтылық;
3) қаруланғандық;
4)мақсат- адамдарға және ұйымдарға шабуыл жасау.
Баңданың тұрақтылығына атап айтқанда, оның құрамының және ұйымдастыру
құрылымдарының тұрақтылығы, оның мүшелерінің сыбайластығы қылмыстық
ерекеттердің тұрақты тәсілдермен жолдарымен болуы дәлел бола алады. Банда
мүшелерінің қолында -дәрімен ататын қарудың, суық қарудың, түрлі жарылғыш
қондырғылардың және т.б. болуы банданың қаруланған екендігін білдіреді.
Банда мүшелерінің ең болмағанда біреуінің қаруы болуы және осы жөнінде
банданың қалған мүшелірін хабардар болуы жағдайында банда қаруланған деп
табылады.
Нәтижесінде азаматтарға және ұйымдарға шабуыл жасау мақсатымен тұрақты
қаруланған топ пайда болған кез-келген әрекеттер қаруланған банданы құру
деп түсінеді.
Құралған тұрақты қарулы топтың іс әрекеттердің бағытын анықтап отыру
(банда мүшелеріне нұсқаулар беру, шабуылдың жоспарын құру және т.б.)
банданы басқаруды білдіреді.
Қылмыс құрамы қысқартылған құрам және банданы құру сәтінен бастап, оны
жоспарланған қоғамға қауіпті қол сұғушылықтары жасалғаны немесе
жасалмағандығына қарамастан аяқталған қылмыс деп есептеледі.
Қылмыстың субъективті жағы тікелей ниеттің болуынмен сипаталады:
айыпты тұрақты қарулы топ (банды) құратындығын немесе оны басқарып
отыратындығын түсінеді және осыны қалайды.
Бандитизмнің себептері әртүрлі болуы мүмкін (пайдакүнемдік, өш алу
т.б.)
Бандитизмнің субъективті жағының міндетті белгісі-азаматтарға және
ұйымдарға шабуыл мақсаты.
Қылмыстың субъектісі- қарулы топтың (банданың) ұйымдастырушысы немесе
басшысы болып табылатын 16жасқа толған тұлға. Банда құрамында қылмыс
жасаған 14-16 жас аралығында тұлға ҚК 15-б. 2-бөлімі бойынша 14 жастан
жауаптылық көзделген әрекеттер үшін жауаптылыққа тартылады.
ҚК 237-б. 2-бөлімінде тұрақты қаруланған топқа (бандаға) немесе оның
жасаған шабуылдарына қатысу үшін жауаптылық белгіленген.
Тұлғаның банда құрамында қандай болмасын бір әрекет жасау — жасамауына
қарамастан, оның банда мүшесі ретінде сол банда құрамына кіруінің өзі
бандаға қатысуды білдіреді. Банданың жасайтын шабуылдарына тікелей қатысуын
ғана емес, сол сияқты осы банда мүддесіндегі өзгеде әрекетті орындауды да,
мысалы: қаржыландыру, қарумен жарақтандыру, шабуыл жасау, объектілерін
іздестіру, көлікпен қамтамасыз ету,т.б. қаруланған бандаға қатысу деп
түсіну керек.)
Ал банданың жасайтын шабуылдарына қатысу-қарулы банданың мүшесі
болмастан, оның жасаған жекеленген шабуылдарына қатысушы тұлғалардың
әрекеттерінен тұрады.
ҚК 237-бабының 3-бөлімінде тұлғаның өз қызмет жағдайын пайдалана
отырып жасаған, яғни мемлекеттік (мысалы полиция қызметкері, әскери
қызметкер) немесе мемлекеттік емес ұйымдар мен мекемелердегі (мыс жеке
күзет қызметтіндегілер) қызметте тұрған тұлғаның жасаған бандитизімі үшін
күшейтілген қылмыстық жауаптылық белгіленген.
Бақылау сұрақтары:
Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық
ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу
1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру 1. Объективті белгілері. 2.
Субъективті белгілері.
Бандитизм 1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Экстремизмді немесе террористік қызметті қаржыландыру1. Объективті
белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Адамды кепілге алу. 1. Объективті белгілері. 2. Субъективті белгілері.
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1. Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық
ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру
2. Бандитизм
Қажетті әдебиеттер:
1. Ағыбаев А.Н. ҚР Қылмыстық құқығы. (Ерекше бөлім) Алматы. 2003ж
2. ҚР Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3. ҚР Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы 2001ж
6-7 лекция. Тақырыбы:
Үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын басып алу
Әуе немесе су көлігін не жылжымалы темір жол составын айдап кету, сонымен
бірдей қолға түсіру
Теңіз қарақшылығы
Жоспары: 1. Объективті белгілері.
2. Субъективті белгілері.
Үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын
басып алу.238-бап.
Лекция мәтіні (қысқаша): Қылмыстың объектісі-өзінің ең терен мағынасындағы
қоғамдық қауіпсіздік болса 2, және З-бөлімдері бойынша оған адамдардың
денсаулығымен өмірінің қауіпсіздігін қосу керек.
Бұл қылмыстың объективті жағы үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс
құралдарын өзге комуникацияларды басып алудай немесе оларды жою не
бүлдіру мен қорқытып ұстап тұрудан құрылады. Басып алу деп басып
алынғандығы үшін белгілі бір шарттарды қою мақсатымен үйлерге,
құрылыстарға, қатынас және байланыс құралдарына ие өзге комуникацияларға
бағытталған, заңсыз әрі күш қолданылатын әрекетті түсіну керек.
Ал ұстап тұру деп, басып алғанды босатуға кедергі жасау мақсатымен күш
қолдану арқылы жасалған әрекеттерді айтамыз.
Аталған қылмыс құрамындағы қорқыту ауызша немесе жазбаша түрде
білдіріп, сол сияқты ашық немесе жасырын (аноиим) болуы мүмкін. Қорқыту оны
естіген адамның осы айтылғанның орындалуын мүмкін деп есептеуіне барлық
негіздер болатындай шынайы қабылдануы керек.
Қылмыс іс жүзінде басып алу сәтінен бастап аяқталған болып есептеледі.
Қарастырылушы қылмыстың субъективті жағы тікелей ниеттің болуынмен
байланысты. Тұлға үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын
басып алып отырғаның түсінеді және осыны қалайды. ҚК 238-б. көзделген
қылмыс құрамы арнайы мақсат көздейді. Ол қандай болсада бір әрекетті
жасауға немесе қандай болса да әрекеттен бас тартуға мемлекетті, ұйымды,
жеке азаматтарды мәжбүрлеуден тұрады. Ал, ол мәжбүрлеу, әдетте, басып
алғанды босатудың шарты болып келеді (мысалы, ақша немесе көлік талап ету,
мемлекет шарасынан тыс жерлерге кету, қамауға алынғанды немесе сотталғанды
босату, т.б.).
Егер тұлға үйлерді, құрылыстарды, қатынас жәнс байланыс құралдарын
басып алудан басқада қылмыстық жазаланушы әрекеттер жасаса, онда оның
әрекеттері қылмыс жиынтығы бойынша бағалануы тиіс.
Қылмыстың субъектісі- 16 жасқа толған тұлға. Егерде әрекеттер
а) адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш қолдана отырып;
г) қаруды не қару ретінде пайдаланатын заттарды қолдана отырып;
д) пайдакүнемдік немесе жалдау арқылы жасалса ҚК 238-б.2- бөлімі бойынша
бағаланады.
Бағалаушы белгілердің мазмұны ҚК 234-6. сәйкес белгілерімен бірдей.
ҚК 238-б. 1 және 2-б. көзделген әрекеттер егер оларды ұйымдасқан
топ жасаса немесе абайсызда кісі өліміне немесе өзге ауыр зардаптарға әкеп
соқса ерекше бағалаушы белгілер болып табылады, бұларда адамды кепілге алу
сәйкес белгілерімен бірдей.
Әуе немесе су көлігін не жылжымалы темір жол составын айдап әкету, сол
сияқты қолға түсіру, 239-бап.
Заң әуе немесе су көлігі не жылжымалы темір жол составында айдап әкету
үшін, сол сияқты осындай көлікпен құрамды айдап әкету мақсатында басып алу
үшін жауаптылық көздейді. Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік.
Ведомствалық тиістілігіне және мақсатына, міндетіне қарамастан әуе
немесе су көліктері, сол сияқты жылжымалы темір жол составы қылмыстың заты
болып табылады. Әуе көлігі-двигательдердің, жеңіл газдардың, жоғары
көтерілетін ауа легінің көмегімен қозғалысқа келтіретін ұшатын аппарат:
ұшақ, тік ұшақ, дирижабль, мотодельтоплан, планер, т.б. Су арқылы
жолаушылармен жүк тасымалдау үшін теңіздегі, көлдегі, өзендегі көлікті (
Қатер моторлы қайық, т.б. сияқты тар көліктерден басқан) су көлігі дейміз.
Сонымен қатар, арнайы міндеті бар көліктерде (буксирлер, ғылыми, т.б.) су
көлігіне жатады. Жылжымалы темір жол составы — бұл локомотивтер, вагондар
жартылай вагондар, дрезиналар, т.б. Қылмыстың объективті жағы әуе немесе су
көлігін немесе жылжымалы темір жол составын айдап әкетуден, дәл сол сияқты,
осындай көлікті немесе составты басып алудан тұрады.
Айдап әкету- әуе немесе су көлігін немесе жылжымалы темір жол
составын заңсыз түрде иеленіп алып, оны ұшу, бару немесе жүзу құралы
ретінде пайдалануды білдіреді. Ал, басып алу-әуе немесе су көлігін немесе
жылжымалы темір жол составын заңсыз басып алып оны алдағы уақытта айдап
әкету мақсатымен оған бақылау орнату. Айдап әкету немесе басып алу өмір
немесе денсаулық үшін қауіпсіз күш қолданбаумен қатар, оны қалданумен де
немесе осындай күш қолданумен қорқыту арқылы жасалуы мүмкін. Өмірге немесе
денсаулыққа қауіпсіз күш қолдану - соққылар беру, ұру, бостандықты шектеу
т.б. түрінде болу мүмкін. Қылмыстың құрамы- формальды және ол көлікті
немесе жылжымалы темір жол составында айдап әкету сәтінен немесе басып алу
кезінде оны иелену сәтінен бастап аяқталған болып есептеледі.
Қылмыстың субъективті жағы - тікелей ниеттің болуымен сипатталады:
тұлға әуе немесе су көлігін немесе жылжымалы темір жол составын оны
транспорт құралы пайдалану үшін айдап әкетуді немесе басып алуды жүзеге
асырып отырғандығын түсінеді және осы әрекетті жасауға ниетті. Әуе немесе
су көлігін немесе жылжымалы жол составын айдап әкету мақсаты субъективті
жақтың негізгі белгісі болып табылады.
Қылмыстың субъектісі- 16жасқа толған тұлға. ҚК 239-б. 2-б. бойынша әуе
немесе су көлігін немесе жылжымалы темір жол составын айдап әкетуді немесе
басып алуды:
а) адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш қолданып осындай
қолдананылатындығымен қорқытып;
г) қару немесе қару ретінде пайдаланатын заттарды қолдана отырып жасағандық
үшін жауаптылық көздейді;
ҚК 234-бабының 2-бөлімінің "а","б", "г" тармақтарында көрсетілген
белгілердің мазмұны ҚК 234-б. адамды кепілге алудың дәл осындай
белгілерімен сәйкес келеді.
Денсаулық немесе өмір үшін қауіпті күш қолдану жәбірленушінің
денсаулығына жеңіл, орташа ауыр немесе ауыр зиян келтірумен, қорқыту арқылы
білдіреді.
Ұйымдасқан топ жасаған не абайсыздан кісі өліміне немесе өзге ауыр
зардаптарға әкеп соққан әуе немесе су көлігі не жылжымалы темір жол
составында айдап әкету немесе басып алу ҚК 239-б. 3-бөліміне сәйкес
жазаланады.
Жасалған істі ҚК 239-б. 3-бөлімі бойынша бағалау үшін адам өлімі
кінәнің абайсыз түрінен орын алғандығын анықтау керек.
Айдап әкету немесе басып алу кезіңдегі, кісі өлтіру ҚР ҚК 96-б.
бойынша қосымша бағалауды талап етеді.
