Қылмыстық құқық Ерекше бөлімінің жалпы ұғымы
1 лекция. Тақырыбы: Қылмыстық құқық Ерекше бөлімінің жалпы ұғымы және жүйесі
2 лекция. Тақырыбы: Жеке адамға қарсы қылмыстар
3лекция. Тақырыбы: Отбасына және кәмелетке толмағандаға қарсы қылмыстар
4. лекция. Тақырыбы: Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар
5. лекция. Тақырыбы: Мемлекеттің конституциялық құрылысына және қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар
6. лекция. Тақырыбы: Меншікке қарсы қылмыстар
қылмыстар
7. лекция. Тақырыбы: Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар
8. лекция. Тақырыбы: Коммерциялық және өзге де ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстар
9. лекция. Тақырыбы: Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар
10. лекция. Тақырыбы: Халық денсаулығына және адамгершілікке қарсы қылмыстар
11. лекция. Тақырыбы: Экологиялық қылмыстар
12. лекция. Тақырыбы: Көліктегі қылмыстар
13. лекция. Тақырыбы: Мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы сыбайлас жемқорлық және өзге де қылмыстар
14. лекция. Тақырыбы: Басқару тәртібіне қарсы қылмыстар
15. лекция. Тақырыбы: Сот төрелігіне және жазалардың орындалу тәртібіне қарсы қылмыстар, Әскери қылмыстар
СЕМИНАР САБАҒЫ
2 лекция. Тақырыбы: Жеке адамға қарсы қылмыстар
3лекция. Тақырыбы: Отбасына және кәмелетке толмағандаға қарсы қылмыстар
4. лекция. Тақырыбы: Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар
5. лекция. Тақырыбы: Мемлекеттің конституциялық құрылысына және қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар
6. лекция. Тақырыбы: Меншікке қарсы қылмыстар
қылмыстар
7. лекция. Тақырыбы: Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар
8. лекция. Тақырыбы: Коммерциялық және өзге де ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстар
9. лекция. Тақырыбы: Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар
10. лекция. Тақырыбы: Халық денсаулығына және адамгершілікке қарсы қылмыстар
11. лекция. Тақырыбы: Экологиялық қылмыстар
12. лекция. Тақырыбы: Көліктегі қылмыстар
13. лекция. Тақырыбы: Мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы сыбайлас жемқорлық және өзге де қылмыстар
14. лекция. Тақырыбы: Басқару тәртібіне қарсы қылмыстар
15. лекция. Тақырыбы: Сот төрелігіне және жазалардың орындалу тәртібіне қарсы қылмыстар, Әскери қылмыстар
СЕМИНАР САБАҒЫ
Қылмыспен күресудiң бiрден-бiр құралы қылмыстық заң болып табылады? Қылмыстық құқық нормаларының көмегiмен адам мен азаматтың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделерi меншiк ұйымдарының құқықтары мен заңды мүдделерi қоғамдық тәртiп пен қоғамдық қауiпсiздiк қоршаған орта Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығы қоғам мен мемлекеттiң заңмен қорғалатын мүдделерi қылмыстық қол сұғушылықтан және бейбiтшiлiк пен адамзат қауiпсiздiгiн қорғау мiндеттерi жүзеге асырылады? Ал кең көлемде алғанда қылмыстық құқықтың басты мақсаты - қылмыстардың алдын алу және қылмыспен күресу болып табылады? Бұл мiндеттердi жүзеге асыру үшiн осы кодексте қылмыстық жауаптылық негiздерi белгiленедi жеке адам қоғам немесе мемлекет үшiн қауiптi қандай әрекеттер қылмыс болып табылатыны айқындалады оларды жасағаны үшiн жазалар мен өзге де қылмыстық-құқықтың ықпал ету шаралары белгiленедi. Қылмыстық құқықтың Жалпы және Ерекше бөлiмi бiр-бiрiмен тығыз байланыста және олар Қазақстан Республикасының бiрiңғай саласын құрайды.
Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмi-қылмыс болып табылатын қауiптi iс-әрекеттердiң белгiлерi мен шеңберiн және оларды жасағаны үшiн тағайындалатын жазалардың түрлерi мен шектерiн айқындайтын белгiленген қылмыстық заң нормаларының жиынтығынан тұрады? Демек Жалпы бөлiм қылмыстық құқық институты мен қағидаларының жалпы ережелерiн бекiтсе Ерекше бөлiм нақты қылмыс түрлерiн қарастырып жасалынған қылмысқа қолданылатын жазаны көрсетедi?
Жалпы және Ерекше бөлiмiнiң бiрлiгi олардың алға қойған мақсатында себебi олар мемлекеттi қоғамды адамның жеке басын қылмыстық қиянат жасаушылардан қорғайды? Сонымен қатар қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң нормалары Жалпы бөлiмнiң нормаларын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Ерекше бөлiмдегi нақты нормаларды қолданғанда Жалпы бөлiмнiң ережелерi мен институттары басшылыққа алынады. Сол сияқты жаза тағайындау барысында жазаның түрi мен мөлшерiн белгiлеу үшiн де сот қылмыстық кодекстiң Жалпы бөлiмiнiң осы жағдайларға арналған тиiстi нормаларына жүгiнедi?
Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмi-қылмыс болып табылатын қауiптi iс-әрекеттердiң белгiлерi мен шеңберiн және оларды жасағаны үшiн тағайындалатын жазалардың түрлерi мен шектерiн айқындайтын белгiленген қылмыстық заң нормаларының жиынтығынан тұрады? Демек Жалпы бөлiм қылмыстық құқық институты мен қағидаларының жалпы ережелерiн бекiтсе Ерекше бөлiм нақты қылмыс түрлерiн қарастырып жасалынған қылмысқа қолданылатын жазаны көрсетедi?
Жалпы және Ерекше бөлiмiнiң бiрлiгi олардың алға қойған мақсатында себебi олар мемлекеттi қоғамды адамның жеке басын қылмыстық қиянат жасаушылардан қорғайды? Сонымен қатар қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң нормалары Жалпы бөлiмнiң нормаларын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Ерекше бөлiмдегi нақты нормаларды қолданғанда Жалпы бөлiмнiң ережелерi мен институттары басшылыққа алынады. Сол сияқты жаза тағайындау барысында жазаның түрi мен мөлшерiн белгiлеу үшiн де сот қылмыстық кодекстiң Жалпы бөлiмiнiң осы жағдайларға арналған тиiстi нормаларына жүгiнедi?
1. А.Н.Ағыбаев Қылмыстық құқық. (Ерекше бөлім) Алматы 2003 ж.
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлімі) Алматы, 2001ж. 1-2 том
3. Алауханов Е.О. Қылмыстық құқық (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлімі) Алматы, 2001ж. 1-2 том
3. Алауханов Е.О. Қылмыстық құқық (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
ЕМТИХАН ТАПСЫРМАЛАРЫ
Ерекше бөлімнен емтихан сұраќтары
1. Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімніњ ұѓымы, оныњ мањызы және жүйелері
2. Ќылмыстыњ ќұрамы - ќылмысты саралаудыњ зањдылыќ негізі
3. Ќылмысты саралау және ќылмыстыќ ќұќыќтыњ жалпы бөлімініњ нормалары
4. Жеке адамдарѓа ќарсы ќылмыстардыњ ұѓымы және түрлері
5. Өмірге және денсаулыќќа ќауіп төндіретін ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы
6. Денсаулыќќа ќарсы ќылмыстар
7. Адамныњ жеке бас бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
8. Адамныњ ар-намысына және ќадір-ќасиетіне ќарсы ќылмыстар
9. Адамның жыныстыќ тазалыѓына және жыныстыќ бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
10. Отбасына және кәмелетке толмаѓандарѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы
сипаттамасы
11. Саяси ќұќыќтар мен бостандыќтарѓа ќарсы ќылмыстар
12. Жеке ќұќыќтар мен бостандыќтарѓа ќарсы ќылмыстар
13. Бейбітшілікке ќарсы ќылмыстар
14. Соѓыс ќылмыстары
15. Адамзатќа ќарсы ќылмыстар
16. ЌР сыртќы ќауіпсіздігіне ќарсы ќылмыстар
17. Мемлекет ќұпиясын саќтауѓа ќол сұѓатын ќылмыстар
18. Меншікке ќарсы ќылмыстардыњ ұѓымы және түрлері
19. Экономикалыќ ќызмет саласындаѓы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы және
түрлері
20. Коммерциялыќ және өзге де ұйымдардыњ ќызмет мүдделеріне ќарсы
ќылмыстардыњ ұѓымы және түрлері
21. Ќоѓамдыќ ќауіпсіздікке ќарсы ќылмыстар
22. Ќоѓамдыќ тәртіпке ќарсы ќылмыстар
23. Халыќтыњ денсаулыѓына ќарсы ќылмыстар
24. Адамгершілікке ќарсы ќылмыстар
25. Экологиялыќ ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы және оныњ түрлері
26. Көліктегі ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы
27. Мемлекеттік ќызмет мүдделеріне ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы
28. Басќару тәртібіне ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы
29. Сот төрелігіне және жазалардыњ орындалу тәртібіне ќарсы ќылмыстардыњ
жалпы сипаттамасы және түрлері
30. Әскери ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы және олардыњ түрлері
31. Адам өлтіру ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы, ауырлататын мән-
жайдаѓы адам өлтіру
32. Жања туѓан сәбиді анасыныњ өлтіруі ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс
ќұрамы
33. Абайсызда кісі өлтіру ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
34. Денсаулыќќа ќасаќана ауыр зиян келтіру ќылмысыныњ түсінігі, ќұрамы
35. Азаптау ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
36. Соз ауруын жұќтыру ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
37. Адамдарды ұрлау ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
38. Зањсыз аборт жасау ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
39. Зорлау ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
40. Жала жабу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
41. Адамды саудаға салу ќылмысыныњ түсінігі, ќұрамы
42. Кәмелетке толмаѓан адамды ќылмыстыќ іске тарту ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
43. Ќамќоршы мен ќорѓаншы ќұќыќтарын теріс пайдалану ќылмысыныњ түсінігі
және ќылмыс ќұрамы
44. Азаматтардыњ тењ ќұќыќтылыѓын бұзу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс
ќұрамы
45. Ењбекті ќорѓау ережелерін бұзу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
46. Хат жазысу, телефонмен сөйлесу, почта, телеграф хабарлары немесе өзге
хабарлар ќұпиясын зањсыз бұзу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
47. Дәрігерлік ќұпияны жария ету ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
48. Экоцид ќылмысыныњ түсінігі және ќұрамы
49. Жалдамалылыќ ќылмысыныњ түсініг және ќылмыс ќұрамы
50. Мемлекеттік опасыздыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
51. Мемлекеттік ќұпияны жария ету ќылмысыныњ түсінігі, ќұрамы
52. Ұрлыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
53. Алаяќтыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
54. Ќорќытып алу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
55. Ќараќшылыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
56. Бөтенніњ мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
57. Зањсыз жолмен алынѓан аќша ќаражатын немесе өзге де мүлікті зањдастыру
ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
58. Зањды кәсіпкерлік ќызметіне кедергі жасау ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
59. Зањсыз кәсіпкерлік ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
60. Жалѓан кәсіпкерлік ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
61. Жекеше нотариустардыњ және аудиторлардыњ өкілеттіліктерін теріс
пайдалану ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
62. Терроризм ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
63. Бандитизм ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
64. Ұйымдасќан ќылмыстыќ топ немесе ќылмыстыќ (ќылмыстыќ ұйым) ќұру және
оны басќару ќылмыстыќ ќауымдастыќќа ќатысу ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
65. Бұзаќылыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
66. Есірткілік заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды зањсыз
дайындау, сатып алу, саќтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату ќылмысыныњ
түсінігі және ќылмыс ќұрамы
67. Жезөкшелікпен айналысуѓа тарту ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
68. Жезөкшелікпен айналысуѓа арналѓан притондарды ұйымдастыру немесе ұстау
және жењгетайлыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
69. Өлгендердіњ мәйіттерін жәнге олао жерленген жерлерді ќоралау ќылмысыныњ
түсінігі және ќылмыс ќұрамы
70. Зањсыз ањшылыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
71. Аѓаштар мен бұталарды зањсыз кесу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс
ќұрамы
72. Көлік ќұралдарын жүргізуші адамдардыњ жол ќозѓалысы және көлік
ќұралдарын пайдалану ережелерін бұзу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс
ќұрамы
73. Жол көлік оќиѓасы болѓан жерден кетіп ќалу ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
74. Ќызмет өкілеттілігін теріс пайдалун ќылмысыныњ түсінігі, ќұрамы
75. Пара алу ќылмысыныњ түсінігі
76. Пара беру ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
77. Параќорлыќќа делдел болу ќылмысыныњ түсінігі
78. Салаќтыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
79. Зањсыз сыйаќы алу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
80. Депутаттыњ ар-намысы мен қадір-қасиетіне қол сұғу және оның қызметіне
кедергі жасау қылмысының түсінігі және қылмыс құрамы.
81. Бас бостандыѓынан айыру орнынан тұтќындаудан немесе ќамаудан ќашу
ќылмысыныњ түсінігі
82. Сот төрелігін немесе алдын ала тергеуді жүзеге асырушы адамдардыњ
өміріне сол сұѓу ќылмысыныњ түсінігі
83. Ќылмыс туралы хабарламау ќылмысыныњ түсініг және ќылмыс ќұрамы
84. Ќашќындыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
85. Әскери ќұпияны жария ету немесе әскери ќұпиясы бар ќұжаттарды жоѓалту
ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
86. Көрнеу зањсыз ұстау, ќамауѓа алу немесе ќамауда ұстау ќылмысыныњ
түсінігі және ќылмыс ќұрамы
87. Жалѓан ќұжаттарды, мөр тањбаларды, мөрлерді, мөрќаѓаздарды, мемлекеттік
наградаларды ќолдан жасау, дайындау немесе өткізу ќылмысыныњ түсінігі
және ќылмыс ќұрамы
88. Әскери ќызметтен жалтару ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
89. Тонаушылық ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
90. Көрнеу кінәсіз адамдарды ќылмыстыќ жауаптылыќќа тарту ќылмысыныњ
түсінігі және ќылмыс ќұрамы
14. ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
1лекция. Тақырыбы: Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімініњ жалпы ұѓымы және жүйесі
Жоспары:
1 Ќылмыстыќ ќұќыќтыњ Ерекше бөлімініњ түсінігі және мањызы
2 Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімініњ жүйесі
3 Ќылмыстарды жіктеудіњ мањызы
Лекция мәтіні (қысқаша): 1.1. Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң түсiнiгi
және мәнi
Қылмыспен күресудiң бiрден-бiр құралы қылмыстық заң болып табылады?
Қылмыстық құқық нормаларының көмегiмен адам мен азаматтың құқықтары,
бостандықтары мен заңды мүдделерi меншiк ұйымдарының құқықтары мен заңды
мүдделерi қоғамдық тәртiп пен қоғамдық қауiпсiздiк қоршаған орта Қазақстан
Республикасының конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығы қоғам мен
мемлекеттiң заңмен қорғалатын мүдделерi қылмыстық қол сұғушылықтан және
бейбiтшiлiк пен адамзат қауiпсiздiгiн қорғау мiндеттерi жүзеге асырылады?
Ал кең көлемде алғанда қылмыстық құқықтың басты мақсаты - қылмыстардың
алдын алу және қылмыспен күресу болып табылады? Бұл мiндеттердi жүзеге
асыру үшiн осы кодексте қылмыстық жауаптылық негiздерi белгiленедi жеке
адам қоғам немесе мемлекет үшiн қауiптi қандай әрекеттер қылмыс болып
табылатыны айқындалады оларды жасағаны үшiн жазалар мен өзге де қылмыстық-
құқықтың ықпал ету шаралары белгiленедi. Қылмыстық құқықтың Жалпы және
Ерекше бөлiмi бiр-бiрiмен тығыз байланыста және олар Қазақстан
Республикасының бiрiңғай саласын құрайды.
Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмi-қылмыс болып табылатын қауiптi iс-
әрекеттердiң белгiлерi мен шеңберiн және оларды жасағаны үшiн
тағайындалатын жазалардың түрлерi мен шектерiн айқындайтын белгiленген
қылмыстық заң нормаларының жиынтығынан тұрады? Демек Жалпы бөлiм
қылмыстық құқық институты мен қағидаларының жалпы ережелерiн бекiтсе
Ерекше бөлiм нақты қылмыс түрлерiн қарастырып жасалынған қылмысқа
қолданылатын жазаны көрсетедi?
Жалпы және Ерекше бөлiмiнiң бiрлiгi олардың алға қойған мақсатында
себебi олар мемлекеттi қоғамды адамның жеке басын қылмыстық қиянат
жасаушылардан қорғайды? Сонымен қатар қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң
нормалары Жалпы бөлiмнiң нормаларын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Ерекше
бөлiмдегi нақты нормаларды қолданғанда Жалпы бөлiмнiң ережелерi мен
институттары басшылыққа алынады. Сол сияқты жаза тағайындау барысында
жазаның түрi мен мөлшерiн белгiлеу үшiн де сот қылмыстық кодекстiң Жалпы
бөлiмiнiң осы жағдайларға арналған тиiстi нормаларына жүгiнедi?
Қылмыстық құқық ғылымының Ерекше бөлiмiнiң негiзгi мiндеттерi-
Қылмыстық заңдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету, күшi бар заңдарға жүйелi
түрде талдау жасап, тиңмдңлңгңн арттыру болып табылады. Бұл мiндеттердi
жүзеге асыру үшiн дамыған өркениеттi елдердiң қылмыстық заңдарының ғылыми
жетiстiктерiнiң пайдалы жақтарын олардың қылмыстық құқықтық iлiмдерiн терең
талдап Қазақстан Республикасы қылмыстық заңдарымен салыстырмалы тұрғыда
қарастырылып кешендiк зерттеулер жүргiзп тұру қажет. Қылмыстық iс
бойынша сот әдiлдiгiн жүзеге асыру үшiн қылмыстық құқық пәнiнiң Ерекше
бөлiмiнiң мәнi зор. Қылмыстық кодекстiң 3-бабында Қылмыс жасау яғни осы
кодексте көзделген қылмыс құрамының барлық белгiлерi бар әрекет қылмыстық
жауаптылықтың бiрден-бiр негiзi болып табылатын делiнген. Қылмыстық
кодекстiң Ерекше бөлiмi мейiлiнше толық нақты қылмыстардың түрлерi мен
негiзгi белгiлерiн қамтиды. Сондықтан сот және тергеу органдарының
қызметкерлерi тұлғаның iстеген қылмыстық iс-әрекетiнде Қылмыстық кодекстiң
қызметкерлерi тұлғаның iстеген қылмыстық iс-әрекетiнде Қылмыстық кодекстiң
Ерекше бөлiмiнде көрсетiлген баптың қылмыс толық белгiлерiн анықтау
мiндеттi. Қылмыстық құқық теориясында қылмыс құрамының элементтерiне
сипаттама беру мына төмендегiнше жүзеге асадлы. Қылмыс обьектiсi және оның
обьективтiк жағы қылмыстың субьективтiк жағы оның субьектiсi?
Қылмыс құрамының обьектiсiне талдау жасау барысында топтық және тiкелей
обьектiсiн анықтау керек. Егер қосымша обьект болса, ол да анықталуға тиiс.
Қажеттi жағдайда қылмыстың затын да анықтау қажет.
Қылмыс құрамының обьективтiк жағына талдау барысында оның мағынасы мен
анықтау керек. Айталық егер қылмыс құрамы материалды болса оның
обьективтiк жағының қажеттi үш белгiсiн де ашып түсiндiру қажет. Егер заңда
көрсетiлген қылмыс құрамы ôормальды тұрғы жағының мiндеттi белгiсi заңда
көрсетiлген iс-әрекет қана болып табылады. Бұл жерде қоғамға қауiптi iс-
әрекеттен түскен зардап пен оның арасындағы себептiк байланыс мiндеттi
емес. Қылмыс құрамының түрлерiн анықтау оның обьективтiк жағының мiндеттi
белгiлерiн анықтау ғана болып табылмайды, сонымен қатар қылмыстың аяқталу
сәтiн де анықтайды. Себебi формальды қылмыс құрамы аяқтавлған болып заңда
көрсетiлген қылмыстық iс-әрекеттi жасаған уақыттан бастап қорлау, яғни
басқа адамның ар-намысы мен қадiр-қасиетiн әдепсiз түрде кемсiткен
ауқыттан ал материалды қылмыс құрамы ҚК-тiң Ерекше бөлiмiнде көрсетiлген
зардаптың түскен кезiнен бастап аяқталған болып саналады.
Қылмыс құрамының субьективтiк жағын талдау барысындап жасалынған
қылмысқа тән кiнәнiң нысандары мен түрлерiн сонымен қатар кiнәнiң
интеллектуалдық және еркiне қарай сәттерiн анықтауды қосады. ҚК-те
көрсетiлген қасақаналық пен абайсыздықтың түсiнiгi материалды қылмыс
құрамына тән. Бiрақ қылмыстық заңдак формальды тұрғыдка жасалынатын қылмыс
құрамдары кездесетiн болғандықтан кiнәлінің жасаған iс-әрекетiнен түскен
зардапқа байланысты кiнәнiң қатысы болмайды.
Қылмыс құрамының субьектiсiне сипаттама бергенде бiрiншiден-ҚК-тiң 15-
бабына сәйкес қылмыс жасаған тұлғаның жасын анықтау керек. Сонымен қатар
қылмыстық заң қылмыс жасаған тұлғаның есiнiң дұрыстығы мен денiнiң саулығын
және егерде қылмыс құрамдары арнайы субьектiнi қарастыратын болса, онда
қажеттi белгiлерiн анықтауды қажет етедi.
Нақты қылмыс Нақты қылмыс құрамына талдау жасап болған соң, оның
дәрежеленген белгiлерiне де көңiл аудару керек. Дәрежеленген белгiлер ҚК-
тiң Ерекше бөлiмiнiң 2,3 немесе 4-шi бөлiктерiнде көрсетiледi. Қажеттi
жағдайларға ұқсас қылмыс құрамының бiр-бiрiнен ажырататын белгiлердi
анықтау керек. Қылмыстық құқық құрамын бiр-бiрiнен ажырататын белгiлердi
анықтау керек. Сондықтан да тәжiрибеде жiберiлген қателiктер
қорытындыланып, келешекте қателiктер жiбермеу үшiн Қазақстан Жоғарғы Соты
Пленумында қаралып тиiстi қаулылар қабылданып отырады. Сондай-ақ қылмыс
құрамының дәрежеленген белгiлерiне түсiнiктеме берiп, оны тәжiрибеде қалай
қолдану керектiгi туралы түсiнiктеме берiп оны тәжiрибе қалай қолдану
керектiгi туралы түсiнiктеме берiп отырады.
1.2. Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң жүйесi
Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң нормалары белгiлi бiр тәртiппен
бүтiндей бiр жүйенi құрап орналасқан.
Қылмыстық құқықтың жүйесi деп - жекеленген қылмыстардың жауаптылығын
анықтайтын, тектiк обьектiсiнiң белгiлерi бойынша топтастырылған нормалар
жиынтығын айтамыз.
Бiрiншiден, ҚК Ерекше бөлiм жүйесiнде аталған қылмыстардың орын
ауыстыруы. 1959 жылғы Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмi мемлекеттiк
қылмыстармен ашылатын Қылмыстық құқықтың демократиялық негiздерiнiң
дамытылуы қылмыстық заңмен қорғалатын құндылықтардың басқаша сатылануы
қажет еттi – адам, қоғам, мемлекет.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң Ерекше бөлiмiнiң жүйесi
жеке адамға қарсы қылмыстардан- 1 тарау, отбасына және кәмелетке жасы
толмағандарға қарсы қылмыстардан 2-тарау адамның және азаматтың
Конституциялық құқықтары мен бостандықтары қарсы қылмыстардан 4-тараудан
басталып, сол арқылы мемлекеттiң ең қымбат қазынасы-адам, оның өмiрi,
құқығы мен бостандығының деген конституциялық қағиданы баянды еткен.
Екiншiден 1959 жылғы Қаз. ССР ҚК мемлекеттiк қылмыстар туралы тарауда
екi бөлiмдi-ерекше қауiптi мемлекеттiк қылмыстар туралы және де өзге дне
мемлекеттiк қылмыстар барлығы 36 тқылмыс құрамы. Туралы бөлiмдердi
бiрiктiрген болатын. Қылмыстардың екiншi тобы iс жүзiнде мемлекеттiң
мүдделерiне емес, iр түрлi салалардағы мемлекеттiк басқару негiздерiне
қарсы бағытталады. Осыған байланысты өзге де мемлекеттiк қылмыстар жаңа
Қылмыстық кодексте құылмыстық-құқықтық қорғаудың белгiлi бiр обьектiсiне
бағытталуына байланысты ҚК Ерекше бөлiмiнiң басқа да тарауларына әдiл түрде
бөлiп жiберген. Мәселен бандитизм 237-бап пен жаппай тәртiпсiздiктер 241-
бап қоғамдық қауiпсiздiк пен қоғамдық тәртiпке қарсы тарауына Қазақстан
Республикасының күзетiлген Мемлекеттiк шекарасына әдейi заңсыз өту үшiн
жауапкершiлiктi көздейтiн қылмыстық-құқықтық норма 330-бап басқару
тәртiбiне қарсы қылмыскер тарауында, ал ұшудың халықаралық ережелерiн бұзу
туралы норма 306-бап көлiктегi қылмыстар тарауында берiлген жiне т.б.
Үшiншiден, қазақстан Республикасының 1997-жылғы жаңа ҚК қылмыстарға
жаңа ұғым енгiзiлдi. Мемлекеттiң Конституциялық құрылысы мен
қауiпсiздiгiнiң негiздерiне қарсы қылмыстар. Барлығы он қылмыс құрамы
олардың бесеуi бұрын ерекше қауiптi мемлекеттiк қылмыстарға жатқызылған
едi, ал екi қылмыс құрамына. Осы дәрежедегi қылмыстар құрамының күрт
қысқаруына, сiрә, негiзiнен, бұрын өзге мемлекеттiк қылмыстарға жатқызылған
бiрқатар қылмыс құрамының ҚК-тiң басқа тарауларына тауыстырылуы себепп
болды.
Төртiншiден, мемлекеттiң конституциялық құрылысы мен қауiпсiздiгiнiң
негiздерiне қарсы қылмыстар үшiн жауапкершiлiк туралы тұжырым бұрынғы ҚК-
тiң тиiстi құрамдары секiлдi идеологияландырылмаған.
Бесiншiден, мемлекетiк қылмыстарға күрес жөнiндегi қылмыстық заңды
реформалау кезеңi қарекеттердi iске жатқызу және жатқызбау үдерiстерiмен
ұштасып отырды. Ал зйянкестiк және отанға опасыздық жасаудың екi түрi-
шетелге қашу мен шетелден қайтып оралудан бас тарту үшiн жауапкершiлiк
енгiзiлдi. Ал зиянкестiк және отанға опасыздық жасаудың екi түрi –шетелге
қашу мен шетелденг қайтып оралудан бас тарту үшiн жауапкершiлiк алынып
тасталынады.
Бұл өзгерiстер осы айтылған қылмыстардың қоғамдық қауiптiлiгiнiң
кемуiмен ешбiр байланысты емес екенiне, ол жоғарыда атап көрсетiлгендей,
жаңа ҚК мiндеттерi iшiнде, қоғам мен мемлекеттiң ең басты құндылығы
ретiнде, адам мен азаматтың мүдделерiн және олардың құқықтары мен
бостандықтарын қорғау басты мiндет екенiнен туындағанына назар аударғымыз
келедi.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық заңының адамзат құндылықтарының
мұратына қайта оралуы - қылмыстық - құқықтық қорғау обьектiлерi жөнiнде
әбден қалыптасып қалған иерархияның айтарлықтай өзгергендiгiн көрсетедi.
Қылмыстық -құқықтық қорғаудың табан тiрер негiзi ретiнде ең алдымен жеке
бастың мүддесi қарастырылады және осы мүдденiң сенiмдi әрi тиiмдi қорғалуы
қоғамдық жiне мемлекеттiк мүдделерiнiң тиiмдi қорғалуына зор әсер етедi.
Сонымен қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң жүйесi мынадай тәртiппен
орналасқан.
1-тарау. Адамның жеке басына қарсы қылмыстар.
2-тарау. Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстар.
3-тарау. Адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен
бостандықтарына қарсы қылмыстары.
4-тарау. Бейбiтшiлiк пен азамат қауiпсiздiгiне қарсы қылмыстар.
5-тарау. Мемлекеттiң конституциялық құрылысына және қауiпсiздiгiне
қарсы қылмыстар.
6-тарау. Меншiкке қарсы қылмыстар.
7-тарау. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар.
8-тарау. Коммерциялық және өзге ұйымдардағы қызмет мүдделерiне қарсы
қылмыстар.
9-тарау. Қоғамдық қауiпсiздiкке және қоғамдық тәртiпке қарсы қылмыстар.
10-тарау. Халықтың денсаулығына және адамгершiлiкке қарсы қылмыстар.
11-тарау. Экологиялық қылмыстар.
12-тарау. Көлiктегi қылмыстар.
13-тарау. Мемлекеттiк қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы
сыбайлас жемқорлық және өзге де қылмыстар.
14-тарау. Басқару тәртiбiне қарсы қылмыстар.
15-тарау. Сот төрелiгiне және жазалардың орындалу тәртiбiне қарсы
қылмыстар.
16-тарау. Әскери қылмыстар.
Қылмыстарды осылай топтастырып тарауларға бөлуiн заң шығарушы тектiк
обьектiнiң негiзiнде жасаған.
Қылмыстық құқық курсының жүйесi Қылмыстық кодекстiң жүйесiмен түгелдей
сәйкес келедә, тек қана Қылмыстық құқық пәнiнң Ерекше бөлiмiнде жазылған
“Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнң түсiнiгi, жүйесi, пәнi” деген тараудан
басқасы.
1.3. Қылмысты дәрежелеу және оның маңызы
Қылмысты дәрежелеу деп - қылмыс жасаған адамның әрекетiн немесе
әрекетсiздiгiн Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң, кейбiр жағдайға, жалпы
бөлiмiнiң нормалары бойынша толық және кең көлемде нақты қылмыс құрамының
белгiлерiн анықтау болып табылады.
Жасалынған қылмыстың шынайы жағдайларын дәл және толығымен анықтау-бұл
қылмысты дұрыс дәрежелеудiң негiзгi талабы.
Қылмыстық әрекеттi дұрыс дәрежелеу қылмыстық құқық қағидаларын, сонымен
қатар заңдылықты жүзеге асыруды қамтамасыз етедi, ал қылмысты дұрыс
дәрежелемеу - әдiлдiк қағидасын бұзуды, демек кiнәлiнiң жауаптылығы дұрыс
көзделмейдi. әдiлдiк, жазаның мақсаты тек қылмысты дұрыс дәрежеленгенде де
ғана нәтижеге жетедi.
Қылмысты дұрыс дәрежелеу -қылмыс жасаған адамның құқықтарының
сақталуына кепiлдiк бередi.
Қылмысты дұрыс дәрежелемеу дегенiмiз- бұл қоғамаға қауiптi iс-әрекеттi
қамтитын қылмыстық заңды толық қолдану және қылмысқа дұрыс қылмыстық
құқылық баға беру.
Егер қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiнң қайсы тарауын болмасын
зерттегенде оның iшiндек бiр-бiрiне барлық белгiлерi сай келетiн қоғамға
қауiптi деп таныған екi қылмыстық әрекеттi таппайсыз. Сондықтан қылмысты
дұрыс дәрежелеу үшiн әрбiр жеке қылмыстың белгiлерiн бiлу айрықша қажет
болып табылады. Мұны бiлу қылмысты бiр-бiрiнен ажыратуға, оларды бiр-
бiрiмен алмастыруға, сөйтiп қылмысты дәрежелегенде қате жiбермеуге
мүмкiншiлiк бередi.
Қылмыстың жеке құрамын зерттегенде, әрбiр қылмыстың неге қарсы
бағытталғанын, оның мүдденi бұзатындығы, кiмге немесе неге зиян келтiру
мүмкiндiгi барлығын анқтау қажет. Сонымен қатар қылмыс құрамының барлық
элементтерi бойынша шынайы жағдайларды қылмыстық-құқықтық нормаларымен
салыстыру керек.
Жалпы ереже бойынша дәрежелеу процесi, ең алдымен, қылмыстың субьектiсi
мен обьективтiк жағын анықтаумен басталып, субьектiсi мен субьективтiк
жағын анықтаумен аяқталады. Барлық жағдйлар қылмыстық заңда қарастырылған
қандай да болмасын қылмыс құрамының элементтерi мен белгiлерi сәйкес
келгенде ғана қылмыстық iс-әрекет дұрыс дәрежеленген деп танылады.
Қылмыстық iс-әрекет дәрежелеудiң қорытындысы, қылмыстық құқықтық
нормаға сәйкес қылмыс құрамы бар деген қорытынды маңызды қылмыстық iс
жүргiзу құжаттарында, соның iшiнде сот үкiмi мен айыптау қорытындысында
көрсетiледi. Оларда қылмыс жасаған тұлғаны қылмыстық жауаптылыққа тартуға
және жазалауға тартуға және жазалауға мүмкiншiлiк беретiн қылмыстық-
құқықтық нормаларды реттейтiн қылшмыстық заңның баптарын дәл көрсету
жолымен қылмысты дәрежелеу жүредi. Айта кететiн жағдай әрекеттi дәрежелеу
кезiнжде анықталған қылмыс құрамының барлық белгiлерi көрсетiлген,
Қылмыстық кодекстiң Жалпы және Ерекше бөлiмдердегi баптар дәл көрсетiлуi
керек. Соның iшнде құрамның ерекше белгiлерi, құрам түрлерi, негiзгi,
ауырлататын және жеңiлдететiн мән-жайлар. ҚК-тiң Ерекше бөлiмiнiң
баптарының тармақтары көрсетiлсе, онда дәрежелеу бапрысында еске алынуы
керек.
Айталық, тонау адамдар тобының алдын ала сөз блайласуы бойынша жасалса,
олардың iстеген iс-әрекетi ҚР ҚК-нiң 178-бабы 2-шi бөлiмаi тармағымен
дәрежеленуi керек, ал азғырушы, көмектесуiшi немесе ұйымдастырушы болса,
олардың қылмыстық iс-әрекетi ҚК-тiң Жалпы бөлiмiнiң 28-бабына сiлтеме
жасаай отырып, дәрежеленуi тиiс. Егерде пайда табу мақсатымен қасақана кiсi
өлтiрру барысында орындаушымен бiрге көмектесушi болса, онда соңғысының
iстеген қылмыстық iс-әрекетi ҚКтiң 28- бабы 5-шi бөлiгi және 96-баптың 2-шi
бөлiгi и тармағымен дәрежеленуi керек. Қасақана кiсi өлтiру барысында
орындаушы өзiнiң көздеген мақсатына жете алмаса, оның әрекетi қасақана кiсi
шөлтiруге оөталғандық болып табылады. Мұндай әрекет ҚК-тiң 24-баб 3-шi
бөлiгi және 96-баптың тиiстi бөлiгi, тиiстi тармақтары бойынша
дәрежеленедi.
Қылмыстық iс-әрекетi дәрежеленудiң маңызы ерекше. Қандай да болмасын
қылмыстық iс-әрекетке сәйкес қылмыс құрамын анықтау-дәрежелеу жолымен
жүзеге асады, онда соңғысы қылмыс жасаған тұлғаны қылмыстық жауаптылық пен
жазадан босату үшiн құқықтық негiз болады. Барлық жағдайларда қылмыстық iс-
әрекеттi дұрыс дәрежелеу дегенiмiз соттардың, прокурорлық, тергеу және
алдын ала анықтау органдарының жұмыстарының заңдылығын сақтау болып
табылады.
Қылмысты дұрыс дәрежелеу ерекше крининологиялық маңызға ие, себебi,
оның негiзiнде қылмыстық құрылымының дұрыстығы анықталып, қылмыстың алдын
алу және ескерту шаралары жасалынады. Сонымен қатар ол Қазақстан
Республикасындағы жасалынған қылмыстардың жағдайын, деңгейiн, оның
динамикасын, жалпы және жекелеген қылмыстардың түрлерiн дұрыс анықтауға
мүмкiндiк бередi.
Бақылау сұрақтары:
1 Ќылмыстыќ ќұќыќтыњ Ерекше бөлімініњ түсінігі және мањызы
2 Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімініњ жүйесі
3 Ќылмыстарды жіктеудіњ мањызы
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1 Ќылмыстыќ ќұќыќтыњ Ерекше бөлімініњ түсінігі және мањызы
2 Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімініњ жүйесі
3 Ќылмыстарды жіктеудіњ мањызы
Қажетті әдебиеттер:
1. А.Н.Ағыбаев Қылмыстық құқық. (Ерекше бөлім) Алматы 2003 ж.
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлімі) Алматы, 2001ж.
1-2 том
3. Алауханов Е.О. Қылмыстық құқық (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
2лекция. Тақырыбы: Жеке адамѓа ќарсы ќылмыстар
Жоспары:
1. Жеке адамѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы мен түрлері
2. Өмірге ќарсы ќылмыстар
3. Денсаулыќќа ќарсы ќылмыстар
4. Денсаулыќќа және өмірге ќауіп төндіретін ќылмыстар
5. Жыныстыќ тазалыѓына және жыныстыќ бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
6. Жеке бас бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
7. Ар-намысы мен ќадір-ќасиетіне ќарсы ќылмыстар
Лекция мақсаты: Қылмыстық құқық Ерекше бөліміндегі жеке адамға қарсы
қылмыстар болып аталатын қылмыстарды талдау және олардың қылмыс құрамын
ашу, дұрыс дәрежелеу болып табылады.
Лекция мәтіні (қысқаша): 2.1. Жеке адамға қарсы қылмыс түсiнiгi және
олардың түрлерi
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабы-адам, оның өмiрi
құқықтары мен бостандығы ең жоғкарғы қүұндылықтар лдеп жариялайды. 1961-
жылғы Қаз ССР ҚК қарағанда ҚН ҚК Жекеадамға қарсы қылмыстар бiрiншi түр, ҚК
Ерекше бөлiмi содан басталады.
Адамның өмiрiне және денсаулығына, жыныстық тазалығын, бостандығын, ар-
намысы мен қадiр-қасиетiне қастандық жасауға бағытталған қауптi iс-
әрекеттер жеке адамға елеулi зиян келедi не оның өмiрiне, денсаулығын,
заңды құқықтары мен бостандығына қауiп төнедi. Мұндай қылмыстардың тектiк
обьектiсi-оның өмiрi, денсаулығы, ар-намысы, қадiр-қасиетi. Қылмыстың
тiкелей обьектiсiне байланысты бұл тарауды мынадай топтарға бөлуге болады.
1. Өмiрге қарсы қылмыстар. (ҚК 96-102 баптары);
2. Денсаулыққа қарсы қылмыстар (ҚК 103-111, 114-116-баптары);
3. Өмiрге және денсаулыққа қауiп төндiретiн қылмыстар (ҚК 112,113,117-119
баптары);
4. Адамның жыныстық тазалағына және жыныстық бостандығына қарсы қылмыстар
(ҚК 120-124- баптары);
5. Адамның және азаматтың жеке басының бостандығына қарсы қылмытар. (ҚК
125-128-баптары);
6. Адамның және азаматтың ар-намысы мен қадiр-қасиетiне қарсы қылмыстар
(ҚК 129-130-баптары);
“Жеке адамға қарсы қылмыстар” тарауына Заң шығарушы жеке адамға қарсы
қылмыстар үшiн жауаптылық көзделген жаңа құрамадар енгiзiлген, оларды
қоғамға қауiптi мұндай iс-әрекеттердiң қылмыстық-құқықтық нышандарға
нақтыланған, сот практикасын сүйене отырып, нақты қылмыстық iс-әрекет үшiн
қылмыстық жаза түрi қарастырылған.
2.2. Өмiрге қарсы қылмыстар
Қазақстан Республикасының қазiргi қолданылып жүрген ҚК бойынша ьөмiрге
қарсы қылмыстарға мыналар жатады. Адам өлтiру, жаңа туған сәбидi анасының
өлтiруi, қажеттi қорғаныс шегiнен шығу кезiнде жасалған кiсi өлтiру ,
абайсызда кiсi өлтiру, өзiн-өзi өлтiруге дейiн жеткiзу. Өмiрге қарсы
бағытталған осы қылмыстар, соңғы екеуiнен басқасы, адам өлтiруiмен
байланысты.
96-бап Адам өлтiру
Адам өлтiру- жеке адамға қарсы қылмыстардың ең ауыры. ҚК 96-бабының 1-
бөлiгi, адам өлтiру дегенiмiз-басқа адмға құқыққа қарсы қасақана қаза
келтiру деп анықтама бередi. Адамның өмiрi табиғат берген, маңызды
әлеуметтiк құндылық, ал оны туғаннан иемденедi.
Адам өлтiрудiң обьектiсi-адамның өмiрi, ол адамның өмiрi, ол адамның
азаматтығына, ұлтына және нәсiлiне, шыққан тегiне және жасына, әлеуметтiк
жағдайына, немен айналысатына, денсаулық ахуалына бiлiмiне, т.б байланысты
емес. Қылмыстық заң жәбiрленушiнiң кiм екендiгiн бiлмей қалу қасақана адам
өлтiргендiк үшiн жауаптылыққа әсер етпейдi.
Қылмыстық-құқықтық тұрғыдан алғанда, адамнң туғанынан өлгенiне дейiнгi
аралықта өмiрi бар деп саналады. Қылмыстық заңда адамның өлген кезi деп
биологиялық өлiмдi, яғни ми қабы клеткаларының бiржола ыдырауы нәтижесiнде
ми қызметiнiң толық тоқтаған кезiн алады. Биологиялық өлiмнен басқа
клиникалық өлiм деген түсiнiк бар, бұл жағдайда адамның жүрегi тоұтап
қалады. Қазiргi медицина тоқтап қалған жүректi бiрнеше сағаттан кейiн қайта
жүргiзе алатындай немесе оны басқа жүрекпен ауыстыратындай ждәрежеге жеттi.
Мұндай жағдайда өмiрдi қайта қалпына келтiру мүмкiндiгi бар. Жүрек
тоқтағанна кейiн бас миының қабы 4-7 минут өткен соң өледi, бұл жағдайда
адамды тiрiлтуi мүмкiн емес.
Адамға клиникалық өлiм келтiрiлсе, бiрақ ол адамның жүрегi кейiн соғып
қалпына келсе, мұнлдай iс-әрекет өлтiруге оқталғандық болып сараланады.
Сонымен қатар, клиникалық өлiм жағдайындағы адамға қастанлдық жасауды
өлтiру деп санауға болады.
Өлтiру, ол-басқа адамның өмiрiн жоþ. Өзiн-өзi өлтiру немесе өзiн-өзi
өлтiруге оқталу қылмыс болып табылмайды.
Тiрi екен деп қателесiп өлi адамға қастандық жасау өлтiруге оқталғандық
болып саналады. Обььектiден қателесу.
Жәбiрленушi өлген кезден бастап адам өлтiру аяқталған қылмыс деп
танылады, ал өлiмiнiң бiрден болғандығы немесе бiрқатар уақыт өткен соғң
болғандығы маңызды емес.
Қылмыстың обьективтiк жағы. Адам өлтiру әрекетпен де, әрекетсiздiкпен
де жасалуы мүмкiн. Адамды өмiршең күш қоданып та, жарақаттау, тұгншықтыру,
уландыру, т.б, психикалық ықпал жасап та қорқытып, үрейлендiрiп, жалған
лақап таратып т.б айыруға болады.
Әрекетсiздiк жолымен адам өлтiру дегенiмiз-өлiмге араша тұратын адамның
өз мiндетiн орындамауы нәтижесiнде жәбiрленушiнiң қайтыс болуы. Бұл
жағдайда қандай да бiр обьективтiк және субьективтiк алғы шарттар болуға
тиiс. Заң бойынша-туыстық жақындығы, кәсиби борышы, жасасқан шарт бойынша
мiндет артылуы және ол мiндеттi орындй алатын мүмкiндiк болуы тиiс. Мысалы,
баласын өлтiруi үшiн анасы оны тамақтандырмай, дәрiгер өлiм халiнде жатқан
адамға тиiстi көмек көрсетпейдi.
Өлтiру тәсiлдерi әрқилы, кейбiр жағдайларда тәсiл адам өлтiрудiң
сараланған түрiн құрайды. Ол көбiне, жаза тағаындағанда ескерiледi.
Қоғамға қауiптi зардаптың адам өлiмiнiң болуы – бұл қылмыстың
обьективтiк жағының мiндеттi нышаны. Адам өлтiрудiң барлық түрлерi
жәбiрленушiнiң өмiрiн жоюға келiп тiреледi материадлдық құрам. Адам қаза
таппса бұл қылмыс аяқталды деп саналмайды.
Адам өлтiрудiң басқа бiр нышаны- айыптының iс-әрекетi мен
жәбiрленушiнiң өлiмi арасындағы себептiк байланыс. Қылмыс нәтижесiнiң
кездейсоқ емес, айыпты әрекетiнiң зардабы болуы мiндеттi шарт. Адам өлтiру-
зыңсыз жолмен басқа адамға өлiм келтiру. Егер адам заңды жолмен өлтiрiлсе,
ондай әрекет адам өлтiру ретiнде қарастырылмайды. Ондай әрекеттерге өлiм
жазасына кесiлген адамды өлтiру, қажеттi қорғану шегiнен асып кетпей қол
сұғушыны өлтiру32-бап, қауiптi қылмыскердi ұстаған кезде оны лажсыздан
өлтiру. 33-бап.
Қылмыстың субьективтiк жағы кiнәнiң қасақана жасаалуымен сипатталады.
Айыпты өзiнiң басқа адамның өлiмiне алып келетiн iс-әрекет жасап отырғанын,
ондай зардаптың болуы мүмкiн екенiн немесе қалайда болмай қалмайтындығынын
бiледi, соны тiлейдi-яғни тiкелей ниет танытады, егер ол өлiмнiң болуына
саналы түрде жол берсе не ондай зардаптың болуына немқұрайлы қараса-жанама
ниет танытады. Республоиканың жаңа ҚК бойынша абайсызда адам өлiмiне алып
келген iмс-әрекет адам өлтiруге жатпайды, адам өмiрiне қарсы жасалған басқа
қылмыстарға жатады.
Адам өлтiрудiң субьективтiк жағын сипаттау себептiң де, мақсаттың да
үлкен маңызы бар. Адамды өлтiргенде айыпкер әрекеттерiндегi себеп пен
мақсат әр түрлi болуы мүмкiн, олар қылмысты саралауға ықпал жасайды ҚК 96-
бабы 2-бөлiгiнiң б, з, и, к, л, м, тармақтары немесе жаза тағайындағанда
ескерiледi.
Адам өлтiрудiң субьектiсi Қ 96-бабы жасы 14 толған, есi дұрыс адам Адам
өмiрiне қарсы бағытталған басқа қылмыстар үшiн жауаптылық 16 жастан
басталады. (ҚК 15- бабы 2-бөлiгi).
2. 3. Денсаулыққа қырсы қылмыстар
Қазақстан Республикасыың Конституциясы әр адамның денсаулығын қорғауға
кепiлдiк бередi 29- бап. Осы Конституциялық ереженi жқүзеге асырудың бiр
гнысаны-денсаулыққа қарсы жасалған қылмыс үшiн жауаптылық белгiлеу.
Денсаулыққа қарсы қылмыстарға денсаулыққа зиян келтiрудiң iр түрлi
тәсiлдерi жатады, олар үшiн жаауптылық ҚК 103- 111 баптарында көзделген.
Денсаулыққа келген зиянның түрлерi мен ауырлығын бағалаудың сот-
медициналық критерийлерiн бiр iзге салу үшiн Қазақстан Республикасы Бiлiм
мәдениет 4 мамырда бекiткен Денсаулыққа келген зиянның ауырлығын сот -
медецина тұрғысынан бағалаудың ережесi маңызды рөл атқарады.
Өз денсаулығына өзi қастандық жасау қылмыстық жазаланатын iс-әрекет деп
қаралмайды. Кейбiр жағдайларда, еоер кiнәлi өз денсаулығына зиян келтiру
арқылы басқа обьектiге қол сұқса, онда бұл iс-әрекет қылмыс құрамының
нышаны болып табылады. ҚК326- бабы 2-бөлiгiнiң а тармағы, 374- бабы.
Денсаулығына зиян келтiруге жәбiрленушiнiң келiсуi, жалпы ереже бойынша
iс-әрекеттiң қылмыстығын жоққа шығаратын мән-жай болып табылмайды.
Бiрақ емдеу процедураларын жасау кезiнде денсаулы үшiн мүмкiн болатын
тәуекелге еркiмен келiсу, сол келiсiмдi берген адамның денсаулығына зиян
келтiрудiң заңға қайшы екендiгiн жоққа шығарады.
Бұл қылмыстардың обьектiсi-адам денсаулығының қауiпсiздiгiен, яғни
басқа адам ағзасының белiгiлi бiр физиологиялық күшiн қамтамасыз ететiн
қоғамдық қатынастар болып табылады. Қылмыстық кодекс кез келген адамның
денсаулығы, оның туғанынан бастап табиғи өлгенiне дейiн, жасына және
денсаулық жағдайына қарамастан қорғайды.
Қылмыстың обьективтiк жағы -әрекет немесе әрекетсiздiк арқылы басқа
адамның денсаулығына заңға қайшы зиян келтiру. Кiнәлi адамның iс-әрекетi
мен денсаулыққа қарсы зиян келтiру түрiндегi қылмыстық зардап арасындағы
себептiк байланыс қылмысын мiндеттi нышаны болып табылады. Денсаулыққа зиян
келтiретiн әрекеттер қылмыстық болып табылады., олар заңға қайшы жасалса
және олар қылмыстық заңда көзделсе.
Адам денсаулығына әсер етудегi кiнәлiнiң әрекетi механикалық, химиялық
жолмен күш жұмсау, жылу қолдану кейде психикалық та арқылы болуы мүмкiн.
Денсаулыққа қарсы қылмыстардағы кiнәнiң абайсыз нысанына қылмыстық
менмендiк немесе қылмыстық ұқыпсыздық жатады.
Денсаулыққа заңға қайшы зиян келтiрудiң себептерi әр түрлi болады. ҚК
103-бабында және 104-баптың 2-бөлiгiнде көзделген, денсаулыққа қасақана
зиян келтiрудiң субьектiсi 14 жасқа толған адам бола алады. Денсаулыққа
қарсы басқа қылмыстарда жауаптылық 16 жастан бастап қарастырылғын.
Бақылау сұрақтары:
1. Жеке адамѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы мен түрлері
2. Өмірге ќарсы ќылмыстар
3. Денсаулыќќа ќарсы ќылмыстар
4. Денсаулыќќа және өмірге ќауіп төндіретін ќылмыстар
5. Жыныстыќ тазалыѓына және жыныстыќ бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
6. Жеке бас бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
7. Ар-намысы мен ќадір-ќасиетіне ќарсы ќылмыстар
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1. Жеке адамѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы мен түрлері
2. Өмірге ќарсы ќылмыстар
3. Денсаулыќќа ќарсы ќылмыстар
4. Денсаулыќќа және өмірге ќауіп төндіретін ќылмыстар
5. Жыныстыќ тазалыѓына және жыныстыќ бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
6. Жеке бас бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
7. Ар-намысы мен ќадір-ќасиетіне ќарсы ќылмыстар
Қажетті әдебиеттер:
1. А.Н.Ағыбаев Қылмыстық құқық. (Ерекше бөлім) Алматы 2003 ж.
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлімі) Алматы, 2001ж.
1-2 том
3. Алауханов Е.О. Қылмыстық құқық (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3лекция. Тақырыбы: Отбасына және кәмелетке толмаѓандаѓа ќарсы ќылмыстар,
Адамныњ және азаматтыњ конституциялыќ ќұќыќтары мен бостандыќтарына ќарсы
ќылмыстар
Жоспары:
1. Отбасына және кәмелетке толмаѓандаѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы
сипаттамасы мен түрлері
2. Отбасына ќарсы ќылмыстар
3. Кәмелетке толмаѓандарѓа ќарсы ќылмыстар
4. Адамның және азаматтыњ конституциялыќ ќұќыќтары мен бостандыќтарына
ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы мен түрлері
5. Саяси ќұќыќтар мен бостандыќтарѓа ќарсы ќылмыстар.
6. Адамныњ және азаматтыњ әлеуметтік-экономикалыќ ќұќыќтары мен
бостандыќтарына ќарсы ќылмыстар
7.Жеке ќұќыќтар мен бостандыќтарѓа ќарсы ќылмыстар
Лекция мақсаты: Қылмыстық құқық Ерекше бөліміндегі отбасына және кәмелетке
толмағандарға қарсы қылмыстар мен Адамның және азаматтың конститутциялық
құқықтарына қарсы қылмыстарды талдау және олардың қылмыс құрамын ашу, дұрыс
дәрежелеу болып табылады.
Лекция мәтіні (қысқаша):
3.1. Отбасына және кәмiлетке толдмағандарға қарсы қылмыстардың жалпы
сипаттамасы және олардың түрлерi
ҚР 1995 жылғы Конституциясының 27 бабында неке мен отбасы, агна мен
әке және бала мен мемлекеттiң қорғауында болады-делiнген мәлiм. Қоғам
мүшелерiнiң, оның iшiнде, жас мүшелерiнiң өмiрi мен денсаулығын қорғаудың
нысандары мен тәсiлдерi әр алуан және бұл игiлiктi қамтамасыз етуде жалпы
құқықтық, оның iшiнде, қылмыстық құқық саласының орны ерекше. Сондықтан да
мемлекет қылмыстық құқықтық шараларды пайдаланып кәмiлетке толмағандардың
өмiрi мен денсаулығына, сонымен бiрге отбасылық қатынастарға қол сұғатын
қоғамға қауiптi әрекет-әрекетсiдiктермен күрес жүргiзедi.
Отбасы және кәмiлетке толмағандарға қарсы қылмыстар ҚР ҚК ның 131-140-
баптарында көрсетiлген қылмыстар қамтиды.
Бұл тарауға кiретiн қылмыстарлдың топтық обьектiсi қорғау, ата-
аналардың және асырап алушылардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау.
Сонымен бiрге кәмiлетке толмағандардың дене, интеллектуалдық және
адамгершiлiк тұрғыда дамып қалыптасуын реттейтiн қоғамдық қатынастар т.б.
Ескеретiн жағдай мынада-бұл тарауда түрлi мүдде қозғалған деп айтуға
болавды. Олар отбасының мүддесi, ата-ана және асырап алушының мүддесi, жасы
кәмiлетке толмағандардың мүддесi.
Бұл қылмыстың тiкелей обьектiсi кәмiлетке толмаған адамның жеке
тұлғасының қалыптасуымен немесе отбасының қалыпты өмiр сүруiмен байланысты
нақты қоғамдық қатынастар. Топтық обьектiлерiне байланысты бұл тарауға
кiретiн қылмыстарды мынадай топтарға жiктеуге болады.
1. Кәмiлетке толмағанның жеке тұлғасының қалып ты адамгершiлiк және
денесiнiң дұрыс дамуына қол сұғатын қылмыстар, кәмiлетке толмаған адамдарды
қылмыстық iске тарту 131-бап, кәмiлетке толмаған адамды қоғамға қарсы iс-
әрекеттер жасауға тарту 132- бап, кәмiлетке толмаған адамды саудаға салу
133-бап , баланы ауыстыру 134- бап.
2. Кәмiлетке толмағандардың мүддесiне және от басылық құқықтық
қатынастар саласындағы басқа да адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерiне
қол сұғатын қылмыстар, бала асырап алу құпиясын ждария ету 135-бап,
балаларын немесе еңбекке жарамсыз балаларын асырауға арналған қаражатты
төлеуде әдейi жалтару. 136-бап, кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу
жөнiндегi мiндеттердi орындамау 137-бап, балалардың өмiрi мен денсаулығының
қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi тиiсiншеоррындамау 138-
бап, қамқоршы немесе қорғаншы құқықтарын терiс пайдалану 139-бап, еңбекке
жарамсыз жқбайын асыраудан әдейi жалтару 140-бап.
Жасөспiрiм деп 14-ке толмаған балалар саналалды. Алл кәмелетке
толмағандар қатарына жасы 14-ке итолған, бiрақ 18-ге жкетпеген адамдар
жатады.
Бұл қылмыстардың көпшiлiгiнiң обьективтi жағы әр түрлi. Он қылмыстың
төртеуi балакларын және еңбекке жарамсыз ата-аналарын асырауға арналған
қаражатты төлеуден әдейi жалтару, кәмiлетке томаған баланы тәрбиелеу
жөнiндегi мiндеттердi орындамау, балалардың өмiрi мен денсаулығының
қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi тиiсiнше орындамау және
еңбекке жарамсызù жұбаын асыраудан әдейi жалтару әрекетсiздiк жолмаен
жасалады.
Аталған қылмыстар өзiнiң құрылымы жағынан формальды құрамды болып
есептеледi.
Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың субьективтi
жағы 138-бапта қарастырылған балаларпдың өмiрi мен денсаулығының қамтамасыз
ету жөнiндегi мiндеттердi тиiсiнше орындамау қылмысынан басқа қылмыстар
кiнәнiң тiкелей қасақана түрмен сипатталады.
Бұл қылмыстардың субьектiлерi болып жасы 18-ге толған кез келген есi
дұрысм адам, ата-аналар, педагог немесе кәмiлетке толмағанды тәрбиелеу
жөнiндегi мiндеттер жүктелген басқада адамдар, еңбекке қабiлеттi кәмiлетке
толғандар және мемлекет қызметкерлерi саналады. Ал кәмiлетке толмаған
баланы саудаға салу ьжзәне баланы ауыстыру қылмыстары бойынша жауаптылық 16
жастар белгiленген.
3.2. Кәмелетке толмағандардың жеке басының қалыпты адамгершiлiк және
денесiнiң дұрыс дамуына қол сұғатын қылмыстар
ҚР ҚК нiң 131-бабы Кәмiлетке толмаған адамды қылмыстық iске тарту
Қылмыстың обьектiсi-кәмiлетке толмаған адамның қалыпты дамуй және дұрыс
адамгершiлiкке тәрбиелену мүддесi т.б.
Кәмiлетке толмаған адамды қылмыстық iске тарту қылмысының обьективтi
жағы-мынадай белгiлермен сипатталады. Кәмiлетке толмаған адамды қылмыстық
iске тарту деп кәмiлетке толмағанның бiр немесе бiрнеше қылмыстарды жасауға
қатысу ниетiн туғызу бағытталған кiнәлiнiң белсендi әрекеттерiн айтамыз.
Бұл әрекеттер бiрнеше жолдармен жүзеге асырылуы мүмкiн.
Кәмiлетке толмаған адамға ақы төлеуге уәде бер, мысалы, ақша беремiн
немесе құнды бағалы силықтар беремiн, не болмаса плынған табысты бөленмiн
деп уәде беру арқылы қылмыстық iске тарту.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабы, бiздiң елiмiзде адам
құқықтары мен бостандықтарының танылатынын және оларға кепiлдiк берiлетiнiн
анықтайды. Конституцияның 2-бөлiгiнде жарияланған адам құқықтары мен
бостандықтары құқықтың барлық салаларымен, соның iшiнде қылмыстық құқықтық
саламен де қорғалады.
ҚК 3-тарауы адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына қарсы
қиянат жасағаны үшiн жауаптылықты қарастыратын нормаларды құрайды. Аталған
қылмыстық тектiк обьектiсi адамның конституциялық құқықтары мен
бостандықтары болып табылады.
Обьективтiк жағынан қарастырылып отырған қылмыстың көпшiлiк тобы әрекет
арқылы жасалады, бiрақ кейбiр әрекетсiздiк арқылы да жасалуы мүмкiн. (ҚК
152, 154-баптары). Қарастырылып отырған ҚК-нiң формальды. (ҚК 141, 143,
147, 149, 151, 153, 155-баптары) және материалды. (ҚК 142, 148, 150, 152,
154-баптары) құрамдар бар. Жекелеген баптарда қылмыс жасау тәсiлi, қылмыс
құрамының мiндеттi белгiсi ретiнде көрсетiледi. (ҚК 151, 153-баптары).
Осы қылмыс тобының формальды құрамы субьективтiк жағынан тiкелей
қасақаналықпен, ал материалды құрамы тiкелей және жанама қасақаналықпен
жасалады. ҚК 144 Дәрiгерлiк құпияны жария ету және 152 баптары Еңбектi
қорғау ережелерiн бұзу абайсыздықпен де жасалуы мүмкiн.
ҚК тек 141 және 148-баптарында ғана қылмыс себебi мiндеттi белгi
ретiнде көрсетiлген.
Мақсат, мiндеттi белгi ретiнде қарастырылып отырған қылмыс тобының
бiрiнде көрсетiлген.
Адамның және адамзаттың конституциялық құжаттары мен бостандықтарына
қарсы қылмыстың субьектiсi 16 жасқа толған ақыл-есi дұрыс тұлға бола алады.
Кейбiр құрамдарда арнайы субьектi қарастырылған. (ҚК 144,147, 148, 150,
-154- баптары).
Тiкелей обьектiге байланысты адамның конституциялық құқықтары мен
бостандықтарына қарсы қылмысты мынадай топтарға бөлуге болады.
1. Саяси құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстар (ҚК 141, 146,
147, 150, 151, 153-баптары).
2. Жеке құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстар (ҚК 142-143, 149-
баптары).
3. Еңбек қауiпсiздiгi және еңбек қатынасы саласындағы құқық қорғауға
қарсы қылмыстар (ҚК 148, 152-баптары).
4. Ақпарат саласындағы құқықтар мен бостандықтарға қарсы қылмыстар (ҚК
155-баптары).
4.1. Сайлау құжаттарын, референдум құжаттарын бұрмалау немесе дауыстарды
қате есептеу
Бұл қылмыс заң шығарушымен сайлау құжаттарын немесе референдум
құжаттарын бұрмалау, бюлетенге жалған жазбалар немесе қол қойылған парақтар
енгiзу, дауыстарды көпе-көрiнеу қате есептеу, не сайлаудың нәтижелерiн
немесе референдум қортындыларын көпе-көрiнеу дұрыс айқындамау, не дауыс
беру құпиясын бұзу ретiнде анықталады.
Қылмыстың обьектiсi-азаматтрдың сайлау құқығы, референдумға қатысу
құқығы, сонымен қатар сайлаушылардың өз еркiмен көңiл бiлдiруге кепiлдiк
беретiн Қазақстан Республикасының сайлау жүйесi болып табылады.
ҚК 147-бабы өзiнiң обьективтiк белгiлерi бойынша бiр-бiрiнен
ерекшеленетiн төрт қылмыс құрамын құрайды. Оларға мыналарды жатқызуға
болады.
1. Сайлау құжаттарын немесе референдум құүжаттарын бұрмалау бюлетенге
жалған жазбалар немесе қол қойылған парақтар енгiзу.
2. Дауыстарды көпе-көрiнеу қате есептеу.
3. Сайлаудың нәтижелерiн немесе референдум қортындыларын көпе-көрiнеу
дұрыс анықтамау
4. Дауыс беру құпиясын бұзу.
Төрт құрамды бiр нормада бiрiктiрудi, бiр жағынан заң шығарушылық
сөздiк материалды үнемдеу мақсатымен заң шығару техникасының өзiндiк
тәсiлiн пайдаланып бiрнеше қылмыстық iс-әрекеттердiң белгiлерi туралы
өзiнiң пiкiрiн ойын бiр сөздiк құрылымға бiрiктiредi, ал екiншi жағынан-
қылмыс құрамдары бiр-бiрiмен өте ұқсас болғандықтан бiр топқа бiрiктiрген
деп түсiндiруге болады.
Сайлау құжаттарын немесе референдум құжаттарын бұрмалау, бюлетенге
жалған жазбалар немесе қол қойылған парақтарды енгiзу әрекет нысанында
жасалады. Мұндай қорытындыға бұрмалау (лат falsfikare ) сөзiне
түсiнiктемеге сүйене отырып келуге болады. Шет тiлдер сөздiгiнде мұндай
атау ретiнде бiрдеменi жалған жасау, өңiн айналдыру, шын бiрдеменi
жалғанмен ауыстыру, жалғандық деп түсiндiредi. Бiз қарастырып отырған iс-
әрекеттiң контесктiндегi бұрмалау ретiнде, сайлаушылар тiзiмiне, сайлау
бюлетенiне, қол қлойылатын қағаздарға және сайлау процесiне байланысты
басқа да құжаттарға көпе-көрiнеу жалған мәлiметтер енгiзудi не осындай
мәлiметтер сайлау нәтижелерiн, референдум қортындыларын бұрмалауға немесе
сайлау нәтижелерiн, референдум қортындыларын бұрмалау қауiпiн тудыруға шын
әсер етуi керек екенiн есте сақтау керек. Сайлау құжаттарына өзгерiстер
енгiзiлгенiмен, референдум қортындыларын бұрмалау қауiпiн тудыруға шын әсер
етуi керек екенiн есте сақтау крек. Сайлау құжаттарына өзгерiстер
енгiзiгенiмен, сайлау нәтижелерiне, кандидаттарды тiркеуге әсерiн тигiзе
алмаған жағдайда, онда бұл қылмыстың құрамы болмайды. Мысалы, бастамашы
топтың мүшесiнiң қол қоятын қағазға кандидатты қолдау үшiн өз қолдарын
қойған сайлаушылардың әкесiнiң атын дұрыс жазбауы.
Дауысты көпе-көрiнеу қате есептеу сол немесе өзге кандидат үшiн немесе
референдумның сол не өзге сұрақтары бойынша анық қарсы берiлген дауыстардың
санын кемiту немесе арттырудан тұрады. Қылмыс аяқталған болып дауысты
санамау мәлiметтерi сайлау комиссиясына сәйкес ресми қортындылау ақпаратына
келiп түскеннен ғана бастап саналады.
Сайлау нәтижелерiн немесе референдум қортындыларын көпе-көрiнеу дұрыс
айқындамау олардың бұрмаланған нәтижелерiне бұқаралық ақпарат құралдары
арқылы ресми хабарлауды шамалайды. Мысалы, сайлауда шын мәнiнде жеңiлген
кандидатты шындыққа қарамастан жеңiмпаз деп хабарлау.
Дауыс беру құпиясын бұзу-тұлғаны қай кандидат үшiн немесе референдумның
қандай сұрағы үшiн дауыс бергенiн бiлу мақсатында дауыс беру тәртiбiн
бұзудан тұрады.
Жоғарыда қарастырылған iс-әрекеттердi жасау кезiнде қоғамдық-қауiптi
зардаптардың түсуi талап етiлмейдi, сондықтан бұл iс-әрекеттер жасалған
сәтiнен бастап аяқталған болып есептеледi. қылмыс құрамы формальды.
Субьективтiк жағынан бұл аталған iс-әрекеттер тек тiкелей
қасақаналықпен жасалуы мүмкiн.
ҚК 147-бабында қарастырылған iс-әрекеттердiң субьектiсi арнайы
өкiлеттiктер үлесiне тиген тұлға болу мүмкiн. Мұндай тұлғалардың шеңберi
осы бапта тiкелей айтылған. Бұларға Қазақстан Республикасы Президентiне
кандидаттың сенiмдi өкiлi, бастамашы топтың немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ерекше бөлімнен емтихан сұраќтары
1. Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімніњ ұѓымы, оныњ мањызы және жүйелері
2. Ќылмыстыњ ќұрамы - ќылмысты саралаудыњ зањдылыќ негізі
3. Ќылмысты саралау және ќылмыстыќ ќұќыќтыњ жалпы бөлімініњ нормалары
4. Жеке адамдарѓа ќарсы ќылмыстардыњ ұѓымы және түрлері
5. Өмірге және денсаулыќќа ќауіп төндіретін ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы
6. Денсаулыќќа ќарсы ќылмыстар
7. Адамныњ жеке бас бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
8. Адамныњ ар-намысына және ќадір-ќасиетіне ќарсы ќылмыстар
9. Адамның жыныстыќ тазалыѓына және жыныстыќ бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
10. Отбасына және кәмелетке толмаѓандарѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы
сипаттамасы
11. Саяси ќұќыќтар мен бостандыќтарѓа ќарсы ќылмыстар
12. Жеке ќұќыќтар мен бостандыќтарѓа ќарсы ќылмыстар
13. Бейбітшілікке ќарсы ќылмыстар
14. Соѓыс ќылмыстары
15. Адамзатќа ќарсы ќылмыстар
16. ЌР сыртќы ќауіпсіздігіне ќарсы ќылмыстар
17. Мемлекет ќұпиясын саќтауѓа ќол сұѓатын ќылмыстар
18. Меншікке ќарсы ќылмыстардыњ ұѓымы және түрлері
19. Экономикалыќ ќызмет саласындаѓы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы және
түрлері
20. Коммерциялыќ және өзге де ұйымдардыњ ќызмет мүдделеріне ќарсы
ќылмыстардыњ ұѓымы және түрлері
21. Ќоѓамдыќ ќауіпсіздікке ќарсы ќылмыстар
22. Ќоѓамдыќ тәртіпке ќарсы ќылмыстар
23. Халыќтыњ денсаулыѓына ќарсы ќылмыстар
24. Адамгершілікке ќарсы ќылмыстар
25. Экологиялыќ ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы және оныњ түрлері
26. Көліктегі ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы
27. Мемлекеттік ќызмет мүдделеріне ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы
28. Басќару тәртібіне ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы
29. Сот төрелігіне және жазалардыњ орындалу тәртібіне ќарсы ќылмыстардыњ
жалпы сипаттамасы және түрлері
30. Әскери ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы және олардыњ түрлері
31. Адам өлтіру ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы, ауырлататын мән-
жайдаѓы адам өлтіру
32. Жања туѓан сәбиді анасыныњ өлтіруі ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс
ќұрамы
33. Абайсызда кісі өлтіру ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
34. Денсаулыќќа ќасаќана ауыр зиян келтіру ќылмысыныњ түсінігі, ќұрамы
35. Азаптау ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
36. Соз ауруын жұќтыру ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
37. Адамдарды ұрлау ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
38. Зањсыз аборт жасау ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
39. Зорлау ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
40. Жала жабу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
41. Адамды саудаға салу ќылмысыныњ түсінігі, ќұрамы
42. Кәмелетке толмаѓан адамды ќылмыстыќ іске тарту ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
43. Ќамќоршы мен ќорѓаншы ќұќыќтарын теріс пайдалану ќылмысыныњ түсінігі
және ќылмыс ќұрамы
44. Азаматтардыњ тењ ќұќыќтылыѓын бұзу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс
ќұрамы
45. Ењбекті ќорѓау ережелерін бұзу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
46. Хат жазысу, телефонмен сөйлесу, почта, телеграф хабарлары немесе өзге
хабарлар ќұпиясын зањсыз бұзу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
47. Дәрігерлік ќұпияны жария ету ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
48. Экоцид ќылмысыныњ түсінігі және ќұрамы
49. Жалдамалылыќ ќылмысыныњ түсініг және ќылмыс ќұрамы
50. Мемлекеттік опасыздыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
51. Мемлекеттік ќұпияны жария ету ќылмысыныњ түсінігі, ќұрамы
52. Ұрлыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
53. Алаяќтыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
54. Ќорќытып алу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
55. Ќараќшылыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
56. Бөтенніњ мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
57. Зањсыз жолмен алынѓан аќша ќаражатын немесе өзге де мүлікті зањдастыру
ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
58. Зањды кәсіпкерлік ќызметіне кедергі жасау ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
59. Зањсыз кәсіпкерлік ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
60. Жалѓан кәсіпкерлік ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
61. Жекеше нотариустардыњ және аудиторлардыњ өкілеттіліктерін теріс
пайдалану ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
62. Терроризм ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
63. Бандитизм ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
64. Ұйымдасќан ќылмыстыќ топ немесе ќылмыстыќ (ќылмыстыќ ұйым) ќұру және
оны басќару ќылмыстыќ ќауымдастыќќа ќатысу ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
65. Бұзаќылыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
66. Есірткілік заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды зањсыз
дайындау, сатып алу, саќтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату ќылмысыныњ
түсінігі және ќылмыс ќұрамы
67. Жезөкшелікпен айналысуѓа тарту ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
68. Жезөкшелікпен айналысуѓа арналѓан притондарды ұйымдастыру немесе ұстау
және жењгетайлыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
69. Өлгендердіњ мәйіттерін жәнге олао жерленген жерлерді ќоралау ќылмысыныњ
түсінігі және ќылмыс ќұрамы
70. Зањсыз ањшылыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
71. Аѓаштар мен бұталарды зањсыз кесу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс
ќұрамы
72. Көлік ќұралдарын жүргізуші адамдардыњ жол ќозѓалысы және көлік
ќұралдарын пайдалану ережелерін бұзу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс
ќұрамы
73. Жол көлік оќиѓасы болѓан жерден кетіп ќалу ќылмысыныњ түсінігі және
ќылмыс ќұрамы
74. Ќызмет өкілеттілігін теріс пайдалун ќылмысыныњ түсінігі, ќұрамы
75. Пара алу ќылмысыныњ түсінігі
76. Пара беру ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
77. Параќорлыќќа делдел болу ќылмысыныњ түсінігі
78. Салаќтыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
79. Зањсыз сыйаќы алу ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
80. Депутаттыњ ар-намысы мен қадір-қасиетіне қол сұғу және оның қызметіне
кедергі жасау қылмысының түсінігі және қылмыс құрамы.
81. Бас бостандыѓынан айыру орнынан тұтќындаудан немесе ќамаудан ќашу
ќылмысыныњ түсінігі
82. Сот төрелігін немесе алдын ала тергеуді жүзеге асырушы адамдардыњ
өміріне сол сұѓу ќылмысыныњ түсінігі
83. Ќылмыс туралы хабарламау ќылмысыныњ түсініг және ќылмыс ќұрамы
84. Ќашќындыќ ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
85. Әскери ќұпияны жария ету немесе әскери ќұпиясы бар ќұжаттарды жоѓалту
ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
86. Көрнеу зањсыз ұстау, ќамауѓа алу немесе ќамауда ұстау ќылмысыныњ
түсінігі және ќылмыс ќұрамы
87. Жалѓан ќұжаттарды, мөр тањбаларды, мөрлерді, мөрќаѓаздарды, мемлекеттік
наградаларды ќолдан жасау, дайындау немесе өткізу ќылмысыныњ түсінігі
және ќылмыс ќұрамы
88. Әскери ќызметтен жалтару ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
89. Тонаушылық ќылмысыныњ түсінігі және ќылмыс ќұрамы
90. Көрнеу кінәсіз адамдарды ќылмыстыќ жауаптылыќќа тарту ќылмысыныњ
түсінігі және ќылмыс ќұрамы
14. ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
1лекция. Тақырыбы: Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімініњ жалпы ұѓымы және жүйесі
Жоспары:
1 Ќылмыстыќ ќұќыќтыњ Ерекше бөлімініњ түсінігі және мањызы
2 Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімініњ жүйесі
3 Ќылмыстарды жіктеудіњ мањызы
Лекция мәтіні (қысқаша): 1.1. Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң түсiнiгi
және мәнi
Қылмыспен күресудiң бiрден-бiр құралы қылмыстық заң болып табылады?
Қылмыстық құқық нормаларының көмегiмен адам мен азаматтың құқықтары,
бостандықтары мен заңды мүдделерi меншiк ұйымдарының құқықтары мен заңды
мүдделерi қоғамдық тәртiп пен қоғамдық қауiпсiздiк қоршаған орта Қазақстан
Республикасының конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығы қоғам мен
мемлекеттiң заңмен қорғалатын мүдделерi қылмыстық қол сұғушылықтан және
бейбiтшiлiк пен адамзат қауiпсiздiгiн қорғау мiндеттерi жүзеге асырылады?
Ал кең көлемде алғанда қылмыстық құқықтың басты мақсаты - қылмыстардың
алдын алу және қылмыспен күресу болып табылады? Бұл мiндеттердi жүзеге
асыру үшiн осы кодексте қылмыстық жауаптылық негiздерi белгiленедi жеке
адам қоғам немесе мемлекет үшiн қауiптi қандай әрекеттер қылмыс болып
табылатыны айқындалады оларды жасағаны үшiн жазалар мен өзге де қылмыстық-
құқықтың ықпал ету шаралары белгiленедi. Қылмыстық құқықтың Жалпы және
Ерекше бөлiмi бiр-бiрiмен тығыз байланыста және олар Қазақстан
Республикасының бiрiңғай саласын құрайды.
Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмi-қылмыс болып табылатын қауiптi iс-
әрекеттердiң белгiлерi мен шеңберiн және оларды жасағаны үшiн
тағайындалатын жазалардың түрлерi мен шектерiн айқындайтын белгiленген
қылмыстық заң нормаларының жиынтығынан тұрады? Демек Жалпы бөлiм
қылмыстық құқық институты мен қағидаларының жалпы ережелерiн бекiтсе
Ерекше бөлiм нақты қылмыс түрлерiн қарастырып жасалынған қылмысқа
қолданылатын жазаны көрсетедi?
Жалпы және Ерекше бөлiмiнiң бiрлiгi олардың алға қойған мақсатында
себебi олар мемлекеттi қоғамды адамның жеке басын қылмыстық қиянат
жасаушылардан қорғайды? Сонымен қатар қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң
нормалары Жалпы бөлiмнiң нормаларын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Ерекше
бөлiмдегi нақты нормаларды қолданғанда Жалпы бөлiмнiң ережелерi мен
институттары басшылыққа алынады. Сол сияқты жаза тағайындау барысында
жазаның түрi мен мөлшерiн белгiлеу үшiн де сот қылмыстық кодекстiң Жалпы
бөлiмiнiң осы жағдайларға арналған тиiстi нормаларына жүгiнедi?
Қылмыстық құқық ғылымының Ерекше бөлiмiнiң негiзгi мiндеттерi-
Қылмыстық заңдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету, күшi бар заңдарға жүйелi
түрде талдау жасап, тиңмдңлңгңн арттыру болып табылады. Бұл мiндеттердi
жүзеге асыру үшiн дамыған өркениеттi елдердiң қылмыстық заңдарының ғылыми
жетiстiктерiнiң пайдалы жақтарын олардың қылмыстық құқықтық iлiмдерiн терең
талдап Қазақстан Республикасы қылмыстық заңдарымен салыстырмалы тұрғыда
қарастырылып кешендiк зерттеулер жүргiзп тұру қажет. Қылмыстық iс
бойынша сот әдiлдiгiн жүзеге асыру үшiн қылмыстық құқық пәнiнiң Ерекше
бөлiмiнiң мәнi зор. Қылмыстық кодекстiң 3-бабында Қылмыс жасау яғни осы
кодексте көзделген қылмыс құрамының барлық белгiлерi бар әрекет қылмыстық
жауаптылықтың бiрден-бiр негiзi болып табылатын делiнген. Қылмыстық
кодекстiң Ерекше бөлiмi мейiлiнше толық нақты қылмыстардың түрлерi мен
негiзгi белгiлерiн қамтиды. Сондықтан сот және тергеу органдарының
қызметкерлерi тұлғаның iстеген қылмыстық iс-әрекетiнде Қылмыстық кодекстiң
қызметкерлерi тұлғаның iстеген қылмыстық iс-әрекетiнде Қылмыстық кодекстiң
Ерекше бөлiмiнде көрсетiлген баптың қылмыс толық белгiлерiн анықтау
мiндеттi. Қылмыстық құқық теориясында қылмыс құрамының элементтерiне
сипаттама беру мына төмендегiнше жүзеге асадлы. Қылмыс обьектiсi және оның
обьективтiк жағы қылмыстың субьективтiк жағы оның субьектiсi?
Қылмыс құрамының обьектiсiне талдау жасау барысында топтық және тiкелей
обьектiсiн анықтау керек. Егер қосымша обьект болса, ол да анықталуға тиiс.
Қажеттi жағдайда қылмыстың затын да анықтау қажет.
Қылмыс құрамының обьективтiк жағына талдау барысында оның мағынасы мен
анықтау керек. Айталық егер қылмыс құрамы материалды болса оның
обьективтiк жағының қажеттi үш белгiсiн де ашып түсiндiру қажет. Егер заңда
көрсетiлген қылмыс құрамы ôормальды тұрғы жағының мiндеттi белгiсi заңда
көрсетiлген iс-әрекет қана болып табылады. Бұл жерде қоғамға қауiптi iс-
әрекеттен түскен зардап пен оның арасындағы себептiк байланыс мiндеттi
емес. Қылмыс құрамының түрлерiн анықтау оның обьективтiк жағының мiндеттi
белгiлерiн анықтау ғана болып табылмайды, сонымен қатар қылмыстың аяқталу
сәтiн де анықтайды. Себебi формальды қылмыс құрамы аяқтавлған болып заңда
көрсетiлген қылмыстық iс-әрекеттi жасаған уақыттан бастап қорлау, яғни
басқа адамның ар-намысы мен қадiр-қасиетiн әдепсiз түрде кемсiткен
ауқыттан ал материалды қылмыс құрамы ҚК-тiң Ерекше бөлiмiнде көрсетiлген
зардаптың түскен кезiнен бастап аяқталған болып саналады.
Қылмыс құрамының субьективтiк жағын талдау барысындап жасалынған
қылмысқа тән кiнәнiң нысандары мен түрлерiн сонымен қатар кiнәнiң
интеллектуалдық және еркiне қарай сәттерiн анықтауды қосады. ҚК-те
көрсетiлген қасақаналық пен абайсыздықтың түсiнiгi материалды қылмыс
құрамына тән. Бiрақ қылмыстық заңдак формальды тұрғыдка жасалынатын қылмыс
құрамдары кездесетiн болғандықтан кiнәлінің жасаған iс-әрекетiнен түскен
зардапқа байланысты кiнәнiң қатысы болмайды.
Қылмыс құрамының субьектiсiне сипаттама бергенде бiрiншiден-ҚК-тiң 15-
бабына сәйкес қылмыс жасаған тұлғаның жасын анықтау керек. Сонымен қатар
қылмыстық заң қылмыс жасаған тұлғаның есiнiң дұрыстығы мен денiнiң саулығын
және егерде қылмыс құрамдары арнайы субьектiнi қарастыратын болса, онда
қажеттi белгiлерiн анықтауды қажет етедi.
Нақты қылмыс Нақты қылмыс құрамына талдау жасап болған соң, оның
дәрежеленген белгiлерiне де көңiл аудару керек. Дәрежеленген белгiлер ҚК-
тiң Ерекше бөлiмiнiң 2,3 немесе 4-шi бөлiктерiнде көрсетiледi. Қажеттi
жағдайларға ұқсас қылмыс құрамының бiр-бiрiнен ажырататын белгiлердi
анықтау керек. Қылмыстық құқық құрамын бiр-бiрiнен ажырататын белгiлердi
анықтау керек. Сондықтан да тәжiрибеде жiберiлген қателiктер
қорытындыланып, келешекте қателiктер жiбермеу үшiн Қазақстан Жоғарғы Соты
Пленумында қаралып тиiстi қаулылар қабылданып отырады. Сондай-ақ қылмыс
құрамының дәрежеленген белгiлерiне түсiнiктеме берiп, оны тәжiрибеде қалай
қолдану керектiгi туралы түсiнiктеме берiп оны тәжiрибе қалай қолдану
керектiгi туралы түсiнiктеме берiп отырады.
1.2. Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң жүйесi
Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң нормалары белгiлi бiр тәртiппен
бүтiндей бiр жүйенi құрап орналасқан.
Қылмыстық құқықтың жүйесi деп - жекеленген қылмыстардың жауаптылығын
анықтайтын, тектiк обьектiсiнiң белгiлерi бойынша топтастырылған нормалар
жиынтығын айтамыз.
Бiрiншiден, ҚК Ерекше бөлiм жүйесiнде аталған қылмыстардың орын
ауыстыруы. 1959 жылғы Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмi мемлекеттiк
қылмыстармен ашылатын Қылмыстық құқықтың демократиялық негiздерiнiң
дамытылуы қылмыстық заңмен қорғалатын құндылықтардың басқаша сатылануы
қажет еттi – адам, қоғам, мемлекет.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң Ерекше бөлiмiнiң жүйесi
жеке адамға қарсы қылмыстардан- 1 тарау, отбасына және кәмелетке жасы
толмағандарға қарсы қылмыстардан 2-тарау адамның және азаматтың
Конституциялық құқықтары мен бостандықтары қарсы қылмыстардан 4-тараудан
басталып, сол арқылы мемлекеттiң ең қымбат қазынасы-адам, оның өмiрi,
құқығы мен бостандығының деген конституциялық қағиданы баянды еткен.
Екiншiден 1959 жылғы Қаз. ССР ҚК мемлекеттiк қылмыстар туралы тарауда
екi бөлiмдi-ерекше қауiптi мемлекеттiк қылмыстар туралы және де өзге дне
мемлекеттiк қылмыстар барлығы 36 тқылмыс құрамы. Туралы бөлiмдердi
бiрiктiрген болатын. Қылмыстардың екiншi тобы iс жүзiнде мемлекеттiң
мүдделерiне емес, iр түрлi салалардағы мемлекеттiк басқару негiздерiне
қарсы бағытталады. Осыған байланысты өзге де мемлекеттiк қылмыстар жаңа
Қылмыстық кодексте құылмыстық-құқықтық қорғаудың белгiлi бiр обьектiсiне
бағытталуына байланысты ҚК Ерекше бөлiмiнiң басқа да тарауларына әдiл түрде
бөлiп жiберген. Мәселен бандитизм 237-бап пен жаппай тәртiпсiздiктер 241-
бап қоғамдық қауiпсiздiк пен қоғамдық тәртiпке қарсы тарауына Қазақстан
Республикасының күзетiлген Мемлекеттiк шекарасына әдейi заңсыз өту үшiн
жауапкершiлiктi көздейтiн қылмыстық-құқықтық норма 330-бап басқару
тәртiбiне қарсы қылмыскер тарауында, ал ұшудың халықаралық ережелерiн бұзу
туралы норма 306-бап көлiктегi қылмыстар тарауында берiлген жiне т.б.
Үшiншiден, қазақстан Республикасының 1997-жылғы жаңа ҚК қылмыстарға
жаңа ұғым енгiзiлдi. Мемлекеттiң Конституциялық құрылысы мен
қауiпсiздiгiнiң негiздерiне қарсы қылмыстар. Барлығы он қылмыс құрамы
олардың бесеуi бұрын ерекше қауiптi мемлекеттiк қылмыстарға жатқызылған
едi, ал екi қылмыс құрамына. Осы дәрежедегi қылмыстар құрамының күрт
қысқаруына, сiрә, негiзiнен, бұрын өзге мемлекеттiк қылмыстарға жатқызылған
бiрқатар қылмыс құрамының ҚК-тiң басқа тарауларына тауыстырылуы себепп
болды.
Төртiншiден, мемлекеттiң конституциялық құрылысы мен қауiпсiздiгiнiң
негiздерiне қарсы қылмыстар үшiн жауапкершiлiк туралы тұжырым бұрынғы ҚК-
тiң тиiстi құрамдары секiлдi идеологияландырылмаған.
Бесiншiден, мемлекетiк қылмыстарға күрес жөнiндегi қылмыстық заңды
реформалау кезеңi қарекеттердi iске жатқызу және жатқызбау үдерiстерiмен
ұштасып отырды. Ал зйянкестiк және отанға опасыздық жасаудың екi түрi-
шетелге қашу мен шетелден қайтып оралудан бас тарту үшiн жауапкершiлiк
енгiзiлдi. Ал зиянкестiк және отанға опасыздық жасаудың екi түрi –шетелге
қашу мен шетелденг қайтып оралудан бас тарту үшiн жауапкершiлiк алынып
тасталынады.
Бұл өзгерiстер осы айтылған қылмыстардың қоғамдық қауiптiлiгiнiң
кемуiмен ешбiр байланысты емес екенiне, ол жоғарыда атап көрсетiлгендей,
жаңа ҚК мiндеттерi iшiнде, қоғам мен мемлекеттiң ең басты құндылығы
ретiнде, адам мен азаматтың мүдделерiн және олардың құқықтары мен
бостандықтарын қорғау басты мiндет екенiнен туындағанына назар аударғымыз
келедi.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық заңының адамзат құндылықтарының
мұратына қайта оралуы - қылмыстық - құқықтық қорғау обьектiлерi жөнiнде
әбден қалыптасып қалған иерархияның айтарлықтай өзгергендiгiн көрсетедi.
Қылмыстық -құқықтық қорғаудың табан тiрер негiзi ретiнде ең алдымен жеке
бастың мүддесi қарастырылады және осы мүдденiң сенiмдi әрi тиiмдi қорғалуы
қоғамдық жiне мемлекеттiк мүдделерiнiң тиiмдi қорғалуына зор әсер етедi.
Сонымен қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнiң жүйесi мынадай тәртiппен
орналасқан.
1-тарау. Адамның жеке басына қарсы қылмыстар.
2-тарау. Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстар.
3-тарау. Адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен
бостандықтарына қарсы қылмыстары.
4-тарау. Бейбiтшiлiк пен азамат қауiпсiздiгiне қарсы қылмыстар.
5-тарау. Мемлекеттiң конституциялық құрылысына және қауiпсiздiгiне
қарсы қылмыстар.
6-тарау. Меншiкке қарсы қылмыстар.
7-тарау. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар.
8-тарау. Коммерциялық және өзге ұйымдардағы қызмет мүдделерiне қарсы
қылмыстар.
9-тарау. Қоғамдық қауiпсiздiкке және қоғамдық тәртiпке қарсы қылмыстар.
10-тарау. Халықтың денсаулығына және адамгершiлiкке қарсы қылмыстар.
11-тарау. Экологиялық қылмыстар.
12-тарау. Көлiктегi қылмыстар.
13-тарау. Мемлекеттiк қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы
сыбайлас жемқорлық және өзге де қылмыстар.
14-тарау. Басқару тәртiбiне қарсы қылмыстар.
15-тарау. Сот төрелiгiне және жазалардың орындалу тәртiбiне қарсы
қылмыстар.
16-тарау. Әскери қылмыстар.
Қылмыстарды осылай топтастырып тарауларға бөлуiн заң шығарушы тектiк
обьектiнiң негiзiнде жасаған.
Қылмыстық құқық курсының жүйесi Қылмыстық кодекстiң жүйесiмен түгелдей
сәйкес келедә, тек қана Қылмыстық құқық пәнiнң Ерекше бөлiмiнде жазылған
“Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлiмiнң түсiнiгi, жүйесi, пәнi” деген тараудан
басқасы.
1.3. Қылмысты дәрежелеу және оның маңызы
Қылмысты дәрежелеу деп - қылмыс жасаған адамның әрекетiн немесе
әрекетсiздiгiн Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң, кейбiр жағдайға, жалпы
бөлiмiнiң нормалары бойынша толық және кең көлемде нақты қылмыс құрамының
белгiлерiн анықтау болып табылады.
Жасалынған қылмыстың шынайы жағдайларын дәл және толығымен анықтау-бұл
қылмысты дұрыс дәрежелеудiң негiзгi талабы.
Қылмыстық әрекеттi дұрыс дәрежелеу қылмыстық құқық қағидаларын, сонымен
қатар заңдылықты жүзеге асыруды қамтамасыз етедi, ал қылмысты дұрыс
дәрежелемеу - әдiлдiк қағидасын бұзуды, демек кiнәлiнiң жауаптылығы дұрыс
көзделмейдi. әдiлдiк, жазаның мақсаты тек қылмысты дұрыс дәрежеленгенде де
ғана нәтижеге жетедi.
Қылмысты дұрыс дәрежелеу -қылмыс жасаған адамның құқықтарының
сақталуына кепiлдiк бередi.
Қылмысты дұрыс дәрежелемеу дегенiмiз- бұл қоғамаға қауiптi iс-әрекеттi
қамтитын қылмыстық заңды толық қолдану және қылмысқа дұрыс қылмыстық
құқылық баға беру.
Егер қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiнң қайсы тарауын болмасын
зерттегенде оның iшiндек бiр-бiрiне барлық белгiлерi сай келетiн қоғамға
қауiптi деп таныған екi қылмыстық әрекеттi таппайсыз. Сондықтан қылмысты
дұрыс дәрежелеу үшiн әрбiр жеке қылмыстың белгiлерiн бiлу айрықша қажет
болып табылады. Мұны бiлу қылмысты бiр-бiрiнен ажыратуға, оларды бiр-
бiрiмен алмастыруға, сөйтiп қылмысты дәрежелегенде қате жiбермеуге
мүмкiншiлiк бередi.
Қылмыстың жеке құрамын зерттегенде, әрбiр қылмыстың неге қарсы
бағытталғанын, оның мүдденi бұзатындығы, кiмге немесе неге зиян келтiру
мүмкiндiгi барлығын анқтау қажет. Сонымен қатар қылмыс құрамының барлық
элементтерi бойынша шынайы жағдайларды қылмыстық-құқықтық нормаларымен
салыстыру керек.
Жалпы ереже бойынша дәрежелеу процесi, ең алдымен, қылмыстың субьектiсi
мен обьективтiк жағын анықтаумен басталып, субьектiсi мен субьективтiк
жағын анықтаумен аяқталады. Барлық жағдйлар қылмыстық заңда қарастырылған
қандай да болмасын қылмыс құрамының элементтерi мен белгiлерi сәйкес
келгенде ғана қылмыстық iс-әрекет дұрыс дәрежеленген деп танылады.
Қылмыстық iс-әрекет дәрежелеудiң қорытындысы, қылмыстық құқықтық
нормаға сәйкес қылмыс құрамы бар деген қорытынды маңызды қылмыстық iс
жүргiзу құжаттарында, соның iшiнде сот үкiмi мен айыптау қорытындысында
көрсетiледi. Оларда қылмыс жасаған тұлғаны қылмыстық жауаптылыққа тартуға
және жазалауға тартуға және жазалауға мүмкiншiлiк беретiн қылмыстық-
құқықтық нормаларды реттейтiн қылшмыстық заңның баптарын дәл көрсету
жолымен қылмысты дәрежелеу жүредi. Айта кететiн жағдай әрекеттi дәрежелеу
кезiнжде анықталған қылмыс құрамының барлық белгiлерi көрсетiлген,
Қылмыстық кодекстiң Жалпы және Ерекше бөлiмдердегi баптар дәл көрсетiлуi
керек. Соның iшнде құрамның ерекше белгiлерi, құрам түрлерi, негiзгi,
ауырлататын және жеңiлдететiн мән-жайлар. ҚК-тiң Ерекше бөлiмiнiң
баптарының тармақтары көрсетiлсе, онда дәрежелеу бапрысында еске алынуы
керек.
Айталық, тонау адамдар тобының алдын ала сөз блайласуы бойынша жасалса,
олардың iстеген iс-әрекетi ҚР ҚК-нiң 178-бабы 2-шi бөлiмаi тармағымен
дәрежеленуi керек, ал азғырушы, көмектесуiшi немесе ұйымдастырушы болса,
олардың қылмыстық iс-әрекетi ҚК-тiң Жалпы бөлiмiнiң 28-бабына сiлтеме
жасаай отырып, дәрежеленуi тиiс. Егерде пайда табу мақсатымен қасақана кiсi
өлтiрру барысында орындаушымен бiрге көмектесушi болса, онда соңғысының
iстеген қылмыстық iс-әрекетi ҚКтiң 28- бабы 5-шi бөлiгi және 96-баптың 2-шi
бөлiгi и тармағымен дәрежеленуi керек. Қасақана кiсi өлтiру барысында
орындаушы өзiнiң көздеген мақсатына жете алмаса, оның әрекетi қасақана кiсi
шөлтiруге оөталғандық болып табылады. Мұндай әрекет ҚК-тiң 24-баб 3-шi
бөлiгi және 96-баптың тиiстi бөлiгi, тиiстi тармақтары бойынша
дәрежеленедi.
Қылмыстық iс-әрекетi дәрежеленудiң маңызы ерекше. Қандай да болмасын
қылмыстық iс-әрекетке сәйкес қылмыс құрамын анықтау-дәрежелеу жолымен
жүзеге асады, онда соңғысы қылмыс жасаған тұлғаны қылмыстық жауаптылық пен
жазадан босату үшiн құқықтық негiз болады. Барлық жағдайларда қылмыстық iс-
әрекеттi дұрыс дәрежелеу дегенiмiз соттардың, прокурорлық, тергеу және
алдын ала анықтау органдарының жұмыстарының заңдылығын сақтау болып
табылады.
Қылмысты дұрыс дәрежелеу ерекше крининологиялық маңызға ие, себебi,
оның негiзiнде қылмыстық құрылымының дұрыстығы анықталып, қылмыстың алдын
алу және ескерту шаралары жасалынады. Сонымен қатар ол Қазақстан
Республикасындағы жасалынған қылмыстардың жағдайын, деңгейiн, оның
динамикасын, жалпы және жекелеген қылмыстардың түрлерiн дұрыс анықтауға
мүмкiндiк бередi.
Бақылау сұрақтары:
1 Ќылмыстыќ ќұќыќтыњ Ерекше бөлімініњ түсінігі және мањызы
2 Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімініњ жүйесі
3 Ќылмыстарды жіктеудіњ мањызы
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1 Ќылмыстыќ ќұќыќтыњ Ерекше бөлімініњ түсінігі және мањызы
2 Ќылмыстыќ ќұќыќ Ерекше бөлімініњ жүйесі
3 Ќылмыстарды жіктеудіњ мањызы
Қажетті әдебиеттер:
1. А.Н.Ағыбаев Қылмыстық құқық. (Ерекше бөлім) Алматы 2003 ж.
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлімі) Алматы, 2001ж.
1-2 том
3. Алауханов Е.О. Қылмыстық құқық (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
2лекция. Тақырыбы: Жеке адамѓа ќарсы ќылмыстар
Жоспары:
1. Жеке адамѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы мен түрлері
2. Өмірге ќарсы ќылмыстар
3. Денсаулыќќа ќарсы ќылмыстар
4. Денсаулыќќа және өмірге ќауіп төндіретін ќылмыстар
5. Жыныстыќ тазалыѓына және жыныстыќ бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
6. Жеке бас бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
7. Ар-намысы мен ќадір-ќасиетіне ќарсы ќылмыстар
Лекция мақсаты: Қылмыстық құқық Ерекше бөліміндегі жеке адамға қарсы
қылмыстар болып аталатын қылмыстарды талдау және олардың қылмыс құрамын
ашу, дұрыс дәрежелеу болып табылады.
Лекция мәтіні (қысқаша): 2.1. Жеке адамға қарсы қылмыс түсiнiгi және
олардың түрлерi
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабы-адам, оның өмiрi
құқықтары мен бостандығы ең жоғкарғы қүұндылықтар лдеп жариялайды. 1961-
жылғы Қаз ССР ҚК қарағанда ҚН ҚК Жекеадамға қарсы қылмыстар бiрiншi түр, ҚК
Ерекше бөлiмi содан басталады.
Адамның өмiрiне және денсаулығына, жыныстық тазалығын, бостандығын, ар-
намысы мен қадiр-қасиетiне қастандық жасауға бағытталған қауптi iс-
әрекеттер жеке адамға елеулi зиян келедi не оның өмiрiне, денсаулығын,
заңды құқықтары мен бостандығына қауiп төнедi. Мұндай қылмыстардың тектiк
обьектiсi-оның өмiрi, денсаулығы, ар-намысы, қадiр-қасиетi. Қылмыстың
тiкелей обьектiсiне байланысты бұл тарауды мынадай топтарға бөлуге болады.
1. Өмiрге қарсы қылмыстар. (ҚК 96-102 баптары);
2. Денсаулыққа қарсы қылмыстар (ҚК 103-111, 114-116-баптары);
3. Өмiрге және денсаулыққа қауiп төндiретiн қылмыстар (ҚК 112,113,117-119
баптары);
4. Адамның жыныстық тазалағына және жыныстық бостандығына қарсы қылмыстар
(ҚК 120-124- баптары);
5. Адамның және азаматтың жеке басының бостандығына қарсы қылмытар. (ҚК
125-128-баптары);
6. Адамның және азаматтың ар-намысы мен қадiр-қасиетiне қарсы қылмыстар
(ҚК 129-130-баптары);
“Жеке адамға қарсы қылмыстар” тарауына Заң шығарушы жеке адамға қарсы
қылмыстар үшiн жауаптылық көзделген жаңа құрамадар енгiзiлген, оларды
қоғамға қауiптi мұндай iс-әрекеттердiң қылмыстық-құқықтық нышандарға
нақтыланған, сот практикасын сүйене отырып, нақты қылмыстық iс-әрекет үшiн
қылмыстық жаза түрi қарастырылған.
2.2. Өмiрге қарсы қылмыстар
Қазақстан Республикасының қазiргi қолданылып жүрген ҚК бойынша ьөмiрге
қарсы қылмыстарға мыналар жатады. Адам өлтiру, жаңа туған сәбидi анасының
өлтiруi, қажеттi қорғаныс шегiнен шығу кезiнде жасалған кiсi өлтiру ,
абайсызда кiсi өлтiру, өзiн-өзi өлтiруге дейiн жеткiзу. Өмiрге қарсы
бағытталған осы қылмыстар, соңғы екеуiнен басқасы, адам өлтiруiмен
байланысты.
96-бап Адам өлтiру
Адам өлтiру- жеке адамға қарсы қылмыстардың ең ауыры. ҚК 96-бабының 1-
бөлiгi, адам өлтiру дегенiмiз-басқа адмға құқыққа қарсы қасақана қаза
келтiру деп анықтама бередi. Адамның өмiрi табиғат берген, маңызды
әлеуметтiк құндылық, ал оны туғаннан иемденедi.
Адам өлтiрудiң обьектiсi-адамның өмiрi, ол адамның өмiрi, ол адамның
азаматтығына, ұлтына және нәсiлiне, шыққан тегiне және жасына, әлеуметтiк
жағдайына, немен айналысатына, денсаулық ахуалына бiлiмiне, т.б байланысты
емес. Қылмыстық заң жәбiрленушiнiң кiм екендiгiн бiлмей қалу қасақана адам
өлтiргендiк үшiн жауаптылыққа әсер етпейдi.
Қылмыстық-құқықтық тұрғыдан алғанда, адамнң туғанынан өлгенiне дейiнгi
аралықта өмiрi бар деп саналады. Қылмыстық заңда адамның өлген кезi деп
биологиялық өлiмдi, яғни ми қабы клеткаларының бiржола ыдырауы нәтижесiнде
ми қызметiнiң толық тоқтаған кезiн алады. Биологиялық өлiмнен басқа
клиникалық өлiм деген түсiнiк бар, бұл жағдайда адамның жүрегi тоұтап
қалады. Қазiргi медицина тоқтап қалған жүректi бiрнеше сағаттан кейiн қайта
жүргiзе алатындай немесе оны басқа жүрекпен ауыстыратындай ждәрежеге жеттi.
Мұндай жағдайда өмiрдi қайта қалпына келтiру мүмкiндiгi бар. Жүрек
тоқтағанна кейiн бас миының қабы 4-7 минут өткен соң өледi, бұл жағдайда
адамды тiрiлтуi мүмкiн емес.
Адамға клиникалық өлiм келтiрiлсе, бiрақ ол адамның жүрегi кейiн соғып
қалпына келсе, мұнлдай iс-әрекет өлтiруге оқталғандық болып сараланады.
Сонымен қатар, клиникалық өлiм жағдайындағы адамға қастанлдық жасауды
өлтiру деп санауға болады.
Өлтiру, ол-басқа адамның өмiрiн жоþ. Өзiн-өзi өлтiру немесе өзiн-өзi
өлтiруге оқталу қылмыс болып табылмайды.
Тiрi екен деп қателесiп өлi адамға қастандық жасау өлтiруге оқталғандық
болып саналады. Обььектiден қателесу.
Жәбiрленушi өлген кезден бастап адам өлтiру аяқталған қылмыс деп
танылады, ал өлiмiнiң бiрден болғандығы немесе бiрқатар уақыт өткен соғң
болғандығы маңызды емес.
Қылмыстың обьективтiк жағы. Адам өлтiру әрекетпен де, әрекетсiздiкпен
де жасалуы мүмкiн. Адамды өмiршең күш қоданып та, жарақаттау, тұгншықтыру,
уландыру, т.б, психикалық ықпал жасап та қорқытып, үрейлендiрiп, жалған
лақап таратып т.б айыруға болады.
Әрекетсiздiк жолымен адам өлтiру дегенiмiз-өлiмге араша тұратын адамның
өз мiндетiн орындамауы нәтижесiнде жәбiрленушiнiң қайтыс болуы. Бұл
жағдайда қандай да бiр обьективтiк және субьективтiк алғы шарттар болуға
тиiс. Заң бойынша-туыстық жақындығы, кәсиби борышы, жасасқан шарт бойынша
мiндет артылуы және ол мiндеттi орындй алатын мүмкiндiк болуы тиiс. Мысалы,
баласын өлтiруi үшiн анасы оны тамақтандырмай, дәрiгер өлiм халiнде жатқан
адамға тиiстi көмек көрсетпейдi.
Өлтiру тәсiлдерi әрқилы, кейбiр жағдайларда тәсiл адам өлтiрудiң
сараланған түрiн құрайды. Ол көбiне, жаза тағаындағанда ескерiледi.
Қоғамға қауiптi зардаптың адам өлiмiнiң болуы – бұл қылмыстың
обьективтiк жағының мiндеттi нышаны. Адам өлтiрудiң барлық түрлерi
жәбiрленушiнiң өмiрiн жоюға келiп тiреледi материадлдық құрам. Адам қаза
таппса бұл қылмыс аяқталды деп саналмайды.
Адам өлтiрудiң басқа бiр нышаны- айыптының iс-әрекетi мен
жәбiрленушiнiң өлiмi арасындағы себептiк байланыс. Қылмыс нәтижесiнiң
кездейсоқ емес, айыпты әрекетiнiң зардабы болуы мiндеттi шарт. Адам өлтiру-
зыңсыз жолмен басқа адамға өлiм келтiру. Егер адам заңды жолмен өлтiрiлсе,
ондай әрекет адам өлтiру ретiнде қарастырылмайды. Ондай әрекеттерге өлiм
жазасына кесiлген адамды өлтiру, қажеттi қорғану шегiнен асып кетпей қол
сұғушыны өлтiру32-бап, қауiптi қылмыскердi ұстаған кезде оны лажсыздан
өлтiру. 33-бап.
Қылмыстың субьективтiк жағы кiнәнiң қасақана жасаалуымен сипатталады.
Айыпты өзiнiң басқа адамның өлiмiне алып келетiн iс-әрекет жасап отырғанын,
ондай зардаптың болуы мүмкiн екенiн немесе қалайда болмай қалмайтындығынын
бiледi, соны тiлейдi-яғни тiкелей ниет танытады, егер ол өлiмнiң болуына
саналы түрде жол берсе не ондай зардаптың болуына немқұрайлы қараса-жанама
ниет танытады. Республоиканың жаңа ҚК бойынша абайсызда адам өлiмiне алып
келген iмс-әрекет адам өлтiруге жатпайды, адам өмiрiне қарсы жасалған басқа
қылмыстарға жатады.
Адам өлтiрудiң субьективтiк жағын сипаттау себептiң де, мақсаттың да
үлкен маңызы бар. Адамды өлтiргенде айыпкер әрекеттерiндегi себеп пен
мақсат әр түрлi болуы мүмкiн, олар қылмысты саралауға ықпал жасайды ҚК 96-
бабы 2-бөлiгiнiң б, з, и, к, л, м, тармақтары немесе жаза тағайындағанда
ескерiледi.
Адам өлтiрудiң субьектiсi Қ 96-бабы жасы 14 толған, есi дұрыс адам Адам
өмiрiне қарсы бағытталған басқа қылмыстар үшiн жауаптылық 16 жастан
басталады. (ҚК 15- бабы 2-бөлiгi).
2. 3. Денсаулыққа қырсы қылмыстар
Қазақстан Республикасыың Конституциясы әр адамның денсаулығын қорғауға
кепiлдiк бередi 29- бап. Осы Конституциялық ереженi жқүзеге асырудың бiр
гнысаны-денсаулыққа қарсы жасалған қылмыс үшiн жауаптылық белгiлеу.
Денсаулыққа қарсы қылмыстарға денсаулыққа зиян келтiрудiң iр түрлi
тәсiлдерi жатады, олар үшiн жаауптылық ҚК 103- 111 баптарында көзделген.
Денсаулыққа келген зиянның түрлерi мен ауырлығын бағалаудың сот-
медициналық критерийлерiн бiр iзге салу үшiн Қазақстан Республикасы Бiлiм
мәдениет 4 мамырда бекiткен Денсаулыққа келген зиянның ауырлығын сот -
медецина тұрғысынан бағалаудың ережесi маңызды рөл атқарады.
Өз денсаулығына өзi қастандық жасау қылмыстық жазаланатын iс-әрекет деп
қаралмайды. Кейбiр жағдайларда, еоер кiнәлi өз денсаулығына зиян келтiру
арқылы басқа обьектiге қол сұқса, онда бұл iс-әрекет қылмыс құрамының
нышаны болып табылады. ҚК326- бабы 2-бөлiгiнiң а тармағы, 374- бабы.
Денсаулығына зиян келтiруге жәбiрленушiнiң келiсуi, жалпы ереже бойынша
iс-әрекеттiң қылмыстығын жоққа шығаратын мән-жай болып табылмайды.
Бiрақ емдеу процедураларын жасау кезiнде денсаулы үшiн мүмкiн болатын
тәуекелге еркiмен келiсу, сол келiсiмдi берген адамның денсаулығына зиян
келтiрудiң заңға қайшы екендiгiн жоққа шығарады.
Бұл қылмыстардың обьектiсi-адам денсаулығының қауiпсiздiгiен, яғни
басқа адам ағзасының белiгiлi бiр физиологиялық күшiн қамтамасыз ететiн
қоғамдық қатынастар болып табылады. Қылмыстық кодекс кез келген адамның
денсаулығы, оның туғанынан бастап табиғи өлгенiне дейiн, жасына және
денсаулық жағдайына қарамастан қорғайды.
Қылмыстың обьективтiк жағы -әрекет немесе әрекетсiздiк арқылы басқа
адамның денсаулығына заңға қайшы зиян келтiру. Кiнәлi адамның iс-әрекетi
мен денсаулыққа қарсы зиян келтiру түрiндегi қылмыстық зардап арасындағы
себептiк байланыс қылмысын мiндеттi нышаны болып табылады. Денсаулыққа зиян
келтiретiн әрекеттер қылмыстық болып табылады., олар заңға қайшы жасалса
және олар қылмыстық заңда көзделсе.
Адам денсаулығына әсер етудегi кiнәлiнiң әрекетi механикалық, химиялық
жолмен күш жұмсау, жылу қолдану кейде психикалық та арқылы болуы мүмкiн.
Денсаулыққа қарсы қылмыстардағы кiнәнiң абайсыз нысанына қылмыстық
менмендiк немесе қылмыстық ұқыпсыздық жатады.
Денсаулыққа заңға қайшы зиян келтiрудiң себептерi әр түрлi болады. ҚК
103-бабында және 104-баптың 2-бөлiгiнде көзделген, денсаулыққа қасақана
зиян келтiрудiң субьектiсi 14 жасқа толған адам бола алады. Денсаулыққа
қарсы басқа қылмыстарда жауаптылық 16 жастан бастап қарастырылғын.
Бақылау сұрақтары:
1. Жеке адамѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы мен түрлері
2. Өмірге ќарсы ќылмыстар
3. Денсаулыќќа ќарсы ќылмыстар
4. Денсаулыќќа және өмірге ќауіп төндіретін ќылмыстар
5. Жыныстыќ тазалыѓына және жыныстыќ бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
6. Жеке бас бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
7. Ар-намысы мен ќадір-ќасиетіне ќарсы ќылмыстар
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары:
1. Жеке адамѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы мен түрлері
2. Өмірге ќарсы ќылмыстар
3. Денсаулыќќа ќарсы ќылмыстар
4. Денсаулыќќа және өмірге ќауіп төндіретін ќылмыстар
5. Жыныстыќ тазалыѓына және жыныстыќ бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
6. Жеке бас бостандыѓына ќарсы ќылмыстар
7. Ар-намысы мен ќадір-ќасиетіне ќарсы ќылмыстар
Қажетті әдебиеттер:
1. А.Н.Ағыбаев Қылмыстық құқық. (Ерекше бөлім) Алматы 2003 ж.
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы (Ерекше бөлімі) Алматы, 2001ж.
1-2 том
3. Алауханов Е.О. Қылмыстық құқық (Ерекше бөлім) Алматы 2001ж
3лекция. Тақырыбы: Отбасына және кәмелетке толмаѓандаѓа ќарсы ќылмыстар,
Адамныњ және азаматтыњ конституциялыќ ќұќыќтары мен бостандыќтарына ќарсы
ќылмыстар
Жоспары:
1. Отбасына және кәмелетке толмаѓандаѓа ќарсы ќылмыстардыњ жалпы
сипаттамасы мен түрлері
2. Отбасына ќарсы ќылмыстар
3. Кәмелетке толмаѓандарѓа ќарсы ќылмыстар
4. Адамның және азаматтыњ конституциялыќ ќұќыќтары мен бостандыќтарына
ќарсы ќылмыстардыњ жалпы сипаттамасы мен түрлері
5. Саяси ќұќыќтар мен бостандыќтарѓа ќарсы ќылмыстар.
6. Адамныњ және азаматтыњ әлеуметтік-экономикалыќ ќұќыќтары мен
бостандыќтарына ќарсы ќылмыстар
7.Жеке ќұќыќтар мен бостандыќтарѓа ќарсы ќылмыстар
Лекция мақсаты: Қылмыстық құқық Ерекше бөліміндегі отбасына және кәмелетке
толмағандарға қарсы қылмыстар мен Адамның және азаматтың конститутциялық
құқықтарына қарсы қылмыстарды талдау және олардың қылмыс құрамын ашу, дұрыс
дәрежелеу болып табылады.
Лекция мәтіні (қысқаша):
3.1. Отбасына және кәмiлетке толдмағандарға қарсы қылмыстардың жалпы
сипаттамасы және олардың түрлерi
ҚР 1995 жылғы Конституциясының 27 бабында неке мен отбасы, агна мен
әке және бала мен мемлекеттiң қорғауында болады-делiнген мәлiм. Қоғам
мүшелерiнiң, оның iшiнде, жас мүшелерiнiң өмiрi мен денсаулығын қорғаудың
нысандары мен тәсiлдерi әр алуан және бұл игiлiктi қамтамасыз етуде жалпы
құқықтық, оның iшiнде, қылмыстық құқық саласының орны ерекше. Сондықтан да
мемлекет қылмыстық құқықтық шараларды пайдаланып кәмiлетке толмағандардың
өмiрi мен денсаулығына, сонымен бiрге отбасылық қатынастарға қол сұғатын
қоғамға қауiптi әрекет-әрекетсiдiктермен күрес жүргiзедi.
Отбасы және кәмiлетке толмағандарға қарсы қылмыстар ҚР ҚК ның 131-140-
баптарында көрсетiлген қылмыстар қамтиды.
Бұл тарауға кiретiн қылмыстарлдың топтық обьектiсi қорғау, ата-
аналардың және асырап алушылардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау.
Сонымен бiрге кәмiлетке толмағандардың дене, интеллектуалдық және
адамгершiлiк тұрғыда дамып қалыптасуын реттейтiн қоғамдық қатынастар т.б.
Ескеретiн жағдай мынада-бұл тарауда түрлi мүдде қозғалған деп айтуға
болавды. Олар отбасының мүддесi, ата-ана және асырап алушының мүддесi, жасы
кәмiлетке толмағандардың мүддесi.
Бұл қылмыстың тiкелей обьектiсi кәмiлетке толмаған адамның жеке
тұлғасының қалыптасуымен немесе отбасының қалыпты өмiр сүруiмен байланысты
нақты қоғамдық қатынастар. Топтық обьектiлерiне байланысты бұл тарауға
кiретiн қылмыстарды мынадай топтарға жiктеуге болады.
1. Кәмiлетке толмағанның жеке тұлғасының қалып ты адамгершiлiк және
денесiнiң дұрыс дамуына қол сұғатын қылмыстар, кәмiлетке толмаған адамдарды
қылмыстық iске тарту 131-бап, кәмiлетке толмаған адамды қоғамға қарсы iс-
әрекеттер жасауға тарту 132- бап, кәмiлетке толмаған адамды саудаға салу
133-бап , баланы ауыстыру 134- бап.
2. Кәмiлетке толмағандардың мүддесiне және от басылық құқықтық
қатынастар саласындағы басқа да адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерiне
қол сұғатын қылмыстар, бала асырап алу құпиясын ждария ету 135-бап,
балаларын немесе еңбекке жарамсыз балаларын асырауға арналған қаражатты
төлеуде әдейi жалтару. 136-бап, кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу
жөнiндегi мiндеттердi орындамау 137-бап, балалардың өмiрi мен денсаулығының
қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi тиiсiншеоррындамау 138-
бап, қамқоршы немесе қорғаншы құқықтарын терiс пайдалану 139-бап, еңбекке
жарамсыз жқбайын асыраудан әдейi жалтару 140-бап.
Жасөспiрiм деп 14-ке толмаған балалар саналалды. Алл кәмелетке
толмағандар қатарына жасы 14-ке итолған, бiрақ 18-ге жкетпеген адамдар
жатады.
Бұл қылмыстардың көпшiлiгiнiң обьективтi жағы әр түрлi. Он қылмыстың
төртеуi балакларын және еңбекке жарамсыз ата-аналарын асырауға арналған
қаражатты төлеуден әдейi жалтару, кәмiлетке томаған баланы тәрбиелеу
жөнiндегi мiндеттердi орындамау, балалардың өмiрi мен денсаулығының
қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi тиiсiнше орындамау және
еңбекке жарамсызù жұбаын асыраудан әдейi жалтару әрекетсiздiк жолмаен
жасалады.
Аталған қылмыстар өзiнiң құрылымы жағынан формальды құрамды болып
есептеледi.
Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың субьективтi
жағы 138-бапта қарастырылған балаларпдың өмiрi мен денсаулығының қамтамасыз
ету жөнiндегi мiндеттердi тиiсiнше орындамау қылмысынан басқа қылмыстар
кiнәнiң тiкелей қасақана түрмен сипатталады.
Бұл қылмыстардың субьектiлерi болып жасы 18-ге толған кез келген есi
дұрысм адам, ата-аналар, педагог немесе кәмiлетке толмағанды тәрбиелеу
жөнiндегi мiндеттер жүктелген басқада адамдар, еңбекке қабiлеттi кәмiлетке
толғандар және мемлекет қызметкерлерi саналады. Ал кәмiлетке толмаған
баланы саудаға салу ьжзәне баланы ауыстыру қылмыстары бойынша жауаптылық 16
жастар белгiленген.
3.2. Кәмелетке толмағандардың жеке басының қалыпты адамгершiлiк және
денесiнiң дұрыс дамуына қол сұғатын қылмыстар
ҚР ҚК нiң 131-бабы Кәмiлетке толмаған адамды қылмыстық iске тарту
Қылмыстың обьектiсi-кәмiлетке толмаған адамның қалыпты дамуй және дұрыс
адамгершiлiкке тәрбиелену мүддесi т.б.
Кәмiлетке толмаған адамды қылмыстық iске тарту қылмысының обьективтi
жағы-мынадай белгiлермен сипатталады. Кәмiлетке толмаған адамды қылмыстық
iске тарту деп кәмiлетке толмағанның бiр немесе бiрнеше қылмыстарды жасауға
қатысу ниетiн туғызу бағытталған кiнәлiнiң белсендi әрекеттерiн айтамыз.
Бұл әрекеттер бiрнеше жолдармен жүзеге асырылуы мүмкiн.
Кәмiлетке толмаған адамға ақы төлеуге уәде бер, мысалы, ақша беремiн
немесе құнды бағалы силықтар беремiн, не болмаса плынған табысты бөленмiн
деп уәде беру арқылы қылмыстық iске тарту.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабы, бiздiң елiмiзде адам
құқықтары мен бостандықтарының танылатынын және оларға кепiлдiк берiлетiнiн
анықтайды. Конституцияның 2-бөлiгiнде жарияланған адам құқықтары мен
бостандықтары құқықтың барлық салаларымен, соның iшiнде қылмыстық құқықтық
саламен де қорғалады.
ҚК 3-тарауы адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына қарсы
қиянат жасағаны үшiн жауаптылықты қарастыратын нормаларды құрайды. Аталған
қылмыстық тектiк обьектiсi адамның конституциялық құқықтары мен
бостандықтары болып табылады.
Обьективтiк жағынан қарастырылып отырған қылмыстың көпшiлiк тобы әрекет
арқылы жасалады, бiрақ кейбiр әрекетсiздiк арқылы да жасалуы мүмкiн. (ҚК
152, 154-баптары). Қарастырылып отырған ҚК-нiң формальды. (ҚК 141, 143,
147, 149, 151, 153, 155-баптары) және материалды. (ҚК 142, 148, 150, 152,
154-баптары) құрамдар бар. Жекелеген баптарда қылмыс жасау тәсiлi, қылмыс
құрамының мiндеттi белгiсi ретiнде көрсетiледi. (ҚК 151, 153-баптары).
Осы қылмыс тобының формальды құрамы субьективтiк жағынан тiкелей
қасақаналықпен, ал материалды құрамы тiкелей және жанама қасақаналықпен
жасалады. ҚК 144 Дәрiгерлiк құпияны жария ету және 152 баптары Еңбектi
қорғау ережелерiн бұзу абайсыздықпен де жасалуы мүмкiн.
ҚК тек 141 және 148-баптарында ғана қылмыс себебi мiндеттi белгi
ретiнде көрсетiлген.
Мақсат, мiндеттi белгi ретiнде қарастырылып отырған қылмыс тобының
бiрiнде көрсетiлген.
Адамның және адамзаттың конституциялық құжаттары мен бостандықтарына
қарсы қылмыстың субьектiсi 16 жасқа толған ақыл-есi дұрыс тұлға бола алады.
Кейбiр құрамдарда арнайы субьектi қарастырылған. (ҚК 144,147, 148, 150,
-154- баптары).
Тiкелей обьектiге байланысты адамның конституциялық құқықтары мен
бостандықтарына қарсы қылмысты мынадай топтарға бөлуге болады.
1. Саяси құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстар (ҚК 141, 146,
147, 150, 151, 153-баптары).
2. Жеке құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстар (ҚК 142-143, 149-
баптары).
3. Еңбек қауiпсiздiгi және еңбек қатынасы саласындағы құқық қорғауға
қарсы қылмыстар (ҚК 148, 152-баптары).
4. Ақпарат саласындағы құқықтар мен бостандықтарға қарсы қылмыстар (ҚК
155-баптары).
4.1. Сайлау құжаттарын, референдум құжаттарын бұрмалау немесе дауыстарды
қате есептеу
Бұл қылмыс заң шығарушымен сайлау құжаттарын немесе референдум
құжаттарын бұрмалау, бюлетенге жалған жазбалар немесе қол қойылған парақтар
енгiзу, дауыстарды көпе-көрiнеу қате есептеу, не сайлаудың нәтижелерiн
немесе референдум қортындыларын көпе-көрiнеу дұрыс айқындамау, не дауыс
беру құпиясын бұзу ретiнде анықталады.
Қылмыстың обьектiсi-азаматтрдың сайлау құқығы, референдумға қатысу
құқығы, сонымен қатар сайлаушылардың өз еркiмен көңiл бiлдiруге кепiлдiк
беретiн Қазақстан Республикасының сайлау жүйесi болып табылады.
ҚК 147-бабы өзiнiң обьективтiк белгiлерi бойынша бiр-бiрiнен
ерекшеленетiн төрт қылмыс құрамын құрайды. Оларға мыналарды жатқызуға
болады.
1. Сайлау құжаттарын немесе референдум құүжаттарын бұрмалау бюлетенге
жалған жазбалар немесе қол қойылған парақтар енгiзу.
2. Дауыстарды көпе-көрiнеу қате есептеу.
3. Сайлаудың нәтижелерiн немесе референдум қортындыларын көпе-көрiнеу
дұрыс анықтамау
4. Дауыс беру құпиясын бұзу.
Төрт құрамды бiр нормада бiрiктiрудi, бiр жағынан заң шығарушылық
сөздiк материалды үнемдеу мақсатымен заң шығару техникасының өзiндiк
тәсiлiн пайдаланып бiрнеше қылмыстық iс-әрекеттердiң белгiлерi туралы
өзiнiң пiкiрiн ойын бiр сөздiк құрылымға бiрiктiредi, ал екiншi жағынан-
қылмыс құрамдары бiр-бiрiмен өте ұқсас болғандықтан бiр топқа бiрiктiрген
деп түсiндiруге болады.
Сайлау құжаттарын немесе референдум құжаттарын бұрмалау, бюлетенге
жалған жазбалар немесе қол қойылған парақтарды енгiзу әрекет нысанында
жасалады. Мұндай қорытындыға бұрмалау (лат falsfikare ) сөзiне
түсiнiктемеге сүйене отырып келуге болады. Шет тiлдер сөздiгiнде мұндай
атау ретiнде бiрдеменi жалған жасау, өңiн айналдыру, шын бiрдеменi
жалғанмен ауыстыру, жалғандық деп түсiндiредi. Бiз қарастырып отырған iс-
әрекеттiң контесктiндегi бұрмалау ретiнде, сайлаушылар тiзiмiне, сайлау
бюлетенiне, қол қлойылатын қағаздарға және сайлау процесiне байланысты
басқа да құжаттарға көпе-көрiнеу жалған мәлiметтер енгiзудi не осындай
мәлiметтер сайлау нәтижелерiн, референдум қортындыларын бұрмалауға немесе
сайлау нәтижелерiн, референдум қортындыларын бұрмалау қауiпiн тудыруға шын
әсер етуi керек екенiн есте сақтау керек. Сайлау құжаттарына өзгерiстер
енгiзiлгенiмен, референдум қортындыларын бұрмалау қауiпiн тудыруға шын әсер
етуi керек екенiн есте сақтау крек. Сайлау құжаттарына өзгерiстер
енгiзiгенiмен, сайлау нәтижелерiне, кандидаттарды тiркеуге әсерiн тигiзе
алмаған жағдайда, онда бұл қылмыстың құрамы болмайды. Мысалы, бастамашы
топтың мүшесiнiң қол қоятын қағазға кандидатты қолдау үшiн өз қолдарын
қойған сайлаушылардың әкесiнiң атын дұрыс жазбауы.
Дауысты көпе-көрiнеу қате есептеу сол немесе өзге кандидат үшiн немесе
референдумның сол не өзге сұрақтары бойынша анық қарсы берiлген дауыстардың
санын кемiту немесе арттырудан тұрады. Қылмыс аяқталған болып дауысты
санамау мәлiметтерi сайлау комиссиясына сәйкес ресми қортындылау ақпаратына
келiп түскеннен ғана бастап саналады.
Сайлау нәтижелерiн немесе референдум қортындыларын көпе-көрiнеу дұрыс
айқындамау олардың бұрмаланған нәтижелерiне бұқаралық ақпарат құралдары
арқылы ресми хабарлауды шамалайды. Мысалы, сайлауда шын мәнiнде жеңiлген
кандидатты шындыққа қарамастан жеңiмпаз деп хабарлау.
Дауыс беру құпиясын бұзу-тұлғаны қай кандидат үшiн немесе референдумның
қандай сұрағы үшiн дауыс бергенiн бiлу мақсатында дауыс беру тәртiбiн
бұзудан тұрады.
Жоғарыда қарастырылған iс-әрекеттердi жасау кезiнде қоғамдық-қауiптi
зардаптардың түсуi талап етiлмейдi, сондықтан бұл iс-әрекеттер жасалған
сәтiнен бастап аяқталған болып есептеледi. қылмыс құрамы формальды.
Субьективтiк жағынан бұл аталған iс-әрекеттер тек тiкелей
қасақаналықпен жасалуы мүмкiн.
ҚК 147-бабында қарастырылған iс-әрекеттердiң субьектiсi арнайы
өкiлеттiктер үлесiне тиген тұлға болу мүмкiн. Мұндай тұлғалардың шеңберi
осы бапта тiкелей айтылған. Бұларға Қазақстан Республикасы Президентiне
кандидаттың сенiмдi өкiлi, бастамашы топтың немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz