Молдахмет Кеңбаев

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім

М. Кеңбаевтың өмірі
М. Кеңабевтың дипломдық өмірі
М. Кеңбаевтың творчествасы
М. Кеңбаевтың ұлттық өзіндік ерекшелікті іздестіру үстінде.

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер.

1940 жылы «Тамаша бақтың гүлдері» деген атпен Алматыда басылып шыққан коллективтік жинақта басқа балалардың суреттерімен катар жас өспірім Молдахмет Кенбаевтың «Жаңа Қазақстан» атты еңбегі де бар. Электр тогі жүретін желілер, машиналар, түтіні будақтаған завод мұржалары, көп қабатты үйлер, адамдар, жұмысшылар, шой балғасын иығына салып алған кеншілер. Балалық қиялын шарықтатқан осы көріністің бөріп Молдахмет асқақ. Іле Алатауы аясында бейнеленген. М. С. Кенбаев жоғарыда аталган кітаптағы суретін күні бүгінге дейін ұмытпайды.

Молдахмет Сыздықұлы 1925 жылы Қостанай облысындағы шаруа семьясында он төртінші бала болып дүниеге кследі. Молдахмет туганнан оның ата-апасы Алматы маңына көшіп келіп, Әліби Жангелдиннің ақыл-кеңесімен басқа кедейлермен біргс ауыл шаруашылығы коммунасына ұйысады. Көп өтпей ауыр науқастан әкесі қайтыс болады да, Молдахмст балалар үйіне алынады. Мұнда жас өспірім суретшінің суреттсрі жұрт көңілін аударады да, баршаның одан соңғы тағдырына араласады.

Шашы жайылып кеткен әйел ауыр қасіреттен сілтідей тынып қалған. Үстіне киген қара қамзол, иығына жайылған қара шаш, қара фон кейімкердің қасіретті халін айнытпай береді. Картинаның колориттік шешімінде педагогтардың әсерінсн арыла алмаушылық айқын байқалады. Алайда, біз бұл шәкірт еңбегі екенін ұмытпауға тиіспіз. Соған қарамастан, «Жоқтауда» адам ссзімінін терең жеткізілуі, сюжеттің айқындылығы көрерменді баурап алады. Молдахметтің дипломдық еңбегі «Сүйінші» (1948) картинасы оқытушыларға да, суретшілерге де көрермендерге де ұнады. Кейінірек осы картина жайында баспасөзде жылы лебіздер білдірілді. Қызғалдақтары көз жауын алатын көктемгі далада аттарын соқтыра желдіріп, қыз бен жігіт келеді. «Сүйінші женіс хабаршысы». Салт аттылар да, құлпырған қызғалдақтар да көңіл қуанышы мен салтанатты паш етеді. Дала бейнесі сәтті шыққан. Кейінірек осы бейне суретшінің творчествосына мықтап еніп, оның шығармаларының маңызды бөлігіне айналды.

«Кескіндеме арқылы табиғаттың ғажайып көркін, ең алдымен, даланың шалқар кең бесігін, ең бастысы, оның әсемдігін бере алатынын сезінген кезде, - деп еске түсіреді суретші, - мен далаға ынтызар болдым. Дала менің қиялымнан шықпай, аңсар арманым болып алды. Жұрт даланы тап өзім сияқты сүюін тіледім. Қайда жүрсем де, дала менің есімнен ешқашан кеткен емес». Бұдан кейінгі суретшінің атағын шығарған жұмыстардан біз қазақ даласының кең байтақ шалқары, ұшы-қиырсыз жазығы, оның үстіндегі түпсіз аспанды көреміз. 1949 жылы Ұлы Октябрьдің 32 жылдығына арнап өткізілген республикалық көркем сурет көрмесінде М. С. Кенбаевтың тақырыптық композициясы- «Жер жырту». Осы картинада суретшінің жанрлық рөлі гноларға бейімділігі байқалады. Тұтас алғанда, шығарма шыншылдығымен, өмірді поэтиклық тұрғы да керсететіндігімен баурап алады. Қазір осы картина Қостанай тарихи-өлкетану музейде сақтаулы.

Училищені тамамдағаннан кейін Молдахмет бірқатар қиыншылықтарға ұшырайды. Басында үйі, жұмыс істейтін шеберханасы болмапты. Ол кезде Суретшілер одағының жеткілікті өндірістік базасы жоқ болатын, соғыстан кейінгі жоқшылықтан еліміз күтыла коймаған еді. Осы кез-детзғап сол кездің езінде белгілі суретші Әбілхан Қастеев қол үшын берді. Ол өнерде өз жолын жаңа ғана бастаған жас кескіндемешіден еш нәрсені аямады. Ал, кейін Москва түбіндегі Творчество үйіне бару мүмкіндігі туған кезде Ә. Қастеев өзімен бірге Молдахмет Кенбаевты тілмаш ретінде ала кетеді. Сенежде өткізген екі ай советтің көрнекті суретшілері М. Куприянов, П. Крылов, Н. Соколов, П. Соколов - Скаль, Г. Шегал, Ф. Федоровский, А. Плотновпен кездесулер жас суретшінің бұдан былайғы тағдырында орасан зор роль атқарады. М. Кенбаевтың творчестволық базада салған суреттері көзге түспей калған жок. Оған білімін жетілдіруге түсу керек деп ақыл-кеңес берді. 1951 жылы Молдахмет Москвадағы В. И. Суриков атындағы Мемлекеттік көркем сурет институтына оқуға туседі. Мұнда ол П. Мальковтың басшылығымен оқиды. Жан-жақты білімдар П. Мальков өз шәкірттерінің жұмыстарын бақылап, сабақтарына жиі қатысады, суретшілер, әсіресе өз ұстаздары Д. Н. Карловский және оның ізбасарлары туралы әңгімелейді. Сабактап соң уақыттың бәрін М. Қенбаев Третьяков галереясында өткізіп, XIX ғасырдағы орыс кескін-деме өнері шығармаларын мұқият зерттейді. Студент кезінде салған портреттік еңбектерінде («Өнср зерттеушісініц портреті», 1950, «Пиоенр қыз) этюді, 1951, «Бурят әйелі» 1956 және басқалар) жас суретші негізінен колориттік. композициялық проблемаларға ден қояды. Бүл аталған туңындыларға автордың алдына койған негізгі міндеттері - адам дидары мен фон түстері жымдасып астасуын іздестіріп табу, жарық көлеңкені ұтымды пайдалану, киім-кешекте, зергерлік бұйымдарды бсзендіруде әр қилы материалдарды безендіруде мүмкіндігі, адамның бет әлпеті құрылымының этникалык және жеке адамға тән ерекшеліктерін таба білу болатып. Алайда модельдердің ішкі дүниесін жеткізіп бере білу де байқалады. Мәселен, бурят әйелі үстіне киген экзотикалык киімімен ғана емес, аздап мұңды ойлы жүзімен, жиырылған қасымен жымкырылған ерніндегі болар-болмас мұң табымен ал «Пионер қыз» өзіне-өзі нық сенетін байсалдылығымен тартымды. «Өнер зерттсушісі портретінде креслода еркін жайғасып отырган әйелдің тұлғасынан айбарлылық сезіледі, оның көз карасы сабырлы да өткір - біздің алдымыздағы бейне күшті, ерік-жігері мол және аздап тәкаппарлаук кескінделген.

Соңғы курстарда Кенбаев кең тынысты сюжсттік композицияның шебері Ф. П. Решетниковтың шеберханасында жұмыс істеді. Бүл оның жанрлық картинаға деген ыкылас-ынтасын арттырады. Студент Кенбаевтың өмірлік шынайы құбылыстарды беру әдістері, іздену Л. Н. Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік» (1953) романы тақырыбы бойынша салған тарихи кескіндеме композицияда айқын көрінеді. Кенеп бетіндсгі көптеген тұлғалардың нанымды да қисынды орналасуының күрделі міндеттері, сюжеттегі негізгі ойды жеткізе білу, костюмдер мен реквизистің нанымдылығы «Аяқ суыту» және «Жаралы Андрей Болконский» полотноларында барынша ойдағыдай шешімін тапқан. Сыртқы жасанды асқақтықтан арылған картиналар бейнеленген оқигалардың нақтылығы нәтижесінде жанрлық әсер тудырады. Осы еңбектерінде жас суретші кескіндемеші ретінде тожірибесін байытады алдына қойған жарық ауа ортасын жасау міндеттсрін шешеді, сәтті колориттік үйлесісімділік табады.

1954 жылы Молдахмет соңғы курста оқып жүрген кезде, партия мен үкіметтің тың және тыңайған жерлерді игеру туралы қаулысы шығады. Мыңдаған адамдардың бұрын-соңды болып көрмегсн қаһармандық еңбек ерлігінің тарихы басталды. Бұған жайбарақат қарауға болмайтын еді, өйткені тың көтеру жолындағы шайқас сурстшінін туған жерінде - Қазакстанда кең қа-нат жайды.

Ректор В. А. Модоров бастаған иститут әкімшілігі мен комсомол ұйымы жоғарғы курс студенттерінің жазғы практикасын тың жерде өткізу туралы ұсыныс жасады. Бұл ұсынысты кызу колдағандардың бірі - Кенбаев болды. Екі студснттік бригада құрылды. Соның бірі - құрамында Молдахмет Кенбаев бар бригада Кекшетау облысындағы Рузаев ауданына жүріп кетті. Олар Есіл жағасында тіккен шатырларда тұрып, тың игерушілсрмен қуаныш псн киыншылықты бірге бөлісті. «Шатырларда, жертөлелерде, күркелсрде, дала қоныстарында " сурет салдық, сыздық-деп әңгімеледі студент қыздардың бірі, бүгінде РСФСР-дің еңбек сіңір-ген суретшісі Ирина Воробьена, - өмірді сырттай бақылаушы емес, жалпы үлкен коллективтік еңбск мүшслері ретіндс, біз өзімізді совхоз жұмысшылары арасында жақсы сезіндік. Жаңа коныстанушылармен етене танысып, олардың еңбегін, демалысын, оқуын көріп, біз өзіміздің этюдтеріміз бен композицияларымызда жаңа, құнды нәрселерді бейнелей алдық, мұның өзі, сөз жоқ, біздің курс жәпе диплом жұмыстарымсызды жалғастыруымыз үшін үлкен рол атқарады»

Молдахмет Сыздықұлы Кепбаевта жас тың игерушілердің - механизоторлардың, кұрылысшылардың пейзаждық және портреттік этюдттері сақтаулы. Қарапайым адамдардың бейнелері өмірге құштарлыққа толы, олар ала бөтен боямалап көрсетіліп, дәріптелмегсн, олардың қарапайымдылығы айрықша әдемілікті туғызады. Казір, тың ерлігі басталғаннап бсрі ширек ғасырлардан астам уакыт өткеніне қарамастан, бұл жұмыстар жаңа қоныстанушылар - тың көтерушілер өмірін ғана емес, соғыстан кейінгі алғашқы онжылдықта жас суретшілердің жалын аткан рухын да жарқыратып жайып салады.

Тың жерде болу Молдахмет Кенбаевтың творчествосында маңызды роль атқарады. Нақ осында , сулу Көкше жерінде, шопан еңбегі жайлы кескіндемелік полотно жасау ойыны туады. Тың жерде өткен практикадан қайтып оралган сон Кенбаев ақбас Алатау баурайында «Қарт шопанның әңгімесі» атты сурет салады. «Қарт шопанның әң-гімесі» Орта Азия және Қазақстан суретшілерінің творчесвалық конферемциясында орай Душанбеде өткізілген көрмде көрсетілді.

Шопан әні» (1956) эпикалық, әрі өзіндік бір сьі іасгыгы бар дүние болып шығады. Суретші тал іп рет көріп, түйсінген қарапайым, уйрсншік-ті і чріиіс ерекше бір пластикалық шешім тауып, моі умічггальды образ болып шыққан. Картина-да інау айтқан қимыл жоқ: түйедегі малшы далада бытырап жайылып жатқан отарга көз жіберіи түр. Алғаш қарағанда дала сұрғылт, ал шыидыіында, жалпы күміс түспен тогысқан саргыш, жасыл, қызғылт, қызғылт-сары реңкке то. п >і, нзіндік кескіндеме. чік әдемілігімен баурап алады. Шопаиныц сұлбасы төменгі көкжиек аясі. інда ерекше дараланып көрінеді, да. 'іаның шеічсіз-шетсіз кеңістігінде айшыктана түседі. Туі ан нлкеге дсгеы махаббат суретшінің жанына қуаііыш шуағын қүяды, бұл сезім кенептің әр фрагмічітіиде мен мундалайды. Бүл сюжет казақ да/іасі. і үшіп үйреишікті, достүрлі болғанына қа амастан, картина шопан түлғасынын асқақ-тыі ымгп, өз басыныц қадір-қасиетін қастерлеп сезіііуімсп таи қазіргідеіі әсер етеді. Корермен табпғатты бап. шдырып, осы жерді шексіз сүйген, ось жердіц иесі адамныи шырқап салғап әнін ест п тұрғандай болады.

Полотно ерекше бір ырғақтылығымен және ко> ііозііциялык, қүрылы. мымен тартымды. Сол жа \тап болар-болмас көрінген төбешік көкжиек-тін теп-тегіс " сызығып бұзып, сәнін кетіріп тұр, ка гнпаның оц жақ тұсындағы орталык орынды алші түрган шопан сол тәбе жакқа қадалып қа-раі қалгап. Кнлденец форматты кенептс тігінен са. аи опың тулғасы көкжиек сызыгынап биік-тсі: асыи шоқтықты тұр. Алуан түске толы дақ ша ііылып жатқандай. Басты кейіпкердің бейне-сін алдыцғы планға шыіарылған қара қойлар-ды і сүлбалары толықтыра түседі. Осынау түс дочіміаиты кснепті тік қиып өтіп, жайылып жат-қаі коііларді>і айқындаіітын көзге жайлы көріне- тііі жумсак түс сызыгыпа барып у. іасады. Сс> іымічі, адам тулғасы колориттік үш бурыштын жоғары жағында көрінеді, ал көкжиек ол үшін езіндік бір тұғыр іспетті, шопанныц қ\діретті бейнесі бұлтсыз зеңгір аспанның сағым оГшаган аясында бұлдырайды. Орталық массаның ; >\ез-десе үйлескен аккордтары зым-зия жогалып барып, түпкі жақта қайталанып жатады. сөмтіп адам құдіреттілігін тағы да паш етеді.

«Шопан әнінде» Қенбаевқа тон такырым - табиғат пен адамнын, ажырамас бірлік такырыбы толығымен алғаш рет айшықтана ашылады. Дала бейнесі бұл сездің шын мәніндегі қасиетті м; п-ы-насы - Отан келбеті. Ссзім мен ойдыц тереіцігі жөнінен, езіндік ырғақты құрылымы жнніпен «Шопан әні» картииасыи советтік Гнчінелеу өнердің ең таңдаулы шығармалары қатарына жатқызуға болады. Институт бітірерде Кеибаев-қа диплом жұмысы ретінде тарихи-революиия-лық тақырыптағы «Әліби Жанкелдиннің отря-- ды» картинасы бекітіліп берілді.

Осы улкен жан-жақты композицияда жа • суретші Әліби Жанкелдин басқарған отрядтың Орал ақ казактарынып тылы, Каспий сыртын-дағы шөл арқылы өтіп, Қызі>іл Армияныц негізгі күштерінен қол үзіп қалған Ақтөбе маііданы жауынгерлеріне қару-жарак жеткізгеп қаһар-мандық ерлігінің бір эпизодын көрсетпск бо. іа-ды. Бүл интернационалдық отрядтыц гсцдссі жоқ қаһармандық ерлігі Қазақстан мси Орта Азияда Совет өкіметін орнату жолындагы күрес шежіресіне жарқын бет болып қосылды. Қеііін-нен бұл туралы кітаптар жазылды, фи. іьмлер түсірілді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.