Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы
1. Бағдарламаның паспорты
2. Кіріспе
3. Техникалық реттеу жүйесінің қазіргі жай.күйін талдау
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі
5.1 Техникалық реттеу саласындағы заңнаманы дамыту және жетілдіру
5.2 Қолданыстағы стандарттарды халықаралық талаптармен үйлестіру
5.3 Қазақстандық сертификаттарды шетелде тану үшін жағдайлар туғызу
5.4 Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен
стандарттардың мемлекеттік қорын дамыту және жетілдіру
5.5 Саудадағы техникалық кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық
шаралар жөніндегі ақпараттық орталықты дамыту және жетілдіру
5.6 Техникалық регламенттер талаптарының сақталуын мемлекеттік
бақылауды дамыту және жетілдіру
5.7 Менеджмент жүйелерін халықаралық стандарттар негізінде енгізу
5.8 Стандарттау, аккредиттеу және сәйкестікті растау саласындағы
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту
5.9 Техникалық реттеу мәселелерін насихаттау, техникалық реттеу
саласында мамандарды даярлау және олардың біліктілігін арттыру
6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтиже
8. Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесін дамытудың
2007.2009 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі
іс.шаралар жоспары
2. Кіріспе
3. Техникалық реттеу жүйесінің қазіргі жай.күйін талдау
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі
5.1 Техникалық реттеу саласындағы заңнаманы дамыту және жетілдіру
5.2 Қолданыстағы стандарттарды халықаралық талаптармен үйлестіру
5.3 Қазақстандық сертификаттарды шетелде тану үшін жағдайлар туғызу
5.4 Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен
стандарттардың мемлекеттік қорын дамыту және жетілдіру
5.5 Саудадағы техникалық кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық
шаралар жөніндегі ақпараттық орталықты дамыту және жетілдіру
5.6 Техникалық регламенттер талаптарының сақталуын мемлекеттік
бақылауды дамыту және жетілдіру
5.7 Менеджмент жүйелерін халықаралық стандарттар негізінде енгізу
5.8 Стандарттау, аккредиттеу және сәйкестікті растау саласындағы
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту
5.9 Техникалық реттеу мәселелерін насихаттау, техникалық реттеу
саласында мамандарды даярлау және олардың біліктілігін арттыру
6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтиже
8. Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесін дамытудың
2007.2009 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі
іс.шаралар жоспары
Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы»"Техникалық реттеу туралы" Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы N 603 Заңы 6-бабының 4)-тармақшасына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 наурыздағы N 222 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы»"Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті елу елінің қатарына кіру стратегиясы" атты Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын орындаудың желілік кестесінің 26-тармағына сәйкес әзірленді.
Осы Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы N 148 қаулысымен бекітілген іс-шараларының орындалуы Қазақстан Республикасының стандарттарды әзірлеудің, қолданудың және сәйкестікті растаудың халықаралық тәжірибесіне көшуі үшін жағдай жасалуын қамтамасыз еткен Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттау және сертификаттау жүйелерін дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасының жалғасы болып табылады.
Осы Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы N 148 қаулысымен бекітілген іс-шараларының орындалуы Қазақстан Республикасының стандарттарды әзірлеудің, қолданудың және сәйкестікті растаудың халықаралық тәжірибесіне көшуі үшін жағдай жасалуын қамтамасыз еткен Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттау және сертификаттау жүйелерін дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасының жалғасы болып табылады.
Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесін дамытудың 2007-2009
жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 29 қарашадағы N 1129 Қаулысы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 наурыздағы N
222 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1
наурыздағы "Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің
қатарына кіру стратегиясы" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру
жөніндегі іс-шаралардың жалпы ұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын орындаудың желілік
кестесінің 26-тармағын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының
Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының техникалық реттеу
жүйесін дамытудың 2007 - 2009 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрі -
Бағдарлама) бекітілсін.
2. Министрліктер, ведомстволар және мүдделі ұйымдар:
1) Бағдарламаны іске асыру жөнінде шаралар қабылдасын;
2) жарты жылдықтың қорытындылары бойынша 10 қаңтарға және 10 шілдеге
қарай Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігіне
Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы ақпаратты ұсынсын.
3. Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі жылына екі
рет, жарты жылдықтың қорытындылары бойынша 25 қаңтарға және 25 шілдеге
қарай Қазақстан Республикасының Үкіметіне Бағдарламаның іске асырылу барысы
туралы ақпаратты ұсынсын.
4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің орынбасары К.Қ.Мәсімовке жүктелсін.
5. Осы қаулы 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2006 жылғы29 қарашадағы
N 1129 Қаулысымен
бекітілген
Қазақстан Республикасының техникалық реттеу
жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған
БАҒДАРЛАМАСЫ
Мазмұны
1. Бағдарламаның паспорты
2. Кіріспе
3. Техникалық реттеу жүйесінің қазіргі жай-күйін талдау
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі
5.1 Техникалық реттеу саласындағы заңнаманы дамыту және жетілдіру
5.2 Қолданыстағы стандарттарды халықаралық талаптармен үйлестіру
5.3 Қазақстандық сертификаттарды шетелде тану үшін жағдайлар туғызу
5.4 Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен
стандарттардың мемлекеттік қорын дамыту және жетілдіру
5.5 Саудадағы техникалық кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық
шаралар жөніндегі ақпараттық орталықты дамыту және жетілдіру
5.6 Техникалық регламенттер талаптарының сақталуын мемлекеттік
бақылауды дамыту және жетілдіру
5.7 Менеджмент жүйелерін халықаралық стандарттар негізінде енгізу
5.8 Стандарттау, аккредиттеу және сәйкестікті растау саласындағы
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту
5.9 Техникалық реттеу мәселелерін насихаттау, техникалық реттеу
саласында мамандарды даярлау және олардың біліктілігін арттыру
6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтиже
8. Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесін дамытудың
2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі
іс-шаралар жоспары
1. Бағдарламаның паспорты
Бағдарлама атауы Қазақстан Республикасының техникалық
реттеу жүйесін дамытудың 2007 - 2009
жылдарға арналған бағдарламасы.
Бағдарламаны әзірлеу "Техникалық реттеу туралы" Қазақстан
үшін негіздеме Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы
N 603 Заңы 6-бабының 4)-тармақшасы,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006
жылғы 31 наурыздағы N 222 қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасы
Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы
"Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті
елу елінің қатарына кіру стратегиясы" атты
Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2006 - 2008
жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру
жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық
жоспарын орындаудың желілік кестесінің
26-тармағы.
Бағдарламаны әзірлеуге Қазақстан Республикасы Индустрия және жауапты
мемлекеттік сауда министрлігі.
орган
Бағдарламаның мақсаты Өнім мен үдерістердің адам өмірі мен
денсаулығы және қоршаған орта үшін
қауіпсіздігін қамтамасыз ету,
тұтынушыларды өнім қауіпсіздігіне қатысты
адастыратын әрекеттердің алдын алу,
өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру,
сондай-ақ саудада техникалық кедергілерді
жою.
Бағдарламаның негізгі Техникалық реттеу саласындағы заңнаманы
міндеттері өнеркәсібі мен экономикасы дамыған
шетелдердің ұқсас жүйелерімен жақындастыру;
мемлекеттік стандарттарды халықаралық
талаптармен үйлестіру;
техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік
саясатты іске асыру;
техникалық нормалау мен стандарттау
мәселелері бойынша тиімді жұмыс атқару
үшін жағдай жасау;
Дүниежүзілік сауда ұйымының Хатшылығымен
(бұдан әрі - ДСҰ), ДСҰ-ға мүше елдермен,
техникалық р еттеу мен санитарлық және
фитосанитарлық шаралар (бұдан әрі - СФС)
саласындағы өңірлік және халықаралық
ұйымдармен үнемі байланыста болу үшін
ақпараттық желіні дамыту;
техникалық регламенттер талаптарының
сақталуын мемлекеттік бақылауды дамыту
және жетілдіру;
отандық кәсіпорындардың халықаралық
стандарттарға көшуіне жағдай жасау;
халықаралық стандарттау, аккредиттеу,
сәйкестікті растау және сапа менеджменті
жөніндегі жұмыстарды кеңейту;
техникалық реттеу жүйесін насихаттау және
техникалық реттеу саласында кадрлардың
біліктілігін арттыру және оларды қайта
даярлау.
Бағдарламаның іске 2007 - 2009 жылдар.
асырылу мерзімі
Бағдарламаны Қаржыландыру көздері:
қаржыландыру көлемі 1 814 110 000 теңге сомасында республикалық
және қаржыландыру көзі бюджет қаражаты:
2007 жылы - 650 635 000 теңге;
2008 жылы - 576 150 000 теңге;
2009 жылы - 587 325 000 теңге.
Қаржыландыру көлемі тиісті қаржы жылына
қалыптастыру арналған кезінде
республикалық бюджетті нақтыланатын болады.
Бағдарламаны іске Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде:
асырудан күтілетін біртекті өнім топтарына және үдерістерге
нәтижелер қойылатын арнайы талаптарды
регламенттейтін, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулысы мәртебесіндегі 80-нен
кем емес техникалық регламенттер әзірлеуге
және сараптама жүргізуге;
стандарттар негізінде отандық өнімнің
бәсекеге қабілеттілігін арттыруға;
адам өмірі мен денсаулығы үшін өнім мен
үдерістердің қауіпсіздігін арттыруға;
осы кезеңде қолданылып жүрген мемлекеттік
стандарттардың санын 1300-ден 2009 жылы
2000-ға дейін көбейтуге;
ұлттық стандарттарды халықаралық
стандарттармен үйлестіру процентін 53%-дан
65%-ға дейін ұлғайтуға;
техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілер мен стандарттардың
мемлекеттік қорының нормативтік базасын
электронды режімдегі халықаралық, өңірлік
және ұлттық стандарттармен толықтыру
есебінен 47000-нан 50000 бірлікке дейін
ұлғайтуға;
техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілер мен стандарттардың
мемлекеттік қорын арнайы жабдықпен және
техникамен жарақтандыруға;
техникалық реттеу саласында стандарттау,
сәйкестікті бағалау (растау), сапа
менеджменті және аккредиттеу аясындағы
жұмыстардың халықаралық тәжірибесіне өтуге;
менеджмент жүйесін енгізген кәсіпорындар
санын 2009 жылы 450-ден 1500-ге дейін
арттыруға;
стандарттау, аккредиттеу, сәйкестікті
бағалау (растау) жөніндегі халықаралық,
өңірлік және ұлттық ұйымдармен
ынтымақтастықты кеңейтуге;
техникалық регламенттердің міндетті
талаптарының сақталуына мемлекеттік
бақылауды жетілдіруге;
өткізілген ғылыми зерттеулердің нәтижелері
бойынша кәсіпорындар, мемлекеттік органдар
үшін ұсынымдар шығаруға;
жұмысына Қазақстан қатысатын халықаралық
техникалық комитеттердің санын 2009 жылы
7-ден 14-ке дейін көбейтуге;
ДСҰ-ның СТК және СФС шараларын қолдану
жөніндегі келісімдері бойынша
хабарламаларды өңдеу үшін (келіп түсуіне
қарай) СТКСФС жөніндегі ақпарат
орталығының 15 аумақтық бөлімшелерін
құруға;
техникалық реттеу саласында мамандардың
біліктілігін арттыруға қол жеткізіледі.
2. Кіріспе
Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесін дамытудың 2007-
2009 жылдарға арналған бағдарламасы"Техникалық реттеу туралы" Қазақстан
Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы N 603 Заңы 6-бабының 4)-
тармақшасына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 наурыздағы N
222 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1
наурыздағы"Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті елу елінің қатарына
кіру стратегиясы" атты Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын іске
асыру жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын орындаудың желілік
кестесінің 26-тармағына сәйкес әзірленді.
Осы Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6
ақпандағы N 148 қаулысымен бекітілген іс-шараларының орындалуы Қазақстан
Республикасының стандарттарды әзірлеудің, қолданудың және сәйкестікті
растаудың халықаралық тәжірибесіне көшуі үшін жағдай жасалуын қамтамасыз
еткен Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттау және сертификаттау
жүйелерін дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасының жалғасы
болып табылады.
Осы Бағдарлама стандарттау, аккредиттеу, сәйкестікті бағалау
(растау), менеджмент жүйесінде жұмыстарды жетілдіруді қоса алғанда,
мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін дамытуға және көрсетілген бағыттарда
жұмыстарды ақпараттық қамтамасыз етуге бағытталған.
Бағдарламаның іс-шаралары 2007-2009 жылдар кезеңін қамтиды, орташа
мерзімді сипатқа ие.
3. Техникалық реттеу жүйесінің қазіргі жай-күйін талдау
Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына
кіруі салаларда техникалық реттеу аясындағы заңнаманы өнімнің нарықта еркін
айналуы, азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғау, қоршаған ортаны қорғау,
өнімнің қауіпсіздігіне қатысты тұтынушыларды адастыратын іс-әрекеттерді
болдырмау үшін Дүниежүзілік сауда ұйымының (бұдан әрі - ДСҰ) талаптарымен
үйлестіру қажеттігімен тікелей байланысты.
Шет елдердің техникалық реттеу жүйесі бір ізге түсірілген, пайдалану
үшін жеңіл және тәжірибеде өзінің тиімділігін дәлелдеген.
Шетелдік практикада өнімді өндіру мен сату саласында мемлекеттің
регламенттеу және реттеу қызметі заңнамалық деңгейде іске асырылады.
Мемлекет жалпыұлттық сипаты бар: азаматтардың өмірі мен денсаулығын,
қоршаған ортаны қорғау, өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету сияқты
салаларда орындалуы міндетті кесімдерді шығарады.
Бұл талаптар жоғарғы құқықтық мәртебесі бар құжаттарда белгіленеді
және олар тек құқықтық қатынастарға ғана қатысты болып қоймай, сондай-ақ
техникалық нормаларды қамтиды. Еуропалық Одақта олар ЕО Заңдары,
Директивалар, Ұлыбританияда - Парламент кесімдері. Міндетті талаптарды
қамтитын құжаттардың ортақ атауы - "Техникалық регламент".
Техникалық кедергілерді болдырмау жолында алғашқы қадамдар 1986 жылы
жасалды, онда 12 еуропалық ел тауарлардың еркін қозғалысын қамтамасыз ету
бойынша мынадай тетіктер туралы келісті:
үйлестірілмеген өнімге қойылатын талаптар туралы өзара келісім;
саудада жаңа кедергілер пайда болуының алдын алу;
техникалық үйлестіру;
сәйкестікті бағалау процедураларын екі жақты келісу.
Бұл тетіктер стандарттардың техникалық үйлестірілуіне қатыстыескі
тәсіл ретінде белгілі Еуропалық Қоғамдастыққа мүше барлық елдердің ұлттық
техникалық заңнамасын үйлестірудің бастамасына негіз болды.
Құрылыс және құрылыс жабдықтары, ауыл шаруашылығы және орта ауыл
шаруашылығын механикаландыру құралдары, фармацевтикалық өнім, тағам
өнімдері және т.б. салалардаескі тәсілдің шамамен 200 директивасы істеліп
шығарылды.
Алайдаескі тәсілтехникалық заңнаманы сәйкес келтіру мәселесінде
елеулі роль атқарса да осы тәсіл негізін қалаған нақты техникалық
нұсқаулықтармен нақты өнімге арналған тіке директиваларды әзірлеу қағидаты
директиваларды енгізудің ауыр, қымбат және ұзақ мерзімді процедуралары
салдарынан жалпы рыноктың дамуын тежеді.
1995 жылы Еуропалық Комиссия"Ақ кітапты" жариялады, ол арқылы
директивалар арқылы техникалық үйлестіру үшін стандарттарды қолдануға
қатысты"жаңа тәсіл" атанған ішкі рынокты бірізділеуге арналған жаңа
әдістемені қолдану шешімі қабылданған 1997 жылы бір кесіммен Рим трактатын
өзгертуге әкелді.
"Жаңа тәсілдің" іргелі қағидаты - негізінен жалпы сипатты, кез келген
нақты техникалық нұсқаулықтарды шығарып тастаумен, негізгі талаптардыңаз
санымен заңнамалық қол сұғуды шектеу.
Негізгі талаптар тұтынушылар мен қызметкерлердің денсаулығы мен
қауіпсіздігіне қатысты және міндетті болып табылады. Тексерілуге өнімнің
осы талаптарға сәйкестігі ғана түседі.
Бірақ іс-әрекеттің нақты саласында негізгі талаптарды белгілеген
жағдайдажаңа тәсілдирективаларында оның көмегімен негізгі талаптар
сақталуы тиіс және мүмкін тәсілдер көрсетілмейді.
Бұл қызметті үйлестірілген стандарттар атқарады, оларда негізгі
талаптар орындалуының практикалық әдістеріне қатысты және өндірушілерге
өнімнің осы талаптарға сәйкестігін қамтамасыз етуде көмек ретінде
анықталған нақты нұсқаулықтар бар.
Үйлестірілген стандарттарды еуропалық стандарттау органдары (СЕN,
CENELEC, ЕТSІ) әзірлеп бекіткен және олардың қолданылуы ерікті. Ұлттық
стандарттау органдары үйлестірілген стандарттарды ұлттық деңгейде енгізуі
керек.
Бұл үйлестірілген стандарттарды баяндайтынкейбір ұлттық
стандарттарды әзірлеу жолымен жүзеге асырылуы керек. Үйлестірілген
стандарттарды баяндау Қоғамдастыққа мүше барлық елдерде бірдей жүзеге
асырылады.
Қазіргі уақытта шамамен 22жаңа тәсілдегі еуропалық директива мен
3072 үйлестірілген стандарттар құрылған. Әр директива үйлестірілген
стандарттардың нақты тізімімен ілестіріледі.
Қолданыстағы техникалық реттеу жүйелерін реформалау Ресей
Федерациясы, Беларусь Республикасы, Украина, Молдова Республикасы және
Қырғыз Республикасымен жүзеге асырылып отыр және ол үшін сәйкес заңдар
қабылданды.
Қазақстанда қолданыстағы техникалық реттеу жүйесі халықаралық жүйеден
кәсіпкерлікті дамыту және тікелей шетелдік инвестицияларды тарту,
шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және оны шет елдердің
рыногына жылжыту жолында елеулі әкімшілік кедергілердің бірі болып
табылатын міндетті құжаттардың көптігімен және оларды әзірлеу процесінің
мөлдір еместігімен ерекшелінді.
Міндетті техникалық нормалар стандарттарда және өзге де нормативтік
құжаттарда: фармакопейлі баптарда; экологиялық, өрт, санитарлық, құрылыс,
ветеринарлық, энергетикалық, табиғатты қорғау және көлік ережелері мен
нормаларында белгіленді. Барлық нормативтік құжаттарда міндетті талаптар
айқындалмаған.
Міндетті құжаттардың көп түрлілігі және сәйкестікті растаудың
халықаралық модульдерін жеткіліксіз пайдалану отандық өндірушілерге өнім
өндіруде қиындықтар, Қазақстанның сауда серіктестері тарапынан
түсінбеушілікті, жеткізілетін өнімнің сапасына сенімсіздікті тудырады.
Осылайша Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуы
техникалық реттеу жүйесін реформалаумен тікелей байланысты.
Қойылған мақсатқа жету үшін Қазақстан Республикасында өнімдердің,
үдерістердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік
техникалық реттеу жүйесінің құқықтық негіздерін белгілейтін және 2005 жылғы
13 мамырда қолданысқа енгізілген "Техникалық реттеу туралы" Қазақстан
Республикасының Заңы әзірленді.
"Техникалық реттеу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының ережелерін
іске асыру жөніндегі бірінші кезектегі шаралар ретінде Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 1 тамыздағы N 800 қаулысымен бекітілген
сәйкестікті растау жөніндегі органдарды және сынақ зертханаларын
(орталықтарын) аккредиттеу ережесі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005
жылғы 11 шілдедегі N 718 қаулысыменбекітілген саудадағы техникалық
кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық шаралар жөніндегі ақпараттық
орталықты құру және оның жұмыс істеу ережесі қабылданды.
Уәкілетті орган бекіткен және Қазақстан Республикасының Әділет
министрлігінде тіркелген стандарттау және сәйкестікті растау саласындағы
мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің 14 нормативтік құқықтық кесімі
қолданысқа енгізілді.
Мемлекеттік стандарттау және сертификаттау жүйелері мемлекеттік
техникалық реттеу жүйесіне реформаланды, техникалық реттеу жүйесінің
құрылымына кіретін бөлімшелер инфрақұрылымы қайта құрылды.
Қатарына Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда, Көлік және
коммуникация, Төтенше жағдайлар, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау,
Қаржы, Денсаулық сақтау, Қоршаған ортаны қорғау, Ішкі істер, Қорғаныс, Ауыл
шаруашылығы, Энергетика және минералдық ресурстар министрліктері,
Ақпараттандыру және байланыс, Жер ресурстарын басқару агенттіктері, ҰҚК
кіретін 14 мемлекеттік органда техникалық регламенттерді әзірлеуге және
сараптауға арналған техникалық реттеу саласындағы Сараптық Кеңестер
құрылды.
Қазақстан Республикасының заңдарын "Техникалық реттеу туралы"
Қазақстан Республикасы Заңының ережелеріне сәйкес келтіру мақсатында
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 30 мамырдағы N
468 қаулысымен Қазақстан Республикасының Парламенті Мәжілісінің қарауына
"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық кесімдеріне техникалық реттеу
мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан
Республикасының Заң жобасы енгізілді. Мемлекеттік органдар Қазақстан
Республикасы Әділет министрлігінің Заң Институтымен бірлесіп техникалық
реттеу саласындағы бірінші кезектегі бес нормативтік құқықтық кесімнің
жобасы әзірленді.
Жоғарыда аталған заңдардың қатарында техникалық реттеу жүйесін құру
негіздері қарастырылған "Мұнай туралы", "Жер қойнауы және жер қойнауын
пайдалану туралы", "Мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерін өндіруді және
олардың айналымын мемлекеттік реттеу туралы", "Электр энергетикасы туралы",
"Қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы",
"Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы", "Лицензиялау
туралы" және басқа Қазақстан Республикасы заңдарына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу жоспарланып отыр және қауіпсіздіктің жалпы талаптары
анықталады.
Өнімнің біртекті топтарына жәненемесе олардың жанар май-
энергетикалық кешенінде өмірлік циклдің процестеріне қойылатын және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларымен бекітілген арнайы (елеулі)
талаптарды белгілеу міндеттері техникалық регламенттерде регламенттелуі
тиіс.
Республикада техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық
актілер мен стандарттардың мемлекеттік қоры (бұдан әрі - қор)
қалыптастырылды. Егер қордың өсуін өткен жыл ішінде динамикалық түрде
қарастыратын болсақ, қордың нормативтік құжаттарының саны 2004 жылы 39 000,
оның ішінде 600-ден астамы мемлекеттік стандарттар және 6000 халықаралық
стандарттар, 2005 жылы 45 мыңға дейін, оның ішінде 1000-нан астам
мемлекеттік стандарттар, 6000-нан астам халықаралық стандарттарға өсті,
2006 жылғы жағдайы бойынша қорда 47 мыңнан астам саналатын нормативтік
құжаттардың атаулары, оның ішінде 1300-нан астам мемлекеттік стандарт, 20
000 мемлекетаралық стандарт; 8 мыңнан астам халықаралық стандарттар мен 10
мың ұлттық стандарттар бар.
Алайда, бар қор шетелдік техникалық регламенттермен толықтырылмаған,
сондай-ақ Қазақстанда қолданыстағы нормативтік құжаттарды халықаралық
талаптармен үйлестіру жөнінде жұмыстар жүргізу үшін шет мемлекеттердің
халықаралық, өңірлік және ұлттық стандарттарымен жеткілікті
толықтырылмаған. Шет мемлекеттердің бар халықаралық және ұлттық
стандарттары және басқа нормативтік құқықтық кесімдер мемлекеттік тілге
аударылмаған. Алдағы кезеңде қорды кеңейту және жаңарту қажет.
Қорды кеңейту және жаңарту жөніндегі, сондай-ақ ақпарат алмасу
жөніндегі жұмыстарды жүргізу үшін толық көлемде қордың ақпараттық жүйесінің
техникалық жабдықталуын жаңғырту және оны дамыту жөніндегі жұмыстарды
жалғастыру қажет.
Қазіргі уақытта республикада стандарттау және сәйкестікті бағалау
(растау) саласында техникалық реттеу жүйесінің негіз құраушы стандарттарын
халықаралық баламалармен үйлестіру жөніндегі жұмыстар жүргізіліп жатыр,
сондай-ақ ұйым стандарттарын әзірлеу басталды. Осы жұмыстарды жалғастыру
қажет.
Жүргізілген талдау көрсеткендей мемлекеттік стандарттарды жаңарту
қарқыны соңғы 3 жыл ішінде артып отыр. Егер 2004 жылдың басында үйлестіру
пайызы негізінен негіз құраушы стандарттар есебінен тек 17 % құраса,
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2004 жылғы 6 ақпандағы N 28-ө
өкімімен бекітілген ұлттық стандарттарды халықаралық стандарттармен
үйлестіру жөніндегі жұмыстардың 2004 жылға арналған жоспарын орындағаннан
кейін үйлестіру пайызы 43%-ке дейін, ал 2005 жылдың соңына қарай 53%-ға
өсті. 2008 жылдың аяғына дейін мемлекеттік стандарттарды халықаралық
талаптарға сәйкес үйлестіруді 65% деңгейге дейін жеткізуді қамтамасыз ету
қажет.
Стандарттар ерікті мәртебеге ие болған (стандарт таңдаудағы
еріктілік) техникалық реттеу жүйесінің реформалануына байланысты техникалық
регламенттерге елеулі талаптарды енгізу үшін стандарттардың үлкен санын
қайта қарау және қайта өңдеу керек.
Салалардың стандарттар әзірлеуге жеткіліксіз мүдделілігі
стандарттауда ғылымның даму белсенділігінің төмендеуіне негізгі себеп болып
табылады.
Жалпы алғанда 2001-2006 жылдар арасында стандарттау, сертификаттау,
метрология және сапа жүйелері саласында "Стандарттау, сапа жүйесі, сапаны
басқару жүйесі, біріктірілген менеджмент жүйесінің үлгісі, сапа пирамидасы,
сертификаттау, тұрақты даму, қоршаған ортаны басқару жүйесі, мониторинг
және бағалаулар, экологиялық аудит", "Қазақстан Республикасы жанармай-
энергетикалық кешенінің кәсіпорындары үшін біріктірілген сапа
менеджментінің үлгісін әзірлеу", "ІSО 9000 және 14000 сериялы халықаралық
стандарттарын Қазақстан Республикасы энергетика кәсіпорындарында қолдану
кезінде туындайтын мәселелерді талдау және оларды шешу жолдары",
"Біріктірілген менеджмент жүйесінің үлгісін әзірлеу және оны мұнай-газ
саласы кәсіпорындары үшін енгізу алгоритмі үлгісін әзірлеу",ІSО
9000 халықаралық стандартына сәйкес құрылған сапа менеджменті жүйелерімен
НАССР қағидаттары негізінде тамақ өнімінің сапасын басқару жүйелерінің
өзара әрекеті. НАССР қағидаттарына негізделген сапа менеджменті жүйесін
және оны енгізу алгоритмін құру жөнінде ұсынымдар тақырыптары бойынша
қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізілді. Зерттеулер нәтижелері
кәсіпорындарға халықаралық стандарттарды енгізуде елеулі көмек көрсетеді,
алдағы уақытта да қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізуді жалғастыру қажет.
Экономиканың түрлі салаларында стандарттау жөнінде жұмыстар жүргізу
мақсатында республикада әрекет ету саласына мемлекеттік стандарттарды
әзірлеу және халықаралық стандарттауға қатысу кіретін 49 стандарттау
жөніндегі техникалық комитет құрылды. Алайда стандарттау жөніндегі балама
техникалық комитеттерді қамтылмаған салаларда да құру қажет.
Қазақстан Республикасы 1994 жылдан бастап Стандарттау жөніндегі
халықаралық ұйымның (бұдан әрі - ІSО) мүшесі болып табылады, Халықаралық
электротехникалық комиссияда (бұдан әрі - МЭК) бақылаушы мәртебесіне ие.
ІSО шеңберінде Қазақстан 7 стандарттау жөніндегі халықаралық техникалық
комитеттің жұмысына және мұзға төзімді теңіз мұнай-газ құрылғыларына
стандарттар әзірлеу жөніндегі топтың жұмысына қатысады.
Қазақстан Республикасында қолданыстағы стандарттар және сәйкестікті
растау процедуралары туралы ДСҰ-ға мүше мүдделі елдерді ақпараттандыру үшін
Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі Техникалық реттеу
және метрология комитетінің ведомствосына қарасты"Қазақстан стандарттау
және сертификаттау институты" республикалық мемлекеттік кәсіпорны негізінде
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 11 шілдедегі N
718 қаулысыменСаудадағы техникалық кедергілер, санитарлық және
фитосанитарлық шаралар жөніндегі ақпараттық орталық (бұдан әрі - Ақпараттық
орталық) құрылды.
Ақпараттық орталық қызметіне ДСҰ Хатшылығының, ДСҰ-ға мүше елдер
қолданатын техникалық регламенттер, санитарлық және фитосанитарлық шаралар,
оларға өзгерістер мен өнімнің, үдерістердің сәйкестігін растау
процедуралары туралы хабарламаларын өңдеу кіреді.
Қазіргі уақытта Ақпараттық орталық қажетті бағдарламалық өнімдермен,
библиографиялық және толық мәтінді дерекқорлармен жеткілікті түрде
жабдықталмаған.
Республикада түрлі ведомстволар әзірлеген 26 жіктеуіш қолданыста,
олардың 12-і мемлекеттік мәртебеге ие, олар Ресей Федерациясының 31
мемлекеттік жіктеуіштерімен салыстырғанда экономиканың барлық секторларының
талаптарын қанағаттандырмайды. Қазіргі кезде техникалық-экономикалық
ақпарат жіктеуіштері бойынша автоматтандырылған ақпарат жүйесін құру және
енгізу бойынша жұмыс жүргізілді. Республикада жетіспейтін жіктеуіштерді
әзірлеу, сондай-ақ депозитарийді және техникалық-экономикалық ақпаратты
жіктеу және кодтау жүйесін жетілдіру жөніндегі жұмыстарды жалғастыру қажет.
Қазақстан Республикасында сәйкестікті растау саласында 150-ден астам
аккредиттелген сертификаттау жөніндегі орган және 400-ден астам
аккредиттелген сынақ зертханалары қызмет атқарады, олардың негізгі бөлігі
жеке меншік түрінде.
Республиканың сертификаттық сынақтар жөніндегі бар сынақ қоры
жеткіліксіз, өйткені өнімнің барлық номенклатурасын қамтымайды және
республикада тым тең дәрежеде таратылмаған.
Ол үшін сынақ зертханаларын құру және қызмет ететін сынақ
зертханаларын сертификаттық сынақтар жүргізу жөніндегі қажетті жоғары
технологиялық жабдықпен жарақтау қажет.
Бұдан басқа, республикада халықаралық деңгейде танылған және
халықаралық сарапшылар тізілімдерінде тіркелген сарапшы-аудиторлар саны
жеткіліксіз.
Техникалық регламенттердің талаптарының сақталуына мемлекеттік
бақылауды Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі
Техникалық реттеу және метрология комитетінің аумақтық бөлімшелері (бұдан
әрі - аумақтық бөлімшелер) өнімді өткізу кезеңінде техникалық регламенттер
талаптарының сақталуына, сондай-ақ аккредиттелген сәйкестікті растау
жөніндегі органдар мен сынақ зертханаларының іс-әрекеттеріне қызметтерінің
аккредиттелген талаптарға сәйкестігін белгілеу мақсатында, олардың
Қазақстан Республикасының мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің
талаптарын сақтауын тексеру мақсатында мемлекеттік бақылауды жүзеге
асырады.
Техникалық регламенттердің талаптарының сақталуын мемлекеттік
бақылауды, сондай-ақ мемлекеттік органдар өз құзыреттері шегінде жүзеге
асырады.
Соңғы жылдары бірнеше рет қайта құрылуы және санының аздығы
салдарынан мемлекеттік бақылау қызметі Қазақстанда өндірілетін және
сатылатын өнімдердің елеулі көлемін тексерістермен қамтуда өзінің
жылдамдығы мен қабілеттілігін жоғалтып отыр.
Қазақстан Республикасы аумағына техникалық реттеу жүйесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 29 қарашадағы N 1129 Қаулысы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 наурыздағы N
222 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1
наурыздағы "Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің
қатарына кіру стратегиясы" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру
жөніндегі іс-шаралардың жалпы ұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын орындаудың желілік
кестесінің 26-тармағын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының
Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының техникалық реттеу
жүйесін дамытудың 2007 - 2009 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрі -
Бағдарлама) бекітілсін.
2. Министрліктер, ведомстволар және мүдделі ұйымдар:
1) Бағдарламаны іске асыру жөнінде шаралар қабылдасын;
2) жарты жылдықтың қорытындылары бойынша 10 қаңтарға және 10 шілдеге
қарай Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігіне
Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы ақпаратты ұсынсын.
3. Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі жылына екі
рет, жарты жылдықтың қорытындылары бойынша 25 қаңтарға және 25 шілдеге
қарай Қазақстан Республикасының Үкіметіне Бағдарламаның іске асырылу барысы
туралы ақпаратты ұсынсын.
4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің орынбасары К.Қ.Мәсімовке жүктелсін.
5. Осы қаулы 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2006 жылғы29 қарашадағы
N 1129 Қаулысымен
бекітілген
Қазақстан Республикасының техникалық реттеу
жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған
БАҒДАРЛАМАСЫ
Мазмұны
1. Бағдарламаның паспорты
2. Кіріспе
3. Техникалық реттеу жүйесінің қазіргі жай-күйін талдау
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі
5.1 Техникалық реттеу саласындағы заңнаманы дамыту және жетілдіру
5.2 Қолданыстағы стандарттарды халықаралық талаптармен үйлестіру
5.3 Қазақстандық сертификаттарды шетелде тану үшін жағдайлар туғызу
5.4 Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен
стандарттардың мемлекеттік қорын дамыту және жетілдіру
5.5 Саудадағы техникалық кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық
шаралар жөніндегі ақпараттық орталықты дамыту және жетілдіру
5.6 Техникалық регламенттер талаптарының сақталуын мемлекеттік
бақылауды дамыту және жетілдіру
5.7 Менеджмент жүйелерін халықаралық стандарттар негізінде енгізу
5.8 Стандарттау, аккредиттеу және сәйкестікті растау саласындағы
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту
5.9 Техникалық реттеу мәселелерін насихаттау, техникалық реттеу
саласында мамандарды даярлау және олардың біліктілігін арттыру
6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтиже
8. Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесін дамытудың
2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі
іс-шаралар жоспары
1. Бағдарламаның паспорты
Бағдарлама атауы Қазақстан Республикасының техникалық
реттеу жүйесін дамытудың 2007 - 2009
жылдарға арналған бағдарламасы.
Бағдарламаны әзірлеу "Техникалық реттеу туралы" Қазақстан
үшін негіздеме Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы
N 603 Заңы 6-бабының 4)-тармақшасы,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006
жылғы 31 наурыздағы N 222 қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасы
Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы
"Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті
елу елінің қатарына кіру стратегиясы" атты
Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2006 - 2008
жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру
жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық
жоспарын орындаудың желілік кестесінің
26-тармағы.
Бағдарламаны әзірлеуге Қазақстан Республикасы Индустрия және жауапты
мемлекеттік сауда министрлігі.
орган
Бағдарламаның мақсаты Өнім мен үдерістердің адам өмірі мен
денсаулығы және қоршаған орта үшін
қауіпсіздігін қамтамасыз ету,
тұтынушыларды өнім қауіпсіздігіне қатысты
адастыратын әрекеттердің алдын алу,
өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру,
сондай-ақ саудада техникалық кедергілерді
жою.
Бағдарламаның негізгі Техникалық реттеу саласындағы заңнаманы
міндеттері өнеркәсібі мен экономикасы дамыған
шетелдердің ұқсас жүйелерімен жақындастыру;
мемлекеттік стандарттарды халықаралық
талаптармен үйлестіру;
техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік
саясатты іске асыру;
техникалық нормалау мен стандарттау
мәселелері бойынша тиімді жұмыс атқару
үшін жағдай жасау;
Дүниежүзілік сауда ұйымының Хатшылығымен
(бұдан әрі - ДСҰ), ДСҰ-ға мүше елдермен,
техникалық р еттеу мен санитарлық және
фитосанитарлық шаралар (бұдан әрі - СФС)
саласындағы өңірлік және халықаралық
ұйымдармен үнемі байланыста болу үшін
ақпараттық желіні дамыту;
техникалық регламенттер талаптарының
сақталуын мемлекеттік бақылауды дамыту
және жетілдіру;
отандық кәсіпорындардың халықаралық
стандарттарға көшуіне жағдай жасау;
халықаралық стандарттау, аккредиттеу,
сәйкестікті растау және сапа менеджменті
жөніндегі жұмыстарды кеңейту;
техникалық реттеу жүйесін насихаттау және
техникалық реттеу саласында кадрлардың
біліктілігін арттыру және оларды қайта
даярлау.
Бағдарламаның іске 2007 - 2009 жылдар.
асырылу мерзімі
Бағдарламаны Қаржыландыру көздері:
қаржыландыру көлемі 1 814 110 000 теңге сомасында республикалық
және қаржыландыру көзі бюджет қаражаты:
2007 жылы - 650 635 000 теңге;
2008 жылы - 576 150 000 теңге;
2009 жылы - 587 325 000 теңге.
Қаржыландыру көлемі тиісті қаржы жылына
қалыптастыру арналған кезінде
республикалық бюджетті нақтыланатын болады.
Бағдарламаны іске Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде:
асырудан күтілетін біртекті өнім топтарына және үдерістерге
нәтижелер қойылатын арнайы талаптарды
регламенттейтін, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулысы мәртебесіндегі 80-нен
кем емес техникалық регламенттер әзірлеуге
және сараптама жүргізуге;
стандарттар негізінде отандық өнімнің
бәсекеге қабілеттілігін арттыруға;
адам өмірі мен денсаулығы үшін өнім мен
үдерістердің қауіпсіздігін арттыруға;
осы кезеңде қолданылып жүрген мемлекеттік
стандарттардың санын 1300-ден 2009 жылы
2000-ға дейін көбейтуге;
ұлттық стандарттарды халықаралық
стандарттармен үйлестіру процентін 53%-дан
65%-ға дейін ұлғайтуға;
техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілер мен стандарттардың
мемлекеттік қорының нормативтік базасын
электронды режімдегі халықаралық, өңірлік
және ұлттық стандарттармен толықтыру
есебінен 47000-нан 50000 бірлікке дейін
ұлғайтуға;
техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілер мен стандарттардың
мемлекеттік қорын арнайы жабдықпен және
техникамен жарақтандыруға;
техникалық реттеу саласында стандарттау,
сәйкестікті бағалау (растау), сапа
менеджменті және аккредиттеу аясындағы
жұмыстардың халықаралық тәжірибесіне өтуге;
менеджмент жүйесін енгізген кәсіпорындар
санын 2009 жылы 450-ден 1500-ге дейін
арттыруға;
стандарттау, аккредиттеу, сәйкестікті
бағалау (растау) жөніндегі халықаралық,
өңірлік және ұлттық ұйымдармен
ынтымақтастықты кеңейтуге;
техникалық регламенттердің міндетті
талаптарының сақталуына мемлекеттік
бақылауды жетілдіруге;
өткізілген ғылыми зерттеулердің нәтижелері
бойынша кәсіпорындар, мемлекеттік органдар
үшін ұсынымдар шығаруға;
жұмысына Қазақстан қатысатын халықаралық
техникалық комитеттердің санын 2009 жылы
7-ден 14-ке дейін көбейтуге;
ДСҰ-ның СТК және СФС шараларын қолдану
жөніндегі келісімдері бойынша
хабарламаларды өңдеу үшін (келіп түсуіне
қарай) СТКСФС жөніндегі ақпарат
орталығының 15 аумақтық бөлімшелерін
құруға;
техникалық реттеу саласында мамандардың
біліктілігін арттыруға қол жеткізіледі.
2. Кіріспе
Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесін дамытудың 2007-
2009 жылдарға арналған бағдарламасы"Техникалық реттеу туралы" Қазақстан
Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы N 603 Заңы 6-бабының 4)-
тармақшасына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 наурыздағы N
222 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1
наурыздағы"Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті елу елінің қатарына
кіру стратегиясы" атты Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын іске
асыру жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын орындаудың желілік
кестесінің 26-тармағына сәйкес әзірленді.
Осы Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6
ақпандағы N 148 қаулысымен бекітілген іс-шараларының орындалуы Қазақстан
Республикасының стандарттарды әзірлеудің, қолданудың және сәйкестікті
растаудың халықаралық тәжірибесіне көшуі үшін жағдай жасалуын қамтамасыз
еткен Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттау және сертификаттау
жүйелерін дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасының жалғасы
болып табылады.
Осы Бағдарлама стандарттау, аккредиттеу, сәйкестікті бағалау
(растау), менеджмент жүйесінде жұмыстарды жетілдіруді қоса алғанда,
мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін дамытуға және көрсетілген бағыттарда
жұмыстарды ақпараттық қамтамасыз етуге бағытталған.
Бағдарламаның іс-шаралары 2007-2009 жылдар кезеңін қамтиды, орташа
мерзімді сипатқа ие.
3. Техникалық реттеу жүйесінің қазіргі жай-күйін талдау
Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына
кіруі салаларда техникалық реттеу аясындағы заңнаманы өнімнің нарықта еркін
айналуы, азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғау, қоршаған ортаны қорғау,
өнімнің қауіпсіздігіне қатысты тұтынушыларды адастыратын іс-әрекеттерді
болдырмау үшін Дүниежүзілік сауда ұйымының (бұдан әрі - ДСҰ) талаптарымен
үйлестіру қажеттігімен тікелей байланысты.
Шет елдердің техникалық реттеу жүйесі бір ізге түсірілген, пайдалану
үшін жеңіл және тәжірибеде өзінің тиімділігін дәлелдеген.
Шетелдік практикада өнімді өндіру мен сату саласында мемлекеттің
регламенттеу және реттеу қызметі заңнамалық деңгейде іске асырылады.
Мемлекет жалпыұлттық сипаты бар: азаматтардың өмірі мен денсаулығын,
қоршаған ортаны қорғау, өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету сияқты
салаларда орындалуы міндетті кесімдерді шығарады.
Бұл талаптар жоғарғы құқықтық мәртебесі бар құжаттарда белгіленеді
және олар тек құқықтық қатынастарға ғана қатысты болып қоймай, сондай-ақ
техникалық нормаларды қамтиды. Еуропалық Одақта олар ЕО Заңдары,
Директивалар, Ұлыбританияда - Парламент кесімдері. Міндетті талаптарды
қамтитын құжаттардың ортақ атауы - "Техникалық регламент".
Техникалық кедергілерді болдырмау жолында алғашқы қадамдар 1986 жылы
жасалды, онда 12 еуропалық ел тауарлардың еркін қозғалысын қамтамасыз ету
бойынша мынадай тетіктер туралы келісті:
үйлестірілмеген өнімге қойылатын талаптар туралы өзара келісім;
саудада жаңа кедергілер пайда болуының алдын алу;
техникалық үйлестіру;
сәйкестікті бағалау процедураларын екі жақты келісу.
Бұл тетіктер стандарттардың техникалық үйлестірілуіне қатыстыескі
тәсіл ретінде белгілі Еуропалық Қоғамдастыққа мүше барлық елдердің ұлттық
техникалық заңнамасын үйлестірудің бастамасына негіз болды.
Құрылыс және құрылыс жабдықтары, ауыл шаруашылығы және орта ауыл
шаруашылығын механикаландыру құралдары, фармацевтикалық өнім, тағам
өнімдері және т.б. салалардаескі тәсілдің шамамен 200 директивасы істеліп
шығарылды.
Алайдаескі тәсілтехникалық заңнаманы сәйкес келтіру мәселесінде
елеулі роль атқарса да осы тәсіл негізін қалаған нақты техникалық
нұсқаулықтармен нақты өнімге арналған тіке директиваларды әзірлеу қағидаты
директиваларды енгізудің ауыр, қымбат және ұзақ мерзімді процедуралары
салдарынан жалпы рыноктың дамуын тежеді.
1995 жылы Еуропалық Комиссия"Ақ кітапты" жариялады, ол арқылы
директивалар арқылы техникалық үйлестіру үшін стандарттарды қолдануға
қатысты"жаңа тәсіл" атанған ішкі рынокты бірізділеуге арналған жаңа
әдістемені қолдану шешімі қабылданған 1997 жылы бір кесіммен Рим трактатын
өзгертуге әкелді.
"Жаңа тәсілдің" іргелі қағидаты - негізінен жалпы сипатты, кез келген
нақты техникалық нұсқаулықтарды шығарып тастаумен, негізгі талаптардыңаз
санымен заңнамалық қол сұғуды шектеу.
Негізгі талаптар тұтынушылар мен қызметкерлердің денсаулығы мен
қауіпсіздігіне қатысты және міндетті болып табылады. Тексерілуге өнімнің
осы талаптарға сәйкестігі ғана түседі.
Бірақ іс-әрекеттің нақты саласында негізгі талаптарды белгілеген
жағдайдажаңа тәсілдирективаларында оның көмегімен негізгі талаптар
сақталуы тиіс және мүмкін тәсілдер көрсетілмейді.
Бұл қызметті үйлестірілген стандарттар атқарады, оларда негізгі
талаптар орындалуының практикалық әдістеріне қатысты және өндірушілерге
өнімнің осы талаптарға сәйкестігін қамтамасыз етуде көмек ретінде
анықталған нақты нұсқаулықтар бар.
Үйлестірілген стандарттарды еуропалық стандарттау органдары (СЕN,
CENELEC, ЕТSІ) әзірлеп бекіткен және олардың қолданылуы ерікті. Ұлттық
стандарттау органдары үйлестірілген стандарттарды ұлттық деңгейде енгізуі
керек.
Бұл үйлестірілген стандарттарды баяндайтынкейбір ұлттық
стандарттарды әзірлеу жолымен жүзеге асырылуы керек. Үйлестірілген
стандарттарды баяндау Қоғамдастыққа мүше барлық елдерде бірдей жүзеге
асырылады.
Қазіргі уақытта шамамен 22жаңа тәсілдегі еуропалық директива мен
3072 үйлестірілген стандарттар құрылған. Әр директива үйлестірілген
стандарттардың нақты тізімімен ілестіріледі.
Қолданыстағы техникалық реттеу жүйелерін реформалау Ресей
Федерациясы, Беларусь Республикасы, Украина, Молдова Республикасы және
Қырғыз Республикасымен жүзеге асырылып отыр және ол үшін сәйкес заңдар
қабылданды.
Қазақстанда қолданыстағы техникалық реттеу жүйесі халықаралық жүйеден
кәсіпкерлікті дамыту және тікелей шетелдік инвестицияларды тарту,
шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және оны шет елдердің
рыногына жылжыту жолында елеулі әкімшілік кедергілердің бірі болып
табылатын міндетті құжаттардың көптігімен және оларды әзірлеу процесінің
мөлдір еместігімен ерекшелінді.
Міндетті техникалық нормалар стандарттарда және өзге де нормативтік
құжаттарда: фармакопейлі баптарда; экологиялық, өрт, санитарлық, құрылыс,
ветеринарлық, энергетикалық, табиғатты қорғау және көлік ережелері мен
нормаларында белгіленді. Барлық нормативтік құжаттарда міндетті талаптар
айқындалмаған.
Міндетті құжаттардың көп түрлілігі және сәйкестікті растаудың
халықаралық модульдерін жеткіліксіз пайдалану отандық өндірушілерге өнім
өндіруде қиындықтар, Қазақстанның сауда серіктестері тарапынан
түсінбеушілікті, жеткізілетін өнімнің сапасына сенімсіздікті тудырады.
Осылайша Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуы
техникалық реттеу жүйесін реформалаумен тікелей байланысты.
Қойылған мақсатқа жету үшін Қазақстан Республикасында өнімдердің,
үдерістердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік
техникалық реттеу жүйесінің құқықтық негіздерін белгілейтін және 2005 жылғы
13 мамырда қолданысқа енгізілген "Техникалық реттеу туралы" Қазақстан
Республикасының Заңы әзірленді.
"Техникалық реттеу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының ережелерін
іске асыру жөніндегі бірінші кезектегі шаралар ретінде Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 1 тамыздағы N 800 қаулысымен бекітілген
сәйкестікті растау жөніндегі органдарды және сынақ зертханаларын
(орталықтарын) аккредиттеу ережесі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005
жылғы 11 шілдедегі N 718 қаулысыменбекітілген саудадағы техникалық
кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық шаралар жөніндегі ақпараттық
орталықты құру және оның жұмыс істеу ережесі қабылданды.
Уәкілетті орган бекіткен және Қазақстан Республикасының Әділет
министрлігінде тіркелген стандарттау және сәйкестікті растау саласындағы
мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің 14 нормативтік құқықтық кесімі
қолданысқа енгізілді.
Мемлекеттік стандарттау және сертификаттау жүйелері мемлекеттік
техникалық реттеу жүйесіне реформаланды, техникалық реттеу жүйесінің
құрылымына кіретін бөлімшелер инфрақұрылымы қайта құрылды.
Қатарына Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда, Көлік және
коммуникация, Төтенше жағдайлар, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау,
Қаржы, Денсаулық сақтау, Қоршаған ортаны қорғау, Ішкі істер, Қорғаныс, Ауыл
шаруашылығы, Энергетика және минералдық ресурстар министрліктері,
Ақпараттандыру және байланыс, Жер ресурстарын басқару агенттіктері, ҰҚК
кіретін 14 мемлекеттік органда техникалық регламенттерді әзірлеуге және
сараптауға арналған техникалық реттеу саласындағы Сараптық Кеңестер
құрылды.
Қазақстан Республикасының заңдарын "Техникалық реттеу туралы"
Қазақстан Республикасы Заңының ережелеріне сәйкес келтіру мақсатында
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 30 мамырдағы N
468 қаулысымен Қазақстан Республикасының Парламенті Мәжілісінің қарауына
"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық кесімдеріне техникалық реттеу
мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан
Республикасының Заң жобасы енгізілді. Мемлекеттік органдар Қазақстан
Республикасы Әділет министрлігінің Заң Институтымен бірлесіп техникалық
реттеу саласындағы бірінші кезектегі бес нормативтік құқықтық кесімнің
жобасы әзірленді.
Жоғарыда аталған заңдардың қатарында техникалық реттеу жүйесін құру
негіздері қарастырылған "Мұнай туралы", "Жер қойнауы және жер қойнауын
пайдалану туралы", "Мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерін өндіруді және
олардың айналымын мемлекеттік реттеу туралы", "Электр энергетикасы туралы",
"Қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы",
"Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы", "Лицензиялау
туралы" және басқа Қазақстан Республикасы заңдарына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу жоспарланып отыр және қауіпсіздіктің жалпы талаптары
анықталады.
Өнімнің біртекті топтарына жәненемесе олардың жанар май-
энергетикалық кешенінде өмірлік циклдің процестеріне қойылатын және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларымен бекітілген арнайы (елеулі)
талаптарды белгілеу міндеттері техникалық регламенттерде регламенттелуі
тиіс.
Республикада техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық
актілер мен стандарттардың мемлекеттік қоры (бұдан әрі - қор)
қалыптастырылды. Егер қордың өсуін өткен жыл ішінде динамикалық түрде
қарастыратын болсақ, қордың нормативтік құжаттарының саны 2004 жылы 39 000,
оның ішінде 600-ден астамы мемлекеттік стандарттар және 6000 халықаралық
стандарттар, 2005 жылы 45 мыңға дейін, оның ішінде 1000-нан астам
мемлекеттік стандарттар, 6000-нан астам халықаралық стандарттарға өсті,
2006 жылғы жағдайы бойынша қорда 47 мыңнан астам саналатын нормативтік
құжаттардың атаулары, оның ішінде 1300-нан астам мемлекеттік стандарт, 20
000 мемлекетаралық стандарт; 8 мыңнан астам халықаралық стандарттар мен 10
мың ұлттық стандарттар бар.
Алайда, бар қор шетелдік техникалық регламенттермен толықтырылмаған,
сондай-ақ Қазақстанда қолданыстағы нормативтік құжаттарды халықаралық
талаптармен үйлестіру жөнінде жұмыстар жүргізу үшін шет мемлекеттердің
халықаралық, өңірлік және ұлттық стандарттарымен жеткілікті
толықтырылмаған. Шет мемлекеттердің бар халықаралық және ұлттық
стандарттары және басқа нормативтік құқықтық кесімдер мемлекеттік тілге
аударылмаған. Алдағы кезеңде қорды кеңейту және жаңарту қажет.
Қорды кеңейту және жаңарту жөніндегі, сондай-ақ ақпарат алмасу
жөніндегі жұмыстарды жүргізу үшін толық көлемде қордың ақпараттық жүйесінің
техникалық жабдықталуын жаңғырту және оны дамыту жөніндегі жұмыстарды
жалғастыру қажет.
Қазіргі уақытта республикада стандарттау және сәйкестікті бағалау
(растау) саласында техникалық реттеу жүйесінің негіз құраушы стандарттарын
халықаралық баламалармен үйлестіру жөніндегі жұмыстар жүргізіліп жатыр,
сондай-ақ ұйым стандарттарын әзірлеу басталды. Осы жұмыстарды жалғастыру
қажет.
Жүргізілген талдау көрсеткендей мемлекеттік стандарттарды жаңарту
қарқыны соңғы 3 жыл ішінде артып отыр. Егер 2004 жылдың басында үйлестіру
пайызы негізінен негіз құраушы стандарттар есебінен тек 17 % құраса,
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2004 жылғы 6 ақпандағы N 28-ө
өкімімен бекітілген ұлттық стандарттарды халықаралық стандарттармен
үйлестіру жөніндегі жұмыстардың 2004 жылға арналған жоспарын орындағаннан
кейін үйлестіру пайызы 43%-ке дейін, ал 2005 жылдың соңына қарай 53%-ға
өсті. 2008 жылдың аяғына дейін мемлекеттік стандарттарды халықаралық
талаптарға сәйкес үйлестіруді 65% деңгейге дейін жеткізуді қамтамасыз ету
қажет.
Стандарттар ерікті мәртебеге ие болған (стандарт таңдаудағы
еріктілік) техникалық реттеу жүйесінің реформалануына байланысты техникалық
регламенттерге елеулі талаптарды енгізу үшін стандарттардың үлкен санын
қайта қарау және қайта өңдеу керек.
Салалардың стандарттар әзірлеуге жеткіліксіз мүдделілігі
стандарттауда ғылымның даму белсенділігінің төмендеуіне негізгі себеп болып
табылады.
Жалпы алғанда 2001-2006 жылдар арасында стандарттау, сертификаттау,
метрология және сапа жүйелері саласында "Стандарттау, сапа жүйесі, сапаны
басқару жүйесі, біріктірілген менеджмент жүйесінің үлгісі, сапа пирамидасы,
сертификаттау, тұрақты даму, қоршаған ортаны басқару жүйесі, мониторинг
және бағалаулар, экологиялық аудит", "Қазақстан Республикасы жанармай-
энергетикалық кешенінің кәсіпорындары үшін біріктірілген сапа
менеджментінің үлгісін әзірлеу", "ІSО 9000 және 14000 сериялы халықаралық
стандарттарын Қазақстан Республикасы энергетика кәсіпорындарында қолдану
кезінде туындайтын мәселелерді талдау және оларды шешу жолдары",
"Біріктірілген менеджмент жүйесінің үлгісін әзірлеу және оны мұнай-газ
саласы кәсіпорындары үшін енгізу алгоритмі үлгісін әзірлеу",ІSО
9000 халықаралық стандартына сәйкес құрылған сапа менеджменті жүйелерімен
НАССР қағидаттары негізінде тамақ өнімінің сапасын басқару жүйелерінің
өзара әрекеті. НАССР қағидаттарына негізделген сапа менеджменті жүйесін
және оны енгізу алгоритмін құру жөнінде ұсынымдар тақырыптары бойынша
қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізілді. Зерттеулер нәтижелері
кәсіпорындарға халықаралық стандарттарды енгізуде елеулі көмек көрсетеді,
алдағы уақытта да қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізуді жалғастыру қажет.
Экономиканың түрлі салаларында стандарттау жөнінде жұмыстар жүргізу
мақсатында республикада әрекет ету саласына мемлекеттік стандарттарды
әзірлеу және халықаралық стандарттауға қатысу кіретін 49 стандарттау
жөніндегі техникалық комитет құрылды. Алайда стандарттау жөніндегі балама
техникалық комитеттерді қамтылмаған салаларда да құру қажет.
Қазақстан Республикасы 1994 жылдан бастап Стандарттау жөніндегі
халықаралық ұйымның (бұдан әрі - ІSО) мүшесі болып табылады, Халықаралық
электротехникалық комиссияда (бұдан әрі - МЭК) бақылаушы мәртебесіне ие.
ІSО шеңберінде Қазақстан 7 стандарттау жөніндегі халықаралық техникалық
комитеттің жұмысына және мұзға төзімді теңіз мұнай-газ құрылғыларына
стандарттар әзірлеу жөніндегі топтың жұмысына қатысады.
Қазақстан Республикасында қолданыстағы стандарттар және сәйкестікті
растау процедуралары туралы ДСҰ-ға мүше мүдделі елдерді ақпараттандыру үшін
Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі Техникалық реттеу
және метрология комитетінің ведомствосына қарасты"Қазақстан стандарттау
және сертификаттау институты" республикалық мемлекеттік кәсіпорны негізінде
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 11 шілдедегі N
718 қаулысыменСаудадағы техникалық кедергілер, санитарлық және
фитосанитарлық шаралар жөніндегі ақпараттық орталық (бұдан әрі - Ақпараттық
орталық) құрылды.
Ақпараттық орталық қызметіне ДСҰ Хатшылығының, ДСҰ-ға мүше елдер
қолданатын техникалық регламенттер, санитарлық және фитосанитарлық шаралар,
оларға өзгерістер мен өнімнің, үдерістердің сәйкестігін растау
процедуралары туралы хабарламаларын өңдеу кіреді.
Қазіргі уақытта Ақпараттық орталық қажетті бағдарламалық өнімдермен,
библиографиялық және толық мәтінді дерекқорлармен жеткілікті түрде
жабдықталмаған.
Республикада түрлі ведомстволар әзірлеген 26 жіктеуіш қолданыста,
олардың 12-і мемлекеттік мәртебеге ие, олар Ресей Федерациясының 31
мемлекеттік жіктеуіштерімен салыстырғанда экономиканың барлық секторларының
талаптарын қанағаттандырмайды. Қазіргі кезде техникалық-экономикалық
ақпарат жіктеуіштері бойынша автоматтандырылған ақпарат жүйесін құру және
енгізу бойынша жұмыс жүргізілді. Республикада жетіспейтін жіктеуіштерді
әзірлеу, сондай-ақ депозитарийді және техникалық-экономикалық ақпаратты
жіктеу және кодтау жүйесін жетілдіру жөніндегі жұмыстарды жалғастыру қажет.
Қазақстан Республикасында сәйкестікті растау саласында 150-ден астам
аккредиттелген сертификаттау жөніндегі орган және 400-ден астам
аккредиттелген сынақ зертханалары қызмет атқарады, олардың негізгі бөлігі
жеке меншік түрінде.
Республиканың сертификаттық сынақтар жөніндегі бар сынақ қоры
жеткіліксіз, өйткені өнімнің барлық номенклатурасын қамтымайды және
республикада тым тең дәрежеде таратылмаған.
Ол үшін сынақ зертханаларын құру және қызмет ететін сынақ
зертханаларын сертификаттық сынақтар жүргізу жөніндегі қажетті жоғары
технологиялық жабдықпен жарақтау қажет.
Бұдан басқа, республикада халықаралық деңгейде танылған және
халықаралық сарапшылар тізілімдерінде тіркелген сарапшы-аудиторлар саны
жеткіліксіз.
Техникалық регламенттердің талаптарының сақталуына мемлекеттік
бақылауды Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі
Техникалық реттеу және метрология комитетінің аумақтық бөлімшелері (бұдан
әрі - аумақтық бөлімшелер) өнімді өткізу кезеңінде техникалық регламенттер
талаптарының сақталуына, сондай-ақ аккредиттелген сәйкестікті растау
жөніндегі органдар мен сынақ зертханаларының іс-әрекеттеріне қызметтерінің
аккредиттелген талаптарға сәйкестігін белгілеу мақсатында, олардың
Қазақстан Республикасының мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің
талаптарын сақтауын тексеру мақсатында мемлекеттік бақылауды жүзеге
асырады.
Техникалық регламенттердің талаптарының сақталуын мемлекеттік
бақылауды, сондай-ақ мемлекеттік органдар өз құзыреттері шегінде жүзеге
асырады.
Соңғы жылдары бірнеше рет қайта құрылуы және санының аздығы
салдарынан мемлекеттік бақылау қызметі Қазақстанда өндірілетін және
сатылатын өнімдердің елеулі көлемін тексерістермен қамтуда өзінің
жылдамдығы мен қабілеттілігін жоғалтып отыр.
Қазақстан Республикасы аумағына техникалық реттеу жүйесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz