Қазақстанның уран өндiрiсi және бiрiккен кәсiпорындар

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанның уран өндiрiсi және бiрiккен кәсiпорындар.

Биылғы жылдың алғашқы күндерi Қазақстандық «Қазатомөнеркәсiп» Ұлттық компаниясы уран шикiзатын өндiруден ғалам елдерi арасында бiрiншi орынға шыққанын және жалпы өндiрiлген шикiзат өнiмiнiң 13 665 тоннаны құрағанын, екiншi жүлделi орынға 9 934 тонна өндiрген Канаданы ысырып, уран қоры жағынан ғаламда бiрiншi орын алатын құрлық - мемлекет Австралияны да үшiншi көрсеткiшке, яғни 8 022 тоннамен артқа тастап кеткенiн жариялап, сүйiншi сұрады. Алайда бұл көрсеткiш «Қазатомөнеркәсiп» АҚ бұрынғы басшысы М. Жәкiшовтiң 23. 11. 2007 жылы Қызылорда облысындағы Шиелiде сол кездегi табиғи ураны алынып жатқан 16 уран кенiшiнен, «2010 жылы 15 000 тонна уран алып ғаламда 1-орынға шығамыз!»- деп айтқан көкейкестi арман-жоспарындағы межеден 1 335 тонна кем болып шықты (Қызылорда. 23. 11. 2007 ж. Казинформ) .

Уран - Д. И. Менделеевтiң химиялық элементтерiнiң топтық жүйесiндегi табиғатта кездесетiн 92-ншi, радиоактивтi элемент. (Қазiр бұл жүйеде 109 химиялық элемент бар) . Әрi орасан қуат көзi. Уран табиғатта сирек кездесетiн және шашыранды элементтер қатарына жатады. Бiрақ жер қыртысындағы шашыраңқы орналасқан уранның үлесi алтыннан 1000 есе, күмiстен 30 есе көп. Табиғаттағы үлес салмағы мырыш пен қорғасынмен бiрдей болса да, негiзгi массасы тау жыныстарында, топырақтарда, табиғи суларда шашырап таралған соң оны өндiру iс жүзiнде тиiмсiз, әрi мүмкiн де емес. Табиғатта оның аз бөлiгi ғана кен орындарында шоғырланған. Ал мұндай кен орындары көптеген елдерде мүлдем жоқ. Ұлы Жаратушымыз бұл аса бағалы стратегиялық байлықты, яғни келешектегi энергияның сарқылмас көзiн кең-байтақ даламызға, халқымызға молынан ырыс-несiбе етiп берiптi. Қазақстан бүгiнгi күнi табиғи уран кенiнiң қоры жағынан ғаламда Австралиядан кейiнгi екiншi орынды алады. Оның барланған қоры - 1 миллион 600 мың тонна. Оның 1, 2 миллион тоннасы құмды-шөлейттi аймақтарда орналасқан. Бүгiнгi күнi уран кенiштерiнiң жалпы саны 21-ге жеткен. «Қазатомөнеркәсiп» АҚ геологиялық барлау, уран шикiзатын өндiрумен және Өскемендегi Ульба металлургия зауытында атом электр станцияларына ядролық отындық таблеткалар шығарумен, сирек кездесетiн металлдар алумен және ҚР Ұлттық ядролық орталығында (НЯЦ РК) ғылыми зерттеумен де айналысуда. Бүгiнгi күндерi Ұлттық компанияда 25 мың адам қызмет жасайды. Бiрақ осы 13 500 тонна табиғи уранның барлығын да «Қазатомөнеркәсiп» өзi өндiрiп, қазынаға түсетiн қаржыны тасқындатып отыр ма?

Соңғы жылдары «Қазатомөнеркәсiп» АҚ, Ресейдiң ААҚ «Атомредметзолото» холдингiмен, Канада, Франция, Жапония мен Қытаймен бiрiккен кәсiпорындар ашып, солармен бiрге Қазақтың кең даласының төсiн жаппай ашып тастап, уран өндiруге кiрiстi. 2009 жылы бұл бiрiккен кәсiпорындар: БК «Қаратау» - 900 тонна, БК «Ақбастау» - 150 тонна, БК «Заречное» (Табақбұлақ) - 232 тонна уран өндiрiптi. Ресейдiң бұл холдингi Ресей мен шетелдерден уран өндiру үшiн арнайы құрылған. Холдингтiң 2009 жылға арналған уран өндiру жоспары 4 693 тонна. Ресейдiң «Росатом» мемлекеттiк корпорациясының қарамағындағы ААҚ «Атомредметзолото» компаниясы Effective Energy компаниясының иелiгiндегi БК «Қаратаудың» (барланған қоры - 49, 8 мың тонна) - 50 пайыздық, ал БК «Ақбастаудың» (барланған қоры - 84 мың тонна) - 25 пайыздық акциясын тағы да сатып алып, қазiр бұл кенiштердiң 100 пайыздық акциясына толығымен иелiк етiп, нағыз қожасына айналып отыр. (Москва. 23. 11. 2009год. Интерфакс - Госхолдинг «Атомредметзолото») .

Күн астындағы Жапон елiнiң бизнес өкiлдерiнiң қатысуымен Қазақ-Жапон БК «Аппақ» кенiшiнiң (барланған қоры - 18 мың тонна) акциялық үлесiнiң 65 пайызы «Қазатомөнеркәсiп» тиесiлi болса, қалған акцияларының 25 пайызын «Sumitomo Corporation» компаниясы (Жапония), 10 пайызын «Kansai Electric Rower» (Жапония) компаниясы өз үлестерiне сатып алған (Сузак. ЮКО. 03. 06. 2008г. Интерфакс -Казахстан) .

2007 жылдың сәуiр айында Жапонияның Marubeni, Tokio Electric Rower Company және Chubu Electric Rower Company cияқты компаниялары «Қазатомөнеркәсiптен» Қызылорда облысы Жаңақорған ауданындағы Бүкiл түркi әлемi мен Қазақ халқының ұлы тектiлерi жерленген киелi жерiмiздiң бiрi Хорасан әулиенiң айналасында орналасқан уран кенiштерiне иелiк еткен «Байкен - U» және «Қызылқұм» ЖШС үлестерiн алып, БК құрғанын хабарланған болса, Жапонияның БАҚ-ның хабарлауынша ядролық реакторлар жасайтын Toshiba Corp. корпорациясы бұл үлестен - 22, 5 пайыздық акциясын сатып алуды жоспарлаған едi. Бұл жерлердегi уран кенiштерi қазiр «Хорасан - 1» және Хорасан - 2» деп аталады. Барланған, дәлелденген қоры - 160 мың тоннаны құрайды. БК-ғы Marubeni компаниясының үлес акциясы - 55 пайыз болса, Tokio Electric Rower Company-сының үлесi - 30 пайыз, Chubu Electric Rower Company-сының үлесi - 10 пайыз, ал Tohoku Electric Rower Company-сының үлесi - 5 пайыз. (Токио. 10. 08. 2008г. Интерфакс-АФИ)

«Қазатомөнеркәсiп» АҚ мен Канаданың Cameco компаниясымен бiрiгiп құрған, уран гексафторидiн шығаратын БК «Ульба Конверсия» жобасындағы «Қазатомөнеркәсiптiң» үлесi - 51 пайыз, ал Cameco-ның үлесi - 49 пайызды құрайды.

Қазақстан мен Канада бiрiгiп құрған, Созақ ауданының Тайқоңыр елдiмекенiне жақын орналасқан, табиғат қорғау шараларын бұзып келе жатқан БК «Инкай» уран кенiшiнiң акциясының 40 пайызы «Қазатомөнеркәсiп» АҚ-на тиесiлi болса, 60 пайызы Cameco-ның үлесiнде.

Француздармен бiрiгiп құрған БК «Каткодағы» акцияның үлесi 49 пайызы «Қазатомөнеркәсiпте», ал 51 пайызына Францияның ядролық отындық таблеткалар жасайтын AREVA компаниясы иелiк етуде. Бұл кәсiпорын 2039 жылға дейiн бұл жерден 4 мың тонна уран өндiрудi жоспарлаған. Бар шығынын мойнына алып отырған кәсiпорын табиғат пен қоршаған ортаға залал келтiргенi үшiн 2008 жылы 40 млн. тенге айыппұл төлеген. Және AREVA компаниясы Өскемендегi Ульба металлургия компаниясында қуаты жылына - 1 200 тонналық атом электрстанцияларына арнап ядролық отындық жинақ таблеткаларын өндiрудi жоспарлаған.

Қытайдың атом электрстанцияларына (АЭС) ядролық отындар дайындау мақсатында Қазақстаннан табиғи уран өндiру үшiн Қытайдың «China Guandong Nuclear Power Company» (CGNPC) және «China National Nuclear Corp» (CNNC) компанияларымен «Қазатомөнеркәсiп» АҚ бiрiгiп құрылған кәсiпорындар Иiркөл уран кенiшiнен жылына -750 тонна, Семiзбай кенiшiнен - 500 тонна, Жалпақ кенiшiнен - 700 тонна табиғи уран алуға кiрiсiп те кетiптi. (Reuters. 06. 11. 2008г; «КАЗИНФОРМ». Астана. 15. 01. 2010г. )

«Қазатомөнеркәсiп» АҚ-ның уран кенiштерiнiң басым көпшiлiгi оңтүстiктегi Қаратау, Созақ, Бетпақдала өңiрлерi мен Мойынқұм-Шу аймағында, Каспий өңiрi мен Маңғыстауда, Қызылорда облысындағы Шиелi, Жаңақорған аудандары жерлерiнде орналасқан. Қазiргi уран алу технологиясы бұрынғы шахты арқылы, немесе ашық әдiспен алудан мүлдем ерекшеленедi. Қазiргi күнi ұзын саны 21-ден асатын кенiштерден алынатын уран шикiзаты негiзiнен жер астындағы кенi бар жердi бұрғылау арқылы ұңғылар жасалынып, одан кейiн кендi қабатқа күкiрт қышқылын айдау арқылы кен ерiтiледi. Одан соң күштi қышқылды ортада ерiген уран мен басқа iлеспе металдар ерiтiндiсi жоғарыға арнаулы сораптармен сорып шығарылып, бұл ерiтiндiлер арнаулы ыдыстарға құйылып, одан кейiн оны байыту, бөлу және тазалау зауыттарына жiбередi. Қазiр көптеген кен орындарында байыту мен тазалауды ұйымдастыру үшiн арнаулы технологиялық қондырғылар орнатылып, жұмысты бастап та жiберген. Бұл әдiстi алғаш рет Кеңес үкiметi кезiнде, яғни ХХ ғасырдың 70-жылдары басқармасы Ташкентте орналасқан «Краснохолмскi» экспедициясы Өзбекстандағы «Үшқұдық» уран кенiшiнде қолданған. Бұл әдiс уран кендерiн шахтылардан қазып алуға қарағанда әлдеқайда қауiпсiз, құмды-шөлейттi аймақтарда суды да үнемдейдi, әрi кеншi-оператор жоғарғы радиоактивтi кендермен және оны өндiру кезiнде пайда болатын асқан зиянды радиоактивтi шаңдармен тiкелей байланысқа түспей, жердiң бетiндегi технологиялық қондырғыларда арнаулы басқару тетiктерi арқылы процестердi басқарып отырады.

Одан кейiнгi ең жауапты кезең, кенi ерiтiлiп сорылып алынған жер асты қабаттарындағы қышқылды ортаны залалсыздандыру қажет. Себебi, жер астындағы жыныстардың арасында өте күштi қышқылдар мен радиоактивтi ерiтiндiлер қалып қояды. Жер жыныстарында табиғи сiлтiлi орта өте сирек кездеседi. Оның бәрiн түк қалдырмай сораптармен сорып алу әрине мүмкiн емес. Сондықтанда бұл жынысты қабаттарға сiлтi (щелочь) немесе негiз ерiтiндiлерi, ең арзаны сөндiрiлген кәдiмгi әк суы (известковое молоко) айдалынуы тиiс. (Таулы жерлердегi жыныстар сiлтiлi болса, яғни онда табиғи известь шөгiндiлерi басым болса, құмды-шөлейттi аймақтарда мұндай табиғи жыныстардың кездесе бермейтiн белгiлi) . Сонда ғана қышқылды орта бейтараптандырылып, бұл өз кезегiнде айналадағы жерасты суларының бүлiнбеуiне оң әсерiн тигiзедi. Және бұл iс-шаралар қышқылды ортамен табиғат пен қоршаған ортаның күресуiн оңайлатады. Бұл көп сатылы жұмыс бiткесiн арнаулы лабораториялар жер астындағы сұйықтықтардың рН - 6, 5-8, 5 көрсеткiшiне жеткенiне сенiмдi болған соң ғана ураны алынып залалсыздандырылған бұл ұңғыларды жабуға рұқсат бередi. Ендi бұл ұңғыларға мiндеттi түрде қатты тұқымды (үйеңкi, қызыл ағаш) ағаш бөренелер тасталынып, әр бөрене арнаулы (тампонажды) цемент тығындармен бекiтiлуi тиiс. Себебi қышқылды, радио-активтi ортада металл құбырлар шыдас бермейдi. Ал ағаш бөренелер уақыт өте келе жер астындағы ауасыз қабаттарда өмiр сүретiн анаэробты бактериялардың әсерiмен қатты жер жынысына айналып кетiп, радиоактивтi сулар мен газдардың қоршаған ортаға таралмауына негiз болады. Бұл - қосымша шығындарды талап ететiн процесс. Бұл табиғат қорғау технологиясын «Қазатомөнеркәсiп» сақтап отыр ма? Мiне, бар мәселе осында болып тұр. «Қазатомөнеркәсiп» АҚ қышқылды ортаны бейтараптандырмай, ураны алынған жерлердi: «табиғат өзi залалсыздандырады!» деп, ұңғыларды жауып кетiп жатыр. Бiрақ бұл ұңғыларды жапқанда, жоғарыдағы талаптар сақталына ма? Мұны табиғат қорғау органдары тексерiп жатыр ма? Тексерсе, қалай тексерiп жатыр? Шетелдiктер жоғарыдағы табиғат қорғау шараларын жүзеге асырып жатыр ма? Әрине ол жағы белгiсiз. Бәрi де жабық тақырып?! Құпия!!!

Түптiң-түбiнде бүлiнетiн де, зорланатын да - бiздiң жерiмiз, қоршаған ортамыз. Ал зардап шегетiн тiршiлiк көздерi, бiздiң жерiмiздегi жан-жануарлар мен жәндiктер, құстар мен аңдар, одан қала бердi сол жерлерге жақын орналасқан бiздiң қандастарымыз, халқымыз! Уран кендерi таусылған соң жайлы жерлерден мекендерiн дайындап қойған шенеунiктер де, уақытша келген шетелдiктер де Қазақстаннан тайып отырады. Оның ауыр зардабын тартатын тағы да бiз!

Елiмiздегi атом энергетикасының болашағы қандай?

Кеңес өкiметi кезiнде барланып, дәлелденген қоры 20 мың тонна ғана болатын және оның негiзгi қорының 85 пайызы алынып қойылған, қоршаған орта мен жергiлiктi тұрғындардың денсаулығына орны толмас ойран әкелген «Табақбұлақ» (қазiр «Заречное» - деп аталады) Оңтүстiк Қазақстан облысының Отырар ауданында орналасқан уран кенiшi кеңес өкiметiнiң соңғы жылдары қоғамдық ұйымдар мен жергiлiктi халықтың талап етуiмен 1990 жылы жабылған болатын. Кеңес үкiметi кезiнде, өткен ХХ ғасырдың 40- жылдары Қазақстанда уранды iздеп табу және оны өндiру үшiн құрылған «Волковгеология» экспедициясы осы жерде, осындай 889 ұңғыларды топырақпен ғана шала -шарпы жауып кетiп, кейiнгi уақыттарда бұл ұңғылардан сапасының қандай екенi де белгiсiз жерасты сулары көтерiлiп кеткен?! Және айналадағы елдiмекендердегi құдықтардың суы қышқылданып бүлiне бастаған. Бұл уран кенiшiн қайта ашуға 2005-06 жылдары жергiлiктi халық пен Оңтүстiк Қазақстан облысындағы қоғамдық ұйымдар қарсы болды. Оның басты себебiн жоғарыда айттық. Алайда сол кездегi Д. Ахметов үкiметi мен бұрынғы облыс әкiмi Б. Жылқышиевтiң кезiнде «Казатомөнеркәсiп» АҚ-ның бұрынғы басшысы М. Жәкiшов пен оны қолдаған атақты, суға батпайтын, отқа жанбайтын министр В. Школьниктер бұл кенiштi 07. 12. 2006 жылы қайта аштырып, уран өндiруге кiрiстi. Қазiр мұнда Ресей - Қырғыз - Қазақ бизнесмендерi бiрiгiп уран өндiрiп, оны көлiк және басқа да коммуникациялардан өте қашықтықта орналасқан, оның үстiне стратегиялық маңызы бар ашық су көздерi: Сырдария, Ызакөл, Арыс өзендерiнiң және басқа да үлкен магистралды каналдар үстiмен өтiп жатқан стандарттарға сай келмейтiн автожолдар арқылы уран шикiзатын «Темiр» темiржол бекетiне тасымалдаса, аса улы, қоршаған ортаға өте қауiптi күкiрт қышқылын автоцистерналарға тиеп алып «Темiрден» уран кенiшiне қарай тасып, бұл жолдардың екi жағында орналасқан жерi от мал жайылымдары мен топырағы шұрайлы мақта, жүгерi басқа да егiс алқаптарын да айналымнан шығаратын нағыз апаттың көзiне де айналдырып, қоршаған ортаға әкелер экологиялық қатердi де ондаған есе еселей түсуде . . . Оның үстiне исi мұсылман елдерiнiң пiр тұтар әулиесi Арыстан Бабаның және халқымыздың бiртуар абыздары мен ұлы билерi, ұлы хандары мен батырларының кесенелерi орналасқан аудан орталығы Шәуiлдiр қалашығы уран кенiшiнен бар болғаны 51 шақырым жерде болса, қасиеттi Түркiстан қаласы 78 шақырым жерде орналасқанына да, бұл аса қауiптi радиоактивтi жүктердiң тарихи орындар мен аудан орталығы арқылы автожүккөлiктерiмен тасылып жатуына билiк басындағы шенеунiктердiң асқан жауапсыздықпен қарауы да «Елiм, Жерiм, Отаным!» деген азаматтарды қатты алаңдатуда. Оның үстiне бұл уран кенiшiнiң әлемдегi әрбiр алтыншы қандасымыздың, Қазақстандағы әрбiр төртiншi қандасымыздың тұратын Оңтүстiк Қазақстан облысының орталығы, миллионға таяу тұрғыны бар Шымкентке де (145 шақырым) жақын орналасқаны және 365 күнге тең бiр жылдың 185 күнiнде батыстан тұратын желдiң жолай жаңадан салынып жатқан, аса маңызды стратегиялық нысан, сыйымдылығы 3 кубокилометр «Көксарай» су реттегiшiне, Арыс қаласына, Шымкентке, қасиеттi де, киелi «Атажұрт Қазығұртқа», қасиеттi ұлы кер сақ аб «Сансыз Бабамыз» жатқан киелi шаһар Сайрамға, әлемде теңдесi жоқ «Ақсу - Жабағылы» қорығына дейiн радиациялық шаң-тозаңды және осы ұңғылардан бөлiнiп жатқан радиоактивтi газ радонды әкелетiнiн тиiстi министрлiктер мен билiк орындарының ескермегендерi де өте өкiнiштi!

«Заречное» (Табақбұлақ) уран кенiшiнен 2008 жылы 166 тонна уран өндiрiлсе, 02. 10. 2009 жылғы жоспары бойынша 232 тоннаға жеткiзу көзделген болатын. Ал осы кенiш ашылған 07. 12. 2006 жылы бiрiккен кәсiпорындар басшыларының осы жерден 2009 жылы - 1000 тонна табиғи уран алмақ болған үмiттерi ақталмады. Оның басты себебi бұл мырзалардың Кеңес үкiметi кезiнде уранның негiзгi қорының алынып қойылғанын және ол жерде уранның аз қалғанын ескермегенiнен болып отыр. Оның есесiне қазiр бұл жерлерде табиғат пен қоршаған ортаға қиянат келтiрiлiп, мұндағы жерасты сулары бүлiне бастап, айналасы 25-30 шақырым жерлерде құстар мен шегiрткенiң қас жауы, адамзаттың досы құмырсқаға шейiн жоғалып кеткен . . . Ал Оңтүстiк Қазақстан бойынша неше түрлi белгiсiз ауру түрлерi мен жастар арасында әлеуметтiк жағдайына қарамастан өзiне-өзi қол салып, асылып қалу жағдайлары көбейiп барады?!

Қазақстанға атом электрстанциялары керек пе?

Қазақстанда Кеңес үкiметi кезiнде 1949-89 жылдары арасында жердiң үстiнде, атмосферада, жердiң астында 500-ден астам ядролық жарылыстар жасалды. Оның үстiне табиғатқа орны толмас ойран әкелген кеңестiк жүйенiң кезiнде республика аумағында 230 миллион тоннадан астам радиоактивтi қалдықтар мен қоқыстар жиналып қалған. Қазақстандағы 6 iрi уран кендерi бар геологиялық аймақтар мен көптеген уран өндiрiп жатқан кенiштерден бөлiнетiн табиғи радиация және табиғат қорғау ережелерi мен iс-шараларын бұзушылықтың әсерiнен еселене түсетiн радиоактивтi қатер бұл саланы басқарып отырғандарға, тиiстi табиғат қорғау мекемелерi мен олардың жұмыстарын бақылайтын үкiмет органдарына да асқан жауапкершiлiк жүктеп отыр.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.