Өзге ауыр зардаптар-көліктің немесе жылжымалы темір жол составының
апатқа ұшырауынан, самолеттердің ұшу немесе поездардың жылжу графиктерінің
(кестесінің) айтарлықтай т.б. тұруы мүмкін.
Теңіз қарақшылығы. 240-бап.
Қарақшылық "Теңіз қарақшылықтың" білдіреді және халықаралық қылмыстар
қатарына жатады, онымен қылмыстық-құқықтық күрес халықаралық-құқықтық
конвенциялар негізінде жүргізіледі (мысалы, Ашық теңіз туралы Женева
Конвенциясы, 1958ж.).
Теңіз қарақшылығы- сауда, азаматтық кемелерді ашық теңізде жасалатын
заңсыз басып алу, тонау немесе суға батыру.
ҚР жаңа ҚК 240-б. теңіз немесе өзен кемесіне бөтеннің мүлкін басып
алу, мақсатында күш қолданып немесе осындай күш қорқытып шабуыл
жасағандық үшін жауаптылық көздейді.
Қылмыстың объектісі-қоғамдық қауіпсіздік. Адам өмірі мен денсаулығы,
сол сияқты, мүліктің қатыстылығы қосымша тікелей объектілер болып табылады.
Қылмыстың заты иесіне немесе түріне қарамастан, кез- келген теңіз
немесе өзен кемелері.
Қылмыстың объективті жағы немесе өзен кемесіне күш немесе оны
қолданумен қорқыту арқылы жасалған шабуылмен сипатталады.
Шабуыл жасау—бөтеннің мүлкін басып алу мақсатында шабуылға
ұшырағандардың жеке басына дереу күш қолданудың шын қауіпін тудыратын,
теңіз және өзен кемелерінің экипажы мен жолаушьлары үшін күтпеген,
тұтқиылдан болған агрессивті әрекеттер. Шабуыл жасау- кемені басып алып,
ұстап тұрудан, оны атқылаудан, суға батырудан тұруы мүмкін. Теңіз немесе
өзен кемесінде шабуыл жасау экипажға немесе жолаушыларға күш қолданумен
қорқытумен қосарласа жүруі керек.
Күш қолданумен қорқыту-өлтірумен, жәбірленуішінің денсаулығына зиян
келтірумен қорқыту арқылы жүзеге асырылады.
Қылмыстың құрамы- формальды. Ол теңіз немесе өзен кемесінде шабуыл
жасалған сәттен бастап аяқталған болып табылады.
Қылмыстың субъективті жағы – тікелей ниетке байланысты. Тұлға теңіз
немесе өзен кемесіне күш қолданумен немесе оны қолдану туралы қорқытумен
қатар жүретін шабуыл жасап отырғандығын түсінеді және оны жасауды қалайды.
Мақсат яғни бөтеннің мүлкін басып алу, теңіз қарақшылығының міндетті
белгісі болып табылады. Қылмыстың субъектісі- 16жасқа толған тұлға. ҚК 240-
б. 2-бөлімінде бірнеше рет жасалған не қару немесе қару ретінде
пайдаланылатын заттарды қолдана отырып жасаған теңіз қарақшылығы үшін
жауаптылық көзделген.
Егер бұрын жасалған қылмыс үшін ескеру мерзімі өтіп кетпесе немесе
бұрын жасалған қылмыс үшін соттылық жойылмаса не ол алынбаса, ҚК 240-б.
қөзделген екі немесе одан көп қылмыстардың жасалуы бірнеше рет жасалуды
білдіреді.
Қару деп дәрімен ататын немесе суық қаруды айтамыз. Теңіз немесе өзен
кемесіне шабуыл жасау үшін әдейі дайындалған немесе шабуыл кезінде айытының
қолымда кездейсоқ пайда болған, сөздің шын мағынасындағыдай қару болып
табылмайтын заттар деп түсіндіріледі.
Адамдардың денсаулығына зиян келтіру үшін немесе сондай-ақ зиян
келтіру қауіпін туғызу үшін немесе заттар пайдалану-қолдану табылады.
Егер ҚК 240-б. 1 не 2-бөлімінде Көзделген әрекеттер топ арқылы жасалса
немесе абайсызда адам өліміне өзге ауыр зардаптарға әкеп соқса, онда осы
бабтың 3-бөлімі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz