Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық жүйесіндегі жанама салықтың орны
Жоспар
Кіріспе
1 . тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық жүйесіндегі жанама салықтың орны.
1.1. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның құрамы
1.2. Жанама салықтардың экономикалық мәні мен мазмұны
1.3. ТМД елдерінің салық жүйесіндегі жанама салықтардың ерекшеліктері
2 . тарау. Жанама салықтар : ЖШС «Трансмарс» мысалында өндіру тәртібі және ережесі.
2.1. Қосымша құн салығы: салық салу тәртібі мен ережесі. Қосымша құн салығы бойынша жалпы ереже. ҚҚС бойынша салық салынатын айналым.
2.2. Акциздер салық салудың тәртібі мен ережелері
2.3. Жанама салықтардың Қазақстан Республикасының бюджетінде алатын орны
3 . тарау. Қазақстан Республикасының Салық Кодексіндегі жанама салықтардың әрекет ету механизмі
3.1. ҚҚС бойынша салықтық есеп беруді құру ережесі мен ҚҚС төлеушілердің салық салу ерекшелігін салыстыру
3.2. Акциз салығын салу ерекшеліктері мен салықтық есеп құру ережесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
1 . тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық жүйесіндегі жанама салықтың орны.
1.1. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның құрамы
1.2. Жанама салықтардың экономикалық мәні мен мазмұны
1.3. ТМД елдерінің салық жүйесіндегі жанама салықтардың ерекшеліктері
2 . тарау. Жанама салықтар : ЖШС «Трансмарс» мысалында өндіру тәртібі және ережесі.
2.1. Қосымша құн салығы: салық салу тәртібі мен ережесі. Қосымша құн салығы бойынша жалпы ереже. ҚҚС бойынша салық салынатын айналым.
2.2. Акциздер салық салудың тәртібі мен ережелері
2.3. Жанама салықтардың Қазақстан Республикасының бюджетінде алатын орны
3 . тарау. Қазақстан Республикасының Салық Кодексіндегі жанама салықтардың әрекет ету механизмі
3.1. ҚҚС бойынша салықтық есеп беруді құру ережесі мен ҚҚС төлеушілердің салық салу ерекшелігін салыстыру
3.2. Акциз салығын салу ерекшеліктері мен салықтық есеп құру ережесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Бұл жұмыстың мақсаты – салық бойынша пәндерді оқудан алған теориалық білімдерді пайдаланып, салық жүйесінде жанама салықтардың ролін талдау және оларды жетілдіру болып табылады.
Жұмыстың құрамы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасының салық жүйесі және ондағы жанама салықтардың ролі, экономикалық мәні мен мазмұны қарастырылады.
Екінші бөлімде ЖШС “ Трансмарс” мысалында жанама салықтардың өндіру тәртібі мен ережесі қарастырылады.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының Салық Кодексіндегі жанама салықтардың әрекет ету механизмі қарастырылады.
Бұл жұмысты жазу барысында көптеген авторлардың еңбектері мен заңдарын басшылыққа алдым. Атап айтсақ, Қазақстан Республикасының Салық Кодексі, И.Г. Русанова, Д.Г. Черника, Л.В. Дуканич, Н.Г. Иванова, Д. Камелов және тағы басқалары.
Бұл жұмыстың мақсаты – салық бойынша пәндерді оқудан алған теориалық білімдерді пайдаланып, салық жүйесінде жанама салықтардың ролін талдау және оларды жетілдіру болып табылады.
Жұмыстың құрамы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасының салық жүйесі және ондағы жанама салықтардың ролі, экономикалық мәні мен мазмұны қарастырылады.
Екінші бөлімде ЖШС “ Трансмарс” мысалында жанама салықтардың өндіру тәртібі мен ережесі қарастырылады.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының Салық Кодексіндегі жанама салықтардың әрекет ету механизмі қарастырылады.
Бұл жұмысты жазу барысында көптеген авторлардың еңбектері мен заңдарын басшылыққа алдым. Атап айтсақ, Қазақстан Республикасының Салық Кодексі, И.Г. Русанова, Д.Г. Черника, Л.В. Дуканич, Н.Г. Иванова, Д. Камелов және тағы басқалары.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. “ Салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы” Қазақстан Республикасының 2004 жылдың 1 – қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілген Салық Кодексі.
2. Налоги и налогообложение: Учеб. Пособие для вузов/И.Г.Русакова, В.А. Кашкин, А.В. Толкушкин. И др.; Под. Ред. И.Г. Русаковой, В.А.Кашкина.- М.: ЮНИТИ, 2000. - 495бет, 175-б.
3. Налоги: Учеб. Пособие / под.ред. Черника. -4- е изд. , перераб.и доп. М.: - Финансы и статистика, 1999.-544 бет, 124-бет.
4. Налоги и налогообложение: 4-е изд./под.ред. М.В .Романовского, О.В. Врублевкой.- Спб.: Питер,2003. - 576бет, 171 – бет.
5. Дуканич Л.В. Налоги и налогообложение. Серия “ Учебники и учебные пособия”. Ростов н/Д: Феникс,2000. - 416 бет, 95- бет.
6. Иванова Н.Г., Вайс Е.А., Кацюба И.А., Петухова Р.А. Наоги и налогообложение. Схемы и таблицы. - Спб: Питер,2001.- 304 бет,48 – беттер.
7. Ф.С. Сейдахметова. Налоги в Казахстане. 2002.-147 бет, 116 – беттер.
8. Худяков.А.И. Налоговое право Республики Казахстан. - Алматы: “ Жет1 жаргы” ,1998.304 бет, 77 – беттер.
9. Естингеев.Е.Н. Налоги и налогообложение: Учебное пособие , 2- е изд., перераб.и доп. - М.: ИнФРА- М,2002. - 320 бет, 234 – беттер.
10. Зкономика предприятия: Учебник/ Под.ред.проф.Н.А. Сафранова.- М.: Юристь,2001. - 608 бет, 510 – беттер.
11. Экономика предприятия:Учебник для вузов / Под.ред.проф.В.Я.Горфинкеля, проф. В.А. Швандара. - 3е изд,перераб.и доп. - М.: ЮНИТИ – ДАНА,2001.-718 бет, 589 – беттер.
12. Тоқсанбай Рақымберген Құрманғалиұлы. Экономикалық сөздік – анықтамалық. Қарағанды: “Болашақ – Баспа” , 1999 -240 бет. 137- беттер.
13. Ержанова.С “Постановка на учет по НДС в 2002 году// Налогоплательшик №12,2001, 2- беттер.
14. Нураханов.М.Е “Акцизы на бензин и дизельное топливо” // Налоговый консультант. № 3 (40) март, 2003,18- беттер.
15. Д. Камелов “Администрирование акцизов табачных изделий”// Вестник №8,2005, 15- беттер.
16. “Бухалтерский и налоговый учет в Казахстане” Расчеты с подотчетными лицами, поставщиками, покупателями. НДС.- Алматы: Издательский дом “БИКО”, 2005.-304бет, 179- беттер.
17. Бухгальтерский бюллетень №3, 2005
18. Бухгальтерский бюллетень № 7, 2005.
19. Ахметова .З.М “ Коректировка сумм НДС, относимого в зачет // Налоговый консультант № 5, (42) май, 2003, 7 – беттер.
20. Бабкина С. Новая налоговая политика // Финансы Казахстана. 1995, №6, 37 – беттер.
1. “ Салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы” Қазақстан Республикасының 2004 жылдың 1 – қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілген Салық Кодексі.
2. Налоги и налогообложение: Учеб. Пособие для вузов/И.Г.Русакова, В.А. Кашкин, А.В. Толкушкин. И др.; Под. Ред. И.Г. Русаковой, В.А.Кашкина.- М.: ЮНИТИ, 2000. - 495бет, 175-б.
3. Налоги: Учеб. Пособие / под.ред. Черника. -4- е изд. , перераб.и доп. М.: - Финансы и статистика, 1999.-544 бет, 124-бет.
4. Налоги и налогообложение: 4-е изд./под.ред. М.В .Романовского, О.В. Врублевкой.- Спб.: Питер,2003. - 576бет, 171 – бет.
5. Дуканич Л.В. Налоги и налогообложение. Серия “ Учебники и учебные пособия”. Ростов н/Д: Феникс,2000. - 416 бет, 95- бет.
6. Иванова Н.Г., Вайс Е.А., Кацюба И.А., Петухова Р.А. Наоги и налогообложение. Схемы и таблицы. - Спб: Питер,2001.- 304 бет,48 – беттер.
7. Ф.С. Сейдахметова. Налоги в Казахстане. 2002.-147 бет, 116 – беттер.
8. Худяков.А.И. Налоговое право Республики Казахстан. - Алматы: “ Жет1 жаргы” ,1998.304 бет, 77 – беттер.
9. Естингеев.Е.Н. Налоги и налогообложение: Учебное пособие , 2- е изд., перераб.и доп. - М.: ИнФРА- М,2002. - 320 бет, 234 – беттер.
10. Зкономика предприятия: Учебник/ Под.ред.проф.Н.А. Сафранова.- М.: Юристь,2001. - 608 бет, 510 – беттер.
11. Экономика предприятия:Учебник для вузов / Под.ред.проф.В.Я.Горфинкеля, проф. В.А. Швандара. - 3е изд,перераб.и доп. - М.: ЮНИТИ – ДАНА,2001.-718 бет, 589 – беттер.
12. Тоқсанбай Рақымберген Құрманғалиұлы. Экономикалық сөздік – анықтамалық. Қарағанды: “Болашақ – Баспа” , 1999 -240 бет. 137- беттер.
13. Ержанова.С “Постановка на учет по НДС в 2002 году// Налогоплательшик №12,2001, 2- беттер.
14. Нураханов.М.Е “Акцизы на бензин и дизельное топливо” // Налоговый консультант. № 3 (40) март, 2003,18- беттер.
15. Д. Камелов “Администрирование акцизов табачных изделий”// Вестник №8,2005, 15- беттер.
16. “Бухалтерский и налоговый учет в Казахстане” Расчеты с подотчетными лицами, поставщиками, покупателями. НДС.- Алматы: Издательский дом “БИКО”, 2005.-304бет, 179- беттер.
17. Бухгальтерский бюллетень №3, 2005
18. Бухгальтерский бюллетень № 7, 2005.
19. Ахметова .З.М “ Коректировка сумм НДС, относимого в зачет // Налоговый консультант № 5, (42) май, 2003, 7 – беттер.
20. Бабкина С. Новая налоговая политика // Финансы Казахстана. 1995, №6, 37 – беттер.
Жоспар
Кіріспе
1 – тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық жүйесіндегі
жанама салықтың орны.
1. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның құрамы
2. Жанама салықтардың экономикалық мәні мен мазмұны
3. ТМД елдерінің салық жүйесіндегі жанама салықтардың ерекшеліктері
2 – тарау. Жанама салықтар : ЖШС Трансмарс мысалында өндіру тәртібі және
ережесі.
2.1. Қосымша құн салығы: салық салу тәртібі мен ережесі. Қосымша құн
салығы бойынша жалпы ереже. ҚҚС бойынша салық салынатын айналым.
2.2. Акциздер салық салудың тәртібі мен ережелері
2.3. Жанама салықтардың Қазақстан Республикасының бюджетінде алатын орны
3 - тарау. Қазақстан Республикасының Салық Кодексіндегі жанама салықтардың
әрекет ету механизмі
1. ҚҚС бойынша салықтық есеп беруді құру ережесі мен ҚҚС төлеушілердің
салық салу ерекшелігін салыстыру
2. Акциз салығын салу ерекшеліктері мен салықтық есеп құру ережесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Бұл жұмыстың мақсаты – салық бойынша пәндерді оқудан алған теориалық
білімдерді пайдаланып, салық жүйесінде жанама салықтардың ролін талдау және
оларды жетілдіру болып табылады.
Жұмыстың құрамы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасының салық жүйесі және ондағы жанама
салықтардың ролі, экономикалық мәні мен мазмұны қарастырылады.
Екінші бөлімде ЖШС “ Трансмарс” мысалында жанама салықтардың өндіру
тәртібі мен ережесі қарастырылады.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының Салық Кодексіндегі жанама
салықтардың әрекет ету механизмі қарастырылады.
Бұл жұмысты жазу барысында көптеген авторлардың еңбектері мен
заңдарын басшылыққа алдым. Атап айтсақ, Қазақстан Республикасының Салық
Кодексі, И.Г. Русанова, Д.Г. Черника, Л.В. Дуканич, Н.Г. Иванова, Д.
Камелов және тағы басқалары.
1 – тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық жүйесіндегі
жанама салықтың орны.
1.1. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның құрамы
Салық дегеніміз – мемлекеттік заң негізінде мемлекетпен тағайындалған
заңды және жеке тұлғалардан түсетін міндетті төлем мен алымдар. Олар заңды
және жеке тұлғалардың мемлекеттік қаржылық ресурсын құруға міндеттеуді
көрсетеді.1
Салық теориясында салық бірлігі түсінігі орын алып отыр, бұл салықтық
есептеу негізіне кіретін салық обектісінің бір бөлігі болып табылады.
Мысалы : табыс салығының салық бірлігі – теңге, жер салығында – гектар және
акциз салығында – бір темекі орамасы және тағы сол сияқты. Сонымен қатар
салық теориясында салық жүйесі түсінігі орын алады.
Салық жүйесі – бұл салық жинағының өзара байланысы. Біздің елімізде
салық жүйесі әлеуметтік – саяси және экономикалық жағдайда орын алады.
Салық жүйесі - бұл экономиканы реформалаудың алғашқы нүктесі болып
табылады. Ол Қазақсан экономикасы дамуының қайнар қөзі. Салық қоғамда
келесідей қызмет атқарады:
1. Фискальдық қызмет – яғни мемлекет салықты мемлекеттік бюджетке сәйкес
шығынды қаржыландыруға салықтарды жинайды.
2. Бөлу қызметі – бұнда мемлекет салық жинай отырып, оны экономиканың әр
түрлі салаларына бағыттайды. Әлеуметтік саясатты жүргізеді. Табыстарды
тұрғындар және аумақтар арасында қайта бөледі.
3. Реттеу қызметі – яғни, бұл ағымды табыстан белгілі бір бөлігін өндіріс
дамуына бағыттап, тұрғындар қажеттілігі арасында пропорцияны
қамтамасыз етеді.
4. Экономикалық қызмет – бұл қайта бөлу процесіне қатысады да, қоғамдық
өндірістің жаңаруына әсер ете отырып оның темпін ынталандырады,
капитал жинағын күшейтеді немесе әлсіздендіреді және тұрғындардың
төлем қабілеттік сұранысын кеңейтеді немесе азайтады.
1 Налоги и налогообложение:4 – изд.Под ред.М.В. Романовского, О.В.
Врублевкой Спб.: Питер, 2003.
2 Ильясов И. К, Мельников В. Д. “Финансы” Алматы. 1997.
5. Шектеу қызметі – салық саясаты арқылы мемлекет өндірістің белгілі бір
салаларын шектейді.
6. Бақылау – есеп қызметі – кәсіпорындар мене тұрғындар табысына, өндіріс
құрлымы мен көлеміне және қаржылық ағым қозғалысына есеп жүргізеді.2
Салық теориясында сонымен қатар салық ставкасы түсінігі де қолданылады,
яғни бұл салық обьектісінің бірлігіне салық көлемін есептейді. Салық
ставкасының мынадай түрлері бар:
1. тұрақты ставкалар – табыс мөлшеріне тәуелсіз салық салу бірлігіне
абсалютты сомада белгіленеді.
2. Прогрессивті ставкалар – табыс немесе мүлік көлемінің өсуіне қарай
өсетін шкала түрінде болады.салық салу прогрессиясы неғұрлым жоғары болса,
салық салу субьектісінің құзырындағы табыстан дифференциясы соғұрлым әлсіз,
сондай – ақ экономиканың тиімділігі соғұрлым төмен болады.
3. Пропорционалды ставка – бұнда салық обьектісінің көлемі ескерілмей,
біріңғай пайыз түрінде белгіленеді.
4. Регрессивті ставкалар – салық обьектісінің көбеюіне қарай төмендей
береді.
Нарықты экономика жағдайында ставкалардың қай қайсы да төлеушінің
төлем қабілеті мен жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қамтамассыз атуі
ескеріліп пайдаланылады. Ставкалар заңды түрде белгіленіп, әр жылға
арналған республикалық бюджет бекітілген кезде өзгеріс енгізіліп отыруы
мүмкін.
Біздің тәуелсіз мемлекетіміз фискальдық саясатқа алғаш қадам басып
отыр. Салық жүйесінің қандай болуы мемлекеттің салық заңдарының
жетістіктеріне байланысты.
Салық жүйесі төмендегідей талаптарға жауап беруі тиіс:
1. Салық жйесінің тұрақтылығы;
2. Салық жинақ механизмінің реттелуі;
3. Өндірістік емес факторлар нәтижесінде өнімді жетілдіру. Салық
реформаларының проблемалары өндірістік инвестицияны қызметімен
байланысты, мұндай байланыс келесілермен түсіндіріледі: салық және
несие саясатында басқа экономикалық өлшем жеңілдіктерінің жүйесі
құрылады, ол өндіріске инвестицияны ынталандыруға бағытталады;
4. Жалпы және жергілікті мемлекеттік салық байланысы ( жалпы және
жергілікті мелекеттік салық салаларының әр түрлілігі олардың
дамуындағы өзіндік басқарудың өз бетіншілік кепілдігі);
5. Салық төлеушілер заң алдында бірдей құқыққа ие;
6. Ақпаратқа салық төлеушілердің бірдей құқығы (салық салу жүйесі
мемлекеттің әр түрлі масштабында болатын шаралардың қанша тұратынын
тұрғындарға көрсету керек, бұл салық төлеушілердің осы әрекеттерге
төлейтінің дайындайды);
7. Салық жүйесінің қарапайымдылығы;
8. Салық жүйесінің бейтараптылығы (салық жүйесінің бейтараптылығы салық
іс – әрекет етіп отырған және нарықтағы құнды немесе бағалық қатынасты
өзгеріссіз қалдырады ). 1985 жылы профессор Р. Холмс және А. Рабушка
Гувер институтынан бейтарап пропорционалды салықты өндеді, бұл салық
жүйесінің бейтараптылығына жету құралы бола отырып, икемді салық
жүйесін құрады. Бұл мемлекетте экономикалық саясат жүргізуге әрекет
ететін механизм.
Көптеген елдердің салық жүйесі көп жылдар бойына бірте – бірте дамыды.
Қазақстанда салық жүйесін құруда ұзақ эволюциясына уақыт жоқ, оған себеп
ұлттық экономиканы тез дамыту және аяққа тұрғызу болып отыр. Бірақ
Қазақстан бір кезең ішінде толық қанағаттандыратын және қазіргі салық
жүйесіне толық көше алмайды. Бұл мақсатқа жету енгізілетін өзгерістерге
салық ұйымдары мен қатар салық төлеушілерге уақыт беру үшін кезеңмен
жүргізілуі тиіс.
1995 жылдың 1 шілдесінен бастап Қазақстан Республикасының жаңа салық
кодекісі еңгізілді. Ол барлық әлем кеңістігінде қабылданған құққықтық
параметірлерге негізделген, ішкі құққықтық базаны құруға мүмкүндік
береді,ол өз кезегінде экономикамыздың нарықтық экономикаға тез көшуіне
мүмкіндік береді .
Жаңа салық қатынасының еңгізу механизміне Қазақстанның нарық
реформасының негізгі беті болып табылады.
Заң және оны жүзеге асыру арасындағы жол өте ұзақ, бірақ ол заңның
өмірге келуіндегі ынтасына байланысты.
Қазақстанның салық жүйесі 1991 жылы салық заңдылығының орындалуының
бақылау жүйесін жаңғырту мақсатында Н.А.Назарбайев. басшылығымен құрылған.
1995 жылдың алғашқы бес жылдықта революциялық болды яғни Қазақстан
республикасының салық жүйесіндегі реформалаудың үлкен зерттеу жылы болды .
Бұл салық кодекісі Қазақстан республикасының барлық салықтық қатынасты
реттейтін Қазақстан республикасының заңдылықтарымен реттелетін кедендік
төлем,алым,баж және басқада міндетті төлемдерді белгілейтін бырыңғай
заңдылық актісі болып табылады.
Қазақстан республикасының салық кодекісі салықтың толық
тізбесін,олардың есептеу тәртібін, төлеушілермен объектілерді анықтайды.
Салық,алым,баж, және басқсда міндетті төлемдерді және аударымдарды
еңгізу және алып тастау құқығына Қазақстан республикасының заңдылық органы
ие . Бұл құқық салық кодегісін өзгерту және толықтырулар еңгізу арқылы
жүргізіледі.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік салық әрекет етеді, оның салық
салу сұрағы кодекіспен реттеледі, бұған тек Қазақстан республикасының
менистірлік кабинеті Қазақстан республикасының жергілікті өкілетті органы
белгілейтін салық түрлері бойынша ставкілермен салық салу ставкілері
жатады. Қазақстан республикасының министірлік кабинеті жер салығы, орманды
алым, суға төлем,жеке тұлғаларды тіркеуге алым,алымдарының төлеу тәртібі
мен ставкілерін анықтайды.
Жергілікті үкілекті орган ісәрекеттермен айналысуға құқық беретін алым
және аукциондық сатудан түсетін алымдарды Қазақстан республикасының
министірлік кабинеті бекіткен шегінен аспайтын мөлшерде бекітеді. Салық
республикалық және жергілікті бюджеттен тұратын мемлекеттік бюджетке
аударылатын төлем.Өндірістік өнеркәсіпсаласындағы кәсіпорындардың рояльти
бойынша төленетін табиғи нысандағы төлемді есепке алмағанда,салықты есептеу
және төлеу теңгемен жүргізіледі.
Жалпы мемлекеттік салыққа: заңды және жеке тұлғалардың табыс салығы,
ҚҚС, акциз, бағалы қағаздармен операцияларға салық, арнайы салық және жер
қойнауын пайдаланушыларға салық жатады. Жалпы мемлекеттік салықтар және
басқа да міндетті төлемдер ағымдық қаржылық жылда бекітілген республикалық
бюджет туралы Қазақстан Республикасының заңдылығында анықталған тәртіпке
сәйкес бюджет табысына түседі. Жергілікті салықтарға: жер салығы, мүлік
салығы және т.б. түскен қаржы жергілікті бюджет табысына кіреді.
2. Жанама салықтың экономикалық мәні мен мазмұны
Салық классификациясында салықтар ежелден жанама және тікелей салықтар
болып бөлінеді. Жанама салық Ежелгі Римде пайда болған мұнда айналымнан
түсетін салық қарастырылған , көбіне оның ставкасы 1 пайыз құраған. Олардың
құнына сәйкес ерекше салықтар салық сатудағы айналымнан 4 пайыз, құлдарды
босатуға салық 5 пайызды құраған. 3
Жанама салық дегеніміз – бұл баға не тарифке үстеме ретінде
белгіленетін тауар және қызметке төленетін салық. Ол табыс және мүлік
құнына байланыссыз. Жанама салық Қосымша құн салығы немесе акциз салығынан
тұрады.
Жанама салық дегеніміз бұл кәсіпорындардан белгілітауар және
қызметтерден алынатын салық және оны кәсіпкерлік бағаға сәйкес үстеме қосу
арқылы белгілеу жолымен сатып алушыға аударылады.
Жанама салықтарға акциз, мемлекеттік фискальды монополия, кедендік баж
жатады. Жанама салықтардың ұзақ тарихы бар. Қазіргі ақытта акциз салығын
универсальды және жеке (шикізатқа, жартылай фабрикаттарға, дайын өнімге ,
құралдардың қуаттылығына салынады) болып бөлінеді. Универсальды жанама
салықты көбіне айналымға салынтын салық деп атайды.
Мемлекетті фискальды монополия толық және бөлшектеген болып бөлінеді
де мемлекеттің кейбір тауарлардың өндірісі мен сатуына толық немесе
бөлшектей монопрлиясын көрсетеді (спирт өнімдері, темекі өнімдері, тұз,
сыра, сіріңке). Оларды салудың негізігі мақсаты мемлекеттік бюджетті
толықтыру болып саналады. Ең күрделі құрылым кедендік баждарда, олар төрт
көрсеткіш бойынша бөлінеді : шығуы, мақсаты, өндіріп алу сипаты, қатынас
сипаты.
Шығуына қарай кедендік баж: ішкі транзитты, экспортты және импорттты
болып бөлінеді. Мақсатына қарай : фискальды, протекционисті, жоғары
протекционистң, антидемпингті, теңестірілетін, дискриминациялық,
преференцияалдық, статистикалық болып бөлінеді. Өндіріп алу сипаты бойынша:
спецификалық адволорлық, кумулятивты болып бөлінеді. Жанама салықтардың
ішінде кең таралғаны универсальды акциз болып табылады, бұл салық көптеген
елдерде қосымша құн салығы ретінде қолданылады.
Қосылған құн салығы - бұл айналым салығының ерекше түрі, бюджеттің
құрылуының аса маңызды көздерінің бірі. Ол тауарлардың өндірісі, айналысы,
жұмыстардың орындалуы, қызметтердің көрсетілуі процесінде қосылған құнның
өсуі бөлігінің бюджетке аударымы, сондай – ақ
3 Налоги и налогообложение:4 – изд.Под ред.М.В. Романовского, О.В.
Врублевкой - Спб.: Питер, 2003.
тауарлар импорты кезіндегі аударым болып табылады.
Салық төлеушілер – республика аумағында бағыныстылығы мен меншік
нысанына қарамастан өндірістік және коммерциялық қызметті жүзеге асырушы
заңды тұлғалар . Салық салу обьектісі – кәсіпорын өндіріс саласында да ,
айналыс саласында да өнімді, тауарларды өндіру мен өткізу, жұмыстарды
орындау, қызметтерді көрсету кезінде шикізат, материалдар немесе тауарлар
құнына қосатын құн.
Соңғы үш жүз жылдықта ҚҚС кең тарады. Бұл салық әр елде әр түрлі
аталынды. Мысалы, Канадада және Жаңа Зеландияда – тауарға және қызметке
салық, ал Японияда – тұтынушыларға салық деп аталды. Бұл салық түрі 80
шақты елдерде әрекет етті, олардың ішінде көбісі кешенді дамыған елдер. Тек
қана дамыған елдердің ішінде бір ғана США да бұндай салық жоқ. ҚҚС 80
жылдардың соңы 90 жылдардың басында Батыс Европада (яғни Балгария,
Венгрия,Польша, Чехия және т.б.) және сонымен қатар кейбір СНГ елдерінде
(яғни Беларусия және Қазақстан) құрылды.Бірақ ҚҚС әлемдік тәжірибеде кең
көлемде кең таралғаны мен оны көбіне европалық салық деп атайды. ҚҚС бюджет
базасының негізгі көзі болып табылады. Европалық қоғамда қазіргі кезде әр
бір ел европалық қоғамның мүшесі салықтан түскен 1,4 %-ті европалық
бюджетке төлеп отыр.
ҚҚС ең алғаш рет Францияда пайда болды. Оның негізін қалаушы
Францияның қаржыгері Морису Лоре болды. 4 Ол ҚҚС – тің әрекетін көрсетті.
Сонғы он жылдықтың ішінде ҚҚС тәжірибе жүзінде қолданыла бастады, яғни
Франциядан Африканың Кот ди Вуар мемлекетінде қолданыла бастады. Францияда
ҚҚС 1968 жылы 1 – желтоқсанда 5-ші республикалық заңның №66-10 статиясында
өз күшіне енді. Жалпы бұл заңның алға қойған мақсаты ҚҚС ты біріктіріп
бүкіл әлемдік жаңа салыққа айналдыру болды. Қосымша құн салығын салудың
объектісі болып тауардың белгілі бір құны болып табылады. Қосымша құн
салығы 42 мемлекеттің , оның ішінде 17 еуропалық мемлекеттердің негізгі
құрамдас бөлігі болып табылады. Салық салу объектісі қосымша құн жалақы
ретінде төленетін сомма сияқты есептелуі мүмкін, салық ставкасының түрлері
мен деңгейі әртүрлі: Ұлыбританияда қазіргі ауқытта үш ставка қолданылады,
тауар топтарына қарай 0,8%,17,5% ; Италияда бес ставка бар : жеңілдетілген
2% , негізгі 9%, жоғарлатылған 18-38%, және нөлдік; Германияда екі ставка
бар жеңілдетілген 7%, стандартты 15%, ; Францияда 2,1%, 4%, 5,5%, 18,6 -
22%. Бюджет кірісндегі табыс бөлігінің үлкен үлесін Франция алады 45 %,
Ұлыбритания және Италияда 20%.
4 Налоги и налогообложение: Учеб. Пособие для вузовПод.ред.И.Г. Русаковой,
А.В .Талкушкин.-М.: ЮНИТИ,2000.
Қазақстан Республикасы 1995 жылдың 24 сәуірінде № 2235 қабылданған
Салық және бюджетке түсетін басқа да төлемі туралы Қазақстан
Республикасының жарғысына сәйкес тікелей және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Жанама салық дегеніміз – бұл баға не тарифке үстеме ретінде
белгіленетін тауар және қызметке төленетін салық.5 Ол табыс және мүлік
құнына байланыссыз. Жанама салық Қосымша құн салығы немесе акциз салығынан
тұрады.
Жанама салық дегеніміз - бұл кәсіпорындардан белгілітауар және
қызметтерден алынатын салық және оны кәсіпкерлік бағаға сәйкес қосу арқылы
белгілеу жолымен сатып алушыға аударылады. 6
Қосымша құн салығы тұтынушыға салынатын жанама салық болып табылады.
Салық сату – сатып алу процедурасы кезінде және де тауар нәтижелі
тұтынушыға жеткенше өндіріліп алынады. Нәтижесінде өндірістің барлық
сатысында салынады және барлық звенолардың салық төлеу айналымымен
сәйкестікке жетеді. Қосымша құн салығын өндіріп алудың техникалық механизмі
ыңғайлы және оның бюджетке тез түсуін қамтамасыз етеді.
Тікелей салықтарға қарағанда жанама салық салық төлеушінің табысына
тәуелсіз . Бұл салық алу тауар тұтыну процесінде жүреді және бағаға
қосылады. Қосымша құн салығын енгізгенде алғашқыда барлық қаржылық қатерден
шешім деп танылады. Яғни оның көмегімен 1992 жылы мемлекеттік бюджет
дефицитын минимумға әкелу көзделді. Қосымша құн салығы бюджеттің кіріс
бптарында корпоративті салықты ысырып 1 орынға тұруы көзделді, бірақ
бюджетте тепе – теңдік болған жоқ. Қазір 14 жыл өткеннен кейін біз бұл
салықтың қаржылық жүйедегі рөлін еркін талдай аламыз. Қосымша құн салығында
тұрақты салық салу базасын бар екендігін айтып кету керек және ол
материалды шығынға тәуелсіз.
Бюджетке түсім дайын өнім сатылғанша түседі және ол дайын өнімді қайта
сатқанда да түсіп отырды. Бұл салықтан жалтарыну өте қиын , себебі бұл
салықты барлық банктік және есеп айырысу құжаттарында көрсетіледі. Бұл ҚҚС
– нан жалтарыну мүмкіншілігін болдырмайды және салық инспекциясына салық
төлемін тиімді бақылауға әкеледі. Салық төлеуші ҚҚС – ғын өндіріп алуда
салық премиясын өзі жүргізбейді. Себебі, өз шығындарын сатып алушыға
аударады. Соңғы тұтынушыдан салықтық аударым түседі. Бұл салықтың жанама
салықтың басқа да түрлері сияқты артықшылықтары бар. Осыған байланысты
қосымша құн салығын өндіріп
5 Худяков А .И, Налоговое право Республики Казахстан.- Алматы: “Жет1
жарғы”, 1998.
6 Ф.С.Сейдахметова. Налоги в Казахстане: 2002.
алу механизмі өзгерген .
Шағын бизнесті қолдау мақсатында , біздің мемлекетіміз заңды тұлғалық
статусы жоқ кәсіпкерлікпен айналысатын азаматтарды ҚҚС-н төлеуден босатты.
Оларға есеп және есеп берудің оңайлатылған нысаны берілген.
Жанама салықтың негізгі түрі - біздің елімізде бұрын қолданылмаған
акциз салығы. Оның рөлін үлкен көлемде айналымнан салық жүзеге асырған.
1997 жылдан бастап акциз салығын тек жеке тұлғалар емес, сонымен қатар
заңды тұлғалар да төлей бастады.
Қосымша құн салығымен бірігіп акциз салығы келесідей тауарларға
салынады: шоколад, икра, қызыл балық және тағы басқаларына. 1996 жылдан
бастап салық саясатының бағыты акцизді тауарлар тізімінің төмендеуіне
әкеледі.
1.3 ТМД елдерінің салық жүйесіндегі жанама салықтардың ерекшеліктері
СССР ыдырағаннан кейін бұрынғы Одақтас Республикалар өз
тәуелсіздігін алып, жаңа мемлекет аралық одақ ТМД – ны құрды. Ол ТМД
елдерінің арасында сыртқы экономикалық байланысты нығайту, оның құрамына
кіретін елдердің экономикалық тоқыраудан шығуына, экономиканың құрылымын
өзгертуге жәнеоның тиімділігін жоғарлатуға әкеледі. Ынтымақтастық Одақтың
негізгі шарты – бұл өзара тиімді экономикалық сауда қатынасын реттейтін
механизм құру болып отыр. ТМД елдерінде салықтық қатынастарды бір жүйеге
келтіру келесілей мақсаттарға жетуге әкеледі:
• ТМД елдерінде ішкі нарықты біріктіру және жаңғырту;
• салықтық шекараны жеңілдетіп, тауардың еркін айналысына мүмкіндік
беретін орта құру;
• салық жүйесінің құрылымын рационализациялау және салық төлемдерін
есептеу және де өндіріп алуды унификациялау.
ТМД елдерінде салық түсімдері бюджет кірісінің 75 – 87 пайызы мөлшерін
құрап отыр. ТМД елдерінде өндіріп алынатын салықтар түрі әлемдік тәжірибеде
таралған салықтық төлемдерге сәйкес келеді. Оларға пайдаға салынатын салық,
қосымша құн салығы, акциз, жеке тұлғалардың табыс салығы, жер салығы және
мүлік салығы жатады. Сонымен қатар әр елде өздерінің ұлттық ерекшеліетеріне
байланысты салық жүйесі ерекшеленеді. Жанама салықтар баға қалыптастыру
саясатына үлкен әсерін тигізеді және де олар ТМД елдерінде бюджет кірісінің
негізгі бөлігін алып отыр. Сондықтан да жанама салықтарға байланысты салық
заңдылықтарын үйлесімді ету қарастырылады. Жанама салықтардың ең негізгісі
қосымша құн салығы болып табылады. Қосымша құн салығын есептеудің жалпы
тәртібі Батыс Еуропа елдерінен алынған, бірақ ТМД елдерінің салық жүйесінде
салық төлеушілер, салық базасы, салықтық алымдарды ұсыну тәртібі және де
төлем мерзімінде ерекшеліктер көрінеді. ТМД елдерініңшеңберінде қосылған
құн салығы ставкасының унификациясына қол жеткізілген. Негізгі салық
ставкасы 20 пайызды құрайды. Сонымен қатар 10 пайыздық ставка және нолдік
ставка салынатын тауар тізімінде ерекшеліктер бар. Сыртқы сауда
операциялаорына Қосылған құн салығын өндіріп алудың екі тәсілі бар:
1. өндірілген өнім орнында “тауар шыққан ел”
2. тұтыну орны немесе “бағытталған ел”.
ТМД елдерінің шекарасында шаруашылық субьектілер саудасында Рессей және
Беларусия Одақтас мемлекеттерді алмағанда Қосылған құн салығы 2001 жылғы
шілде айынан бастап “бағытталған ел” принципі негізінде алынады. Бұл
экспортталатын тауарларға салық салынбайды, ал салық импортталатын
тауарларға салынады. Акциз – жанама салықтың бір түрі. Қарастырылып отырған
елдерде акцизделетін тауарлар тізбесі мен ставкаларынан өзгешеліктер
көрінеді. Әр ердерде көптеген тауарларға ұлттық валютада арнайы ставкалары
қойылған, яғни әр елде салық жүйесі әр түрліше болып келеді. Мысалы
Беларусия елінің салық жүйесіне тоқталайық.
Беларусия елінің салық жүйесінің негізі 1991 жылдың 20 – желтоқсанында
қабылданған №1323 -12 “Беларусия Республикасының бюджетіне өндіріп алынатын
салықтар және алымдар туралы” заңымен реттеледі. Белрусия Республикасының
салық жүйесінде 26 салық және басқа да төлемдер бар. Бұл елде салық
жүйесінің негізгі салығы қосымша құн салығы болып табылады. Қосымша құн
салығының негізгі ставкасы 20 пайыз, және де 10 ,0 ставка қолданылады. 10
пайыздық ставкамен мал өндіріс, өсімдік, балық аулау, балалар тауары,
қызметтерде: шаштараз, аяқ киім жөндеу және тағы басқаларына салық
салынады. Нөлдік ставка тауар экспортына қолданылады. Акциз салығын
төлеушілері мен ставкалары Қазақстан Республикасына ұқсайды. Ерекшелігі
тек, бағалы тастардан басқаларының барлығына тауардың бір бірлігіне еурода
қатты, спецификалық ставка қойылған. Жанама салық ЖІӨ – ң 1998 жылы 17,7
пайызын, 1999 жылы 20,0 пайызын, 2000 жылы 20,4 пайызын құраған. Оның
ішінде Қосылған құн салығы орташа есеппен 9,0 пайызын, акциз салығы 3,5
пайызын құрайды.
Азербайджан елінің салық жүйесі.
1995 жылы Республикасының Үкіметі экономикалық реформа бағдарламасын
қабылдады. 2001 жылдың 1 – қаңтарынан бастап Салық Кодексі әрекет ете
бастады. Бюджеттің кіріс көзін қалыптастыруда негізгі орынды пайдаға салық,
қосылған құн салығы, акциз және жеке тұлғалардан табыс салығы жатады. Салық
кірістерінің 100 пайызының 28 пайызын қосымша құн салығы , ал 4,1 пайызын
акциз салығы құрап отыр. Қосылған құн салығын төлеушілер болып салық
органында қосылған құн салығын төлеуші ретінде тіркелген салық төлеуші
болып табылады. Салық салу айналымы ьолып қосылған құн және салық салынатын
импорт болып табылады. Қосылған құн салығының алғашқы ставкасы 28 пайызды
құрады, 1997 жылы ставка 20 пайызға төмендеді,ал 2001 жылдан бастап 18
пайызды құрады.
Украина елінің салық жүйесі.
Украинада 17 мемлекеттік және 16 жергілікті салықтар мен алымдар
өндіріліп алынады. Қосылған құн салығы 1992 жылы енгізілген, ол бюджет
кірісінің 60 пайызын құрап отыр. Көптеген елдермен салыстырғанда қосылған
құн салығы унифицирленген ставкамен өндіріліп алынады, сондықтан да бұл
салық бойынша көптеген жеңілдіктер қарастырылады. Экспорт жағдайында салық
салынатын обьект түсірілген тауар құны болып табылады. Төленген салық
сомасы шотқа түсім түскеннен кейін қайтарылады.
Ресей елінің салық жүйесі.
1991 жылдың аяғында қабылданып 1992 жылдан бастап РФ №2118-1 “РФ салық
жүйесінің негізі” туралы заң қабылданған. 1998 жылы Ресей Федерациясының
салық еодексінің бірінші бөлімі қабылданды. Бұл бөлімде Ресейдің салық
жүйесінің негізі анықталды. Салық кодексінің екінші бөлімі негізгі нақты
салықтарға арналған бөлімдерден тұрады. Ресей елінде Қосылған құн салығының
негізгі қызметі – фискалды қызмет болып табылады. Қосылған құн салығы
бюджет кірісінің орташа есеппен 40 пайызын құрайды. Қазіргі уақытта Ресей
Федерациясында Қосылған құн салығының 20 пайыздық, 10 пайыздық және 0
пайыздық ставкалары қолданылады. Нөлдік ставка кеден арқылы экспортталатын
тауарлар мен қызметтерге салынады. Ал 10 пайыздық ставка сүт өнімдеріне,
өсімдік майына, қантқа, тұзға, ұнға, балалар киіміне және балалар
құралдарына салынады. 20 пайыздық ставка қалған тауарларға , яғни мысалы,
косметика өнімдеріне салынады. 7
Акциз салығының ставкалары анықталу тәсілдеріне қарай: спецификалық
және арлас болып бөлінеді.
Қорытындылай келе, ТМД елдеріндегі салық жүйесінде жанама салықтар
негізгі орынды алады, оған қосылған құн салығы, акциз салығы, кедендік баж,
сатудан салықтар кіреді. Олар бюджет кірісінің бөлігінде негізгі орынды
алып отыр. Жанама салықтың бұл көлемі бір обьектіге бірнеше рет салық
салуды тудыра отырып тауар бағасының үнемі өсіп отыруына әкеледі.
7 Иванова Н.Г., Вайс. Е.А., Кацюба И.А., Петухова Р.А. Налоги и
налогообложение. Схеми и таблицы. - Спб: Питер, 2001.
2 - тарау. Жанама салықтар : ЖШС Трансмарс мысалында өндіру тәртібі және
ережесі.
2.1. Қосымша құн салығы: салық салу тәртібі мен ережесі. Қосымша құн
салығы бойынша жалпы ереже. ҚҚС бойынша салық салынатын айналым.
Қосымша құн салығын өндіріп алу тізбесін 1954 жылы фрвнцуз экономисті
М. Лоре ұсынған. Бұл салық салық ішіеде ең жасы болып келеді. Францияда оны
1958 жылдан бастап қоладана бастаған. Алайда қосымша құн көрсеткіші бұрында
да статистикалық мақсатта қолданған . Мысалы, АҚШ-та 1870 жылдан бастап
өнеркәсіп өнімдерінің көлемін сипаттауда қолданылған. Біздің елімізде
қосыдған құн НЭП кещеңінде талдау көрсеткіші ретінде қолданылды. Қосылған
құн салығы тауарлады (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және олардың
айналысы процесінде қосылған , оларды өткізу бойынша салық салынатын
айналымнан құнының бір бөлігін бюджетке аударуды , сондайә -ақ Қазақстан
Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды білдіреді.
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған құн
салығы сатылған тауарлар үшін есептелген қосылған құн салығының сомасы мен
алынған тауарлар үшін төленуге тиісті қосылған құн салығының сомасы
арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Қосымша құн салығын салатын объект болып : салық салынатын айналым және
салық салынатын импорт қосылған құн салығын салу объектілері болып
табылады. Қосылған құн салығын төлеушінің тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді) өткізу бойынша жасаған айналымы салық салынатын айналым болып
табылады. , оған осы Кодекске сәйкес қосылған құн салығынан босатылған және
өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым қосылмайды.
Салық салынатын импорт дегеніміз - Қазақстан Республиксасының кеден
заңдарына сәйкес декларациялануға тиісті ,Қазақстан республикасынң аумағына
әкелінетін немесе әкелінген тауарлар.
Қосымша құн салығын төлеушілер болып Мемлекеттік мекемелерді
қоспағанда , осы Кодекстің 208 бабына сәйкес Қазақстан Республикасында
қосылған құн салығы бойынша есепке тұрған тұлғалар қосылған құн салығын
төлеушілер болып табылады.
Тауарлар импорты кезінде қосылған құн салығын төлеушілер Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес осы тауарларды Қазақстан
Республикасының аумағына импорттайтын тұлғалар болып табылады.
Қосымша құн салығын төлеушілр қатарына жатпайтындар, жеке өндірген
тауарларын сату барысындағы біріңғай жер салығын төлеуші. Ал егерде
біріңғай жер салығын қолданылатын тұлға өзінің өндірмеген тауарын сату
барысында қосымша құн салығын салық Кодексіне сәйкес төлейді.
Қазақстан Республикасының Кіріс Министірлігі салық төлеуші арызы
негізінде заңды тұлғаның бөлімшелерін қосымша құн салығын төлейтін өз
бетінше төлеуші ретінде қарастыра алады.
Қосымша құн салығын импортталатын тауарларға төлеушілер болып
Қазақстан Республикасының шекарасында тауарларды импорттайтын заңды
тұлғалар мен олардың филиалдары мен бөлімшелері және жеке тұлғғалар мен
резидент еместер табылады.
Салық салынатын айналым мөлшері өткізілетін тауар құны негізінде
анықталады.
Мысалы, ЖШС Трансмарс 2002 жыл қарашасында (ҚҚС есепке алмағанда) 12
млн. теңге көлемінжде газдалған су өткізді делік. Қараша айында ҚҚС –н
есепке алу алу операциясы жасалмаған , салық ставкасы 15 % құраған .
Бұл жағдайда салық салынатын айналым 2 млн. теңгені құрайды, ал
аударылған ҚҚС-н сомасы 2 млн. теңге * 15 %= 300 000 теңгені құраған.
Дт Кт
301 701 2 млн. теңге
301 633 300 000 теңге
300 000 теңге - бұл ҚҚС – ғы бойынша салық салынтын айналымға сәйкес
кәсіпорынның мемлекетке төлеген салық сомасы болып табылады.
Тауарды айырбастағанда немесе қайтарымсыз негізде бергенде салық
салынатын айналым айырбас немесе қайтарымсыз беру барысында салық төлеушіде
болған ҚҚС – н қоспағандағы баға деңгейіне сәйкес анықталады. ЖШС
Трансмарс 2004 жылдың желтоқсанында Жомарт фирмасымен тауарларды қарама
– қарсы жеткізу туралы бартерлік келісім шартқа отырған. ЖШС Трансмарс
250 000 теңге мөлшерінде (ҚҚС есепке алмағанда ) алкоголь өнімін жеткізген
, ал Жұма фирмасы 400 000 (ҚҚС-н есепке алмағанда )теңге көлемінде шекер
жеткізген . ЖШС Трансмарс үшін салық салынатын айналым 250 00 теңге
болып табылады, себебі бұл жеткізудің жоғары соммасы, сәйкесінше ҚҚС
соммасы 250 000 * 15 % = 37 500 теңгені құрайды. Жалақы және басқа да
төлемдерді табимғи нысанда жүргізілген жағдайда , ұсынылатын тауарлар
сомасына Ққс қосылады. Мысалы: ЖШС Трансмарс өз жұмысшыларына жалақыны
табиғи нысанда өз өндірген тауарлары негізінде 280 000 теңге (ҚҚС –н
қосқанда ) соммасында төледі делік. Мұнда Ққс –ң сомасы 280 000 * 15 % = 42
000 теңгені құрайды.
Егер салық төлеушіге тауарлар кәсіпкерлік мақсатта жеткізіліп , оны
қайтарымсыз негізде жеке мақсатта қолданған болса, онда мұндай тауарлар
құны салық салынатын объектіге жатады.
Мысалы: ЖШС Трансмарс 2004 жыл қарашасында кәсіпкерлік мақсатында
200 000 теңге көлемінде лимон қышқылы жеткізілсе. Бірақ алынған тауар
қайтарымсыз нысанда басқа мекемеге берілсе және бұл кәсіпорын Ққс – ғы
бойынша декларацияны толтырғанда қосса ҚҚС – ң соммасы 200 000 * 15 % = 30
000 теңгені құрайды.
Дт Кт
301 701 200 000 теңге салық салынатын айналым
301 633 30 000 теңге аударылған ҚҚС соммасы
Негізгі қорды қосқанда тауарлар бұзылған , жоғалған жағдацда тауар
құны салық салынатын айналым ретінде қарастырылады. ҚҚС бойынша есепке алу
қарастырылмаған тауарлар бүлінген және жоғалған жағдацда оның есептік қүны
салық салуға жатпайды.
2004 жыл 1 қазанында ЖШС Трансмарс қоймада инвентаризация жүргізу
барысында 1 200 050 теңге көлемінде есептен шығарылмаған тауарлар табылған.
Желтоқсан айына декларация толтыру барысында осы сомма жазылып , қққс
сомасы 1 200 050 * 15 % 100 % = 180 007 теңге құраған.
Дт Кт
301 701 1 200 050 теңге
302 633 180 007 теңге
Қосымша құн салығын төлеуші кәсіпорыны жабылған жағдайда . тауар
қалдығы және Салық кодексінің 64 бабына сәйкес оның негізгі қоры бюджетпен
өзара есеп айырысу мақсатында салық салынтаны айналым болып табылады.
ЖШС Трансмарстың филиалы құрылтайшылар жинаолысының шешімімен жабылу
ұйғарылды делік. Жабылу жағдайында кәсіпорында 45 000 теңге көлемінде ҚҚС-
на есепке алынған 600 000 теңге мөлшерінде тауарлы материалды қор бар делік
. Заңның 64 бабына сәйкес қалдық тауар құны салық салынатын айналым болып
табылады. 600 000* 15 % = 45 000 теңге.
Дт Кт
301 701 600 000 теңге салық салынатын айналым
301 633 45 000 теңге аударылған ҚҚС соммасы
ҚҚС мен сатып алынған тауарды ҚҚСна есепке алу қарастырылмаған
жағдайда өткізілген тауарларға өткізу және есептік құн арасындағы табыс
салық салынатфын айналым болып табылады. Мұнда есептік құн дегеніміз
тауардың баланстық құны болып табылады. 2002 жылдың қазанында ЖШС
Трансмарс 18 мың теңге көлемінде өз жұмысшыларына қолдану мақсатында
шаруашылық және спорттық инвентар сатып алынған, бұл сатып алынған тауар
кәсіпкерлік мақсатта қолдану қарастырылмағандықтан сатып алынған тауар
құнындағы ҚҚС –ғы есепке алу қарастырылмай тауар құнында есепке алынған.
Кейіннен тауарды 22 000 теңге мөлшерінде сату қарастырылған. Бұл жағдайда
салық салынатын айналым сату құны мен баланстық құн арасындағы айырма болып
табылады.
22,0 - 18,0 = 4 мың теңге салық салынатын айналым, 4 000 * 15%= 600
теңге .
Құрылыс , құрылыс – монтажды , жөндеу – құрылысты жүргізудегі айналым
жасалынған жұмыс құны және тапсырыс берушінің алған жұмысқа төлемі болып
табылады. Шаруашылық тәсілмен жеке өндірістік мақсатты құрылыс , құрылыс –
монтажды , жөндеу – құрылысты жүргізуде қолданылған қыззмет, тауар,
жұмыстар бойынша есепке алынған ҚҚС сомасы объект құнын жоғарлату барысында
алып тастау қажет.
ЖШС Трансмарста 2004 жыл желтоқсан айында спритзаводтты жөндеу және
қайта жаңғырту жұмыстары жүргізілен. Жөндеу бойынша шығындар: Дт Кт
А) кабель 3946890 теңге 126 208
Б) құрылыс материалдары 582 100 теңге. 126 208
Ғимараттың алғашқы құны 1161000 теңге. Есепке алынған ҚҚС-ң салық
сомасы : Дт 126 , Кт 671 (905798 теңге). ҚҚС-н есептен алып тастағанда Дт
126 , Кт 331(905798 теңге). Осылайша ғимарат құны 5434788 теңге соммасына
өскен (3946890+582100+905798) Дт 122 , Кт 126
Өткізілетін тауар құны өзгерген жағдайда салық салынатын айналым да
өзгереді. Салық төлеушіде салық салынатын айналымға өзгертулер жеткізілген
тауарға төлем жүргізілгенде алынады.
ЖШС Трансмарс 2004 жыл қарашасында тауар өткізілген : Арақ 900,0 мың
дана, 111 теңге 62 тиын бағасымен 100458,15 теңге мөлшерінде. Ай аяғында
арақтың нақты өзіндік құны өзгертіліп , ол 112 теңгені құраған. Яғни салық
салынатын айналым сәйкесінше 100800,0 теңге құраған және желтоқсан айында
декларация торлытырғанда өсу жағына өзгертулер енгізілген, (100800,0-
100458,15 мың теңге) = 341,85 мың теңге
Дт Кт
301 701 100458,15 қараша
301 633 16073,3 желтоқсан
301 701 341,85 мың теңге
301 633 54,69 мың. теңге
Азайю жағына салық салынатын айналымға өзгертулер енгізу
қарастырылмайды.
Салық төлеу және есептеу тәртібі
Салық салынатын айналымға байланысты , салық ставкасы 15 % құрайды.
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленетін салық соммасы салық
салынатын айналым бойынша аударылған сомма арасындағы айырма ретінде
анықталады. Есепке алынатын ҚҚС-ң соммасы жеткізушілерге төленетін салық
соммасы , ұсынылған шот фактура, негізгі қорларды қосқанда есепті кезеңде
жасалған жұмыстар, нолдік ставка бойынша салық салынатын айналдымды
айтамыз.
А) № 112 03.12.2004 жылғы шот фактураға сәйкес ЖШС Трансмарс
1038884 теңге соммасында тауар өткізілген. Дт 301 Кт 701 (1038884 теңге).
Салық салынатын айналым бойынша ҚҚС-ң салық соммасы 1038884*15%=
155832 теңге.
Б) № 395 06.12.2004 жылғы шот фактураға сәйкес Ботагөз фирмасынан
805000 соммасына шекер сатып алынған :
Дт 222 Кт 671 (805000 теңге).
Есепке алынған салық соммасы 805000*15 %= 120750 теңге.
Салық салынатын айналым бойнша бюджетке төленетін төлем соммасы:
аударылатын сомма мен есепке алынған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 – тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық жүйесіндегі
жанама салықтың орны.
1. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның құрамы
2. Жанама салықтардың экономикалық мәні мен мазмұны
3. ТМД елдерінің салық жүйесіндегі жанама салықтардың ерекшеліктері
2 – тарау. Жанама салықтар : ЖШС Трансмарс мысалында өндіру тәртібі және
ережесі.
2.1. Қосымша құн салығы: салық салу тәртібі мен ережесі. Қосымша құн
салығы бойынша жалпы ереже. ҚҚС бойынша салық салынатын айналым.
2.2. Акциздер салық салудың тәртібі мен ережелері
2.3. Жанама салықтардың Қазақстан Республикасының бюджетінде алатын орны
3 - тарау. Қазақстан Республикасының Салық Кодексіндегі жанама салықтардың
әрекет ету механизмі
1. ҚҚС бойынша салықтық есеп беруді құру ережесі мен ҚҚС төлеушілердің
салық салу ерекшелігін салыстыру
2. Акциз салығын салу ерекшеліктері мен салықтық есеп құру ережесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Бұл жұмыстың мақсаты – салық бойынша пәндерді оқудан алған теориалық
білімдерді пайдаланып, салық жүйесінде жанама салықтардың ролін талдау және
оларды жетілдіру болып табылады.
Жұмыстың құрамы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасының салық жүйесі және ондағы жанама
салықтардың ролі, экономикалық мәні мен мазмұны қарастырылады.
Екінші бөлімде ЖШС “ Трансмарс” мысалында жанама салықтардың өндіру
тәртібі мен ережесі қарастырылады.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының Салық Кодексіндегі жанама
салықтардың әрекет ету механизмі қарастырылады.
Бұл жұмысты жазу барысында көптеген авторлардың еңбектері мен
заңдарын басшылыққа алдым. Атап айтсақ, Қазақстан Республикасының Салық
Кодексі, И.Г. Русанова, Д.Г. Черника, Л.В. Дуканич, Н.Г. Иванова, Д.
Камелов және тағы басқалары.
1 – тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық жүйесіндегі
жанама салықтың орны.
1.1. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның құрамы
Салық дегеніміз – мемлекеттік заң негізінде мемлекетпен тағайындалған
заңды және жеке тұлғалардан түсетін міндетті төлем мен алымдар. Олар заңды
және жеке тұлғалардың мемлекеттік қаржылық ресурсын құруға міндеттеуді
көрсетеді.1
Салық теориясында салық бірлігі түсінігі орын алып отыр, бұл салықтық
есептеу негізіне кіретін салық обектісінің бір бөлігі болып табылады.
Мысалы : табыс салығының салық бірлігі – теңге, жер салығында – гектар және
акциз салығында – бір темекі орамасы және тағы сол сияқты. Сонымен қатар
салық теориясында салық жүйесі түсінігі орын алады.
Салық жүйесі – бұл салық жинағының өзара байланысы. Біздің елімізде
салық жүйесі әлеуметтік – саяси және экономикалық жағдайда орын алады.
Салық жүйесі - бұл экономиканы реформалаудың алғашқы нүктесі болып
табылады. Ол Қазақсан экономикасы дамуының қайнар қөзі. Салық қоғамда
келесідей қызмет атқарады:
1. Фискальдық қызмет – яғни мемлекет салықты мемлекеттік бюджетке сәйкес
шығынды қаржыландыруға салықтарды жинайды.
2. Бөлу қызметі – бұнда мемлекет салық жинай отырып, оны экономиканың әр
түрлі салаларына бағыттайды. Әлеуметтік саясатты жүргізеді. Табыстарды
тұрғындар және аумақтар арасында қайта бөледі.
3. Реттеу қызметі – яғни, бұл ағымды табыстан белгілі бір бөлігін өндіріс
дамуына бағыттап, тұрғындар қажеттілігі арасында пропорцияны
қамтамасыз етеді.
4. Экономикалық қызмет – бұл қайта бөлу процесіне қатысады да, қоғамдық
өндірістің жаңаруына әсер ете отырып оның темпін ынталандырады,
капитал жинағын күшейтеді немесе әлсіздендіреді және тұрғындардың
төлем қабілеттік сұранысын кеңейтеді немесе азайтады.
1 Налоги и налогообложение:4 – изд.Под ред.М.В. Романовского, О.В.
Врублевкой Спб.: Питер, 2003.
2 Ильясов И. К, Мельников В. Д. “Финансы” Алматы. 1997.
5. Шектеу қызметі – салық саясаты арқылы мемлекет өндірістің белгілі бір
салаларын шектейді.
6. Бақылау – есеп қызметі – кәсіпорындар мене тұрғындар табысына, өндіріс
құрлымы мен көлеміне және қаржылық ағым қозғалысына есеп жүргізеді.2
Салық теориясында сонымен қатар салық ставкасы түсінігі де қолданылады,
яғни бұл салық обьектісінің бірлігіне салық көлемін есептейді. Салық
ставкасының мынадай түрлері бар:
1. тұрақты ставкалар – табыс мөлшеріне тәуелсіз салық салу бірлігіне
абсалютты сомада белгіленеді.
2. Прогрессивті ставкалар – табыс немесе мүлік көлемінің өсуіне қарай
өсетін шкала түрінде болады.салық салу прогрессиясы неғұрлым жоғары болса,
салық салу субьектісінің құзырындағы табыстан дифференциясы соғұрлым әлсіз,
сондай – ақ экономиканың тиімділігі соғұрлым төмен болады.
3. Пропорционалды ставка – бұнда салық обьектісінің көлемі ескерілмей,
біріңғай пайыз түрінде белгіленеді.
4. Регрессивті ставкалар – салық обьектісінің көбеюіне қарай төмендей
береді.
Нарықты экономика жағдайында ставкалардың қай қайсы да төлеушінің
төлем қабілеті мен жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қамтамассыз атуі
ескеріліп пайдаланылады. Ставкалар заңды түрде белгіленіп, әр жылға
арналған республикалық бюджет бекітілген кезде өзгеріс енгізіліп отыруы
мүмкін.
Біздің тәуелсіз мемлекетіміз фискальдық саясатқа алғаш қадам басып
отыр. Салық жүйесінің қандай болуы мемлекеттің салық заңдарының
жетістіктеріне байланысты.
Салық жүйесі төмендегідей талаптарға жауап беруі тиіс:
1. Салық жйесінің тұрақтылығы;
2. Салық жинақ механизмінің реттелуі;
3. Өндірістік емес факторлар нәтижесінде өнімді жетілдіру. Салық
реформаларының проблемалары өндірістік инвестицияны қызметімен
байланысты, мұндай байланыс келесілермен түсіндіріледі: салық және
несие саясатында басқа экономикалық өлшем жеңілдіктерінің жүйесі
құрылады, ол өндіріске инвестицияны ынталандыруға бағытталады;
4. Жалпы және жергілікті мемлекеттік салық байланысы ( жалпы және
жергілікті мелекеттік салық салаларының әр түрлілігі олардың
дамуындағы өзіндік басқарудың өз бетіншілік кепілдігі);
5. Салық төлеушілер заң алдында бірдей құқыққа ие;
6. Ақпаратқа салық төлеушілердің бірдей құқығы (салық салу жүйесі
мемлекеттің әр түрлі масштабында болатын шаралардың қанша тұратынын
тұрғындарға көрсету керек, бұл салық төлеушілердің осы әрекеттерге
төлейтінің дайындайды);
7. Салық жүйесінің қарапайымдылығы;
8. Салық жүйесінің бейтараптылығы (салық жүйесінің бейтараптылығы салық
іс – әрекет етіп отырған және нарықтағы құнды немесе бағалық қатынасты
өзгеріссіз қалдырады ). 1985 жылы профессор Р. Холмс және А. Рабушка
Гувер институтынан бейтарап пропорционалды салықты өндеді, бұл салық
жүйесінің бейтараптылығына жету құралы бола отырып, икемді салық
жүйесін құрады. Бұл мемлекетте экономикалық саясат жүргізуге әрекет
ететін механизм.
Көптеген елдердің салық жүйесі көп жылдар бойына бірте – бірте дамыды.
Қазақстанда салық жүйесін құруда ұзақ эволюциясына уақыт жоқ, оған себеп
ұлттық экономиканы тез дамыту және аяққа тұрғызу болып отыр. Бірақ
Қазақстан бір кезең ішінде толық қанағаттандыратын және қазіргі салық
жүйесіне толық көше алмайды. Бұл мақсатқа жету енгізілетін өзгерістерге
салық ұйымдары мен қатар салық төлеушілерге уақыт беру үшін кезеңмен
жүргізілуі тиіс.
1995 жылдың 1 шілдесінен бастап Қазақстан Республикасының жаңа салық
кодекісі еңгізілді. Ол барлық әлем кеңістігінде қабылданған құққықтық
параметірлерге негізделген, ішкі құққықтық базаны құруға мүмкүндік
береді,ол өз кезегінде экономикамыздың нарықтық экономикаға тез көшуіне
мүмкіндік береді .
Жаңа салық қатынасының еңгізу механизміне Қазақстанның нарық
реформасының негізгі беті болып табылады.
Заң және оны жүзеге асыру арасындағы жол өте ұзақ, бірақ ол заңның
өмірге келуіндегі ынтасына байланысты.
Қазақстанның салық жүйесі 1991 жылы салық заңдылығының орындалуының
бақылау жүйесін жаңғырту мақсатында Н.А.Назарбайев. басшылығымен құрылған.
1995 жылдың алғашқы бес жылдықта революциялық болды яғни Қазақстан
республикасының салық жүйесіндегі реформалаудың үлкен зерттеу жылы болды .
Бұл салық кодекісі Қазақстан республикасының барлық салықтық қатынасты
реттейтін Қазақстан республикасының заңдылықтарымен реттелетін кедендік
төлем,алым,баж және басқада міндетті төлемдерді белгілейтін бырыңғай
заңдылық актісі болып табылады.
Қазақстан республикасының салық кодекісі салықтың толық
тізбесін,олардың есептеу тәртібін, төлеушілермен объектілерді анықтайды.
Салық,алым,баж, және басқсда міндетті төлемдерді және аударымдарды
еңгізу және алып тастау құқығына Қазақстан республикасының заңдылық органы
ие . Бұл құқық салық кодегісін өзгерту және толықтырулар еңгізу арқылы
жүргізіледі.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік салық әрекет етеді, оның салық
салу сұрағы кодекіспен реттеледі, бұған тек Қазақстан республикасының
менистірлік кабинеті Қазақстан республикасының жергілікті өкілетті органы
белгілейтін салық түрлері бойынша ставкілермен салық салу ставкілері
жатады. Қазақстан республикасының министірлік кабинеті жер салығы, орманды
алым, суға төлем,жеке тұлғаларды тіркеуге алым,алымдарының төлеу тәртібі
мен ставкілерін анықтайды.
Жергілікті үкілекті орган ісәрекеттермен айналысуға құқық беретін алым
және аукциондық сатудан түсетін алымдарды Қазақстан республикасының
министірлік кабинеті бекіткен шегінен аспайтын мөлшерде бекітеді. Салық
республикалық және жергілікті бюджеттен тұратын мемлекеттік бюджетке
аударылатын төлем.Өндірістік өнеркәсіпсаласындағы кәсіпорындардың рояльти
бойынша төленетін табиғи нысандағы төлемді есепке алмағанда,салықты есептеу
және төлеу теңгемен жүргізіледі.
Жалпы мемлекеттік салыққа: заңды және жеке тұлғалардың табыс салығы,
ҚҚС, акциз, бағалы қағаздармен операцияларға салық, арнайы салық және жер
қойнауын пайдаланушыларға салық жатады. Жалпы мемлекеттік салықтар және
басқа да міндетті төлемдер ағымдық қаржылық жылда бекітілген республикалық
бюджет туралы Қазақстан Республикасының заңдылығында анықталған тәртіпке
сәйкес бюджет табысына түседі. Жергілікті салықтарға: жер салығы, мүлік
салығы және т.б. түскен қаржы жергілікті бюджет табысына кіреді.
2. Жанама салықтың экономикалық мәні мен мазмұны
Салық классификациясында салықтар ежелден жанама және тікелей салықтар
болып бөлінеді. Жанама салық Ежелгі Римде пайда болған мұнда айналымнан
түсетін салық қарастырылған , көбіне оның ставкасы 1 пайыз құраған. Олардың
құнына сәйкес ерекше салықтар салық сатудағы айналымнан 4 пайыз, құлдарды
босатуға салық 5 пайызды құраған. 3
Жанама салық дегеніміз – бұл баға не тарифке үстеме ретінде
белгіленетін тауар және қызметке төленетін салық. Ол табыс және мүлік
құнына байланыссыз. Жанама салық Қосымша құн салығы немесе акциз салығынан
тұрады.
Жанама салық дегеніміз бұл кәсіпорындардан белгілітауар және
қызметтерден алынатын салық және оны кәсіпкерлік бағаға сәйкес үстеме қосу
арқылы белгілеу жолымен сатып алушыға аударылады.
Жанама салықтарға акциз, мемлекеттік фискальды монополия, кедендік баж
жатады. Жанама салықтардың ұзақ тарихы бар. Қазіргі ақытта акциз салығын
универсальды және жеке (шикізатқа, жартылай фабрикаттарға, дайын өнімге ,
құралдардың қуаттылығына салынады) болып бөлінеді. Универсальды жанама
салықты көбіне айналымға салынтын салық деп атайды.
Мемлекетті фискальды монополия толық және бөлшектеген болып бөлінеді
де мемлекеттің кейбір тауарлардың өндірісі мен сатуына толық немесе
бөлшектей монопрлиясын көрсетеді (спирт өнімдері, темекі өнімдері, тұз,
сыра, сіріңке). Оларды салудың негізігі мақсаты мемлекеттік бюджетті
толықтыру болып саналады. Ең күрделі құрылым кедендік баждарда, олар төрт
көрсеткіш бойынша бөлінеді : шығуы, мақсаты, өндіріп алу сипаты, қатынас
сипаты.
Шығуына қарай кедендік баж: ішкі транзитты, экспортты және импорттты
болып бөлінеді. Мақсатына қарай : фискальды, протекционисті, жоғары
протекционистң, антидемпингті, теңестірілетін, дискриминациялық,
преференцияалдық, статистикалық болып бөлінеді. Өндіріп алу сипаты бойынша:
спецификалық адволорлық, кумулятивты болып бөлінеді. Жанама салықтардың
ішінде кең таралғаны универсальды акциз болып табылады, бұл салық көптеген
елдерде қосымша құн салығы ретінде қолданылады.
Қосылған құн салығы - бұл айналым салығының ерекше түрі, бюджеттің
құрылуының аса маңызды көздерінің бірі. Ол тауарлардың өндірісі, айналысы,
жұмыстардың орындалуы, қызметтердің көрсетілуі процесінде қосылған құнның
өсуі бөлігінің бюджетке аударымы, сондай – ақ
3 Налоги и налогообложение:4 – изд.Под ред.М.В. Романовского, О.В.
Врублевкой - Спб.: Питер, 2003.
тауарлар импорты кезіндегі аударым болып табылады.
Салық төлеушілер – республика аумағында бағыныстылығы мен меншік
нысанына қарамастан өндірістік және коммерциялық қызметті жүзеге асырушы
заңды тұлғалар . Салық салу обьектісі – кәсіпорын өндіріс саласында да ,
айналыс саласында да өнімді, тауарларды өндіру мен өткізу, жұмыстарды
орындау, қызметтерді көрсету кезінде шикізат, материалдар немесе тауарлар
құнына қосатын құн.
Соңғы үш жүз жылдықта ҚҚС кең тарады. Бұл салық әр елде әр түрлі
аталынды. Мысалы, Канадада және Жаңа Зеландияда – тауарға және қызметке
салық, ал Японияда – тұтынушыларға салық деп аталды. Бұл салық түрі 80
шақты елдерде әрекет етті, олардың ішінде көбісі кешенді дамыған елдер. Тек
қана дамыған елдердің ішінде бір ғана США да бұндай салық жоқ. ҚҚС 80
жылдардың соңы 90 жылдардың басында Батыс Европада (яғни Балгария,
Венгрия,Польша, Чехия және т.б.) және сонымен қатар кейбір СНГ елдерінде
(яғни Беларусия және Қазақстан) құрылды.Бірақ ҚҚС әлемдік тәжірибеде кең
көлемде кең таралғаны мен оны көбіне европалық салық деп атайды. ҚҚС бюджет
базасының негізгі көзі болып табылады. Европалық қоғамда қазіргі кезде әр
бір ел европалық қоғамның мүшесі салықтан түскен 1,4 %-ті европалық
бюджетке төлеп отыр.
ҚҚС ең алғаш рет Францияда пайда болды. Оның негізін қалаушы
Францияның қаржыгері Морису Лоре болды. 4 Ол ҚҚС – тің әрекетін көрсетті.
Сонғы он жылдықтың ішінде ҚҚС тәжірибе жүзінде қолданыла бастады, яғни
Франциядан Африканың Кот ди Вуар мемлекетінде қолданыла бастады. Францияда
ҚҚС 1968 жылы 1 – желтоқсанда 5-ші республикалық заңның №66-10 статиясында
өз күшіне енді. Жалпы бұл заңның алға қойған мақсаты ҚҚС ты біріктіріп
бүкіл әлемдік жаңа салыққа айналдыру болды. Қосымша құн салығын салудың
объектісі болып тауардың белгілі бір құны болып табылады. Қосымша құн
салығы 42 мемлекеттің , оның ішінде 17 еуропалық мемлекеттердің негізгі
құрамдас бөлігі болып табылады. Салық салу объектісі қосымша құн жалақы
ретінде төленетін сомма сияқты есептелуі мүмкін, салық ставкасының түрлері
мен деңгейі әртүрлі: Ұлыбританияда қазіргі ауқытта үш ставка қолданылады,
тауар топтарына қарай 0,8%,17,5% ; Италияда бес ставка бар : жеңілдетілген
2% , негізгі 9%, жоғарлатылған 18-38%, және нөлдік; Германияда екі ставка
бар жеңілдетілген 7%, стандартты 15%, ; Францияда 2,1%, 4%, 5,5%, 18,6 -
22%. Бюджет кірісндегі табыс бөлігінің үлкен үлесін Франция алады 45 %,
Ұлыбритания және Италияда 20%.
4 Налоги и налогообложение: Учеб. Пособие для вузовПод.ред.И.Г. Русаковой,
А.В .Талкушкин.-М.: ЮНИТИ,2000.
Қазақстан Республикасы 1995 жылдың 24 сәуірінде № 2235 қабылданған
Салық және бюджетке түсетін басқа да төлемі туралы Қазақстан
Республикасының жарғысына сәйкес тікелей және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Жанама салық дегеніміз – бұл баға не тарифке үстеме ретінде
белгіленетін тауар және қызметке төленетін салық.5 Ол табыс және мүлік
құнына байланыссыз. Жанама салық Қосымша құн салығы немесе акциз салығынан
тұрады.
Жанама салық дегеніміз - бұл кәсіпорындардан белгілітауар және
қызметтерден алынатын салық және оны кәсіпкерлік бағаға сәйкес қосу арқылы
белгілеу жолымен сатып алушыға аударылады. 6
Қосымша құн салығы тұтынушыға салынатын жанама салық болып табылады.
Салық сату – сатып алу процедурасы кезінде және де тауар нәтижелі
тұтынушыға жеткенше өндіріліп алынады. Нәтижесінде өндірістің барлық
сатысында салынады және барлық звенолардың салық төлеу айналымымен
сәйкестікке жетеді. Қосымша құн салығын өндіріп алудың техникалық механизмі
ыңғайлы және оның бюджетке тез түсуін қамтамасыз етеді.
Тікелей салықтарға қарағанда жанама салық салық төлеушінің табысына
тәуелсіз . Бұл салық алу тауар тұтыну процесінде жүреді және бағаға
қосылады. Қосымша құн салығын енгізгенде алғашқыда барлық қаржылық қатерден
шешім деп танылады. Яғни оның көмегімен 1992 жылы мемлекеттік бюджет
дефицитын минимумға әкелу көзделді. Қосымша құн салығы бюджеттің кіріс
бптарында корпоративті салықты ысырып 1 орынға тұруы көзделді, бірақ
бюджетте тепе – теңдік болған жоқ. Қазір 14 жыл өткеннен кейін біз бұл
салықтың қаржылық жүйедегі рөлін еркін талдай аламыз. Қосымша құн салығында
тұрақты салық салу базасын бар екендігін айтып кету керек және ол
материалды шығынға тәуелсіз.
Бюджетке түсім дайын өнім сатылғанша түседі және ол дайын өнімді қайта
сатқанда да түсіп отырды. Бұл салықтан жалтарыну өте қиын , себебі бұл
салықты барлық банктік және есеп айырысу құжаттарында көрсетіледі. Бұл ҚҚС
– нан жалтарыну мүмкіншілігін болдырмайды және салық инспекциясына салық
төлемін тиімді бақылауға әкеледі. Салық төлеуші ҚҚС – ғын өндіріп алуда
салық премиясын өзі жүргізбейді. Себебі, өз шығындарын сатып алушыға
аударады. Соңғы тұтынушыдан салықтық аударым түседі. Бұл салықтың жанама
салықтың басқа да түрлері сияқты артықшылықтары бар. Осыған байланысты
қосымша құн салығын өндіріп
5 Худяков А .И, Налоговое право Республики Казахстан.- Алматы: “Жет1
жарғы”, 1998.
6 Ф.С.Сейдахметова. Налоги в Казахстане: 2002.
алу механизмі өзгерген .
Шағын бизнесті қолдау мақсатында , біздің мемлекетіміз заңды тұлғалық
статусы жоқ кәсіпкерлікпен айналысатын азаматтарды ҚҚС-н төлеуден босатты.
Оларға есеп және есеп берудің оңайлатылған нысаны берілген.
Жанама салықтың негізгі түрі - біздің елімізде бұрын қолданылмаған
акциз салығы. Оның рөлін үлкен көлемде айналымнан салық жүзеге асырған.
1997 жылдан бастап акциз салығын тек жеке тұлғалар емес, сонымен қатар
заңды тұлғалар да төлей бастады.
Қосымша құн салығымен бірігіп акциз салығы келесідей тауарларға
салынады: шоколад, икра, қызыл балық және тағы басқаларына. 1996 жылдан
бастап салық саясатының бағыты акцизді тауарлар тізімінің төмендеуіне
әкеледі.
1.3 ТМД елдерінің салық жүйесіндегі жанама салықтардың ерекшеліктері
СССР ыдырағаннан кейін бұрынғы Одақтас Республикалар өз
тәуелсіздігін алып, жаңа мемлекет аралық одақ ТМД – ны құрды. Ол ТМД
елдерінің арасында сыртқы экономикалық байланысты нығайту, оның құрамына
кіретін елдердің экономикалық тоқыраудан шығуына, экономиканың құрылымын
өзгертуге жәнеоның тиімділігін жоғарлатуға әкеледі. Ынтымақтастық Одақтың
негізгі шарты – бұл өзара тиімді экономикалық сауда қатынасын реттейтін
механизм құру болып отыр. ТМД елдерінде салықтық қатынастарды бір жүйеге
келтіру келесілей мақсаттарға жетуге әкеледі:
• ТМД елдерінде ішкі нарықты біріктіру және жаңғырту;
• салықтық шекараны жеңілдетіп, тауардың еркін айналысына мүмкіндік
беретін орта құру;
• салық жүйесінің құрылымын рационализациялау және салық төлемдерін
есептеу және де өндіріп алуды унификациялау.
ТМД елдерінде салық түсімдері бюджет кірісінің 75 – 87 пайызы мөлшерін
құрап отыр. ТМД елдерінде өндіріп алынатын салықтар түрі әлемдік тәжірибеде
таралған салықтық төлемдерге сәйкес келеді. Оларға пайдаға салынатын салық,
қосымша құн салығы, акциз, жеке тұлғалардың табыс салығы, жер салығы және
мүлік салығы жатады. Сонымен қатар әр елде өздерінің ұлттық ерекшеліетеріне
байланысты салық жүйесі ерекшеленеді. Жанама салықтар баға қалыптастыру
саясатына үлкен әсерін тигізеді және де олар ТМД елдерінде бюджет кірісінің
негізгі бөлігін алып отыр. Сондықтан да жанама салықтарға байланысты салық
заңдылықтарын үйлесімді ету қарастырылады. Жанама салықтардың ең негізгісі
қосымша құн салығы болып табылады. Қосымша құн салығын есептеудің жалпы
тәртібі Батыс Еуропа елдерінен алынған, бірақ ТМД елдерінің салық жүйесінде
салық төлеушілер, салық базасы, салықтық алымдарды ұсыну тәртібі және де
төлем мерзімінде ерекшеліктер көрінеді. ТМД елдерініңшеңберінде қосылған
құн салығы ставкасының унификациясына қол жеткізілген. Негізгі салық
ставкасы 20 пайызды құрайды. Сонымен қатар 10 пайыздық ставка және нолдік
ставка салынатын тауар тізімінде ерекшеліктер бар. Сыртқы сауда
операциялаорына Қосылған құн салығын өндіріп алудың екі тәсілі бар:
1. өндірілген өнім орнында “тауар шыққан ел”
2. тұтыну орны немесе “бағытталған ел”.
ТМД елдерінің шекарасында шаруашылық субьектілер саудасында Рессей және
Беларусия Одақтас мемлекеттерді алмағанда Қосылған құн салығы 2001 жылғы
шілде айынан бастап “бағытталған ел” принципі негізінде алынады. Бұл
экспортталатын тауарларға салық салынбайды, ал салық импортталатын
тауарларға салынады. Акциз – жанама салықтың бір түрі. Қарастырылып отырған
елдерде акцизделетін тауарлар тізбесі мен ставкаларынан өзгешеліктер
көрінеді. Әр ердерде көптеген тауарларға ұлттық валютада арнайы ставкалары
қойылған, яғни әр елде салық жүйесі әр түрліше болып келеді. Мысалы
Беларусия елінің салық жүйесіне тоқталайық.
Беларусия елінің салық жүйесінің негізі 1991 жылдың 20 – желтоқсанында
қабылданған №1323 -12 “Беларусия Республикасының бюджетіне өндіріп алынатын
салықтар және алымдар туралы” заңымен реттеледі. Белрусия Республикасының
салық жүйесінде 26 салық және басқа да төлемдер бар. Бұл елде салық
жүйесінің негізгі салығы қосымша құн салығы болып табылады. Қосымша құн
салығының негізгі ставкасы 20 пайыз, және де 10 ,0 ставка қолданылады. 10
пайыздық ставкамен мал өндіріс, өсімдік, балық аулау, балалар тауары,
қызметтерде: шаштараз, аяқ киім жөндеу және тағы басқаларына салық
салынады. Нөлдік ставка тауар экспортына қолданылады. Акциз салығын
төлеушілері мен ставкалары Қазақстан Республикасына ұқсайды. Ерекшелігі
тек, бағалы тастардан басқаларының барлығына тауардың бір бірлігіне еурода
қатты, спецификалық ставка қойылған. Жанама салық ЖІӨ – ң 1998 жылы 17,7
пайызын, 1999 жылы 20,0 пайызын, 2000 жылы 20,4 пайызын құраған. Оның
ішінде Қосылған құн салығы орташа есеппен 9,0 пайызын, акциз салығы 3,5
пайызын құрайды.
Азербайджан елінің салық жүйесі.
1995 жылы Республикасының Үкіметі экономикалық реформа бағдарламасын
қабылдады. 2001 жылдың 1 – қаңтарынан бастап Салық Кодексі әрекет ете
бастады. Бюджеттің кіріс көзін қалыптастыруда негізгі орынды пайдаға салық,
қосылған құн салығы, акциз және жеке тұлғалардан табыс салығы жатады. Салық
кірістерінің 100 пайызының 28 пайызын қосымша құн салығы , ал 4,1 пайызын
акциз салығы құрап отыр. Қосылған құн салығын төлеушілер болып салық
органында қосылған құн салығын төлеуші ретінде тіркелген салық төлеуші
болып табылады. Салық салу айналымы ьолып қосылған құн және салық салынатын
импорт болып табылады. Қосылған құн салығының алғашқы ставкасы 28 пайызды
құрады, 1997 жылы ставка 20 пайызға төмендеді,ал 2001 жылдан бастап 18
пайызды құрады.
Украина елінің салық жүйесі.
Украинада 17 мемлекеттік және 16 жергілікті салықтар мен алымдар
өндіріліп алынады. Қосылған құн салығы 1992 жылы енгізілген, ол бюджет
кірісінің 60 пайызын құрап отыр. Көптеген елдермен салыстырғанда қосылған
құн салығы унифицирленген ставкамен өндіріліп алынады, сондықтан да бұл
салық бойынша көптеген жеңілдіктер қарастырылады. Экспорт жағдайында салық
салынатын обьект түсірілген тауар құны болып табылады. Төленген салық
сомасы шотқа түсім түскеннен кейін қайтарылады.
Ресей елінің салық жүйесі.
1991 жылдың аяғында қабылданып 1992 жылдан бастап РФ №2118-1 “РФ салық
жүйесінің негізі” туралы заң қабылданған. 1998 жылы Ресей Федерациясының
салық еодексінің бірінші бөлімі қабылданды. Бұл бөлімде Ресейдің салық
жүйесінің негізі анықталды. Салық кодексінің екінші бөлімі негізгі нақты
салықтарға арналған бөлімдерден тұрады. Ресей елінде Қосылған құн салығының
негізгі қызметі – фискалды қызмет болып табылады. Қосылған құн салығы
бюджет кірісінің орташа есеппен 40 пайызын құрайды. Қазіргі уақытта Ресей
Федерациясында Қосылған құн салығының 20 пайыздық, 10 пайыздық және 0
пайыздық ставкалары қолданылады. Нөлдік ставка кеден арқылы экспортталатын
тауарлар мен қызметтерге салынады. Ал 10 пайыздық ставка сүт өнімдеріне,
өсімдік майына, қантқа, тұзға, ұнға, балалар киіміне және балалар
құралдарына салынады. 20 пайыздық ставка қалған тауарларға , яғни мысалы,
косметика өнімдеріне салынады. 7
Акциз салығының ставкалары анықталу тәсілдеріне қарай: спецификалық
және арлас болып бөлінеді.
Қорытындылай келе, ТМД елдеріндегі салық жүйесінде жанама салықтар
негізгі орынды алады, оған қосылған құн салығы, акциз салығы, кедендік баж,
сатудан салықтар кіреді. Олар бюджет кірісінің бөлігінде негізгі орынды
алып отыр. Жанама салықтың бұл көлемі бір обьектіге бірнеше рет салық
салуды тудыра отырып тауар бағасының үнемі өсіп отыруына әкеледі.
7 Иванова Н.Г., Вайс. Е.А., Кацюба И.А., Петухова Р.А. Налоги и
налогообложение. Схеми и таблицы. - Спб: Питер, 2001.
2 - тарау. Жанама салықтар : ЖШС Трансмарс мысалында өндіру тәртібі және
ережесі.
2.1. Қосымша құн салығы: салық салу тәртібі мен ережесі. Қосымша құн
салығы бойынша жалпы ереже. ҚҚС бойынша салық салынатын айналым.
Қосымша құн салығын өндіріп алу тізбесін 1954 жылы фрвнцуз экономисті
М. Лоре ұсынған. Бұл салық салық ішіеде ең жасы болып келеді. Францияда оны
1958 жылдан бастап қоладана бастаған. Алайда қосымша құн көрсеткіші бұрында
да статистикалық мақсатта қолданған . Мысалы, АҚШ-та 1870 жылдан бастап
өнеркәсіп өнімдерінің көлемін сипаттауда қолданылған. Біздің елімізде
қосыдған құн НЭП кещеңінде талдау көрсеткіші ретінде қолданылды. Қосылған
құн салығы тауарлады (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және олардың
айналысы процесінде қосылған , оларды өткізу бойынша салық салынатын
айналымнан құнының бір бөлігін бюджетке аударуды , сондайә -ақ Қазақстан
Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды білдіреді.
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған құн
салығы сатылған тауарлар үшін есептелген қосылған құн салығының сомасы мен
алынған тауарлар үшін төленуге тиісті қосылған құн салығының сомасы
арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Қосымша құн салығын салатын объект болып : салық салынатын айналым және
салық салынатын импорт қосылған құн салығын салу объектілері болып
табылады. Қосылған құн салығын төлеушінің тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді) өткізу бойынша жасаған айналымы салық салынатын айналым болып
табылады. , оған осы Кодекске сәйкес қосылған құн салығынан босатылған және
өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым қосылмайды.
Салық салынатын импорт дегеніміз - Қазақстан Республиксасының кеден
заңдарына сәйкес декларациялануға тиісті ,Қазақстан республикасынң аумағына
әкелінетін немесе әкелінген тауарлар.
Қосымша құн салығын төлеушілер болып Мемлекеттік мекемелерді
қоспағанда , осы Кодекстің 208 бабына сәйкес Қазақстан Республикасында
қосылған құн салығы бойынша есепке тұрған тұлғалар қосылған құн салығын
төлеушілер болып табылады.
Тауарлар импорты кезінде қосылған құн салығын төлеушілер Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес осы тауарларды Қазақстан
Республикасының аумағына импорттайтын тұлғалар болып табылады.
Қосымша құн салығын төлеушілр қатарына жатпайтындар, жеке өндірген
тауарларын сату барысындағы біріңғай жер салығын төлеуші. Ал егерде
біріңғай жер салығын қолданылатын тұлға өзінің өндірмеген тауарын сату
барысында қосымша құн салығын салық Кодексіне сәйкес төлейді.
Қазақстан Республикасының Кіріс Министірлігі салық төлеуші арызы
негізінде заңды тұлғаның бөлімшелерін қосымша құн салығын төлейтін өз
бетінше төлеуші ретінде қарастыра алады.
Қосымша құн салығын импортталатын тауарларға төлеушілер болып
Қазақстан Республикасының шекарасында тауарларды импорттайтын заңды
тұлғалар мен олардың филиалдары мен бөлімшелері және жеке тұлғғалар мен
резидент еместер табылады.
Салық салынатын айналым мөлшері өткізілетін тауар құны негізінде
анықталады.
Мысалы, ЖШС Трансмарс 2002 жыл қарашасында (ҚҚС есепке алмағанда) 12
млн. теңге көлемінжде газдалған су өткізді делік. Қараша айында ҚҚС –н
есепке алу алу операциясы жасалмаған , салық ставкасы 15 % құраған .
Бұл жағдайда салық салынатын айналым 2 млн. теңгені құрайды, ал
аударылған ҚҚС-н сомасы 2 млн. теңге * 15 %= 300 000 теңгені құраған.
Дт Кт
301 701 2 млн. теңге
301 633 300 000 теңге
300 000 теңге - бұл ҚҚС – ғы бойынша салық салынтын айналымға сәйкес
кәсіпорынның мемлекетке төлеген салық сомасы болып табылады.
Тауарды айырбастағанда немесе қайтарымсыз негізде бергенде салық
салынатын айналым айырбас немесе қайтарымсыз беру барысында салық төлеушіде
болған ҚҚС – н қоспағандағы баға деңгейіне сәйкес анықталады. ЖШС
Трансмарс 2004 жылдың желтоқсанында Жомарт фирмасымен тауарларды қарама
– қарсы жеткізу туралы бартерлік келісім шартқа отырған. ЖШС Трансмарс
250 000 теңге мөлшерінде (ҚҚС есепке алмағанда ) алкоголь өнімін жеткізген
, ал Жұма фирмасы 400 000 (ҚҚС-н есепке алмағанда )теңге көлемінде шекер
жеткізген . ЖШС Трансмарс үшін салық салынатын айналым 250 00 теңге
болып табылады, себебі бұл жеткізудің жоғары соммасы, сәйкесінше ҚҚС
соммасы 250 000 * 15 % = 37 500 теңгені құрайды. Жалақы және басқа да
төлемдерді табимғи нысанда жүргізілген жағдайда , ұсынылатын тауарлар
сомасына Ққс қосылады. Мысалы: ЖШС Трансмарс өз жұмысшыларына жалақыны
табиғи нысанда өз өндірген тауарлары негізінде 280 000 теңге (ҚҚС –н
қосқанда ) соммасында төледі делік. Мұнда Ққс –ң сомасы 280 000 * 15 % = 42
000 теңгені құрайды.
Егер салық төлеушіге тауарлар кәсіпкерлік мақсатта жеткізіліп , оны
қайтарымсыз негізде жеке мақсатта қолданған болса, онда мұндай тауарлар
құны салық салынатын объектіге жатады.
Мысалы: ЖШС Трансмарс 2004 жыл қарашасында кәсіпкерлік мақсатында
200 000 теңге көлемінде лимон қышқылы жеткізілсе. Бірақ алынған тауар
қайтарымсыз нысанда басқа мекемеге берілсе және бұл кәсіпорын Ққс – ғы
бойынша декларацияны толтырғанда қосса ҚҚС – ң соммасы 200 000 * 15 % = 30
000 теңгені құрайды.
Дт Кт
301 701 200 000 теңге салық салынатын айналым
301 633 30 000 теңге аударылған ҚҚС соммасы
Негізгі қорды қосқанда тауарлар бұзылған , жоғалған жағдацда тауар
құны салық салынатын айналым ретінде қарастырылады. ҚҚС бойынша есепке алу
қарастырылмаған тауарлар бүлінген және жоғалған жағдацда оның есептік қүны
салық салуға жатпайды.
2004 жыл 1 қазанында ЖШС Трансмарс қоймада инвентаризация жүргізу
барысында 1 200 050 теңге көлемінде есептен шығарылмаған тауарлар табылған.
Желтоқсан айына декларация толтыру барысында осы сомма жазылып , қққс
сомасы 1 200 050 * 15 % 100 % = 180 007 теңге құраған.
Дт Кт
301 701 1 200 050 теңге
302 633 180 007 теңге
Қосымша құн салығын төлеуші кәсіпорыны жабылған жағдайда . тауар
қалдығы және Салық кодексінің 64 бабына сәйкес оның негізгі қоры бюджетпен
өзара есеп айырысу мақсатында салық салынтаны айналым болып табылады.
ЖШС Трансмарстың филиалы құрылтайшылар жинаолысының шешімімен жабылу
ұйғарылды делік. Жабылу жағдайында кәсіпорында 45 000 теңге көлемінде ҚҚС-
на есепке алынған 600 000 теңге мөлшерінде тауарлы материалды қор бар делік
. Заңның 64 бабына сәйкес қалдық тауар құны салық салынатын айналым болып
табылады. 600 000* 15 % = 45 000 теңге.
Дт Кт
301 701 600 000 теңге салық салынатын айналым
301 633 45 000 теңге аударылған ҚҚС соммасы
ҚҚС мен сатып алынған тауарды ҚҚСна есепке алу қарастырылмаған
жағдайда өткізілген тауарларға өткізу және есептік құн арасындағы табыс
салық салынатфын айналым болып табылады. Мұнда есептік құн дегеніміз
тауардың баланстық құны болып табылады. 2002 жылдың қазанында ЖШС
Трансмарс 18 мың теңге көлемінде өз жұмысшыларына қолдану мақсатында
шаруашылық және спорттық инвентар сатып алынған, бұл сатып алынған тауар
кәсіпкерлік мақсатта қолдану қарастырылмағандықтан сатып алынған тауар
құнындағы ҚҚС –ғы есепке алу қарастырылмай тауар құнында есепке алынған.
Кейіннен тауарды 22 000 теңге мөлшерінде сату қарастырылған. Бұл жағдайда
салық салынатын айналым сату құны мен баланстық құн арасындағы айырма болып
табылады.
22,0 - 18,0 = 4 мың теңге салық салынатын айналым, 4 000 * 15%= 600
теңге .
Құрылыс , құрылыс – монтажды , жөндеу – құрылысты жүргізудегі айналым
жасалынған жұмыс құны және тапсырыс берушінің алған жұмысқа төлемі болып
табылады. Шаруашылық тәсілмен жеке өндірістік мақсатты құрылыс , құрылыс –
монтажды , жөндеу – құрылысты жүргізуде қолданылған қыззмет, тауар,
жұмыстар бойынша есепке алынған ҚҚС сомасы объект құнын жоғарлату барысында
алып тастау қажет.
ЖШС Трансмарста 2004 жыл желтоқсан айында спритзаводтты жөндеу және
қайта жаңғырту жұмыстары жүргізілен. Жөндеу бойынша шығындар: Дт Кт
А) кабель 3946890 теңге 126 208
Б) құрылыс материалдары 582 100 теңге. 126 208
Ғимараттың алғашқы құны 1161000 теңге. Есепке алынған ҚҚС-ң салық
сомасы : Дт 126 , Кт 671 (905798 теңге). ҚҚС-н есептен алып тастағанда Дт
126 , Кт 331(905798 теңге). Осылайша ғимарат құны 5434788 теңге соммасына
өскен (3946890+582100+905798) Дт 122 , Кт 126
Өткізілетін тауар құны өзгерген жағдайда салық салынатын айналым да
өзгереді. Салық төлеушіде салық салынатын айналымға өзгертулер жеткізілген
тауарға төлем жүргізілгенде алынады.
ЖШС Трансмарс 2004 жыл қарашасында тауар өткізілген : Арақ 900,0 мың
дана, 111 теңге 62 тиын бағасымен 100458,15 теңге мөлшерінде. Ай аяғында
арақтың нақты өзіндік құны өзгертіліп , ол 112 теңгені құраған. Яғни салық
салынатын айналым сәйкесінше 100800,0 теңге құраған және желтоқсан айында
декларация торлытырғанда өсу жағына өзгертулер енгізілген, (100800,0-
100458,15 мың теңге) = 341,85 мың теңге
Дт Кт
301 701 100458,15 қараша
301 633 16073,3 желтоқсан
301 701 341,85 мың теңге
301 633 54,69 мың. теңге
Азайю жағына салық салынатын айналымға өзгертулер енгізу
қарастырылмайды.
Салық төлеу және есептеу тәртібі
Салық салынатын айналымға байланысты , салық ставкасы 15 % құрайды.
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленетін салық соммасы салық
салынатын айналым бойынша аударылған сомма арасындағы айырма ретінде
анықталады. Есепке алынатын ҚҚС-ң соммасы жеткізушілерге төленетін салық
соммасы , ұсынылған шот фактура, негізгі қорларды қосқанда есепті кезеңде
жасалған жұмыстар, нолдік ставка бойынша салық салынатын айналдымды
айтамыз.
А) № 112 03.12.2004 жылғы шот фактураға сәйкес ЖШС Трансмарс
1038884 теңге соммасында тауар өткізілген. Дт 301 Кт 701 (1038884 теңге).
Салық салынатын айналым бойынша ҚҚС-ң салық соммасы 1038884*15%=
155832 теңге.
Б) № 395 06.12.2004 жылғы шот фактураға сәйкес Ботагөз фирмасынан
805000 соммасына шекер сатып алынған :
Дт 222 Кт 671 (805000 теңге).
Есепке алынған салық соммасы 805000*15 %= 120750 теңге.
Салық салынатын айналым бойнша бюджетке төленетін төлем соммасы:
аударылатын сомма мен есепке алынған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz