Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
1. Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары
2. Қылмыстық іс жүргізу құқығының міндеттері
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ Негізгі бөлім
1. Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары
2. Қылмыстық іс жүргізу құқығының міндеттері
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының арақатынасын дұрыс анықтауға тікелей байланысты қандай әрекеттің немесе әрекетсіздіктің қоғамға қауіпті екендігін қарастыра отырып, қылмыстық заң әрекеті (әрекетсіздігі) қылмыс құрамына сәйкес келетін адамды ғана қылмыстық жауапқа тартуға жол береді. Қылмыстық іс жүргізу заңы қылмыстық жауапкершілікке тартудың негіздемесін, айыптаудың мазмұнын құрайтын мән-жайларды анықтаудың құралдары мен тәсілдерін, сондай-ақ айып тағу тәртібін белгілейді. Сондықтан да қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңының осы актіні жүзеге асырумен байланысты міндеттеулерінің әрқайсысы дәл және мүлтіксіз орындалған жағдайда ғана заңды деп танылуы мүмкін.
Қылмыстық іс жүргізу заңының талаптары толық сақталып, анықталған нақты мәліметтер болып, олардың жиынтығы жауапкершілікке тартылатын адамның қылмыс жасағандығы туралы тұжырымдауға және қылмыстық заң нормаларына сәйкес саралауға мәлімет жеткілікті болғанда ғана дәлелді болады. Бірақ қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіздеменің бар немесе жоқ екендігі туралы мәселені шешу үшін қылмыстық заң нормасында көрсетілген мән-жайларды анықтау, яғни дәлелдеу керек.
Осыдан қылмыстық жауапкершілікке тартудың заңдылығы мен дәлелділігінің өзара тығыз байланысты екеңдігін айқын көруге болады.
ҚІЖК-де өзара байланысты екі іс жүргізу әрекеті көзделген: белгілі бір адамды айыпталушы ретінде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шығару және оған айып тағу. Адам айыпталушы ретіңде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шыққан кезден бастап іс жүргізудегі айыпталушы болып табылады және тиісті құқықтар алады (ҚІЖК-нің 69-бабы). Бірақ айыпталушы қорғану құқығын сол қаулының мазмұнымен танысқаннан кейін ғана жүзеге асыра алады. Іс жүргізу заңы, барлық жағдайларда да, құқықтар беруді олардың жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін жағдайлармен байланыстырады.
Қылмыстық іс жүргізу заңының талаптары толық сақталып, анықталған нақты мәліметтер болып, олардың жиынтығы жауапкершілікке тартылатын адамның қылмыс жасағандығы туралы тұжырымдауға және қылмыстық заң нормаларына сәйкес саралауға мәлімет жеткілікті болғанда ғана дәлелді болады. Бірақ қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіздеменің бар немесе жоқ екендігі туралы мәселені шешу үшін қылмыстық заң нормасында көрсетілген мән-жайларды анықтау, яғни дәлелдеу керек.
Осыдан қылмыстық жауапкершілікке тартудың заңдылығы мен дәлелділігінің өзара тығыз байланысты екеңдігін айқын көруге болады.
ҚІЖК-де өзара байланысты екі іс жүргізу әрекеті көзделген: белгілі бір адамды айыпталушы ретінде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шығару және оған айып тағу. Адам айыпталушы ретіңде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шыққан кезден бастап іс жүргізудегі айыпталушы болып табылады және тиісті құқықтар алады (ҚІЖК-нің 69-бабы). Бірақ айыпталушы қорғану құқығын сол қаулының мазмұнымен танысқаннан кейін ғана жүзеге асыра алады. Іс жүргізу заңы, барлық жағдайларда да, құқықтар беруді олардың жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін жағдайлармен байланыстырады.
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы, 2005.
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Алматы, 2011.
3 С.Д.Оспанов, «Уголовный процесс Республики Казахстан», (часть общая), Алматы, 2002.
4 Ү.Нұрмашев, «Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы», Алматы,«Жеті жарғы», 2008.
5 Б.Х.Толеубекова, Уголовно - процессуальное право Республики Казахстан. Часть Общая: Учебник. – Алматы, 1999.
6 А.П.Рыжаков Уголовный процесс: Возбуждение и отказ в возбуждении уголовного дела. Тула, 1996.
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Алматы, 2011.
3 С.Д.Оспанов, «Уголовный процесс Республики Казахстан», (часть общая), Алматы, 2002.
4 Ү.Нұрмашев, «Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы», Алматы,«Жеті жарғы», 2008.
5 Б.Х.Толеубекова, Уголовно - процессуальное право Республики Казахстан. Часть Общая: Учебник. – Алматы, 1999.
6 А.П.Рыжаков Уголовный процесс: Возбуждение и отказ в возбуждении уголовного дела. Тула, 1996.
Жоспар
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
1. Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары
2. Қылмыстық іс жүргізу құқығының міндеттері
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының арақатынасын
дұрыс анықтауға тікелей байланысты қандай әрекеттің немесе әрекетсіздіктің
қоғамға қауіпті екендігін қарастыра отырып, қылмыстық заң әрекеті
(әрекетсіздігі) қылмыс құрамына сәйкес келетін адамды ғана қылмыстық
жауапқа тартуға жол береді. Қылмыстық іс жүргізу заңы қылмыстық
жауапкершілікке тартудың негіздемесін, айыптаудың мазмұнын құрайтын мән-
жайларды анықтаудың құралдары мен тәсілдерін, сондай-ақ айып тағу тәртібін
белгілейді. Сондықтан да қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңының осы
актіні жүзеге асырумен байланысты міндеттеулерінің әрқайсысы дәл және
мүлтіксіз орындалған жағдайда ғана заңды деп танылуы мүмкін.
Қылмыстық іс жүргізу заңының талаптары толық сақталып, анықталған нақты
мәліметтер болып, олардың жиынтығы жауапкершілікке тартылатын адамның
қылмыс жасағандығы туралы тұжырымдауға және қылмыстық заң нормаларына
сәйкес саралауға мәлімет жеткілікті болғанда ғана дәлелді болады. Бірақ
қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіздеменің бар немесе жоқ екендігі
туралы мәселені шешу үшін қылмыстық заң нормасында көрсетілген мән-жайларды
анықтау, яғни дәлелдеу керек.
Осыдан қылмыстық жауапкершілікке тартудың заңдылығы мен дәлелділігінің
өзара тығыз байланысты екеңдігін айқын көруге болады.
ҚІЖК-де өзара байланысты екі іс жүргізу әрекеті көзделген: белгілі бір
адамды айыпталушы ретінде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шығару және
оған айып тағу. Адам айыпталушы ретіңде жауапкершілікке тарту туралы қаулы
шыққан кезден бастап іс жүргізудегі айыпталушы болып табылады және тиісті
құқықтар алады (ҚІЖК-нің 69-бабы). Бірақ айыпталушы қорғану құқығын сол
қаулының мазмұнымен танысқаннан кейін ғана жүзеге асыра алады. Іс жүргізу
заңы, барлық жағдайларда да, құқықтар беруді олардың жүзеге асырылуын
қамтамасыз ететін жағдайлармен байланыстырады.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары
Құқық жүйесінде оларға қол жеткізудің мақсаттары мен тәсілдері
Проблемаларының теориялық-философиялық ғана емес, сонымен бірге практикалық
маңызы да бар. Қызмет түрі ретіңде қылмыстық іс жүргізудің мақсаты
қылмыстық іс жүргізу құқығы мақсаттарының бір бөлігі болып табылады.
Бұрын қолданылып жүрген ҚІЖК-і қылмыстық іс жүргізудің
мақсатын—қылмыстық іс бойынша ақиқатты ашу, қылмыс жасаған адамдардың
кінәсін айқындап, әділ жазалануын белгілеу, кінәсіз адамды негізсіз
айыптаудан қорғау және азаматтарға тәрбиелік тұрғыдан ықпал ету ретінде
белгіледі.
Жаңадан қабылданған ҚІЖК-ін талдау көрсеткеніндей, сот ісін жүргізудің
мақсатына арналған арнайы нормалар жоқ. Мұңдай мақсат сот ісін жүргізу
процесін жүзеге асыратын негізгі функцияларды реттейтін басқа нормалардың
мәнінен туындауы
мүмкін. Атап айтқанда, қылмыстық ізге түсу функциясы "қылмыстык заңмен
тыйым салынған әрекет пен оны жасаған адамды, соңғысының қылмыс жасаудағы
кінәлілігін анықтау мақсатында, сондай-ақ мұндай адамға жаза немесе өзге де
қылмыстық-құқықтық ықпал ету шараларын қолдануды қамтамасыз ету үшін
айыптау тарабы жүзеге асыратын іс жүргізу қызметі" (ҚІЖК-нің 7-бабы, 13-
тармақ). Қорғау функциясы "қылмыс жасады деп сезік келтірілген адамдардың
құқықтары мен мүдделерін қамтамасыз ету, айыптауды жоққа шығару немесе
жеңілдету, соңдай-ақ заңсыз қылмыстық ізге түсуге ұшыраған адамдарды ақтау
мақсатында" жүзеге асырылады (ҚІЖК-нің 7-бабы, 19-тармақ). Қазақстан
Республикасы Президентінің " Қазақстан Республикасының прокуратурасы
туралы" Заң күші бар Жарлығына сәйкес заңдылықтың сақталуын кадағалайды,
сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңда белгіленген
жағдайларда, тәртіп пен шекте қылмыстық кудалауды жүзеге асырады (1-бап).
Сонымен, қылмыстық сот ісін жүргізу мақсаты мыналарды қамтиды:
—қылмыстық заң тыйым салған іс-әрекетті айқындау;
осы әрекетті жасаған адамды айқындау, кінәлі адамға жазаның қолданылуын
қамтамасыз ету;
қылмыстық сот ісін жүргізуге тартылатын адамдардың құкықтары мен мүдделерін
қамтамасыз ету;
заңсыз түрде қылмыстық ізге түсуге душар болған адамдарды ақтау;
істің жиынтық себептерін белгілеу;
бұзылған құқықты қалпына келтіру;
— прокурордың сотта мемлекеттің мүдделерін білдіруі.
Мұның бәрі жиынтық түрінде сот әділдігі деп аталады. Яки қылмыстық іс
жүргізудің мақсаты — әділ соттың жүзеге асуын қамтамасыз ететін қажетті іс
жүргізу жағдайларын туғызу болып табылады. Мұндай айқындама Конституцияда
бекітілген сот билігі ұғымымен үңдес. Конституцияның 76-бабында былай деп
жазылған: "Сот билігі... азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын бостандықтары
мен занды мүдделерін қорғауды, Республиканың Конституциясының, зандарының,
өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының
орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды". Конституцияның осы ережесі
Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасындағы соттар
мен судьялардың мәртебесі туралы" Конституциялық заң күші бар Жарлығының 1-
бабында сөзбе-сөз қайталанады.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары өзінің мазмұны жағынан
әлдеқайда бай және құрылымы жағынан күрделі. Құқықтың осы саласыңдағы
мақсаттардың мәнін түсіну үшін мақсат ретінде олардың мәні қаңдай деген
мәселені қарастыру қажет. Кылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы құқық
мақсаттарының мәнін доктринальдық пайымдау (түсіндіру) төмендегідей
ұғымдарды:
—қылмыстық іс жүргізудің құқықтық шығармашылық және құқық қолдану
қызметі бағытының мазмұнын түсіндіруді;
қылмыстық іс жүргізуді құқықтық реттеудің орны мен әлеуметтік құндылығын
айқындауды. Бұл орайда әлеуметтік құндылық сөзі құқықтың аталған саласының
қылмыстық іс жүргізу құқықтық қатынастарды реттеуде қоғамдық сұрау
салуларды қанағаттандыра алатындай қабілеттілігін білдіреді;
қылмыстық іс жүргізу құқықтары мен оны жүзеге асырудың оңтайлы тиімділігін
қамтамасыз етуді;
қылмыстық сот ісін жүргізу мақсаттары мен оларға қол жеткізудің тәсілдері
арасында өзін ақтайтындай тепе-теңдікті туғызуды камтитындығын көрсетті.
Мақсаттарға қол жеткізу жалпы құқықтық сипаттағы, сондай-ақ арнайы
сипаттағы міндеттерді шешкен жағдайда ммкін болатындығы талас тудырмайды.
Көп жағдайда әдебиетте мақсаттар мен міндеттер бір деңгейдегі құбылыстар
ретінде қаралатыңдығына байланысты жоғарыда аталған жағдайдың маңызы үлкен.
Қателік қылмыстық іс жүргізу заңын дұрыс түсіндірмеуден туыңдайды. Мәселен,
бұрын колданылып жүргенҚІЖК-нің 3-бабы өзінің алғашқы бөлігінде қылмыстық
сот ісін жүргізуді бекіте отырып, екінші бөлігінде іс жүзінде мақсаттары
туралы сөз қозғайды, мәселен: заңдылықты нығайтуды, қылмыстың алдын алу
және жою, қоғам мүдделерін, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын
қорғау, азаматтарды заңдарды сақтау рухында тәрбиелеу туралы сөз қозғалады.
М. С. Строгович қылмыстық іс жүргізудің мақсатын — қылмыстық іс бойынша
ақиқатты ашу, қылмыс жасаған адамдардың кінәсін айқындап, әділ жазалануын
белгілеу, кінәсіз адамды,негізсіз айыптаудан қорғау және азаматтарға
тәрбиелік тұрғы-дан ықпал ету ретінде айқындайды.
П. С. Элькинд анағұрлым кең ауқымды анықтама береді: "... Қылмыстық іс
жүргізу құқығының мақсаты—осы саладағы қоғамдық қатынастарды барынша тиімді
және ұтымды түрде реттеу, оларды қылмыстық сот ісін жүргізу міндеттерін
шешуге бағыттауды қамтамасыз ету, түптеп келгенде қылмысты жою болып
табылады" деп жазды.
М. С. Строговичпен П. С. Элькинд тұжырымдаған анықтамалардың жинақтау
деңгейіңдегі айырмашылық мыналарға байланысты, біріншісі қызмет түрі
ретіңде іс жүргізудің мақсаты туралы айтады, ал екіншісі—қылмыстық іс
жүргізу кұқығының мақсаттары туралы әңгімелейді, мұның өзі айта қаларлықтай
кең ауқымды ұғым.
Қылмыстық іс жүргізу мен қылмыстық іс жүргізу кұқығының өзара қатынасына
сүйене отырып, қылмыстык іс жүргізудің мақсаты (қызмет түрі ретіңде)
жоғарыда атап өткеніміздей қылмыстық іс жүргізу құқығы мақсаттары жүйесінің
бір бөлігі ғана деп айтуға болады.
Құқықтың мақсаттары мен міндеттерінің құрылымына Қазақстан
Республикасының Конституциясы елеулі өзгерістер енгізді. Атап айтқанда
Конституцияның 39-бабыңда былай деп жазылған " Адамның және азаматтың
құкықтары мен бостандықтары кон ституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық
тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен
имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана және тек заңмен шектелуі
мүмкін". Осы ереже қылмыстық іс жүргізу қуқығының мақсаттарын айқындау
құрылымында шешуші маңыз алуы тиіс.
Сонымен, қылмыстық іс жүргізу құқығының жалпы мақсаты, біздің
көзқарасымызша, қылмыстарды тергеу нәтижесінде қалыптасатын қоғамдық
қатынастарды реттеу, соттың қылмыстық; істі мәні бойынша қарауы және шешуі,
сондай-ақ осы қатынастардың тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын, қоғамдық
қауіпсіздікті сақтауға, конституциялық құрылысты қорғауға бағытталуын
қамтамасыз ету болып табылады. Бұл орайда қылмыстық іс жүргізу құқығының
нақты нормалары мақсатты бейнелеудің нысаны ретінде көрінеді.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының жалпы мақсаттарының мазмұнына
азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостаңдықтарын қорғау; заңдылық
пен құқықтық тәртіптің сақталуын қамтамасыз ету жатады.
Жалпы мақсатқа келесі параграфта егжей-тегжейлі айтылатын міндеттерді
шешу жолымен қол жеткізіледі.
Тергеу органдары үшін арнайы мақсаттар мыналар болып табылады:
Қылмыстық іс жүргізу құқығының жалпы мақсаттарын айқындау арнайы және
жеке мақсаттарды бөліп көрсетуге мүмкіңдік береді.
Арнайы мақсаттар — қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асыруға уәкілетті
қылмыстық іс жүргізу құқықтық қатынастары субъектілері қызметінің мазмұнын
айқындайды:
—қылмыстың жасалуының жай-кұйін айқындау және дәлелдеу;
— жасаған іс-әрекеті үшін нақты адамға кінә тағу.
Прокуратура органдары үшін арнайы мақсаттар ретінде мыналарды тану керек:
бұрын тағылған айыптауды прокурор қолдаған жағдайда айыптауды соттың
алдыңда негіздеу;
тергеу қателігін тапқан жағдайда қылмыстық ізге түсуді тоқтатуды негіздеу;
қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың бәрінің де заңдылықты сақтауын
қамтамасыз ету.
Сот оргаңдары үшін іс бойынша объективті шындыққа және әділ сотты жүзеге
асыруға қол жеткізу арнайы және бірден бір мақсат болып табылады.
Жеке мақсаттар қылмыстық сот ісін жүргізудің әрбір нақты іс жүргізу іс-
әрекетіне тән болып келеді. Мәселен, кылмыстық іс қозғау сатысындағы
мақсат, жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыс туралы арызға, хабарға не
қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асыруға уәкілетті тікелей айналысатын
органдардың қылмыс белгілерін табу фактісіне үн қатуы. Куәгерден жауап
алуды жүргізудің мақсаты — іс бойынша айғақ боларлық ақпарат алу және т.т.
Қылмыстық іс жүргізу құқығы мақсаттарының жалпы бағыты—құқықтың осы
саласының құрамдас бөліктерінің ішкі тұтастығына байланысты болады. Арнайы
және жеке мақсаттар ортақ, мақсатпен өзара тығыз байланыста болады, сөйтіп,
соңғысын ың мазмұнымен жене бағытымен айқыңдалады. Мақсаттардың. иерархиясы
оларға қол жеткізу тәсілдерінің иерархиясымен айқындалады.
2. Қылмыстық іс жүргізу құқығының міндеттері
Негізгі категориялардың иерархиясында міндеттер мақсаттардан кейінгі
екінші орында тұр. Міндеттер іс жүргізу құқығы құрылымының және жүйесінің
элементтері мақсаттарының туындылары болып табылады. Сот ісін жүргізудің
мақсаттары мен міндеттері арасындағы тығыз мағыналы өзара байланысы осымен
түсіндіріледі. Міндеттерді шешу сот әділдігі сияқты мақсаттарға қол
жеткізудің негізіне алынады. Басқаша айтсақ, міндеттер дегеніміз —
мақсаттарға қол жеткізудің жолдары екен.
Қылмыстық іс жүргізу құқығында міндеттер үш деңгейге бөлінеді (ҚІЖК-нің
8-бабы).
Бірінші деңгей мынадай міндеттерді қамтиды:
қылмысты тез және толық ашу;
-қылмыс жасаған адамдарды әшкерелеу жөне қылмыстық жауапкершілікке тарту;
-әділ сот талқылауы және заңды дұрыс қолдану.
Осы деңгейдегі міңдеттерді шешу қылмыстық ізге түсу функцияларын
жүзеге асыруға бағытталған және қылмыстық мінез-құлыққа ықпал ету жөніндегі
іс жүргізу өдістері мен тәсілдерінің бәрін де қолданудан көрінетін әділ сот
мәнінің бір ғана аспектісін білдіреді.
Екінші деңгейдегі міндеттерге мыналар жатады:
негізсіз айыптау мен соттаудан қорғауды қамтамасыз ету;
адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
1. Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары
2. Қылмыстық іс жүргізу құқығының міндеттері
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының арақатынасын
дұрыс анықтауға тікелей байланысты қандай әрекеттің немесе әрекетсіздіктің
қоғамға қауіпті екендігін қарастыра отырып, қылмыстық заң әрекеті
(әрекетсіздігі) қылмыс құрамына сәйкес келетін адамды ғана қылмыстық
жауапқа тартуға жол береді. Қылмыстық іс жүргізу заңы қылмыстық
жауапкершілікке тартудың негіздемесін, айыптаудың мазмұнын құрайтын мән-
жайларды анықтаудың құралдары мен тәсілдерін, сондай-ақ айып тағу тәртібін
белгілейді. Сондықтан да қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңының осы
актіні жүзеге асырумен байланысты міндеттеулерінің әрқайсысы дәл және
мүлтіксіз орындалған жағдайда ғана заңды деп танылуы мүмкін.
Қылмыстық іс жүргізу заңының талаптары толық сақталып, анықталған нақты
мәліметтер болып, олардың жиынтығы жауапкершілікке тартылатын адамның
қылмыс жасағандығы туралы тұжырымдауға және қылмыстық заң нормаларына
сәйкес саралауға мәлімет жеткілікті болғанда ғана дәлелді болады. Бірақ
қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіздеменің бар немесе жоқ екендігі
туралы мәселені шешу үшін қылмыстық заң нормасында көрсетілген мән-жайларды
анықтау, яғни дәлелдеу керек.
Осыдан қылмыстық жауапкершілікке тартудың заңдылығы мен дәлелділігінің
өзара тығыз байланысты екеңдігін айқын көруге болады.
ҚІЖК-де өзара байланысты екі іс жүргізу әрекеті көзделген: белгілі бір
адамды айыпталушы ретінде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шығару және
оған айып тағу. Адам айыпталушы ретіңде жауапкершілікке тарту туралы қаулы
шыққан кезден бастап іс жүргізудегі айыпталушы болып табылады және тиісті
құқықтар алады (ҚІЖК-нің 69-бабы). Бірақ айыпталушы қорғану құқығын сол
қаулының мазмұнымен танысқаннан кейін ғана жүзеге асыра алады. Іс жүргізу
заңы, барлық жағдайларда да, құқықтар беруді олардың жүзеге асырылуын
қамтамасыз ететін жағдайлармен байланыстырады.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары
Құқық жүйесінде оларға қол жеткізудің мақсаттары мен тәсілдері
Проблемаларының теориялық-философиялық ғана емес, сонымен бірге практикалық
маңызы да бар. Қызмет түрі ретіңде қылмыстық іс жүргізудің мақсаты
қылмыстық іс жүргізу құқығы мақсаттарының бір бөлігі болып табылады.
Бұрын қолданылып жүрген ҚІЖК-і қылмыстық іс жүргізудің
мақсатын—қылмыстық іс бойынша ақиқатты ашу, қылмыс жасаған адамдардың
кінәсін айқындап, әділ жазалануын белгілеу, кінәсіз адамды негізсіз
айыптаудан қорғау және азаматтарға тәрбиелік тұрғыдан ықпал ету ретінде
белгіледі.
Жаңадан қабылданған ҚІЖК-ін талдау көрсеткеніндей, сот ісін жүргізудің
мақсатына арналған арнайы нормалар жоқ. Мұңдай мақсат сот ісін жүргізу
процесін жүзеге асыратын негізгі функцияларды реттейтін басқа нормалардың
мәнінен туындауы
мүмкін. Атап айтқанда, қылмыстық ізге түсу функциясы "қылмыстык заңмен
тыйым салынған әрекет пен оны жасаған адамды, соңғысының қылмыс жасаудағы
кінәлілігін анықтау мақсатында, сондай-ақ мұндай адамға жаза немесе өзге де
қылмыстық-құқықтық ықпал ету шараларын қолдануды қамтамасыз ету үшін
айыптау тарабы жүзеге асыратын іс жүргізу қызметі" (ҚІЖК-нің 7-бабы, 13-
тармақ). Қорғау функциясы "қылмыс жасады деп сезік келтірілген адамдардың
құқықтары мен мүдделерін қамтамасыз ету, айыптауды жоққа шығару немесе
жеңілдету, соңдай-ақ заңсыз қылмыстық ізге түсуге ұшыраған адамдарды ақтау
мақсатында" жүзеге асырылады (ҚІЖК-нің 7-бабы, 19-тармақ). Қазақстан
Республикасы Президентінің " Қазақстан Республикасының прокуратурасы
туралы" Заң күші бар Жарлығына сәйкес заңдылықтың сақталуын кадағалайды,
сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңда белгіленген
жағдайларда, тәртіп пен шекте қылмыстық кудалауды жүзеге асырады (1-бап).
Сонымен, қылмыстық сот ісін жүргізу мақсаты мыналарды қамтиды:
—қылмыстық заң тыйым салған іс-әрекетті айқындау;
осы әрекетті жасаған адамды айқындау, кінәлі адамға жазаның қолданылуын
қамтамасыз ету;
қылмыстық сот ісін жүргізуге тартылатын адамдардың құкықтары мен мүдделерін
қамтамасыз ету;
заңсыз түрде қылмыстық ізге түсуге душар болған адамдарды ақтау;
істің жиынтық себептерін белгілеу;
бұзылған құқықты қалпына келтіру;
— прокурордың сотта мемлекеттің мүдделерін білдіруі.
Мұның бәрі жиынтық түрінде сот әділдігі деп аталады. Яки қылмыстық іс
жүргізудің мақсаты — әділ соттың жүзеге асуын қамтамасыз ететін қажетті іс
жүргізу жағдайларын туғызу болып табылады. Мұндай айқындама Конституцияда
бекітілген сот билігі ұғымымен үңдес. Конституцияның 76-бабында былай деп
жазылған: "Сот билігі... азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын бостандықтары
мен занды мүдделерін қорғауды, Республиканың Конституциясының, зандарының,
өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының
орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды". Конституцияның осы ережесі
Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасындағы соттар
мен судьялардың мәртебесі туралы" Конституциялық заң күші бар Жарлығының 1-
бабында сөзбе-сөз қайталанады.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары өзінің мазмұны жағынан
әлдеқайда бай және құрылымы жағынан күрделі. Құқықтың осы саласыңдағы
мақсаттардың мәнін түсіну үшін мақсат ретінде олардың мәні қаңдай деген
мәселені қарастыру қажет. Кылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы құқық
мақсаттарының мәнін доктринальдық пайымдау (түсіндіру) төмендегідей
ұғымдарды:
—қылмыстық іс жүргізудің құқықтық шығармашылық және құқық қолдану
қызметі бағытының мазмұнын түсіндіруді;
қылмыстық іс жүргізуді құқықтық реттеудің орны мен әлеуметтік құндылығын
айқындауды. Бұл орайда әлеуметтік құндылық сөзі құқықтың аталған саласының
қылмыстық іс жүргізу құқықтық қатынастарды реттеуде қоғамдық сұрау
салуларды қанағаттандыра алатындай қабілеттілігін білдіреді;
қылмыстық іс жүргізу құқықтары мен оны жүзеге асырудың оңтайлы тиімділігін
қамтамасыз етуді;
қылмыстық сот ісін жүргізу мақсаттары мен оларға қол жеткізудің тәсілдері
арасында өзін ақтайтындай тепе-теңдікті туғызуды камтитындығын көрсетті.
Мақсаттарға қол жеткізу жалпы құқықтық сипаттағы, сондай-ақ арнайы
сипаттағы міндеттерді шешкен жағдайда ммкін болатындығы талас тудырмайды.
Көп жағдайда әдебиетте мақсаттар мен міндеттер бір деңгейдегі құбылыстар
ретінде қаралатыңдығына байланысты жоғарыда аталған жағдайдың маңызы үлкен.
Қателік қылмыстық іс жүргізу заңын дұрыс түсіндірмеуден туыңдайды. Мәселен,
бұрын колданылып жүргенҚІЖК-нің 3-бабы өзінің алғашқы бөлігінде қылмыстық
сот ісін жүргізуді бекіте отырып, екінші бөлігінде іс жүзінде мақсаттары
туралы сөз қозғайды, мәселен: заңдылықты нығайтуды, қылмыстың алдын алу
және жою, қоғам мүдделерін, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын
қорғау, азаматтарды заңдарды сақтау рухында тәрбиелеу туралы сөз қозғалады.
М. С. Строгович қылмыстық іс жүргізудің мақсатын — қылмыстық іс бойынша
ақиқатты ашу, қылмыс жасаған адамдардың кінәсін айқындап, әділ жазалануын
белгілеу, кінәсіз адамды,негізсіз айыптаудан қорғау және азаматтарға
тәрбиелік тұрғы-дан ықпал ету ретінде айқындайды.
П. С. Элькинд анағұрлым кең ауқымды анықтама береді: "... Қылмыстық іс
жүргізу құқығының мақсаты—осы саладағы қоғамдық қатынастарды барынша тиімді
және ұтымды түрде реттеу, оларды қылмыстық сот ісін жүргізу міндеттерін
шешуге бағыттауды қамтамасыз ету, түптеп келгенде қылмысты жою болып
табылады" деп жазды.
М. С. Строговичпен П. С. Элькинд тұжырымдаған анықтамалардың жинақтау
деңгейіңдегі айырмашылық мыналарға байланысты, біріншісі қызмет түрі
ретіңде іс жүргізудің мақсаты туралы айтады, ал екіншісі—қылмыстық іс
жүргізу кұқығының мақсаттары туралы әңгімелейді, мұның өзі айта қаларлықтай
кең ауқымды ұғым.
Қылмыстық іс жүргізу мен қылмыстық іс жүргізу кұқығының өзара қатынасына
сүйене отырып, қылмыстык іс жүргізудің мақсаты (қызмет түрі ретіңде)
жоғарыда атап өткеніміздей қылмыстық іс жүргізу құқығы мақсаттары жүйесінің
бір бөлігі ғана деп айтуға болады.
Құқықтың мақсаттары мен міндеттерінің құрылымына Қазақстан
Республикасының Конституциясы елеулі өзгерістер енгізді. Атап айтқанда
Конституцияның 39-бабыңда былай деп жазылған " Адамның және азаматтың
құкықтары мен бостандықтары кон ституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық
тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен
имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана және тек заңмен шектелуі
мүмкін". Осы ереже қылмыстық іс жүргізу қуқығының мақсаттарын айқындау
құрылымында шешуші маңыз алуы тиіс.
Сонымен, қылмыстық іс жүргізу құқығының жалпы мақсаты, біздің
көзқарасымызша, қылмыстарды тергеу нәтижесінде қалыптасатын қоғамдық
қатынастарды реттеу, соттың қылмыстық; істі мәні бойынша қарауы және шешуі,
сондай-ақ осы қатынастардың тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын, қоғамдық
қауіпсіздікті сақтауға, конституциялық құрылысты қорғауға бағытталуын
қамтамасыз ету болып табылады. Бұл орайда қылмыстық іс жүргізу құқығының
нақты нормалары мақсатты бейнелеудің нысаны ретінде көрінеді.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының жалпы мақсаттарының мазмұнына
азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостаңдықтарын қорғау; заңдылық
пен құқықтық тәртіптің сақталуын қамтамасыз ету жатады.
Жалпы мақсатқа келесі параграфта егжей-тегжейлі айтылатын міндеттерді
шешу жолымен қол жеткізіледі.
Тергеу органдары үшін арнайы мақсаттар мыналар болып табылады:
Қылмыстық іс жүргізу құқығының жалпы мақсаттарын айқындау арнайы және
жеке мақсаттарды бөліп көрсетуге мүмкіңдік береді.
Арнайы мақсаттар — қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асыруға уәкілетті
қылмыстық іс жүргізу құқықтық қатынастары субъектілері қызметінің мазмұнын
айқындайды:
—қылмыстың жасалуының жай-кұйін айқындау және дәлелдеу;
— жасаған іс-әрекеті үшін нақты адамға кінә тағу.
Прокуратура органдары үшін арнайы мақсаттар ретінде мыналарды тану керек:
бұрын тағылған айыптауды прокурор қолдаған жағдайда айыптауды соттың
алдыңда негіздеу;
тергеу қателігін тапқан жағдайда қылмыстық ізге түсуді тоқтатуды негіздеу;
қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың бәрінің де заңдылықты сақтауын
қамтамасыз ету.
Сот оргаңдары үшін іс бойынша объективті шындыққа және әділ сотты жүзеге
асыруға қол жеткізу арнайы және бірден бір мақсат болып табылады.
Жеке мақсаттар қылмыстық сот ісін жүргізудің әрбір нақты іс жүргізу іс-
әрекетіне тән болып келеді. Мәселен, кылмыстық іс қозғау сатысындағы
мақсат, жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыс туралы арызға, хабарға не
қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асыруға уәкілетті тікелей айналысатын
органдардың қылмыс белгілерін табу фактісіне үн қатуы. Куәгерден жауап
алуды жүргізудің мақсаты — іс бойынша айғақ боларлық ақпарат алу және т.т.
Қылмыстық іс жүргізу құқығы мақсаттарының жалпы бағыты—құқықтың осы
саласының құрамдас бөліктерінің ішкі тұтастығына байланысты болады. Арнайы
және жеке мақсаттар ортақ, мақсатпен өзара тығыз байланыста болады, сөйтіп,
соңғысын ың мазмұнымен жене бағытымен айқыңдалады. Мақсаттардың. иерархиясы
оларға қол жеткізу тәсілдерінің иерархиясымен айқындалады.
2. Қылмыстық іс жүргізу құқығының міндеттері
Негізгі категориялардың иерархиясында міндеттер мақсаттардан кейінгі
екінші орында тұр. Міндеттер іс жүргізу құқығы құрылымының және жүйесінің
элементтері мақсаттарының туындылары болып табылады. Сот ісін жүргізудің
мақсаттары мен міндеттері арасындағы тығыз мағыналы өзара байланысы осымен
түсіндіріледі. Міндеттерді шешу сот әділдігі сияқты мақсаттарға қол
жеткізудің негізіне алынады. Басқаша айтсақ, міндеттер дегеніміз —
мақсаттарға қол жеткізудің жолдары екен.
Қылмыстық іс жүргізу құқығында міндеттер үш деңгейге бөлінеді (ҚІЖК-нің
8-бабы).
Бірінші деңгей мынадай міндеттерді қамтиды:
қылмысты тез және толық ашу;
-қылмыс жасаған адамдарды әшкерелеу жөне қылмыстық жауапкершілікке тарту;
-әділ сот талқылауы және заңды дұрыс қолдану.
Осы деңгейдегі міңдеттерді шешу қылмыстық ізге түсу функцияларын
жүзеге асыруға бағытталған және қылмыстық мінез-құлыққа ықпал ету жөніндегі
іс жүргізу өдістері мен тәсілдерінің бәрін де қолданудан көрінетін әділ сот
мәнінің бір ғана аспектісін білдіреді.
Екінші деңгейдегі міндеттерге мыналар жатады:
негізсіз айыптау мен соттаудан қорғауды қамтамасыз ету;
адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz