Қазақстанда сирек кездесетін жануарлар дүниесін қорғау

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Қазақстанның «қызыл кітабы» және ондағы кейбір сирек кездесетін жануарлар дүниесі жайында

Біздің еліміздің табиғат байлықтарының бірі – жануарлар дүниесі. Жалпы ұлан байтақ жерді алып жатқан Қазақстан жерінің ормандары мен кең байтақ жазық даласында, өзен – көлдерінде құнды тері,дәмді тамақ,дәрі – дәрмектік шикізат беретін жануарлардың көптеген түрлері тіршілік етеді. Оған Қазақстанда балықтың 104 түрі,құстың 488 түрі және сүтқоректілердің 175 түрі өмір сүретіндігін айсақ болады.
Қазіргі таңда табиғат байлықтарының жойылу қауіпі бар сирек кездесетіндерін қорғау,қадірлей білу мәселесі дүние жүзілік мәселе болып отыр. Сол көп мәселенің біріне айналып отырған жануарлар дүниесі болып табылады. Мұндай жағдай біздің республикамызда байқалады. Соңғы жылдардағы экологиялық жағдай ,өнеркәсіппен ауылшаруашылығының қарқынмен дамуы даламызды мекендейтін жануарлардың тіршілігін қиындатып жіберді. Мекндейтін ортасының өзгеруі және адам қызыметінің әсерінен олардың кейбіреу лерінің саны азайып кетсе, ал екінші біреулері тіпті жойылып кету қауіпінде тұр. Осған байланысты жедел шаралар қолдануға тура келеді
Сирек кездесетін және жойылырп кету қауіпі бар жануарлардың түрлері есепке алынып , республикамыздың Қызыл кітабына енгізілді.Бұл құжат үкімет шешімімен 1978 ж қаңтарда бекітіліп,омырқалыларға арналған бөлімі жарық көрді. Оған хайуанаттардың 87 түрі,оның ішінде балықтың 4, қосмекнділердің 1,бауырмен жорғалаушылардың 8, құстардың 43,сүтқоректілердің 31 түрі енгізілген.
Олардың барлығы қорғауға алынып, аулауға қатаң тыйым салынды. Ал Қазақстан Қызыл кітабының үшінші басылымына омырқалы жануардың 125, балықтың 16 ,қосмекенділердің 3,бауырмен жорғалаушылар 10, құстар 56, сүтқоректілердің 40 енген. Көптеген ғалымдардың еңбегінің арқасында 2006жылы бұл құжаттың омырқасыз жәндіктерге арналған бөлімі жарық көрді. Оған хайуанаттардың 96 түрі енгізілді.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанда сирек кездесетін жануарлар дүниесін қорғау
Кіріспе

Біздің еліміздің
табиғат байлықтарының бірі – жануарлар дүниесі. Жалпы ұлан байтақ
жерді алып жатқан Қазақстан жерінің ормандары мен кең байтақ
жазық даласында, өзен – көлдерінде құнды тері,дәмді тамақ,дәрі –
дәрмектік шикізат беретін жануарлардың көптеген түрлері тіршілік етеді.
Оған Қазақстанда балықтың 104 түрі,құстың 488 түрі және сүтқоректілердің
175 түрі өмір сүретіндігін айсақ болады.
Қазіргі таңда табиғат байлықтарының жойылу қауіпі бар сирек
кездесетіндерін қорғау,қадірлей білу мәселесі дүние жүзілік мәселе болып
отыр. Сол көп мәселенің біріне айналып отырған жануарлар дүниесі болып
табылады. Мұндай жағдай біздің республикамызда байқалады. Соңғы
жылдардағы экологиялық жағдай ,өнеркәсіппен ауылшаруашылығының қарқынмен
дамуы даламызды мекендейтін жануарлардың тіршілігін қиындатып жіберді.
Мекндейтін ортасының өзгеруі және адам қызыметінің әсерінен олардың
кейбіреу лерінің саны азайып кетсе, ал екінші біреулері тіпті жойылып
кету қауіпінде тұр. Осған байланысты жедел шаралар қолдануға тура келеді
Сирек кездесетін және жойылырп кету қауіпі бар жануарлардың түрлері
есепке алынып , республикамыздың Қызыл кітабына енгізілді.Бұл құжат
үкімет шешімімен 1978 ж қаңтарда бекітіліп,омырқалыларға арналған бөлімі
жарық көрді. Оған хайуанаттардың 87 түрі,оның ішінде балықтың 4,
қосмекнділердің 1,бауырмен жорғалаушылардың 8, құстардың
43,сүтқоректілердің 31 түрі енгізілген.
Олардың барлығы қорғауға алынып, аулауға қатаң тыйым салынды. Ал Қазақстан
Қызыл кітабының үшінші басылымына омырқалы жануардың 125, балықтың 16
,қосмекенділердің 3,бауырмен жорғалаушылар 10, құстар 56, сүтқоректілердің
40 енген. Көптеген ғалымдардың еңбегінің арқасында 2006жылы бұл құжаттың
омырқасыз жәндіктерге арналған бөлімі жарық көрді. Оған хайуанаттардың 96
түрі енгізілді.
Соныменқатар жануарлар дүниесінің ғылыми, тәрбиелік және эстетикалық
мақсаттар үшін де маңызы зор. Сондықтан да олардың санын өсіру, басқа
жерлерге жерсіндіру және олардың кейбір түрлерін қорғау адамдардың
міндеттерінің бірі болып саналады. Осы жануарлар дүниесін қорғау мақсатында
елімізде қорықтар ұйымдастырылған. Қазақстанда қорықтар саны 10. Осы
қорықтарда сирек кездесетін және қорғауға алынған жануарлар дүниесі
тіркеліп,осы қорықтарда қорғалады. Қазақстанда сирек кездесетін және
қорғауға алынған жануарлардың бірі: Қарақұйрық.
Қарақұйрық Қазақстанның Оңтүстігінде - Қызылқұмда,шөлді шөлейітті
жерлерді мекен етеді. Көбенесе шөлді жерлерде, жер қыртысы қиыршық
құммен топырақтан тұратын,аймақтарда тіршілік етеді. Қысқы уқыттарда
өсімдігі мол құмды бұйраттарға ауысады. Жазық, шөлейт далаларда тек жазғы
маусымда ғана болады. Шөбі майда тығыз далаларда кездеспейді. Сондай – ақ
оларды тау етектеріндегі жусаны мол , шөлді және шөлейт белдеулерден
кездестіруге болады, кейде тау етектеріндегі далалардан 2000 м биіктікке
дейін көтеріледі. Қарақұйрықтар бұрын Сырдырия өзенінің
солтүстігіндегі орналасқан шөлейіт жазықтар мен құмды бұйраттар арасында
да көптеп мекн еткен. Бұл жерлерде мекен еткен қарақұйрықтар жазғы
маусымдарда Ұлытауға дейін мекен етіп қыста осындағы құмдардың арасын
пана еткен. Қазіргі таңда бұл жерлерден қарақұйрықтарды өте сирек
ұшыратасыз. Сонымен қатар шығыста Жоңғар Алатауының етегінен бастап
Алакөл ойпатының оңтүстігіне дейінгі алапта қарақұйрық мекендеген.
Қарақұйрық Зайсан ойлатында және Тарбағатай, Сауыр тауларының етектерінде
де кездескен. Қазіргі кезде бұл аймақта мүлде ұшыраспайды десекте болады.
Қазақстанда мекен ететін қарақұйрықтар саны бірнеше жыл ішінде күрт азайып
кеткен себебі : браконьерлік әрекеттер жылдан жылға көбеймесе азайып
отырған жоқ. Осы сирек кездесетін жануарлардың жалпы санына келсек яғни
қорғауға алынған аймақтар, мәселен қорықтар бойынша бойынша айтар болсам
2000 нан аса саны қалған. Барсакелмес, Үстірт,Алматы қорықтарында қорғауға
алынған.
Барыс - Іле Алатауында,Тянь – Шань тауының батысында , Жоңғар Алатауы
мен Тарбағатайда , Сауыр мен Алтайда таралған. Дене тұрқы мысыққа ұқсас.
Қысқы жүні сарғыш келеді, Басқа мысық тұқымдастарынан айырмашылығы -
құйрығының ұзын болуында. Негізгі азығы таутекелер ,оқта – текте елік,
жабайы шошқа т.б тұяқты жануарлар мен ұсақ кеміргіштер. Ақсу – жабағалы
және Алматы қорықтарында қорғауға алынған. Халықаралық қызыл кітапқа
тіркелген.
Қарақал – Денесінің ұзындығы 70-80см ,салмағы 8-13 кг келетін ірі мысық.
Сырт тұлғасы сілеусінге ұқсас қарақал – түн жануары. Ол ұсақ
кеміргіштерді,кесірткелер мен құстарды қорек етеді. Өте епті және
шапшаң,әрі жүйрік жыртқыш. Қарақал шөл және шөлейт аймақтарды мекендейді.
Маңғыстау, Қызылорда облыстарында өте аз сирек кездеседі. Оның басты жауы –
қасқыр. Ғылым үшін аса құнды мысық. Ертеректе қарақалды қолға үйретіп,
аңға салып отырған. Қарқал Үстірт қорығында қорғалады және халықаралық
Қызыл кітапқа тіркелген.
Сирек кездесетін құстардан алар болсақ мысалы: Алтай ұлары.
Алтай ұлары – тауық тұқымдас құстардың ішінде ең сирек ұшырасатыны .
Кейде оны тау дың күрке тауығы деп те атайды. Ұлардың еті өте дәмді
болады,сондықтан оған арналған Ұлытауда болдыңба , ұлар етін жедіңбе?
деген өлең жолдары бар. Ол биік таулы аймақтың жақпар тастарының
қуысында мекендейді. Салмағы 3.5 кг дейін жететін ірі құс. Қазақстанда
ұлар Алтайдың Сарымсақты,Күршім жоталарында, Тянь – Шань, Іле Алатауы
және Жоңғар Алатауында, Бұқтырма өзені мен Катонқарағайдың маңында
кездеседі. Толталып жүріп шөп арасынан өсімдік дәндерін , құрт –
құмырсқаларды теріп жейді. Өте сақ құс. Еті дәмді болады сондықтан
әлі күнге дейін жергілікті тұрғындар тұзақ құру немесе атып алу арқылы
аулайды. Бұл құстың биологиясы толығымен әлі зерттелмеген.
Ақ тырна - атына исай, тұмсығы, сирағы және қанатының астынан басқа жері
ақ түсті болады. Салмағы 10 кг жететін ірі тырна. Ол Қазақстанда
тұрақтамайды. Ұясын Обь өзенінің төменгі ағысы мен Солтүстік Якутияда
салады. Дүние жүзі бойынша 50 - ге жуық жұп тырна қалған. Қысқа қарай
Үндістанға ұшып кетеді. Ақ тырна дүние жүзі бойынша қорғауға алынған
,оны сақтап қалу жөнінде халықаралық келісімдерде бар. Қазақстанда
Торғай, Сырдария, Балқаш, Сарықола, Алакөл, Арал теңізі маңынан, Наурызым
қорығынан кездестіруге болады . Ақ тырна өте сақ келетін құс. Түсі аппақ
болғандықтан көзге 3 – 3,5 км жерден көрінгеніне қарамастан, олар адамды
300 – 400 метрден жуық келтірмей, ұшып кетеді міне олардың сақтығын осы
жжерден байқауымызға болады. Халықаралық Қызыл кітапқа енгізілген.
Өзіміз өмір сүретін,болашақ ұрпқтарымыз өмір сүретін, табиғатымыздың
мызғымас байлығымызды сақтап қалу өз қолымызда екені жайында айтар болсақ
тіл жетпейді,осы сұлуда тілсіз табиғатымыздың құнды байлықтарының бірі -
жануарлар әлемін жатқызуымызға болады. Сол жануарлар хақында келесі
бөлімдерде айта кетсем.

Негізгі бөлім
1.1 Қазақстанның қызыл кітабы және ондағы кейбір сирек кездесетін
жануарлар дүниесі жайында
Мекендейтін ортасының өзгеруі және адам қызыметінің әсерінен қазіргі
таңда жануарлардың саны азайып тіпті жойылып кету қауіпі бар. Осыған
байланысты оларды жедел қорғау шаралары алынуда. Сирек кездесетін және
жойылып кету қауіпі бар жануарлардың түрлері есепке
алынып,республикамыздың Қызыл кітабына енгізілген. Бұл Үкімет шешімімен
1978 жылы қаңтар айында бекітілді. Оған жануарлардың- 87 түрі,балықтың
-4, қосмекенділердің -1, бауырмен жорғалаушылардың -8,құстардың -43,
сүтқоректілердің -31 түрлері тіркелген. Олардың барлығы қорғауға алынып
аулау және басқалай жолмен жоюға қатаң тыйым салынады.Ал Қазақстанның
Қызыл кітабының үшінші басылымына омыртқалы жануарлардың -125, балықтың –
16, қосмекенділердің -3,бауырмен жорғалаушылардың -10, құстардың – 56,
сүтқоректілердің -40 түрлері енгізілген. Ал 2006 ж бұл құжаттың
омыртқасыз жәндіктерге арналған бөлімі жарық көрді. Оған хайуанттардың 96
түрі енгізілген. Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген жануарлардың
кейбіреулеріне тоқталсақ.
Жұпар тышқан - насеком қоректілер отрядына жататын дене тұрқы 18-21
см, аспайтын салмағы 300-410 грамм болатын аң. Жартылай суда тіршілік
ететін жануар тұмсығы сүйірленген ұзын саусақтарының арасында
жарғақтары болады. Құйрығының үстінде жұпар иіс бөлетін мускус безі
бар. Жұпар тышқандар жыл бойына көбейе береді. Қазақстанда тек Жайық
жағалауында кездеседі. Жойылып бара жатқан аң болғандықтан, жұпар тышқан
халықаралық Қызыл кітапқа да енгізілген.
Шұбар күзен - Терісі күзен терісіндей бағалы болмайды,денесі де
шағындау,дене тұрқы 35 см,құйрығының ұзындығы 16 – 20 см, салмағы 280 –
580 гр болатын кішке аң . Қазақстанның оңтүстігінде және шөл, шөлейт
аймақтарды мекендейді. Шұбар күзен жемін іңір қараңғысында аулайды. Ол
тышқан тәрізді кемірушілермен,құстардщың жұмыртқаларымен және балапандармен
,саршұнақтар,тышқандармен қоректенеді. Олар тамыз, қыркүйек айларында
көбейеді, кемінде 5 – 8 күшік табады. Сусарлар тұқымдасына жататын бұл
кішкене хайуанат Қазақстанда өте сирек кездеседі және оны қатаң қорғауға
алған.
Камшат - терісі өте әсем ,берік болып келетін сусар тұқымдас ірі денелі
хайуанаттың бірі. Оның дене тұрқы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.