Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу түсінігі мен оның құқықтық жүйесі
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу түсінігі мен оның құқықтық жүйесі.
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ Негізгі бөлім
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу түсінігі мен оның құқықтық жүйесі.
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының арақатынасын дұрыс анықтауға тікелей байланысты қандай әрекеттің немесе әрекетсіздіктің қоғамға қауіпті екендігін қарастыра отырып, қылмыстық заң әрекеті (әрекетсіздігі) қылмыс құрамына сәйкес келетін адамды ғана қылмыстық жауапқа тартуға жол береді. Қылмыстық іс жүргізу заңы қылмыстық жауапкершілікке тартудың негіздемесін, айыптаудың мазмұнын құрайтын мән-жайларды анықтаудың құралдары мен тәсілдерін, сондай-ақ айып тағу тәртібін белгілейді. Сондықтан да қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңының осы актіні жүзеге асырумен байланысты міндеттеулерінің әрқайсысы дәл және мүлтіксіз орындалған жағдайда ғана заңды деп танылуы мүмкін.
Қылмыстық іс жүргізу заңының талаптары толық сақталып, анықталған нақты мәліметтер болып, олардың жиынтығы жауапкершілікке тартылатын адамның қылмыс жасағандығы туралы тұжырымдауға және қылмыстық заң нормаларына сәйкес саралауға мәлімет жеткілікті болғанда ғана дәлелді болады. Бірақ қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіздеменің бар немесе жоқ екендігі туралы мәселені шешу үшін қылмыстық заң нормасында көрсетілген мән-жайларды анықтау, яғни дәлелдеу керек.
Осыдан қылмыстық жауапкершілікке тартудың заңдылығы мен дәлелділігінің өзара тығыз байланысты екеңдігін айқын көруге болады.
ҚІЖК-де өзара байланысты екі іс жүргізу әрекеті көзделген: белгілі бір адамды айыпталушы ретінде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шығару және оған айып тағу. Адам айыпталушы ретіңде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шыққан кезден бастап іс жүргізудегі айыпталушы болып табылады және тиісті құқықтар алады (ҚІЖК-нің 69-бабы). Бірақ айыпталушы қорғану құқығын сол қаулының мазмұнымен танысқаннан кейін ғана жүзеге асыра алады. Іс жүргізу заңы, барлық жағдайларда да, құқықтар беруді олардың жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін жағдайлармен байланыстырады.
Қылмыстық іс жүргізу заңының талаптары толық сақталып, анықталған нақты мәліметтер болып, олардың жиынтығы жауапкершілікке тартылатын адамның қылмыс жасағандығы туралы тұжырымдауға және қылмыстық заң нормаларына сәйкес саралауға мәлімет жеткілікті болғанда ғана дәлелді болады. Бірақ қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіздеменің бар немесе жоқ екендігі туралы мәселені шешу үшін қылмыстық заң нормасында көрсетілген мән-жайларды анықтау, яғни дәлелдеу керек.
Осыдан қылмыстық жауапкершілікке тартудың заңдылығы мен дәлелділігінің өзара тығыз байланысты екеңдігін айқын көруге болады.
ҚІЖК-де өзара байланысты екі іс жүргізу әрекеті көзделген: белгілі бір адамды айыпталушы ретінде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шығару және оған айып тағу. Адам айыпталушы ретіңде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шыққан кезден бастап іс жүргізудегі айыпталушы болып табылады және тиісті құқықтар алады (ҚІЖК-нің 69-бабы). Бірақ айыпталушы қорғану құқығын сол қаулының мазмұнымен танысқаннан кейін ғана жүзеге асыра алады. Іс жүргізу заңы, барлық жағдайларда да, құқықтар беруді олардың жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін жағдайлармен байланыстырады.
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы, 2005.
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Алматы, 2011.
3 С.Д.Оспанов, «Уголовный процесс Республики Казахстан», (часть общая), Алматы, 2002.
4 Ү.Нұрмашев, «Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы», Алматы,«Жеті жарғы», 2008.
5 Б.Х.Толеубекова, Уголовно - процессуальное право Республики Казахстан. Часть Общая: Учебник. – Алматы, 1999.
6 А.П.Рыжаков Уголовный процесс: Возбуждение и отказ в возбуждении уголовного дела. Тула, 1996.
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Алматы, 2011.
3 С.Д.Оспанов, «Уголовный процесс Республики Казахстан», (часть общая), Алматы, 2002.
4 Ү.Нұрмашев, «Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы», Алматы,«Жеті жарғы», 2008.
5 Б.Х.Толеубекова, Уголовно - процессуальное право Республики Казахстан. Часть Общая: Учебник. – Алматы, 1999.
6 А.П.Рыжаков Уголовный процесс: Возбуждение и отказ в возбуждении уголовного дела. Тула, 1996.
Жоспар
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу түсінігі мен оның құқықтық жүйесі.
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының арақатынасын
дұрыс анықтауға тікелей байланысты қандай әрекеттің немесе әрекетсіздіктің
қоғамға қауіпті екендігін қарастыра отырып, қылмыстық заң әрекеті
(әрекетсіздігі) қылмыс құрамына сәйкес келетін адамды ғана қылмыстық
жауапқа тартуға жол береді. Қылмыстық іс жүргізу заңы қылмыстық
жауапкершілікке тартудың негіздемесін, айыптаудың мазмұнын құрайтын мән-
жайларды анықтаудың құралдары мен тәсілдерін, сондай-ақ айып тағу тәртібін
белгілейді. Сондықтан да қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңының осы
актіні жүзеге асырумен байланысты міндеттеулерінің әрқайсысы дәл және
мүлтіксіз орындалған жағдайда ғана заңды деп танылуы мүмкін.
Қылмыстық іс жүргізу заңының талаптары толық сақталып, анықталған нақты
мәліметтер болып, олардың жиынтығы жауапкершілікке тартылатын адамның
қылмыс жасағандығы туралы тұжырымдауға және қылмыстық заң нормаларына
сәйкес саралауға мәлімет жеткілікті болғанда ғана дәлелді болады. Бірақ
қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіздеменің бар немесе жоқ екендігі
туралы мәселені шешу үшін қылмыстық заң нормасында көрсетілген мән-жайларды
анықтау, яғни дәлелдеу керек.
Осыдан қылмыстық жауапкершілікке тартудың заңдылығы мен дәлелділігінің
өзара тығыз байланысты екеңдігін айқын көруге болады.
ҚІЖК-де өзара байланысты екі іс жүргізу әрекеті көзделген: белгілі бір
адамды айыпталушы ретінде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шығару және
оған айып тағу. Адам айыпталушы ретіңде жауапкершілікке тарту туралы қаулы
шыққан кезден бастап іс жүргізудегі айыпталушы болып табылады және тиісті
құқықтар алады (ҚІЖК-нің 69-бабы). Бірақ айыпталушы қорғану құқығын сол
қаулының мазмұнымен танысқаннан кейін ғана жүзеге асыра алады. Іс жүргізу
заңы, барлық жағдайларда да, құқықтар беруді олардың жүзеге асырылуын
қамтамасыз ететін жағдайлармен байланыстырады.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу түсінігі мен оның құқықтық жүйесі.
Қоғам мен азаматтардың мүдделерін қылмыстық қиянаттардан қорғау және
құқықтық тәртіпті нығайту үшін мемлекет жүзеге асыратын шараларды орындауда
басты роль атқаратын құқық қорғау органдары (прокуратура, алдын ала тергеу
және анықтама жүргізетін органдар) мен сот болып табылады. Бұл мемлекеттік
құқық қорғау органдары мен соттың атқаратын қызметтері бірдей емес
болғанмен, олардың қызметтерін сипаттайтын негізгі мәселелерге, жалпы
алғанда, мыналар жатады: қылмыстарды ашу, қылмыс істеген адамдарды толық
әшкерелеу, кінәлі адамдарға заңмен көзделген ықпал ету шараларын қолдану,
айыбы жоқ адамдарды ақтау, сондай-ақ қылмыстардың алдын алу шараларын
жүргізу.
Аталған органдардың қызметтері бір-бірімен байланысты болса да, олардың
өкілеттіктері бірдей емес. Мысалы, алдын ала тергеу органы істелген
қылмысты ашып, оны істеген адамдарды әшкерелейтін дәлелдемелер жинағанының
өзінде айыпталушының кінәлілігі жөнінде мәселені шешуге және оған жаза
тағайындауға құқылы емес. Яғни, заңмен орнатылған тәртіп бойынша, алдын ала
тергеу аяқталған соң қылмыстық іс заңдылықтың сақталуын қадағалайтын
прокурорға жіберіледі. Ал прокурор өз құзыреті шегінде жедел іздестіру
қызметінің, сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізудің, анықтаудың,
тергеудің және сот шешімдерінің заңдылығын қадағалауды, сондай-ақ қылмыстық
процестің барлық сатыларында қылмыстық ізге түсуді өз құзыреті шегінде
жүзеге асыратын лауазымды тұлға. (Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексі 62-бап). Сонымен қатар тергеу органының жасаған
тұжырымдарымен келіскен жағдайда бұл қылмыстық істі тиісті сотқа жіберуге
міндетті. Содан кейін сот алдын ала тергеу жүргізу барысында жиналған
дәлелдемелердің және айыптаушы мен қорғаушы жақтарының келтірілген
дәлелдемелерінің негізінде сотталушының кінәлі немесе кінәсіздігі және оған
жаза қолдану немесе қолданбау жөнінде шешім шығарады. Сөйтіп, бұл қызмет
тек қана заңда көрсетілген тәртіп бойынша жүзеге асырылады және қылмыс
жөнінде заңды қолданумен байланысты болғандықтан қылмыстық процесс, яғни
қылмыстық іс жүргізу деп аталады.
Алдын ала тергеу – мерзіміне және құжаттарына сәйкес қылмыстық іс
жүргізудің ең үлкен бөлімі және қылмыстық процестің кезеңі болып табылады.
Қылмыстық іс жүргізу құқығынан туындайтын сотқа дейінгі мәселелер өз
шешімдерін табады.
Алдын ала тергеу мақсаты – жасалған қылмысты тез арада толыққанды
ашылуына, қылмысты жасаған тұлғаларды анықтап, әшкерлеуге, дер кезінде
кінәлі тұлғалардың қылмыстық жауапкершілікке тартылуын қамтамасыз етуге
бағытталған.
Қылмыстық іс жүргізу – заңға негізделген, құқықтық қатынастар түріне
айналдырылған, қылмыстық істі жүргізетін органдардың, сонымен қатар ерекше
қылмыстық іс ретінде жүзеге асырылатын және қылмыстың жылдам әрі толық
ашылуына қол жеткізуге, оған кінәлі адамдарды анықтап, оларды жазаға
тартуға әділ сот шешімін шығарып, қылмыстық заңның дұрыс қолданылуы үшін
қызмет ететін тұлғалардың іс-әрекеті.
Процесс (лат. Procedure - ілгері жылжу), яғни бұл қылмыстық процеске
тән, қылмыстық істің бірінші кезеңнен екінші кезеңге өту, істі қозғаудан
үкім шығаруға дейін болатын, т.б. қозғалыс әрекеті.
Әдебиеттерде қылмыстық процесс және қылмыстық сот ісін жүргізу
ұғымдары ұқсас сәйкестендіріле анықталған, дегенмен, соңғысы қылмыстық
процесс ұғымын толық қамти алмайды және қылмыстық істі қозғауға, алдын ала
тергеу барысында төменгі сатыда жүзеге асады.
Осы пікірге әбден келісуге болады, себебі, бұл терминдерді ұқсас,
сәйкес, қатар қолдана отырып, заң шығарушы мынадай қорытындыға келеді: іс
жүргізу қылмыстық процестер ішінде негізгі орталық звено болып табылады. Ал
барлық басқа іс жүргізу кезеңдері (істі қозғау және тергеу) қылмыстық істі
сотта қарау кезеңдерімен тығыз байланыста болады.
Қылмыстық іс жүргізу қызметі анықтау органдары, тергеуші, прокурор,
сот, сондай-ақ жеке (азаматтық) және занды түлғалар арасындағы өзара
қүқықтық қатынас нысанында жүзеге асырылады.
Қылмыстық іс жүргізу - бұл анықтау органдарының қызметі, прокурордың
алдын ала тергеу, қарау, шешім шығару, сот төрелігінің міндетін тарату
әрекеті болып саналады.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу – қылмыстық іс жүргізу заңында
ескерілген және іс жүргізу әрекеттері мен шешімдерінің құқықтық қатынастар
түрінде іске асырылатын жүйе. Қылмыстық іс қозғалған жағдайда анықтау,
алдын ала тергеу, сот органдары немесе прокурор ол шешімдер мен әрекеттерді
сотқа тапсыру, сотта талқылау барысында немесе үкімдерді (қаулыларды)
атқару процесінде орындайды.
Сот органдарының іс жүргізу кезендері үнемі қылмыстық іс қозғау
әрекеттері мен қылмыстық істің жолын кесу, тыю, ұстау, тінту, қамау,
мәжбүрлеу сияқты түрлі шараларды іс жүргізуде қолдану әрекеттерімен тығыз
байланысты.
Әрбір аталған шара, яғни осы қызмет әрекеттері адамның бостандығы мен
конституциялық құқығына нұқсан келтіреді және әрқашан қылмыстық іс жүргізу
нормаларының мүлтіксіз және қатаң сақталуын талап етеді. Себебі, бүл
нормалар сот төрелігі органдарының заңды әрекеттерінің кепілі болып
табылады.
Қылмыстық процестің басқа процестерден (азаматтық, арбитраждық
(төрелік), т.б.) айрықша белгісі мынадай жағдайларда көрініс табады:
— тек жасалған қылмысқа байланысты;
— қылмыстық істерді тергеу және ашу үшін;
— мемлекеттік орган және лауазымды тұлға атағына арнайы қүқық алған
жағдайда;
— қылмыстық іс жүргізу заңдық нормаларының қатаң тәртібінің сақталуы
мен оны мүлтіксіз орындалу жағдайында;
Осы тұрғыдан алғанда қылмыстық процесс бұл қылмыстық іс жүргізу
зандарында қарастырылған, яғни қылмыс жасаудағы тұлғаның кінәсі бар не жоқ
екендігін белгілейтін сот төрелігі субъектілерінің атқаратын қызметтерінің
жиынтығы (жауап алу, тергеу, жолын кесу, тыю шаралары, қылмысты ашу, сот
тергеуі, үкім шығару, т.б.).
Қылмыстық процестің міндеттері - қылмыстық іс жүргізу кодексінің
8-бабында былай айтылады: қылмыстық процестің міндеттері қылмыстарды
тез және толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық
жауапқа тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолдану болып
табылады.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізудің заңда белгіленген тәртібі адамды
және азаматты негізсіз айыптау мен соттаудан, олардың қүқықтары мен
бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғауды, кінәсіз адам заңсыз айыпталған
немесе сотталған жағдайда — оны дереу және толық ақтауды қамтамасыз етуі,
сондай-ақ заңдылық пен қүқық тәртібін нығайтуға, қылмыстың алдын алуға,
қүқықты құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға жәрдемдесуі тиіс. Жалпы
алғанда, қылмыстық процесс кінәлі адамды әділ жазалау және кінәсіз адамды
толық айыптау міндеттерін шешуге негізделген.
Бұл міндеттер бір-бірімен өзара тығыз байланысты және бірінен екіншісі
туындап отырады, нәтижесінде олар занды сот шешімін қамтамасыз етуге және
жазалау шарасын әділ тағайындауға бағытталады.
Уақытқа, кеңістікке, тұлғаның айналасына қатысты қылмыстық іс жүргізу
заңының әрекеті.
Қылмыстық іс жүргізу процесінің қайнар көзі (бастамасы) Қазақстан
Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 1-бабында айқындалған. Онда
Қазақстан Республикасы аумағына қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібі
Қазақстан Республикасының Конституциясымен, конституциялық зандарымен,
Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтың жалпы
жұрт таныған принциптері мен нормаларына негізделген Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексімен айқындалады деп
көрсетілген. Қылмыстық іс жүргізу құқығының негізгі қайнар көзі заңды күші
бар Қылмыстық іс жүргізу кодексі болып табылады. Қылмыстық іс жүргізу
заңнамаларына мынадай нормативтік актілердің жиынтығы енеді:
- Қазақстан Республикасы Конституциясы (онда қылмыстық құқық негіздері,
яғни адам мен азаматтың бостандығы мен құқығы, жеке тұлғалық қол
сұқпаушылық, кінәсіздік презумпциясы, т.б. белгіленген).
- Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексі;
Конституциялық заңды күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы:
— Қазақстан Республикасындағы сот пен сот мәртебесі туралы;
— Казақстан Республикасының прокуратурасы;
— Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы;
— Жедел іздестіру қызметі туралы;
— Адвокат қызметі туралы, т.б.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот пленумының Қаулысы қылмыстық іс
жүргізу құқығының негіздеріне жатпайды, бұл Қаулы оның нормаларына сот
талқылауын береді.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының негіздеріне сондай-ақ заңға тәуелді
нормативтік құқықтық актілер де, ведомстволық нормативтік актілер де (ҚР
Бас прокурорының бұйрықтары, Әділет министрлігінің нормативтік актілері,
Ішкі істер министрінің бұйрықтары, т.б.) жатпайды. Олар қылмыстық іс
жүргізу нормаларының таратылуы мен орындалуы тұрғысынан қолданылады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексі — бұл қылмыстық іс жүргізу құқығының
жүйеленген негізі, ол 1997 жылдың 13 желтоқсанында қабылданып, 1998 жылдың
1 қаңтарында күшіне енді. Негізінен Кодекс Адам мен азамат құқығы
Декларациясының идеясын танытады және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу түсінігі мен оның құқықтық жүйесі.
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының арақатынасын
дұрыс анықтауға тікелей байланысты қандай әрекеттің немесе әрекетсіздіктің
қоғамға қауіпті екендігін қарастыра отырып, қылмыстық заң әрекеті
(әрекетсіздігі) қылмыс құрамына сәйкес келетін адамды ғана қылмыстық
жауапқа тартуға жол береді. Қылмыстық іс жүргізу заңы қылмыстық
жауапкершілікке тартудың негіздемесін, айыптаудың мазмұнын құрайтын мән-
жайларды анықтаудың құралдары мен тәсілдерін, сондай-ақ айып тағу тәртібін
белгілейді. Сондықтан да қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңының осы
актіні жүзеге асырумен байланысты міндеттеулерінің әрқайсысы дәл және
мүлтіксіз орындалған жағдайда ғана заңды деп танылуы мүмкін.
Қылмыстық іс жүргізу заңының талаптары толық сақталып, анықталған нақты
мәліметтер болып, олардың жиынтығы жауапкершілікке тартылатын адамның
қылмыс жасағандығы туралы тұжырымдауға және қылмыстық заң нормаларына
сәйкес саралауға мәлімет жеткілікті болғанда ғана дәлелді болады. Бірақ
қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіздеменің бар немесе жоқ екендігі
туралы мәселені шешу үшін қылмыстық заң нормасында көрсетілген мән-жайларды
анықтау, яғни дәлелдеу керек.
Осыдан қылмыстық жауапкершілікке тартудың заңдылығы мен дәлелділігінің
өзара тығыз байланысты екеңдігін айқын көруге болады.
ҚІЖК-де өзара байланысты екі іс жүргізу әрекеті көзделген: белгілі бір
адамды айыпталушы ретінде жауапкершілікке тарту туралы қаулы шығару және
оған айып тағу. Адам айыпталушы ретіңде жауапкершілікке тарту туралы қаулы
шыққан кезден бастап іс жүргізудегі айыпталушы болып табылады және тиісті
құқықтар алады (ҚІЖК-нің 69-бабы). Бірақ айыпталушы қорғану құқығын сол
қаулының мазмұнымен танысқаннан кейін ғана жүзеге асыра алады. Іс жүргізу
заңы, барлық жағдайларда да, құқықтар беруді олардың жүзеге асырылуын
қамтамасыз ететін жағдайлармен байланыстырады.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу түсінігі мен оның құқықтық жүйесі.
Қоғам мен азаматтардың мүдделерін қылмыстық қиянаттардан қорғау және
құқықтық тәртіпті нығайту үшін мемлекет жүзеге асыратын шараларды орындауда
басты роль атқаратын құқық қорғау органдары (прокуратура, алдын ала тергеу
және анықтама жүргізетін органдар) мен сот болып табылады. Бұл мемлекеттік
құқық қорғау органдары мен соттың атқаратын қызметтері бірдей емес
болғанмен, олардың қызметтерін сипаттайтын негізгі мәселелерге, жалпы
алғанда, мыналар жатады: қылмыстарды ашу, қылмыс істеген адамдарды толық
әшкерелеу, кінәлі адамдарға заңмен көзделген ықпал ету шараларын қолдану,
айыбы жоқ адамдарды ақтау, сондай-ақ қылмыстардың алдын алу шараларын
жүргізу.
Аталған органдардың қызметтері бір-бірімен байланысты болса да, олардың
өкілеттіктері бірдей емес. Мысалы, алдын ала тергеу органы істелген
қылмысты ашып, оны істеген адамдарды әшкерелейтін дәлелдемелер жинағанының
өзінде айыпталушының кінәлілігі жөнінде мәселені шешуге және оған жаза
тағайындауға құқылы емес. Яғни, заңмен орнатылған тәртіп бойынша, алдын ала
тергеу аяқталған соң қылмыстық іс заңдылықтың сақталуын қадағалайтын
прокурорға жіберіледі. Ал прокурор өз құзыреті шегінде жедел іздестіру
қызметінің, сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізудің, анықтаудың,
тергеудің және сот шешімдерінің заңдылығын қадағалауды, сондай-ақ қылмыстық
процестің барлық сатыларында қылмыстық ізге түсуді өз құзыреті шегінде
жүзеге асыратын лауазымды тұлға. (Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексі 62-бап). Сонымен қатар тергеу органының жасаған
тұжырымдарымен келіскен жағдайда бұл қылмыстық істі тиісті сотқа жіберуге
міндетті. Содан кейін сот алдын ала тергеу жүргізу барысында жиналған
дәлелдемелердің және айыптаушы мен қорғаушы жақтарының келтірілген
дәлелдемелерінің негізінде сотталушының кінәлі немесе кінәсіздігі және оған
жаза қолдану немесе қолданбау жөнінде шешім шығарады. Сөйтіп, бұл қызмет
тек қана заңда көрсетілген тәртіп бойынша жүзеге асырылады және қылмыс
жөнінде заңды қолданумен байланысты болғандықтан қылмыстық процесс, яғни
қылмыстық іс жүргізу деп аталады.
Алдын ала тергеу – мерзіміне және құжаттарына сәйкес қылмыстық іс
жүргізудің ең үлкен бөлімі және қылмыстық процестің кезеңі болып табылады.
Қылмыстық іс жүргізу құқығынан туындайтын сотқа дейінгі мәселелер өз
шешімдерін табады.
Алдын ала тергеу мақсаты – жасалған қылмысты тез арада толыққанды
ашылуына, қылмысты жасаған тұлғаларды анықтап, әшкерлеуге, дер кезінде
кінәлі тұлғалардың қылмыстық жауапкершілікке тартылуын қамтамасыз етуге
бағытталған.
Қылмыстық іс жүргізу – заңға негізделген, құқықтық қатынастар түріне
айналдырылған, қылмыстық істі жүргізетін органдардың, сонымен қатар ерекше
қылмыстық іс ретінде жүзеге асырылатын және қылмыстың жылдам әрі толық
ашылуына қол жеткізуге, оған кінәлі адамдарды анықтап, оларды жазаға
тартуға әділ сот шешімін шығарып, қылмыстық заңның дұрыс қолданылуы үшін
қызмет ететін тұлғалардың іс-әрекеті.
Процесс (лат. Procedure - ілгері жылжу), яғни бұл қылмыстық процеске
тән, қылмыстық істің бірінші кезеңнен екінші кезеңге өту, істі қозғаудан
үкім шығаруға дейін болатын, т.б. қозғалыс әрекеті.
Әдебиеттерде қылмыстық процесс және қылмыстық сот ісін жүргізу
ұғымдары ұқсас сәйкестендіріле анықталған, дегенмен, соңғысы қылмыстық
процесс ұғымын толық қамти алмайды және қылмыстық істі қозғауға, алдын ала
тергеу барысында төменгі сатыда жүзеге асады.
Осы пікірге әбден келісуге болады, себебі, бұл терминдерді ұқсас,
сәйкес, қатар қолдана отырып, заң шығарушы мынадай қорытындыға келеді: іс
жүргізу қылмыстық процестер ішінде негізгі орталық звено болып табылады. Ал
барлық басқа іс жүргізу кезеңдері (істі қозғау және тергеу) қылмыстық істі
сотта қарау кезеңдерімен тығыз байланыста болады.
Қылмыстық іс жүргізу қызметі анықтау органдары, тергеуші, прокурор,
сот, сондай-ақ жеке (азаматтық) және занды түлғалар арасындағы өзара
қүқықтық қатынас нысанында жүзеге асырылады.
Қылмыстық іс жүргізу - бұл анықтау органдарының қызметі, прокурордың
алдын ала тергеу, қарау, шешім шығару, сот төрелігінің міндетін тарату
әрекеті болып саналады.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу – қылмыстық іс жүргізу заңында
ескерілген және іс жүргізу әрекеттері мен шешімдерінің құқықтық қатынастар
түрінде іске асырылатын жүйе. Қылмыстық іс қозғалған жағдайда анықтау,
алдын ала тергеу, сот органдары немесе прокурор ол шешімдер мен әрекеттерді
сотқа тапсыру, сотта талқылау барысында немесе үкімдерді (қаулыларды)
атқару процесінде орындайды.
Сот органдарының іс жүргізу кезендері үнемі қылмыстық іс қозғау
әрекеттері мен қылмыстық істің жолын кесу, тыю, ұстау, тінту, қамау,
мәжбүрлеу сияқты түрлі шараларды іс жүргізуде қолдану әрекеттерімен тығыз
байланысты.
Әрбір аталған шара, яғни осы қызмет әрекеттері адамның бостандығы мен
конституциялық құқығына нұқсан келтіреді және әрқашан қылмыстық іс жүргізу
нормаларының мүлтіксіз және қатаң сақталуын талап етеді. Себебі, бүл
нормалар сот төрелігі органдарының заңды әрекеттерінің кепілі болып
табылады.
Қылмыстық процестің басқа процестерден (азаматтық, арбитраждық
(төрелік), т.б.) айрықша белгісі мынадай жағдайларда көрініс табады:
— тек жасалған қылмысқа байланысты;
— қылмыстық істерді тергеу және ашу үшін;
— мемлекеттік орган және лауазымды тұлға атағына арнайы қүқық алған
жағдайда;
— қылмыстық іс жүргізу заңдық нормаларының қатаң тәртібінің сақталуы
мен оны мүлтіксіз орындалу жағдайында;
Осы тұрғыдан алғанда қылмыстық процесс бұл қылмыстық іс жүргізу
зандарында қарастырылған, яғни қылмыс жасаудағы тұлғаның кінәсі бар не жоқ
екендігін белгілейтін сот төрелігі субъектілерінің атқаратын қызметтерінің
жиынтығы (жауап алу, тергеу, жолын кесу, тыю шаралары, қылмысты ашу, сот
тергеуі, үкім шығару, т.б.).
Қылмыстық процестің міндеттері - қылмыстық іс жүргізу кодексінің
8-бабында былай айтылады: қылмыстық процестің міндеттері қылмыстарды
тез және толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық
жауапқа тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолдану болып
табылады.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізудің заңда белгіленген тәртібі адамды
және азаматты негізсіз айыптау мен соттаудан, олардың қүқықтары мен
бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғауды, кінәсіз адам заңсыз айыпталған
немесе сотталған жағдайда — оны дереу және толық ақтауды қамтамасыз етуі,
сондай-ақ заңдылық пен қүқық тәртібін нығайтуға, қылмыстың алдын алуға,
қүқықты құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға жәрдемдесуі тиіс. Жалпы
алғанда, қылмыстық процесс кінәлі адамды әділ жазалау және кінәсіз адамды
толық айыптау міндеттерін шешуге негізделген.
Бұл міндеттер бір-бірімен өзара тығыз байланысты және бірінен екіншісі
туындап отырады, нәтижесінде олар занды сот шешімін қамтамасыз етуге және
жазалау шарасын әділ тағайындауға бағытталады.
Уақытқа, кеңістікке, тұлғаның айналасына қатысты қылмыстық іс жүргізу
заңының әрекеті.
Қылмыстық іс жүргізу процесінің қайнар көзі (бастамасы) Қазақстан
Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 1-бабында айқындалған. Онда
Қазақстан Республикасы аумағына қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібі
Қазақстан Республикасының Конституциясымен, конституциялық зандарымен,
Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтың жалпы
жұрт таныған принциптері мен нормаларына негізделген Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексімен айқындалады деп
көрсетілген. Қылмыстық іс жүргізу құқығының негізгі қайнар көзі заңды күші
бар Қылмыстық іс жүргізу кодексі болып табылады. Қылмыстық іс жүргізу
заңнамаларына мынадай нормативтік актілердің жиынтығы енеді:
- Қазақстан Республикасы Конституциясы (онда қылмыстық құқық негіздері,
яғни адам мен азаматтың бостандығы мен құқығы, жеке тұлғалық қол
сұқпаушылық, кінәсіздік презумпциясы, т.б. белгіленген).
- Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексі;
Конституциялық заңды күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы:
— Қазақстан Республикасындағы сот пен сот мәртебесі туралы;
— Казақстан Республикасының прокуратурасы;
— Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы;
— Жедел іздестіру қызметі туралы;
— Адвокат қызметі туралы, т.б.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот пленумының Қаулысы қылмыстық іс
жүргізу құқығының негіздеріне жатпайды, бұл Қаулы оның нормаларына сот
талқылауын береді.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының негіздеріне сондай-ақ заңға тәуелді
нормативтік құқықтық актілер де, ведомстволық нормативтік актілер де (ҚР
Бас прокурорының бұйрықтары, Әділет министрлігінің нормативтік актілері,
Ішкі істер министрінің бұйрықтары, т.б.) жатпайды. Олар қылмыстық іс
жүргізу нормаларының таратылуы мен орындалуы тұрғысынан қолданылады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексі — бұл қылмыстық іс жүргізу құқығының
жүйеленген негізі, ол 1997 жылдың 13 желтоқсанында қабылданып, 1998 жылдың
1 қаңтарында күшіне енді. Негізінен Кодекс Адам мен азамат құқығы
Декларациясының идеясын танытады және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz