Қазақстанда тұрғын үй нарығының даму мәселелері

Қазақстанда экономикалық өзгерудің маңыздылығына қарамастан тұрғын үй реформасы өте баяу қарқынмен жүргізілуде. Жаңадан салынған тұрғын үйге халықтың көпшілік бөлігінің төлем қабілетінің төмен болуы, баға қанша төмендегенімен, пәтерге деген сұраныс азайған. Қалай дегенмен де қазір халық баспана бағасы әлі де арзандаса деп жүр. Себебі, олардың қайсыбірінің қалтасында дайын тұрған қаражаты жоқ. Шаршы метріне жүз мың теңгеден артық ақша төлеп, пәтер алуға пәрменсіз. Ал, жылжымайтын мүлік нарығындағы саудагерлер өздеріне тұтынушы таппай дал. Енді нарықтағы жағдайдың қалай боларын әлемдік экономиканың алдағы ахуалы өзі-ақ анықтап бермек.
Қазақстан Республикасында 2001 жылы ипотекалық несиелендіру саласында халықаралық тәжірибеге сүйене отырып құрылған АҚШ- «Фанни Мэй» мен «Фредди Мак» және Малайзияның «Кагамас Бергхад» ипотекалық несиелендірудің классикалық моделі еңгізілді. Бұл модель ипотекалық несиелендіру нарығының жағдайы тұрғын үй нарығы, құқықтық қамтамасыз ету және үй сатып алуға негізделген несие ресурстар нарығының дамуына тікелей байланысты екендігін дәлелдейді.
Бүгінгі таңда ең негізгі мәселе – ипотекалық несиелендіру саласына ақша қаражаттарын тарту болып отыр. Сондықтан қазіргі кезде Қазақстан Республикасы Ипотекалық компаниясының тұрмыстық ипотекалық займдарды талап ету құқықтары бойынша ішкі нарыққа ипотекалық облигациялар шығару көзделуде. Ипотекалық несиелендіру тұрғын үй, тұрмыс саласына инвестицияларды тартудың ең тиімді әдістерінің бірі болып табылады. Ипотека тұрғындардың тұрмыс жағдайын жақсартуда, банктердің тиімді және табысты қызмет атқаруына, құрылыс комплекс өндірісінің жедел дамуына елеулі ықпал етеді. [1]
Ұзақ мерзімді несие беру бағдарламасының мақсаты азаматтардың меншікті қаражаттары мен ұзақ мерзімді ипотекалық несиенің есебінен монополиядан арылған тұрғын үй нарығында тұрғын үй сатып алудың нарықтық қағидаттарына негізделген, орташа табысы бар азаматтарды шамасы жетерлік баға бойынша, тұрғын үймен қамтамасыз етудің тиімді жұмыс істейтін жүйесін құру болып табылады.
Ұзақ мерзімді несие беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуы үшін мынадай негізгі міндеттер қойылады:
- заңнамалық және нормативтік базаның жетілдіруі, ипотекалық несие беруді қаржыландырудың қосымша көздерін қамтамасыз етуші зейнетақы активтерін орналастыру тәртібіне өзгерістер еңгізілуі;
- ипотекалық несие беру жөніндегі қызметті жүзеге асыруға үміткер екінші деңгейдегі банктерге қойылатын өлшемдердің белгіленуі;
- екінші деңгейдегі банктердің ипотекалық облигацияларды шығару тәртібінің белгіленуі;
- зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компаниялардың жинақтаушы зейнетақы активтерінің есебінен ипотекалық облигациялар сатып алуына рұқсат ету тәртбінің белгіленуі;
- ипотекалық несиелер алушы азаматтардың, кредитордың мен инвесторлардың салықтық ынталандырылуы,
- заемшыларды кредиторлардың әрі заңсыз әрекеттеріне де, әрі бұрын алған ипотекалық несиені өтей алмаған жағдайда, үйден шығару рәсімі кезіндегі, оларды әлеуметтік бейімделуі үшін де әлеуметтік қорғау тетіктерінің жасалуы;
- әрі жеке, әрі мүліктік сақтандыру нарығының дамытылуы көзделуі тиіс.
Қалай дегенмен де қазір халық баспана бағасы әлі де арзандаса деп жүр. Себебі, олардың қайсыбірінің қалтасында дайын тұрған қаражаты жоқ. Осыған орай Елбасы жолдауында былай дейді: Дағдарыс сабақтары тұрғын үй құрылысын дамыту саясатын жетілдіруді талап етеді. Ол үшін тұрғын үй құрылыс салымдары жүйесінде зор әлеует бар деп есептеймін. Азаматтардың, Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінің, мемлекет пен құрылыс компанияларының тең құқылы әріптестігі қағидатын пайдалану қажет. Ол нені білдіреді? Азаматтар тұрғын үй құнының бір бөлігін Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінде жинайды да қымбат емес ипотекалық несие алу мүмкіндігіне ие болады. Тұрғын үй- құрылыс жинақ банкі, түпкі нәтижелерінде тапсырыс беруші ретінде көріне отырып, азаматтардың тұрғын үй жөніндегіқалауларының пұлын қалыптастырады, құрылыс инвесторлары мен тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға дайын екінші деңгейлі банктерді іздестіруді жүзеге асырады.

1. Е.А.Ельбулатовна. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті «Қазақстанда ипотекалық несиелендірудің даму мәселелері».Астана.
2. Жолдау: «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері.». №3.2010ж.
3. Қазақстан Республикасының статистика агенттігі. 8.02.2010ж.
4. Интернет «Google kz.».Қаз.Ақпарат.17.02.2010ж.