Қалмақ хандығының мемлекеттік құрылысы және құқықтық жүйесі (1664-1771 ж.ж.)

КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ҚОРЫТЫНДЫ

Диссертациялық жұмыс патшалық Ресей территориясында қалыптасқан Қалмақ хандығының мемлекеттік құрылысы және құқықтық жүйесін (1664–1771 ж.ж.) зерттеуге арналған.
Зерттеу жұмысында көшпелі халықтардың мемлекеттілігі мен құқықтық жүйелері тарихын зерттеудің кейбір теориялық мәселелері талданады, Қалмақ хандығының құрылуы және қалыптасуы тарихи деректер арқылы сомдалып, кезеңдерге бөлініп қарастырылады. Мемлекеттің құрылысы оның ұйымдастырылуының ерекшеліктері жан-жақты сараланып, қалмақ құқық жүйесі құрылымы және ерекшеліктері анықталып, қалмақ құқығының негізгі құқық салалары мен институттары сипатталады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Адамзаттың бүкіл әлемдік жаһандану даму жолындағы одақтас құрылымдарға мүше мемлекеттердің тарихи күресу нәтижесінде қол жеткізген тәуелсіздігінің шайқалуы, жаулап иемденіп алған территориясының мемлекеттік шекарасының бұзылуы туралы сұрақтарды көтереді. Сонымен бірге жаһандану үрдісі нәтижесінде елдер мен халықтар әлемдік біртұтастану, әмбебаптану сияқты даму тенденциясы ықпалымен кейбір өркениеттерге сіңісіп ұлттық ерекшеліктеріне тән қасиеттерін жоғалтып жатқаны байқалады. Осы диссертациялық жұмыста қазіргі кезде әлі де көшпелі өркениет элементтерін сақтап отырған ұлттық нақышы жойылмаған, жалпы көшпелі тіршілігі сақталынған елдерге қатысты еңбек болып табылады.
Осы орайда Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 23 мамырдағы Жарлығымен мақұлданған, «Қазақстан Республикасының мемлекетік сәйкестілігін қалыптастыру тұжырымдамасына» тоқталсақ: «Тарихи тұрғыдан келгенде, мемлекет әдетте ұлттық мемлекет ретінде пайда болады, оның құрылтайшысы әрі әлеуметтік базасы белгілі бір этникалық қауым болып табылады. Этностың даму қисынының өзі-ұлттың өмір сүруі мен дамуының материалдық және рухани жағдайын қамтамасыз ететін құрал ретінде мемлекеттің пайда болу қажеттігін негіздейді. Мұның өзі тарихи және жалпы адамзаттық практика. Оған қазіргі заманда халықаралық құқық принципі мәртәбесі беріліп отыр, әрі мұның кез-келген ұлттың мемлекеттік өзін-өзі билеуге құқығының бар екенін білдіреді. Міне, сондықтан да байырғы қазақ жерінде мемлекеттілік құру жөніндегі конституциялық қағиданы халықаралық құқықтың жалпы танылған нормалар мен принциптерінің аясында қабылдау қажет» [1, 3 б.]. Қазіргі тәуелсіз және құқықтық мемлекет құру кезінде, қоғамдағы жаңа дүниетанымдық көзқарастардың жаңғыруы көшпелілердің мемлекеттік, саяси-құқықтық тарихын кешенді түрде қайта қарауды талап етеді.

1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік сәйкестілігін қалыптастыру тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 1996. – 23 мамыр. – №2995. // Егемен Қазақстан. – 1996. – 29 мамыр. – 3 б.
2 Крадин Н.Н. Социально-экономические отношения кочевников в советской исторической литературе //Рукопись депонирована в МНИОН РАН, № 29892. – Владивосток, 1987. – 162 б.
3 Ударцев С.Ф., Дулатбеков Н.О. С.Л. Фукс қазақтардың көшпелі қоғамы, мемлекеті мен құқығы туралы (Кіріспе орнына). Очерки истории государства и права казахов в XVІІІ и первой половине ХІХ в. – Аcтана – СПб., 2008. – 816 б.
4 Зиманов С.З. Қазақтың билер соты – бірегей сот жүйесі. – Алматы: Ата-мұра. 2008. – 216 б.
5 Johnson A.W., Earle T. The Evolution of Human Societies: From Foraging Groups to Agrarian State. – Washington: Stanford University Press., 1987. – 886 б.
6 Кичиков М.Л. Образование калмыцкого ханства: Пособие для учителя по изучению курса истории Калмыкии. – 2-е изд., перераб. и доп. / Под. ред.: А.Н. Команджаева, Н.Н. Убушаева. –Элиста. 1994. – 189 б.
7 Бичурин Н.Я. (Иакинф). Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. – М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1950. – Т. 1. - 386 б.
8 Материалы по истории русско-монгольских отношений (1607 – 1636 гг.): сб. документов. – М., 1959. – 487 бб.
9 Максимов К.Н. Калмыкия в национальной политике, система власти и управления России (XVІІ в. – ХХ в.). – М., 2002. –524 б.
10 Полное собрание законов Российской империи. – Т. 1. - Собр. 1. - № 145. – 669 б.
11 Козин С. А. Сокровенное сказание. Монгольская хроника 1240 г. – Т. 1. Введение в изучение памятника, перевод, тексты, глоссарии. – М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1941. – 234 б.
12 Лыткин Ю.С. Аюка-хан калмыцкий. // Калмыцкие историко-литературные памятники в русском переводе. – Элиста, 1969. – 154 б.
13 Кенжалиев З. Көшпелі қазақ қоғамындағы дәстүрлі құқықтық мәдениет (теориялық мәселелері, тарихи тағылымы). – Алматы, 1997. – 192 б.
14 Давид Р., Жоффре-Спинози К. Основные правовые системы современности. – М., 1996. –316 б.
15 Гойман В.И. Действие права: (Методологический анализ). – М., 1992. – 156 б.