«Ханафи мазхабы -ХХ ғасырдатарихи-рухани жолымыздың заңды жалғасы»

1 Ханафи мазһабының кітаптары
I. Заһирур.Риуая
II. Надирур.Риуая
III. Уақиғат

Қазіргі таңда зайырлы қоғамын ерекшелік деп бағалаған, Қазақстан мемлекеттілігінің қалыптасуы мен халықтың ұлттық және діни дәстүрлерінің жаңғыруы тұспа-тұс келгені рас. Қазіргі Қазақстан – тұрақты экономикалық өсімі бар, қоғамдық келісім мен орнықты саяси жағдайы қалыптасқан көпұлтты және көпконфессиялы ел. Еліміздің дін саласындағы мемлекеттік саясаты конфессияаралық тұрақтылық пен толеранттылықты сақтауға бағытталған. Тәуелсіздігін алғаннан бері Қазақстанның рухани әлемінде діни жаңару үрдісі қарқынмен жүруде. Қазақстандықтар бірбеткейлік соқыр сенімге ешқашан нанбаған, басқа діни көзқарастарға толеранттылық тұрғысынан қарап келеді.
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Тарих толқынында» атты кітабында былай деп жазады: «Қазақтар үшін Исламның рөлі ерекше және мұны түсіну ұлттық санамыздың маңызды мінездемесіне айналғалы тұр. Бұл, әсіресе осынау ұлы да гуманистік діннің рөлі мен мәні ұзақ жылдар бойы бұрмаланып келгеннен кейінгі жерде өте маңызды. Біздің ата-бабаларымыз және туыстас түркі тілдес халықтар ешқашан діни үстемділік мінезімен ерекшеленбеген және басқа халықтардың рухани бостандығына құрметпен қараған. Бұл – тарих тағылымы»,– дейді Елбасымыз.
Расымен де, дін жалпы жамағаттың игілігі үшін қажет. Сол себепті-де білімділер жамағаттан қол үзіп, олардан айрылып қалмас үшін жамағат үшін жұмыс жасап, жамағаттың тілінде, жамағатты толғандыратын мәселелерге-де көбірек көңіл бөліп отырулары қажет. Олар үшін анық, шешімін тапқан мәселелер жалпы жамағат үшін таңсық болуы мүмкін. Өйткені, көп жағдайда қажетті білім көпшілікке жетпей қалып жатады. Және ұрпақ үздіксіз жаңару үстінде. Сол себепті-де білімді қайта жаңғыртып, оларды халыққа қайта-қайта таныстырып, үздіксіз насихаттап отыру қай уақытта да өзекті болып табылады.
Әрине, дінді басқа жақтарынан да қарастырып, кеңінен насихаттаған жөн. Бірақ, дәл қазіргі сәтте мәзхабты насихаттауға баса назар аудару қажет болып тұр. Себебі, «бірлік болмай тірлік болмас» дегендей жамағаттың арасында туындап жатқан жікшілдік мәселесін шешіп алмайынша дін ісін ойдағыдай алға бастыру қиынға соғады. Өйткені, Қазақстандағы дәстүрлі мәзхаб ханафи мәзхабына қарсы шығып, оны ұстанбауды насихаттайтын, ұлттық дәстүр атаулыны мүлде мойындамайтын, намаз оқымағандарды мұсылман ретінде санамайтын, намаз оқымаса әке-шешеден-де безіндіретін, мұсылман елдерді біріктіріп халифат құрмақ болатын, жиһадты қан төгу деп қана түсінетін, және басқа да неше түрлі шектен шыққан осындай келімсек топтар жалпы Исламның атына кір келтіріп, халықты діннен шошытуда.

1. А. Әділбаев, Ш. Әділбаева, “Әбу Ханифа және Ханафи Мәзһабы”, Алматты 2011.
2. Дінбасы сайтындағы Муфти Әбдісаттар қажының «Абу Ханифа мәзхабы» туралы мақаласы.
3. «Мазхабиар қалай пайда болған?». Мақала (Абай.kz сайты).
4. Әбсаттар қажы Дербісәлі, “Ұлық имам – Имам Ағзам Әбу Ханифа”, Алматы 2009.
5. «Мазхаб — мұсылмандық мәйегі» «Нұр Астана» орталық мешітінің наиб имамы Руслан Қамбаров.
6. «Қазақстан - 2050» Стратегиясынан үзінді.

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Ханафи мазхабы - ХХ ғасырда тарихи-рухани жолымыздың заңды жалғасы

Қазіргі таңда зайырлы қоғамын ерекшелік деп бағалаған, Қазақстан мемлекеттілігінің қалыптасуы мен халықтың ұлттық және діни дәстүрлерінің жаңғыруы тұспа-тұс келгені рас. Қазіргі Қазақстан - тұрақты экономикалық өсімі бар, қоғамдық келісім мен орнықты саяси жағдайы қалыптасқан көпұлтты және көпконфессиялы ел. Еліміздің дін саласындағы мемлекеттік саясаты конфессияаралық тұрақтылық пен толеранттылықты сақтауға бағытталған. Тәуелсіздігін алғаннан бері Қазақстанның рухани әлемінде діни жаңару үрдісі қарқынмен жүруде. Қазақстандықтар бірбеткейлік соқыр сенімге ешқашан нанбаған, басқа діни көзқарастарға толеранттылық тұрғысынан қарап келеді.
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Тарих толқынында атты кітабында былай деп жазады: Қазақтар үшін Исламның рөлі ерекше және мұны түсіну ұлттық санамыздың маңызды мінездемесіне айналғалы тұр. Бұл, әсіресе осынау ұлы да гуманистік діннің рөлі мен мәні ұзақ жылдар бойы бұрмаланып келгеннен кейінгі жерде өте маңызды. Біздің ата-бабаларымыз және туыстас түркі тілдес халықтар ешқашан діни үстемділік мінезімен ерекшеленбеген және басқа халықтардың рухани бостандығына құрметпен қараған. Бұл - тарих тағылымы, - дейді Елбасымыз.
Расымен де, дін жалпы жамағаттың игілігі үшін қажет. Сол себепті-де білімділер жамағаттан қол үзіп, олардан айрылып қалмас үшін жамағат үшін жұмыс жасап, жамағаттың тілінде, жамағатты толғандыратын мәселелерге-де көбірек көңіл бөліп отырулары қажет. Олар үшін анық, шешімін тапқан мәселелер жалпы жамағат үшін таңсық болуы мүмкін. Өйткені, көп жағдайда қажетті білім көпшілікке жетпей қалып жатады. Және ұрпақ үздіксіз жаңару үстінде. Сол себепті-де білімді қайта жаңғыртып, оларды халыққа қайта-қайта таныстырып, үздіксіз насихаттап отыру қай уақытта да өзекті болып табылады.
Әрине, дінді басқа жақтарынан да қарастырып, кеңінен насихаттаған жөн. Бірақ, дәл қазіргі сәтте мәзхабты насихаттауға баса назар аудару қажет болып тұр. Себебі, бірлік болмай тірлік болмас дегендей жамағаттың арасында туындап жатқан жікшілдік мәселесін шешіп алмайынша дін ісін ойдағыдай алға бастыру қиынға соғады. Өйткені, Қазақстандағы дәстүрлі мәзхаб ханафи мәзхабына қарсы шығып, оны ұстанбауды насихаттайтын, ұлттық дәстүр атаулыны мүлде мойындамайтын, намаз оқымағандарды мұсылман ретінде санамайтын, намаз оқымаса әке-шешеден-де безіндіретін, мұсылман елдерді біріктіріп халифат құрмақ болатын, жиһадты қан төгу деп қана түсінетін, және басқа да неше түрлі шектен шыққан осындай келімсек топтар жалпы Исламның атына кір келтіріп, халықты діннен шошытуда.
Әдет-ғұрыпқа келетін болсақ, бұл діни түсініктің қалыптасу негізін және мінез-құлықтың қалыптасуының факторы. Бірақ, дінге сай әдет-ғұрыптың жағымды жақтары болғаны секілді, дінге сай емес әдет-ғұрыптың да кері ықпалы бар. Яғни, дін мен әдет-ғұрып бір-бірімен тәуелсіздік үшін күрес жүргізді. Әдет-ғұрып діннен басым болған қоғамдарда діни түсінік пен қоғамдық құрылым өзгешелеу болса, діннің әдет-ғұрыптан басым болған қоғамның өзіндік ерекшелігі болды. Осы жағдай түрлі мазхаптардың шығуына әсер етті.
Әрине бүгінге дейін мазхаб немесе мазхабтар туралы көп айтылып та жазылып жүр. Мұны діни білімі-деңгейінің әртүрлі болуына қарап, аңғаруға болады. Әйтседе бұдан 4 - 5 жыл бұрын қазақ халқының діни білімінің деңгей-дәрежесін арттыру үшін Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасы көп ізденіп, халықтың діни-наным сенімі туралы оқулықтардың көптеп жетіспейтіндігі сезілетін. Ал қолдағы бары мен табылғандарының өзін көптеген жерлерінде аударып ашықтау керек болатын. Енді келіп халықтың ілім-білімінің арта бастағандығынан ба? мазхабтар турасында кеңінен талас-тартыстар мен алыпқашпа сұхбаттарға барып жүргендердің санының артып бара жатқандарын құлақтарымызбен естіп, көздерімізбен көріпте жүрміз. Сүттей ұйып, достығы мен татулығының арқасында бірлік-берекесі жарасып отырған елге ойран салып, тыныштығын бұзғысы келетіндердің құйтырқы пыйғылынан басқа не деп түсінуге болады мұны.
Біз қазақтар мазхабымыз ханафи дейміз. Жалпы мазхаб деген не? Мазхабтың дін және ұлт тарихындағы орны не? -- деген сияқты сұрақтарды жауаптандырмастан, ақыл-ой таразысына салып, мәніне үңілместен қабылдай саламыз. Қазіргі таңда күн санап дамып жатқан заманда дәстүрлі емес діни, ағымдар мен таным өкілдері, қоғамның діни сауатының төмендігін әсіре пайдаланып, өздерінің сенімі мен діндерін насихаттап жатыр.
Біз мазхабымыздың не екеніне үңіле алмай жүргенде мазхабсыз мазхабтар -- салафилер, уахабилер, -- өзінің ақидасын (діни сенім жүйесін) жастарымыздың санасына егіп үлгерген. Ал жастар біздікі, ақидасы бөлек, танымы бөтен, іштен шыққан жік болып дәстүрлі емес, ағымдар ат ойнатып отыр. Нәтижеде отбасы, қоғам, мемлекет ішінде идеялық, танымдық, діни, психологиялық жаттану процесі жүріп жатыр. Бұл мәселенің бір жағы.
Мазхаб терминін Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасының төрағасы Бас Муфти Әбдісаттар қажы Дербісәлі былай деп түсіндіреді: Мазхап дегеніміз араб тілінде „баратын жол" мағынасын береді. Мазхап сөзінің белгілі бір бағытқа жүру мағынасын беру себебі, мұсылмандық үкімдер, ақыреттік мекенге жету жолындағы қатынастарды реттеуді қолға алады. Сондай-ақ, мазхап сөзі „лайықты көзқарас" деген ұғымды да білдіреді. Терминологияда мазхап деп Ислам дінінің үкімдерінің жүзеге асырылуы мен түсіндірілу барысында, яғни, саяси, сенімдік, құқықтық негіздер бойынша белгілі бір ғұлама (мазхаптың негізін қалаушы) тарапынан берілген үкімдердің жиынтығы айтылады.
Мазхабтың құрушысы Ұлы имам Әбу Ханифа 699 жылы (х.80) Куфада туды. Әке жолымен мата саудасымен айналысты, бір жағынан терең ислами білім алды. Калам, фикх, қырағат салалары бойынша білімін жетілдірді.
Әбу Ханифа сахабалардан дәріс алғандықтан табиғин мәртебесінде танылды. Оның Әбу Ханифа лақабы туралы нақты мәлімет жоқ. Ханифа атты ұлы да жоқ. Ибн Хажар ал-Хайсами, ол үнемі қолына дәуіт ұстап жүретіндіктен оған Әбу Ханифа делінді дейді. Әбу Ханифа өзінің үкім шығару тәсілін былай түсіндіреді: Ең бірінші Құраннан үкім көрсем соны аламын. Құраннан таппасам Пайғамбардың хадистері мен сүннеттеріне қараймын. Пайғамбардың сүннеттерінен таппасам, сахабалармен бірлесе отырып ортақ келісімдермен шығарған үкімдерін аламын. Олардың арасында тартыс болған немесе біреулері келісіп, олардың арасынан жөн көргенімді қабылдап, жөн көрмегендерімді теріске шығарамын.
Ұстазы Хаммад бин Әби Сулейман ал-Куфи, алғаш фиқх мектебінде рай методын ұстанған ғұлама. Әбу Шибли Алкама бин Абдуллаһ ал-Куфи де Ибн Масғұдтың шәкірті, Әбу ханифаның ұстаздарының бірі. Алкама Ибн Масғұдтан басқа, Хз. Омар, Осман, Али, Айша, Салтан ал-Фариси, Әбу-д Дарда, Хузайра, ал-Ашари сияқты сахабалардан хадис жаттаған тұлға. Кейіннен ұстазының орнын басып, мектепте 30 жыл ұстаздық етті. Ирак, Хорасан, Түркістан, Йеман, Арабстаннан келген шәкірттері 4000-нан асатын. Өмірінің 52 жылы Омайадтар, ал 18 жылы да Аббасилер билік құрған тұсқа сай келді. Омайа әулетіне қарсы Аббасилерді жақтады, ал екеуіне қарсы да хз. Али әулетін жақтады. Мысалы, Омайа әулетінің соңғы билеушісі Маруан бин Мұхаммедтің Ирактағы әкімі Йазид бин Омар бин Хубайраның қазылық және қазына басшысы қызметінен бас тартып, зынданға жабылды. Одан шығып Меккеге кетті. Аббасилер билік басына келгенде (759) Мансұр дәуірінде Куфаға қайта оралды. Ол жерде Аббаси әулеті мен Хазіреті Али әулеті арасында тақталаста Хазіреті Алиді жақтағандықтан және қазылықтан бас тартқандықтан зынданға атылды. Ауыр соққы жеп, уланып өлді делінген. Ал кейбір деректерде зынданнан шыққан соң дәріс оқудан, халықпен байланысуға тиым салынып, хижра бойынша 150 (767) жылы үйінде қайтыс болады.
Мазхаптың негізі сахабалар дәуірінен бастап қаланды. Мекке тұрғындары пәтуаны тек Абдулла бин Аббастан (р.а.) сұрайтын. Хазіреті Абдулламен бірге Мекке қаласында өзге-де сахабалар өмір сүрді. Алайда, олардың ешбірі Абдулланың (р.а.) бұл әрекетін қате деп сынаған жоқ, керісінше құптады. Ал, Ирақ халқы Абдулла бин Масудтың (р.а.) пәтуасымен амал ететін. Бұл сахаба да ел тұрғындарына үкім шығарып, пәтуа берді. Ал, Хижаз өлкесінің мұсылмандары Абдулла бин Омардың (р.а.) пәтуасын басшылыққа алатын. Бұл жайт Пайғамбарымыздан кейін халифалар дәуірінде көпшілік сахабалардың көзі тірісіндегі құбылыс. Ешбір ғалым сахаба бұл жағдайды бидғат деп бағаламаған. Демек, мазхаб ұстану бидғат емес, керісінше мазхабтан бас тарту бидғат болып табылады.
Табиғиндер заманында арнайы ғылыми орта құрылып фиқһ ғылымымен терең шұғылданатын мектептер әр елде бой көтере бастады. Мектеп негізін құрушы мужтахид ғалым және оның ғұлама шәкірттері ғылыми-зерттеу жұмыстарын ауқымды алып барды. Олар шариғатты шыңдап әмбебап етуді мақсат тұтты. Фиқһты қолдану үшін шариғат негіздерін, оның теориясын жасап шықты. Әрине, мұны жазуда Құран және сүннетке сүйенді. Осындай фиқһ мектептерінің ішінен ысылып төртеуі шықты. Ғылым мен тақуалықты арқау еткен бұл мазхабтардың өміршеңдігін сыншы уақыттың өзі дәлелдеді. Ғылым мен тақуалық дейтінім, өзінің артынан мұсылмандарды ертуші мужтахидке қойылатын негізгі талап осы екеуі. Ал, төрт мазхабтың тарландары Әбу Ханифа, имам Малик, әш-Шафиғи, Ахмад бин Ханбал дін ғылымында теңдесі жоқ, шоқтығы биік ғұлама болды. Сонымен қатар, тақуалықта алдына жан салмайтын шынайы салих мұсылман еді.
Фиқһ - шариғаттың практикалық бөлігі. Шариғат Аллаһ Тағаланың құлдары үшін сенім мен амал тұрғысынан жүзеге асуын талап етіп бекіткен, Құран мен сүннетте көрініс тапқан заңдары мен нормалары. Сенім тұрғысынан жүзеге асуын талап еткен бөлігін кәлам немесе таухид ілімі, ал амал тұрғысынан талап еткен бөлімін фиқһ ілімі зерттейді. Осы тұрғыда шариғат пен фиқһ ұғымдарының парқын айыра тануымыз қажет:
1. Шариғат деп Аллаһ Тағала тарапынан пайғамбарымыз Мұхаммедке ﷺ түсірілген дінді жалпы айтады. Шариғат толығымен Аллаһ Тағаланың үкімдері саналса,фиқһ мүжтаһидтердің шариғаттан түсінген пікірі. Бұл үкімдерді түсінуде және ижтиһад етуде ақыл өз алдына жол ашып тәуелсіздік таныта алмайды, керісінше, ол әрдайым шариғат негіздеріне бағынышты.
2. Шариғат ұғымы дінде ақида, этика және практикалық амалдармен байланысты нормаларды жаппай қамтыса, фиқһ ұғымы тек қана практикалық амалдармен байланысты нормаларды білдіреді.
3. Фиқһ ұғымы ғұламалардың барлық ижтиһадтарын: дұрысын да қатесін де, ал шариғат ұғымы мүжтаһидтердің дұрыс айтқан үкімдерін ғана қамтиды.
4. Шариғат ұғымы фиқһ ұғымынан кеңірек. Аллаһ Тағаланың Құран Кәрімдегі: Бүгін сендерге діндеріңді кемелдендіріп, сендерді бөлеген нығметімді тәмәмдадым, сондай-ақ сендерге Исламды дін етумен разы болдым, - деген сөзі шариғатты көздейді. Сол себептен шариғат жалпылаушы қағидалар мен негіздерді, ал фиқһмүжтаһидтердің Құран мен сүннет мәтіндеріндегі жалпылаушы қағидалардан түсінген үкімдерін білдіреді.
5. Шариғаттың жалпылаушы қағидалары мен тұрақты үкімдері қатеден пәк, мінсіз саналады. Ал фиқһ үкімдері ішінде мүжтаһидтің түсінігіне сай дұрысы да, қатесі де болуы мүмкін. Дегенмен екі жағдайда да мүжтаһид еңбегі үшін сауапқа бөленеді. Аллаһтың Елшісі ﷺ: Төреші үкім шығаруда ижтиһад етіп, сосын тура тапса, оған - екі сауап, ал үкім шығаруда ижтиһад етіп, сосын қателессе, оған - бір сауап, - деп айтқан5. Бірақ көп жағдайда дұрыс болады. Қандай да бір мәселенің үкімін баяндауда ғұламалар ақиқатты дәл тапса, онда фиқһ шариғатқа сай болады. Ал қателессе, ижтиһадтары фиқһ ұғымының шеңберінен аса алмайды.
6. Шариғат үкімдерін қай тұрғыдан болсын, ақида, құлшылық, этика, жүріс-тұрыс нормаларын толық ұстану - әр мұсылманға парыз. Ал фиқһ мәселесіне келсек, бір мүжтаһидке басқа мүжтаһидтің ижтиһадын ұстану міндет емес. Сондай-ақ фиқһбір замандағы не бір елдегі проблемаларды шешуге жарамды болса, басқа бір замандағы не басқа бір елдегі проблемаларды шеше алмауы әбден мүмкін.
Фақиһ немесе муфти дегеніміз - мүжтаһид. Мүжтаһид дегеніміз - Фиқһ ғалымдары арасында келісілген (Құран, сүннет, ижмағ және қияс) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.