Қылмыстық ізге түсу түрлері
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2 -3
I ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУ ТҮРЛЕРІ.
1.1. Жеке, жеке жариялы және жариялы ізге түсу мен айыптау
істері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4-7
2. Қылмыстық ізге түсуді жеке түрде жүзеге асыру. Жеке
айыптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8-8
1.3.Қылмыстық ізге түсуді жеке жариялы түрде жүзеге асыру.Жариялы
айыптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9-10
1.4.Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1 1-19
II ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУ ФУНКЦИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН МЕМЛЕКЕТТІК
ОРГАНДАР МЕН ЛАУАЗЫМДЫ АДАМДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ.
2.1.Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдар және олардың
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20-25
2.2. Прокурор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26-38
2.3. Тергеу бөлімінің бастығы және тергеуші ... ... ... ... ... .39-48
2.4.Анықтау органы, анықтау органының бастығы,
анықтаушы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49-5 5
III ТАРАУ.ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУДІ БОЛДЫРМАЙТЫН МӘН-ЖАЙЛАР МЕН ЖАҒДАЙЛАР.
3.1.Қылмыстық ізге түсуді болдырмайтын жағдайлар ... ... .56-64
3.2.Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асырмауға мүмкіндік беретін мән-
жайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65-66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67- 68
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69-71
КІРІСПЕ
Еліміз жаппай аяусыз күрес жариялап отырған қылмыс дамуының
да түрі сан алуан. Сондықтан да, әр сала бойынша жасалынатын
қылмыс түріне бейімделіп алған қылмыскерлер дер кезінде құрықтап
жауапқа тартуда оңайға түспесі анық. Алайда бұл мақсатта қылмысқа
ізге түсуді жүзеге асыратын органның қызметін күшейту қажет.
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7 –
бабының 14-тармағына сәйкес “қылмыстық ізге түсу оргындарына”
прокурор мемлекеттік айыптаушы, анықтау органы, анықтаушы болып
табылады.
“Анықтау”-анықтау органдарының заңмен белгіленген өкілеттік
шегінде істің мән – жайының жиынтығын анықтау, белгілеу, бекіту және
қылмыс жасаған адамдарды қылмыстық жауапқа тарту жөніндегі сотқа
дейінгі қызметінің іс жүргізу нысаны. Ал, прокурор, өз құзіреті шегінде
жедел-іздестіру қызметінің, анықтаудың, тергеудің және соттың
шешімдерінің заңдылығын қадағалауды, сонымен қатар, қылмыстық процестің
барлық сатыларында қылмыстық ізге түсуді өз құзіреті шегінде
жүзеге асырушы лауазымды тұлға болып табылады.
Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыратын орган ретінде - анықтау органының
қызметіне: заңмен белгіленген құзіретіне сәйкес қылмыстың белгілері
мен оларды жасаған адамдарды табу, қылмыстардың алдын алу және
қылмыстың жолын кесу мақсатында қажетті қылмыстық іс-жүргізу және
жедел-іздестір шараларын жүзеге асыру; алдын ала тергеу жүргізу
міндетті істер бойынша заңда көзделген тәртіппен қылмыстық іс
жүргізу және жедел-іздестіру әрекеттерін жүзеге асырады.
Қылмыстық ізге түсу органдары – қылмыстық іс қозғалған кезден
бастап, оны мәні бойынша қарау үшін сотқа қылмыстық істі
жолдағанға дейінгі іс-жүргізу, сондай-ақ, қылмыстық іс бойынша жеке
айыптаушы мен қорғау тарабының материалдарын дайындайды. Сондай-ақ,
қылмыстық ізге түсу органы қылмыстық ізге түсуді жоққа шығаратын
жағдайды байқағаннан кейін сотқа дейінгі іс жүргізудің кез
келген сатысында қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы немесе
қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы шығарады. Ал, сот қылмыстық
ізге түсудің жоққа шығаратын мән-жайлар байқалған ретте қылмыстық істі
қысқарту туралы мәселені шешеді.
Сонымен, қылмыстық ізге түсу деп, қылмыстық заңмен тыйым
салынған қоғамға қауіпті әрекетті жасаған адамды анықтау, оның
жасаған қылмысының құрамын, себебін, оқиғасын анықтау мақсатында, сондай-
ақ мұндай адамдарға қатысты жазалау немесе өзге де қылмыстық құқықтық
ықпал ету шараларын қолдануды қамтамасыз ету үшін жүзеге асыратын іс
жүргізу қызметі.
Берілген тақырыптағы жұмыс бойынша, күрделі мәселелер қарастырылып,
оларды іс жүзінде жүзеге асыру жолдары көрсетілген.
I ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУ ТҮРЛЕРІ.
1.1. Жеке, жеке жариялы және жариялы ізге түсу мен айыптау
істері.
Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінде қылмысты
санаттау туралы арнаулы норма енгізіліп, онда қылмыстар сипатына
және қоғамға қауіптілік дәрежесіне және кінәнің түріне байланысты
онша ауыр емес, ауырлығы орташа, ауыр және аса ауыр деген
санаттарға бөлінген. Қылмыстық ізге түсу мен сотта айыптау жеке,
жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге асырылуы жасалған қылмыстың
сипаты мен жоғарыда аталған қылмыс санаттарына қарай жүзеге
асырылады.
Жеке жариялы айыптау істері жәбірленушінің шағымы бойынша ғана
қозғалады және айыпталушы бірінші рет кішігірім немесе ауырлығы
орташа қылмыс жасаса, сондай-ақ егер, ол жәбірленушімен татуласса
және жәбірленушіге келтірген зиянның есесін толтырып берген жағдайда
қысқартылуы мүмкін. Прокурор жәбірленушінің шағымы болмаған жағдайда
қылмыстық іс қозғауға құқылы. Ал, айыптау істері жәбірленушінің шағымы
бойынша ғана қозғалады және жәбірленуші мен айыпталушының
бітісуімен қысқартылады. Жариялы айыптау ісі бойынша қылмыстық іс
жәбірленушінің шағымы болу немесе болмауына қарамастан қылмыстық ізге
түсу жүзеге асырылады.
Сонымен, қылмыстық ізге түсу сотта айыптау істері жеке, жеке-
жариялы, жариялы тәртіпте жүргізіледі.
Жеке айыптау істеріне Қылмыстық кодексте көрсетілген мына
қылмыстар жатқызылады: денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру;
денсаулыққа абайсызда зиян келтіру; қорқыту; жыныстық қатынас
жасауға, еркек пен еркектің, әйел мен әйелдің жыныстық қатынас
жасауына немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы өзге де іс әрекеттерге
мәжбүр ету; жала жабу; қорлау; балаларын немесе еңбекке жарамсыз ата-
анасын асырауға арналған қаражатты төлеуден әдейі жалтару; еңбекке
жарамсыз жұбайын немесе зайыбын асыраудан әдейі жалтару; жеке өмірге
қол сұғылмаушылықты бұзу; бөтен адамның мүлкін абайсызда жою немесе
бүлдіру; көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ережелерді
бұзу. Бұл аталған қылмыстық істер бойынша іс қозғауға
жәбірленушінің арызы немесе прокурордың шағымы қажет.
Егер әрекет дәрменсіз немесе басқаға тәуелді жағдайдағы немесе
басқа да себептер бойынша өзіне тиесілі құқықтарды өз бетінше
пайдалануға қабілетсіз адамдардың мүдделерін қозғайтын болса,
прокурор жеке айыптау ісі бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған
кезде де іс қозғауға құқылы.
Ал, жеке – жариялы айыптау істеріне Қылмыстық кодекстің мына
баптары жатқызылады:денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру; заңсыз
аборт жасау; зорлау; нәпсіқұмарлық сипатындағы күш қолдану; бала
асырап алу құпиясын жария ету; қамқоршы немесе қорғаншы құқықтарын
теріс пайдалану; сеніп тапсырған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе
ысырап ету; интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу; заңды кәсіпкерлік
қызметке кедергі жасау; мәміле жасауға және оны жасаудан бас
тартуға мәжбүр ету; компьютерлік ақпаратқа заңсыз кіру;ЭЕМ үшін
зиянды бағдарламаларды жасау, пайдалану және тарату; өкілеттіктерді
теріс пайдалану т.б. қылмыстар кіреді. Аталған қылмыстар бойынша
қылмыстық іс жәбірленушінің шағымы болмаса қозғалмайды.
Прокурор, егер әрекетке дәрменсіз немесе басқаға тәуелді
жағдайдағы немесе басқа да себептер бойынша өзіне тиесілі құқықтарды
жүзеге асыра алмайтын немесе өз бетінше пайдалануға қабілетсіз
адамдардың мүдделерін қозғайтын не басқа адамдардың, қоғамның немесе
мемлекеттің елеулі мүдделерін қозғайтын болса жеке- жариялы айыптау
ісі бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған жағдайда да қылмыстық іс
қозғауға құқылы.
Қылмыстық ізге түсу дегеніміз – қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекет
пен оны жасаған адамды, оны жасаудағы кінәлілігін анықтау, осы мақсатта
мұндай адамдарға жаза немесе өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал ету
шараларын қолдануды қамтамасыз ету шараларын айтамыз.1
Жәбірленушінің шағымы
бойынша қозғалады
және айыпталушымен
татуласуына
байланысты іс
қысқартылады.
Қылмыстық ізге түсуді жүзеге
асыру формалары
сезіктену
Қылмыстық істі
қозғау сатысы
Қылмыстық істі
алдын ала тергеу
сатысы
1.2. Қылмыстық ізге түсуді жеке түрде жүзеге асыру. Жеке айыптау.
Қылмыстық ізге түсу Қазақстан Республикасы Қылмыстық
кодексінің 105, 111, 112, 123, 129, 136, 144 бабының (1,2 бөліктерінде,
145 бабының 1 бөлігінде, 188 бабының 1 бөлігінде, 300 баптың 1 бөлігінде)
көзделген қылмыстық істер бойынша жеке түрде жүзеге асырылуы мүмкін.
Жеке айыптау істері бойынша қылмыстық іс тек қана жәбірленушінің
шағымы болған жағдайда ғана қозғалады. Бұл қылмыстық істер бойынша
шағымданушы яғни, жәбірленушіге тікелей моральды, мүліктік зиян
немесе дене жарақаты т.б. зиянның орны болуы керек. Бұл іс
бойынша, егер жәбірленуші кәмелеттік жасқа толмаса немесе дене
кемтарлығы болса, не созылмалы психикалық ауруы, психикасының уақытша
өзге де дертке ұшырауы салдарынан өзін-өзі қорғай алмаса онда,
жәбірленушінің заңды өкілдерінің арызы немесе шағымы бойынша
қылмыстық іс қозғалады. Ал, жәбірленуші мен айыпталушы татуласқан
ретте жәбірленушінің заңды өкілінің келісімімен қылмыстық іс
тоқтатылады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 392 бабының 2,4,6 бөліктерінде
көрсетілгендей жәбірленушінің арыздары жазбаша болуы керек. Арызда
соттың атауы, қылмыс оқиғасы, орны, уақыты, осы іске қатысты
дәлелдемелер, куәлердің тізімі, қылмыстық жауаптылыққа тартылатын
адам туралы толық мәліметтер тағы басқалар жазылуы тиіс. Арызға,
оны беріп отырған адам қол қояды.
Шағымды сондай-ақ, азаматтық талапты қарау туралы өтініш болуы
мүмкін. Шағым сотқа беріледі. Жәбірленушіге барлық құқықтары
түсіндіріледі және қылмыстық істі қозғау тәртібі мен жағдайлары,
жеке айыптау істері бойынша істі тоқтату тәртібі түсіндіріледі.
Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктерін алдағы
тарауларда қамтимыз.
1.3. Қылмыстық ізге түсуді жеке-жариялы түрде жүзеге асыру.
Жеке – жариялы айыптау істері жәбірленушінің шағымы бойынша
қозғалады. Шағымда жәбірленушінің қылмыстық іс әрекетті жасаған адамды
қылмыстық жауапқа тарту туралы талабы болуы тиіс. Қылмыстық іс
бойынша жеке – жариялы айыптау ісі жалпы тәртіппен жүзеге асырылады.
Жеке-жариялы тәртіппен жүзеге асырылатын қылмыстық ізге түсу
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 103 бабында бірінші
бөлігінде, 104 бабында бірінші бөлігінде, 117 бабында бірінші және
екінші бөлігінде , 121 бабында бірінші бөлігінде, 135,139 баптарында,
187,189,200 баптардың бірінші бөліктерінде 327 бабында бірінші
бөлігінде тағы басқа да қылмыстық кодексте көзделген қылмыстар туралы
істер бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде басталмайды және
қылмыстық іс бойынша қозғалмайды.
Прокурор жеке – жариялы айыптау ісі бойынша жәбірленушінің
шағымы болмаған кезде де іс қозғауға құқығы бар. Ол заң бойынша мына
жағдайларда жүзеге асырылады:
1. егер, жәбірленуші әрекетке дәрменсіз немесе басқаға тәуелді
болған жағдайда;
2. өзіне тиесілі құқықтарды өз бетінше пайдалануға қабілетсіз
адамдардың мүддесін қорғаған жағдайда;
3. қоғамның немесе мемлекеттің елеулі мүдделерін қорғайтын
болса.
Егер, прокурор жәбірленушінің шағымы болмаған ретте өз қалауы
бойынша қылмыстық іс қозғаған болса, онда қозғалған қылмыстық іс
жариялы сипатқа ие болады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 8 тарауында
көзделген әрекеттер мемлекеттік кәсіпорын болып табылмайтын болса,
тек қана коммерциялық немесе өзге де ұйымның мүдделеріне зиян
келтірсе және басқа да ұйымдардың мүдделеріне, сондай-ақ,
азаматтардың, қоғамның немесе мемлекеттің мүдделеріне зиян келтірмесе
қылмыстық жауапқа тарту осы ұйым немесе уәкілетті орган басшысының
арызы немесе олардың келісімі бойынша жүзеге асырылады. Аталған
тараудағы қылмыстарға мына төмендегі қылмыстар жатады:
- өкілеттіктерді теріс пайдалану;
- жекеше нотариустардың және аудиторлардың өкілеттіктерді теріс
пайдалануы;
- жекеше күзет қызметі қызметшілерінің өкілеттіктерін асыра
пайдалануы;
- коммерциялық сатып алу;
- міндеттеріне адал қарамау т.б. қылмыстар.
Осы аталған істер бойынша қозғалған қылмыстық істер жеке-жариялы
түрде жүзеге асырылады. Осы қылмыстар бойынша айыпталушыны қылмыстық
жауапқа тарту үшін мына аталған жағдайлар міндетті түрде
қарастырылуы тиіс:
1.мекеме, мемлекеттік болмауы тиіс;
2.басқа ұйымдардың мүдделеріне, сондай-ақ азаматтардың, қоғамның немесе
мемлекеттің мүдделеріне зиян келмеуі тиіс.
Осы жағдайларға қарай, коммерциялық және басқа да ұйымдар еркін
түрде заң шеңберінде өздерінің мүдделерін анықтап алады. Ұйым немесе
уәкілетті орган басшысының арызы қылмыстық істі қозғауға
уәкілеттігі бар немесе қылмыстық ізге түсу органына бере алады.
Арызда тек қана болған оқиға жайында ғана емес, сонымен қоса
айыпталушы жақты міндетті түрде қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы
өтініші болу керек. Бұл аталған қылмыс түрлеріне байланысты қозғалған
қылмыстық іс жалпы тәртіпте жүзеге асырылады.
4. Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктері.
Жеке айыптау істері бойынша сотта іс жүргізу мынадай
тәртіптерде жүзеге асырылады. Жеке айыптау істері бойынша қылмыстық
іс бір адам немесе бірнеше адамның сотқа адамды қылмыстық
жауаптылыққа тарту туралы шағымы негіз болып табылады. Анықтау
органына, тергеушіге немесе прокурорға келіп түскен шағымдар сотқа
міндетті түрде жіберілуі керек.Шағымда мынадай мәліметтер көрсетілуі
тиіс:
- шағым берілген соттың атауы;
- қылмыстық оқиғаның сипаттамасы, яғни іске қатысты дәлелдерді
көрсете отырып;
- қылмыс жасалған орны мен уақыты;
- қылмыстық жауаптылыққа тартылған адам туралы мәліметтер;
- сотқа шақырылуы тиіс куәлердің тізімі;
- істі іс жүргізуге қабылдау туралы сотқа өтініш.
Шағымға шағымданушы қол қояды. Сот практикасында көріп отырғанымыздай
шағымда, сондай-ақ азаматтық талапты қарау туралы өтініштерде көптеп
кездесіп жатады. Шағым сотқа жеке айыптау ісі қозғалуға қатысты
адамдардың санына қарай көшірмелеріменен беріледі. Сонымен қоса, іс
жүргізуге қабылданбайтын шағымдар болады. Ол шағым Домалақ шағымдар
деп аталады. Келіп түскен шағымды сот өз қарауына алса, онда шағым
беруші қозғалып отырған қылмыстық іс бойынша жеке айыптаушы болып
табылады. Жеке айыптау ісі бойынша сотқа шағым берген және сотта
айыптауды қолдаған адам, сондай-ақ мемлекеттік айыптаушы айыптаудан
бас тартқан жағдайда сотта айыптауды дербес қолдаушы жариялы және
жеке-жариялы айыптау ісі бойынша жәбірленуші жеке айыптаушы болып
табылады. Ал, егер, жәбірленуші кәмелетке толмаған немесе әрекетке
қабілеті жоқ жағдайда өтініш сұрау білдірген немесе шағым берген
оның заңды өкілі жеке айыптаушы болып саналады. Жеке айыптаушы
жәбірленуші қандай құқықтарға ие болса, ол да сондай барлық
құқықтарға ие болады. Жеке айыптаушы өзіне заң арқылы берілген
барлық процессуалдық құқықтарды пайдаланады және өзіне жүктелген
барлық міндеттерді жеке немесе құқықтар мен міндеттердің сипатына
қарай өкілі арқылы пайдаланады. Судья жеке айыптаушыға барлық
құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді. Бұл туралы хаттама түзіледі.
Хаттамаға судья және шағым беруші адам қол қояды.
Егер, қозғалатын қылмыстық іс бойынша шағым берушілер бірнеше
адамдар болса және ол бір адамға ғана қатысты болса, онда әр
шағымданушы шағымды жеке-жеке бір-бірінен тәуелсіз береді. Ал, егер бір
ғана қылмыстық жазаланатын әрекетке қатысты жеке айыптау қорғауға
бірнеше адам құқылы болса және олардың бірінің өтініші бойынша іс
қозғалатын болса, қалған адамдар басталып кеткен іс жүргізуге
қатысуға құқылы. Мұндай жағдайда аталған адамдардың әрқайсысының
өтініші бойынша өз алдына іс қозғау талап етілмейді. Егер ол іс
қозғалған қылмыстық жазаланатын әрекеттің мәнімен байланысты
болса, айыпталушы айыптаушыға қарсы айыптау білдіруге құқылы.
Айыптау және қарсы айыптау бір мезгілде шешілуге тиіс. Айыптауды
қайтарып алу қарсы айыптау бойынша іс жүргізуге ықпал етілмейді.
Қайтарып алынған жеке айыптау ісі бойынша қылмыстық іс қайта
қозғалмайды.
Судьяның жеке айыптау ісі бойынша сот талқылауы
басталғанға дейінгі мынадай іс- әрекеттерді жасауы керек:
1. Егер берілген шағымда жоғарыда аталып өткен мәліметтер
толық болмаса. Бұл жағдайда судья сол талаптарға сәйкес келтіруді
ұсынады және сол талаптарды орындау үшін процессуалдық мерзім
белгілейді. Осы берілген мерзім ішінде берілген нұсқау орындалмаса
судья қылмыстық іс жүргізуден бас тарту туралы қаулы шығарады.
Қаулы дереу арада шағым берген адамға жолданады.
Келіп түскен жеке айыптау ісі бойынша шағымды қарай отырып,
судья жетпіс екі сағаттың ішінде мынадай шешімге келеді:
1. Шағымды өзінің іс жүргізуіне қабылдау туралы;
2. Шағымды тергелу немесе сотталуы бойынша беру туралы;
3. Шағымды іс жүргізуге қабылдаудан бас тарту туралы қаулы
шығарады;
Егер, судья шағымды өзінің іс жүргізуіне қабылдау туралы шешім
қабылдаса, бұл туралы қаулы шығарады. Қаулының көшірмесі өтініш
иесіне, сондай-ақ айыпталушыға да жіберіледі. Қаралатын қылмыстық іс
бойынша сот мәжілісін тағайындау үшін негіздер болған ретте
судья шағымның сотқа келіп түскен күнінен бастап жеті тәулікке
дейін мерзімде үстінен шағым берілген адамды шақырады,
айыпталушыны барлық іс материалдарымен таныстырады, берілген
шағымның көшірмесін тапсырады, заңмен берілетін барлық
процессуалдық құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, сонымен қатар,
осы айыпталушының пікірі бойынша сотқа қорғаудың куәгерлері ретінде
кімдерді шақыру қажет екендігі туралы анықтайды және осы туралы
айыпталушыдан қолхат алынады. Үстінен шағым берілген адам сотқа
келмеген жағдайда, шағымның көшірмесі сотталушының құқықтары,
сондай-ақ жәбірленушімен бітімге немесе ымыраға келу мүмкіндіктері
түсіндіріле отырып почта арқылы жіберіледі.
Судья міндетті түрде тараптарға бітімге келу туралы және оның
мүмкіндіктерін түсіндіруге міндетті. Егер, осы мүмкіндіктерін
пайдаланып, тараптар ымыраға немесе бітімге келіп жатса, онда
судья қылмыстық іс жүргізу кодексінің 37 – бабының бірінші бөлігінің
6-тармағы негізінде судьяның қаулысымен іс бойынша қылмыстық іс
жүргізу тоқтатылады. Ал, тараптардың арасында өзара бітімге қол
жеткізе алмаса, онда судья жоғарыда аталып өткен жағдайлардан
кейін істі сот мәжілісінде қарауды тағайындайды және бұл туралы
судья басты сот талқылауын тағайындау туралы шешім қабылдайды. Қаулы
шығарады. Қаулыда мыналар көрсетілуі тиіс:
1. Сотталушы болып табылатын адамды көрсету;
2. Оны бұзу сотталушыға есептелетін қылмыстық заңды дәл көрсету;
3. Бұлтартпау шарасы мен келтірілген залалдарды қамтамасыз ету
шараларын сақтау, тоқтату, өзгерту немесе таңдау туралы шешім;
4. Процеске қатысушылардың қарсылық білдіру, өтініштер және өзге де
мәлімдемелері бойынша шешімді;
5. Қорғаушы ретінде айыпталушы таңдаған немесе соңғысына тағайындалған
қорғаушыға рұқсат ету туралы шешімді;
6. Басты сот отырысына шақыруға жататын адамдардың тізбесін;
7. Заң оның ісін сырттай қарауға жол беретін жағдайда істі
айыпталушының қатысуынсыз тыңдау туралы шешімді;
8. Басты сот талқылауының орны мен уақыты туралы мәліметі;
9. Істі соттың жабық отырысында қарау туралы шешімді;
10. Сот істі қай тілде жүргізетіні туралы шешімді;
11. Запастағы судья туралы шешімді қамтуы тиіс.
Запастағы судья талқылауды ұзақ уақыт қажет ететін істі алқалы
қарау кезінде тағайындалуы мүмкін. Запастағы судья басты сот
талқылауында сот отырысы ашылғаннан бастап немесе сот оның қатысуы
туралы туралы шешім қабылдаған кезден бастап қатысады және
судьялардың бірі шығып қалған жағдайда оны алмастырады. Бұл ретте
істі талқылау ары қарай жалғастырыла береді. Запастағы судья
судьялардың бірі шығып қалған жағдайда соттың құрамына кірген
кезден бастап судьяның барлық құқықтарын пайдаланады. Шығып қалған
судьяның орнына кірген запастағы судья кез келген сот әрекетін
жаңартуды талап етуге құқылы.
Егер іс бойынша алдын ала тыңдау жүргізілсе, басты сот
отырысын тағайындау туралы қаулыда талқылауға қойылған мәселелер
жөніндегі шешімдер баяндалуы қажет.
Басты сот талқылауы тараптарға сот отырысының болатын орны
мен басталатын уақыты хабарланған кезден бастап, кемінде үш
тәуліктен кешіктірілмей басталуы тиіс. Бұл мерзім ұзартылуы
мүмкін, егер ерекше бір жағдайлар болған ретте. Бұл туралы қаулы
шығарылады және бұл ұзартылған мерзім отыз тәуліктен аспауға тиіс.
Басты сот талқылауы бір ай мерзім ішінде аяқталуы тиіс, ал
ерекше жағдайларда бұл мерзім судьяның дәлелді қаулысымен ұзартылуы
мүмкін.
Жәбірленуші, қылмыстың жасалғаны туралы шағым берген өзге
адам, қылмыстық мән- жайлар және оны жасауға күдік келтірілген
адамның кінәлілігі сотта қандай дәлелдемелермен расталуы мүмкін
екендігін шағымда көрсетуі қажет. Қылмыстық іс жүргізу кодексінің
125 бабының 2-ші бөлігінде көрсетілгендей, тараптар өз бастамашылығы
бойынша қылмыстық процесті жүргізші орган іс жүргізуіндегі қылмыстық
іс бойынша белгіленген тәртіппен жауап алу үшін немесе сарапшы
ретінде қорытынды беру үшін кез келген адамды шақыртуға; іс
жүргізу әрекеттерін жүргізуге Қазақстан Республикасының заң
актілерінде белгіленген коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын
өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді жария етуге қойылатын
талаптарды сақтай отырып, ұйымдардан, олардың басшыларынан, лауазымды
адамдардан, азаматтардан, жедел іздестіру қызметін жүзеге асыратын
органдардың іс үшін маңызы бар құжаттар мен заттарды табыс етуге
талап етуге; уәкілетті органдар мен лауазымды адамдардан тексерулер
мен тексерістер жүргізуді талап етуге құқылы. Сондай-ақ, осы баптың
4-ші бөлімінде көрсетілгендей, сезікті, айыпталушы, қорғаушы, жеке
айыптаушы, жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және
олардың өкілдері, сондай-ақ кез келген азаматтар мен ұйымдар дәлел
бола алатын ауызша да, жазбаша да нысандағы заттар мен құжаттарды
тапсыруға құқылы делінген.
Азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер өзі немесе өкілі арқылы
қандай адамдардың, сол адамдардың тегі, аты, әкесінің аты,
тұрғылықты жерін куәлік етумен, құжаттармен, өзге де дәлелдер арқылы
өздерінің мүддесін қорғауы үшін мәні бар мән-жайларды белгілеуге
болатынын іс сотта қаралғанға дейін судьяға хабарлайды. Егер шағым
анықтау органына, анықтаушыға, прокурорға, тергеушіге берілсе, бұл
мәліметтер шағым берілген лауазымды адамға немесе органға іс сотқа
жіберілгенге дейін хабарлануы қажет. Сезікті, оның заңды өкілі,
қорғаушы сезіктінің пайдасына кім (тегі, аты, әкесінің аты,
тұрғылықты жері) куәлік бере алатынын, қандай құжаттар мен өзге де
дәлелдемелер бұл мақсатқа қызмет ете алатынын іс қаралғанға дейін
судьяға хабарлауға құқылы. Заттар мен құжаттар, мүмкіндігінше,
судьяға немесе шағым берілген өзге де адамға немесе органға берілуі
керек. Сезікті, оның қорғаушысы, заңды өкілі, сондай-ақ жәбірленуші,
азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері барлық
жағдайларда дәлелдемелерді тікелей сотқа беруге және дәлелдемелер
жинауға қызмет етуі мүмкін мәліметтерді судьяға хабарлауға құқылы.
Судья тараптарға олардың өтініші бойынша дәлелдемелерді жинауға
жәрдемдесуге тиіс.
Жеке айыптау ісін сот мәжілісінде қарау заңмен белгіленген
шеңберде жүзеге асырылуы тиіс. Сот талқылауы шағымның сотқа түскен
сәтінен он бес тәуліктен кешіктірілмей басталуға, алайда
айыпталушының оның құқықтары түсіндіріле отырып, шағымның көшірмесін
алған кезінен бастап үш тәуліктен ерте басталмауға тиіс. Сот
талқылауына жеке айыптаушы мен айыпталушының жеке өздері қатысуға
немесе өз өкілдерінің өкілдік етуіне құқылы. Жеке айыптау ісі
бойынша шағымды қарау қарсы шағымды қараумен бір іс жүргізуге
біріктіріледі. Мұндай жағдай егер айыпталушыда берілген шағымға
қарсы шағым берген реттерде ғана. Қарсы шағым сот талқылауы
басталғанға дейін берілуі керек. Біріктіруге судьяның қаулысы
бойынша сот тергеуі басталғанға дейін ғана жол беріледі. Шағымдарды
бір іс жүргізуге біріктірген кезде оларды берген адамдар іске бір
мезгілде жеке айыптаушы және сотталушы ретінде қатысады. Қарсы
шағымның түсуімен және іс жүргізулердің біріктірілуімен байланысты
қорғауға дайындалу үшін үстінен қарсы шағым берілген адамның
өтініші бойынша іс үшін үш тәуліктен аспайтын мерзімге кейінге
қалдырылуы мүмкін. Өздерінің шағымдарында баяндалған мән-жайлар
туралы бұл адамдардан жауап алу жәбірленушіден жауап алу
ережелері бойынша, ал қарсы шағымдарда баяндалған мән-жайлар
туралы сотталушыдан жауап алу ережелері бойынша жүргізіледі. Жеке
айыптаушы немесе оның өкілі сот отырысында айыптауды қолдайды.
Төрағалық етуші сот тергеуі басталғанаға дейін тараптардың
бітімге немесе ымыраға келтіру шараларын қолдануы тиіс. Тараптар
бітімге немесе ымыраға соттың кеңесу бөлмесіне кетуіне дейін ғана
келуі керек. Ал, бітімге немесе ымыраға келе алмаса сот тергеуі
басталады.
Сот тергеуі жеке айыптаушының немесе оның өкілінің шағымын
баяндаумен басталады. Жеке айыптау ісі бойынша қарсы шағымды бір
мезгілде қарау кезінде, оның дәлелдері негізгі шағымның дәлелдері
баяндалғаннан кейін, нақ сол ретпен баяндалады. Айыптаушы
дәлелдерін ұсынады, ол оларды зерттеуге қатысуға, сотқа
айыптаудың мәні бойынша сотталушыға қылмыстық заңды қолдану
және оған жаза тағайындау туралы, сондай-ақ сот талқылауы кезінде
тындаған басқа да мәселелер бойынша өзінің пікірін білдіруге
құқылы. Айыптаушы сот мәжілісінде, егер мұнымен сотталушының жағдайы
нашарламайтын және оны қорғауға деген құқығы бұзылмайтын болса,
айыптауды өзгерте алады, сонымен қатар айыптаудан бас тартуға
құқылы.
Жеке айыптаушы немесе оның заңды өкілі мынадай дәлелді
себептермен сот тергеуіне келе алмаса іс кейінге қалдырылады:
1. жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің сот тергеуіне
келуіне мүмкіндік бермейтін ауруы болса;
2. егер, жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің жақын
туыстары қайтыс болса;
3. дүлей апаттар орын алса; (су тасқыны, жер сілкінісі, өрт,
қатты дауыл т.б. табиғи апаттар).
4. жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің қолына сот
тергеуіне келуі туралы шақыру қағазы дәлелсіз себептер тимей
қалса;
5. жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің белгіленге
мерзімде келуіне мүмкіндік бермейтін өзге де жағдайлар
туындаса.
Егер де, жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің іске дәлелсіз
себептермен келмей қалған жағдайда оларды айдап әкелінуі мүмкін.
Жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің сот отырысына келмей
қалған ретте, сотталушының өтініші бойынша істі мәні бойынша
олардың қатысуынсыз судья қарай алады. Жеке айыптау жөніндегі істі
қарай отырып судья заң ережелері сақтай отырып, мына шешімдердің
бірін қабылдайды:
1.жеке айыптау ісі бойынша сотталушыға қатысты айыптау немесе ақтау
үкімі шығарылады;
2. жеке айыптаушы айыптаудан бас тартқан және тараптар бітімге
келген жағдайда істі тоқтатады;
3. іс бойынша анықтау немесе алдын ала тергеу жүргізу туралы
мәселені шешу үшін істі прокурорға жібереді. Сонымен қатар, судья
бұл туралы қаулы шығарады. Қаулыда қандай негіздер бойынша іс
анықтау немесе алдын ала тергеу үшін қайтарылып отырғандығын
көрсетуі қажет. Бұл ретте сот айыпталушыға қатысты бұлтартпау
шараларының бірін қолдануға құқылы2.
Жеке айыптау жөніндегі қылмыстық іс Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 37 бабында көзделген
мән – жайлар болған ретте, сондай-ақ, жәбірленушінің немесе
айыпталушының жақын туыстары істі қарауды талап еткеннен
басқа жағдайларда, жеке айыптаушының қайтыс болуымен байланысты
қысқартады. Істі қысқарту туралы шешім қабылдағаннан кейін
судья айыпталушыға қатысты қолданған бұлтартпау шарасын алып
тастайды және азаматтық талапты және мүлкін тәркілеуді қамтамасыз
ету шараларын тоқтатады және заттай айғақтар туралы
мәселені шешеді. Судьяның істі қысқарту туралы қаулысының көшірмесі
міндетті түрде прокурорға жіберілуі тиіс. Сонымен қатар, қаулының
көшірмесі қылмыстық жауапқа тартылған адамға және жәбірленушіге
тапсырылуы керек.
II ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУ ФУНКЦИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН МЕМЛЕКЕТТІК
ОРГАНДАР МЕН ЛАУАЗЫМДЫ АДАМДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ.
2.1.Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдар және олардың
қызметі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7
бабының 13, 14 тармақтарына сәйкес қылмыстық ізге түсу деп,
қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекет пен оны жасаған адамды,
соңғысының қылмыс жасаудағы кінәлілігін анықтау мақсатында, сондай-ақ
мұндай адамға жаза немесе өзге де қылмыстық – құқықтық ықпал ету
шараларын қолдануды қамтамасыз ету үшін айыптау тарабы жүзеге
асыратын іс жүргізу қызметі. Қылмыстық ізге түсу органдарына –
прокурор мемлекеттік айыптаушы, анықтау органы, тергеуші,
анықтаушы жатады. Қылмыстық ізге түсу органдарының қызметі
қылмыстық сот ісін жүргізудегі жалпы міндеттерден туындайдайды.
Оларға: қылмысты ашу; кінәсіздерді ақтау, дәлелдемелерді жинау
тексеру және баға беру арқылы кінәліні анықтау т.б. Қылмыстық
ізге түсу органы барлық жағдайда жасалған қылмыс бойынша қылмыс
құрамының барлық белгілері анықталғаннан кейін, іс бойынша мән-жайды
анықтау қылмыс жасаған адамды айыпкер ретінде қылмыстық жауапқа
тарту қылмыстық процеске қатысушыларға және қылмыстық жауапқа
тартылушы адамдарға өздерінің заңмен белгіленген процессуалдық
құқықтары мен міндеттерін түсіндіру керек және берілген
процессуалдық құқықтары мен міндеттерін жүзеге асуына жәрдем беруге
тиіс, сондай- ақ, қылмыстыық ізге түсу тоқтатылған ретте
кінәсіз адамды ақтау шараларын жүзеге асыру керек.
Қылмыстық ізге түсу органдары қылмыстық істерді ашқанда,
мына мән - жайларды анықтауы керек:
(. Қылмыстық заңда көзделген қылмыс құрамының белгілері мен қылмыс
оқиғасы қылмыстық жасалу уақыты, болған жері, әдісі, және басқа
да мән-жайлар;
(. Қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті кімнің жасағанын
анықтау;
(. Адамның қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасаудағы
кінәлілігі, оның кінәсінің нысаны, жасалған әрекеттің себеп –
дәлелдері, заңдық және іс жүзіндегі қателіктері;
(. Айыпталушының жауаптылығының дәрежесі мен сипатына әсер ететін
мән – жайлар;
(. Айыпталушының жеке басының сипаттайтын мән – жайлар;
(. Жасалған қылмыстың зардаптары;
(. Қылмыс пен келтірілген сипаты мен мөлшері;
(. Әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын мән- жайлар;
(. Қылмыстық жауаптылық пенн жазадан босатуға әкеп соқтыратын мән -
жайлар жатады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде
көрсетілгендей мына жағдайлар қылмыстық жауаптылықтан және жазадан
босатудың негіздері болып табылады:
(. Шын өкінуіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату;
(. Қажетті қорғану кезінен асқан кезде қылмыстық жауаптылықтан
босату;
(. Жәбірленушімен татуласуына байланысты қылмыстық жауаптылықтан
босату;
(. Жағдайдың өзгеруіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату;
(. Ескіру мерзімінің өтуіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан
босату;
(. Жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату;
(. Жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстыру;
(. Жүкті әйелдердің немесе жас балдары бар әйелдердің жазаны өтеуін
кейінге қалдыру;
(. Ауруға шалдығуына байланысты жазадан босату;
((.Төтенше мән-жайлардың салдарынан, жазадан босату мен жазаны
өтеуді кейінге қалдыру;
((.Айыптау үкімінің ескіру мерзіміне байланысты жазаны өтеуден
босату;
((.Рақымшылық немесе кешірімі жасау актісі негізінде қылмыстық
жауаптылық пен жазадан босату.
Ал қылмыстық ізге түсу органдары кәмелеттік жасқа толмаған
адамдарға байланысты мына мән-жайларды анықтау тиіс:
(. Кәмелетке толмаған адамның жасы туған күні, айы, жылы;
(. Кәмелетке толмаған адамның тұрмысы мен әлеуметтік жағдайы;
(. Интеллектуалдық ерік жігерінің және психикалық дамуының дәрежесі,
мінезі мен тегеуріндік ерекшеліктері, мұқтаждары мен мүдделері;
(. Кәмелетке толмағандарға ересек адамдар мен басқа да кәмелетке
толмағандардың ықпалы анықталуы тиіс.
Қылмыс жасауға ықпал етуші барлық мән- жайлар қылмыстық іс бойынша
анықталуы тиіс. Сонымен, қылмыстық сот ісін жүргізу міндеттерін
орындау мақсатында қылмыстық ізге түсу органы өз құзіреті шегінде
қылмыстың белгілерін тапқан әрбір жағдайда қылмыс оқиғасын
белгілеуге, қылмыс жасауға кінәлі адамдарды анықтауға, оларды
жазалауға заңмен көзделген барлық шаралар қолдануға, сонымен
бірге кінәсіз адамдарды ақтау шараларын қолдануға міндетті.
Қылмыстық іс жүргізуде қылмыстық ізге түсу органдарының қызметі
тек қылмысты ашуға ғана емес жәбірленушіге сот әділдігіне қол
жеткізуіне жәрдем етуді қамтамасыз ету және қылмыстық әрекеті арқылы
келтірілген зиянның орнын өтеу шараларын қолдануға міндетті.
Жәбірленушіге процессуалдық құқықтары мен міндеттерін түсіндіру
керек.
Қылмыстық ізге түсу органы қылмыстық процестегі өзінің
өкілеттігін қандай да болсын органдар мен лауазымды адамдарға
тәуелсіз және заң талаптарына сәйкес түрде ғана жүзеге асырады.
Қылмыстық ізге түсу органдары өздеріне берілген процессуалдық
мәртебесіне сәйкес әртүрлі өкілеттіктерге ие. Прокурордың қызметі
тергеушінің, анықтаушының, анықтау органының қызметінен үлкен
айырмашылыққа ие. Айырмашылығы сонда, прокурор қылмыстық ізге түсуді
заңдылықты қадағалау арқылы жүзеге асырады.
Қылмыстық ізге түсу органдары заңда белгіленген өкілеттіктерін
еркін түрде жүзеге асырады. Сонымен қатар, процессуалдық әрекеттері
мен шешімдерін жүзеге асыруда ешкімге бағынбайды. Қылмыстық іс
бойынша обьективтік зерттеу жүргізуге кедергі келтіру мақсатында
қылмыстық ізге түсу органына қандай түрде болса да ықпал ету
заңмен белгіленген жауаптылыққа әкеп соқтырады. Мәселен, Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінің ((( ,((( баптарын алуға болады.
Қылмыстық кодекстің ((( бабының ( тармағы: Сот төрелігін жүзеге
асыруға кедергі жасау мақсатында соттың қызметіне қандай да болмасын
нысанда араласу-
Екі жүз айлық есептік көрсеткіштен үш жүз айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның екі айдан бес
айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысынын
мөлшерінде айыппұл салуға, не үш айдан алты айға дейінгі мерзімге
қамауға, не екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
(.істі жан-жақты, толық және обьективті тергеуге кедергі жасау
мақсатында қандайда болмасын нысанда прокурордың, тергеушінің немесе
алдын ала анықтауды жүргізуші адамның қызметіне араласу-
жүз айлық есептік көрсеткіштен екі жүз айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның бір айдан
екі айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысының
мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз сексен сағаттан екі жүз қырық
сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмысқа тартуға, не үш айдан
алты айға дейінгі мерзімге қамауға жазаланады.
Ал, қылмыстық кодекстің ((( бабының ( тармағы бойынша алдын ала
тергеу жүргізілуіне, істің немесе материалдардың сотта қаралуына
не үкімнің орындалуына, соттың шешіміне немесе өзге сот актілеріне
байланысты прокурорға, тергеушіге, алдын ала анықтауды
жүргізетін адамға, қорғаушыға, сарапшыға, сот приставына, соттың
атқарушысына, сол сияқты олардың туыстарына қатысты жасалған нақ
сол әрекет –
екі жүз айлық есептік көрсеткіштен бес жүз айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның екі айдан бес
айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысының
мөлшерінде айыппұл салуға, не үш айдан алты айға дейінгі мерзімге
қамауға, не екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айырылуға
жазаланады делінген.
Барлық мемлекеттік органдар , ұйымдар, лауазымды адамдар және
азаматтар қылмыстық ізге түсу органының заңға сәйкес қойылған
талаптарын орындауға міндетті. Аталған талаптарды орындамау, енжарлық
көрсету заңда белгіленген тәртіпте жауаптылыққа тартылады. Сондай-ақ
қылмыстық ізге түсу органдарының процессуалдық әрекеттері мен
шешімдеріне шағымдану құқығы да берілген. Бұл туралы қылмыстық
іс жүргізу кодексінде шағым беру тәртіптері көрсетілген.
Егер жүргізілген іс жүргізу әрекеті өздерінің мүдделерін қозғайтын
болса, процеске қатысушылар, сондай-ақ азаматтар мен ұйымдар
заңда көрсетілген тәртіптермен анықтаушының, анықтау органының,
тергеушінің, прокурордың, соттың немесе судьяның шешімдері мен іс
әрекеттеріне шағымдану құқығы беріледі. Шағымды шағымдарды қарауға
және олар бойынша заңмен уәкілдік берілген, қылмыстық іс бойынша
іс жүргізу үшін жауапты сол мемлекеттік органға немесе сол
лауазымды адамға беріледі.
Шағымдар ауызша және жазбаша болуы мүмкін. Ауызша
шағымдар оны жасаушы мен шағымды қабылдап алушы лауазымды адам
қол қоятын хаттамаға енгізеді.
Ал, анықтаушының анықтау органының және тергеушінің іс
әрекеті мен шешіміне шағымдар алдын ала тергеу мен анықтауды
жүргізу кезінде заңдардың атқарылуына қадағалау жасайтын
прокурорға беріледі. Прокурордың іс әрекеті мен шешіміне шағымдар
жоғары тұрған прокурорға беріледі. Өзінің жеке іс әрекеті мен
шешіміне шағым түскен лауазымды адам шағымдарды өзінің
түсініктемесімен бірге дереу тиісті прокурорға жолдауға міндетті.
Егер лауазымды адам шағымды негізді деп тапса, онда ол шағым
жасалған іс әрекетті тоқтатады немесе шағым жасалған шешімді
өзгертеді және ол туралы прокурорға жолдайды.
2.2. Прокурор
Прокурор 4 қылмыстық ізге түсуді өз құзіреті шегінде жүзеге
асыратын лауазымды тұлға. Прокурор қылмыстық ізге түсу мен
қылмыстық істерді тергеу кезінде заңдылықты қадағалауды жүзеге
асыра отырып, мынадай өкілеттіктерге ие:
() оқиға болған жерді қарауға, қатысуға, сараптама тағайындауға,
сондай-ақ қылмыстық іс қозғау туралы мәселені шешуге қажетті басқа
да іс әрекерді жүзеге асыруға құқылы;
()қылмыстық іс қозғайды немесе оны қозғаудан бас тартады, тергеу іс
әрекеттерін жүргізу туралы, сондай-ақ жедел-іздестіру қызметінің
материалдарын қылмыстық іске қосу туралы жазбаша нұсқаулар береді;
() өзі қозғаған қылмыстық істі алдын ала тергеу жүргізу үшін
береді;
() заңдарда көзделген жағдайларда алдын ала тергеу жүргізетін
лауазымды адамдардың іс әрекеттеріне санкция береді;
() жекеленген тергеу іс әрекеттерін жүргізуге қатысады;
() қылмыстық іске түсуден иммунитеті бар адамды қылмыстық
жауаптылыққа тартуға келісім алу үшін ұйғарым шығарады;
() алдын ала тергеу органдарынан келіп түскен қылмыстық істі
сотқа жібере отырып, істі мәнісі бойынша қарау үшін айыпталушыны
сотқа тапсырады;
() қылмыстық ізге түсу органдарынан тексеру үшін қылмыстық
істерді, құжаттарды, материалдарды және жасалған қылмыстар туралы
жедел іздестіру қызметі анықтау мен тергеу барысы туралы өзге де
мәлімдемелерді алады;
() жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыстар туралы арыздар мен
хабарларды қабылдау, тіркеу, шешу кезінде заңның сақталуын
тексереді;
(()анықтаушы мен тергеушінің , сондай-ақ анықтау органдары мен
тергеу бөлімі бастықтарының заңсыз қаулыларының күшін жояды;
(()тергеу мен анықтау толық болмаған, сондай-ақ тергеу және
анықтау барысында заң бұзушылыққа жол берілгені анықталған
жағдайда қылмыстық істі қосымша тергеуге жібереді не оның толық
көлемде немесе белгілі бір адамдарға қатысты қысқартады;
(()қылмыстық істі анықтау органынан алып, алдын ала тергеу
органына береді; айрықша жағдайларда тергеудің толық және
обьективті болуын қамтамасыз ету мақсатында алдын ала тергеу
органының жазбаша өтінімі бойынша не өз бастамашылығымен істі
заңмен белгіленген тәртіпте тергеу ретіне қарамастан алдын ала
тергеудің бір органынан екінші органына береді;
(()анықтаушы мен тергеушінің, анықтау және тергеу органдары
басшыларының іс әрекеттері мен шешімдеріне жасалған шағымдарды
қарайды;
(()алдын ала тергеу, анықтау ісін жүргізуде заң бұзушылықты
анықтаған кезде тергеушіні, анықтаушыны қылмыстық істі одан әрі
тергеуден шектейді;
(()осы заңда көзделген жағдайлар мен тәртіпті алдын ала
тергеудің және бұлтартпау шарасы ретінде қолданылған қамауға
алудың мерзімдерін ұзартады;
(()бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу қолданылған
адамдарды күзетпен ұстаудың заңдарда белгіленген тәртібі мен
шарттарының сақталуын тексереді;
(()заңдарда көзделген өзге өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Прокурордың тергеушіге, анықтаушыға, тергеу бөлімінің бастығына,
анықтау органына, анықтау органының бастығына заңмен көзделген
реттерде нұсқау береді. Нұсқау бұлар үшін міндетті болып табылады.
Берілген нұсқауды орындамау қылмыстық заңда көзделген тәртіптерді
қылмыстық жауаптылыққа тартылады. Нұсқау қылмыстық істі әрмен қарай
жүргізілуіне кедергі болмайды.
Қылмыстық ізге түсуді өз құзіреті шегінде жүзеге асырушы
лауазымды тұлғаларға:
- Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, Бас әскери прокуроры,
облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар,
аудандық прокурорлар, қалалық прокурорлар, олардың орынбасарлары мен
көмекшілері, прокуратуралардың қадағалау саласындағы прокурорлары,
аға прокурорлар мен прокуратура баасқармалары мен бөлімдерінің
прокурорлары.
Қылмыстық ізге түсуді
жүзеге асыратын субьектілер5
Қылмыстық ізге түсуді
жүзеге асыратын
лауазымды адамдар мен
мемлекеттік органдар.
Прокурор өзінің іс жүргізушілік өкілеттігін жүзеге асыру
кезінде тәуелсіз болады және тек қана заңға бағынады. Бас Прокурор
өз құзіреті шегінде анықтау және тергеу органдарының орындауы үшін
міндетті болып табылатын нормативтік құқықтық актілер қабылдайды.
Ал, анықтауды және тергеуді жүзеге асыратын органдар нормативтік
құқықтық актілерді Қазақстан Республикасының Бас Прокурорымен келісе
отырып қабылдайды.
Айыпталушыға немесе оның іс әрекеті үшін мүліктік жауаптылықта
болатын тұлғаға прокурор:
1. өзінің дәрменсіз күйіне, айыпталушыға тәуелді болуына немесе
өзге де себептер бойынша талап қою және оны қорғау құқығын өз
бетінше пайдалануға қабілеті жоқ жәбірленушінің құқығын қорғап
талап қоюға құқылы;
1. мемлекет мүддесін қорғап, талап қоюға құқылы.
Прокурордың сотқа дейінгі іс жүргізу және істі соттың қарау
кезіндегі өкілеттігі:
- прокурор іс қозғаудың заңды болуын қадағалай отырып, анықтаушының,
анықтау органының немесе тергеушінің қылмыстық іс қозғау туралы
қаулысының күшін жоюға және қылмыстық іс қозғаудан бас тартуға
немесе материалдарды қосымша тексеру үшін іс жүргізуге жіберуге;
- анықтаушының, анықтау органының немесе тергеушінің қылмыстық
қозғаудан бас тарту туралы қаулысының күшін жоюға және қылмыстық
іс қозғауға;
- анықтаушының, анықтау органының қылмыстық іс қозғау туралы
қаулысының күшін жоюға және егер, қылмыстық іс бойынша тергеу іс
әрекеттері жасалған болса, оны тоқтатуға құқылы. Прокурор
бір немесе бірнеше адамды әртүрлі алдын ала тергеу
органдарының тергеуіне жататын қылмыстар жасағаны үшін айыптау
бойынша істерді бір іс жүргізуге біріктірген кезде тергеу ретін
белгілейді.
Алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау
жүргізу кезінде заңдардың атқарылуына қадағалауды жүзеге асыра
отырып, прокурор заңмен белгіленген өкілеттіктерге ие болады, бұдан
басқа да ол мынадай өкілеттіктерге ие:
- айыпталушыны сотқа беруге және қылмыстық істі сотқа жіберуге;
-анықтау жүргізілетін қылмыстық істі алдын ала тергеу жүргізуге
жіберуге;
-анықтау органының бастығы бекіткен айыптау хаттамасының күшін
жоюға және осы кодексте көзделген негіздер бойынша анықтауды
қысқартуға құқылы.
Прокурордың жеке айыптау істерін қоспағанда, мемлекеттік айыптаушы
ретінде бас сот талқылауына қатысуы міндетті. Күрделі және көп
эпизодты істер бойынша мемлекеттік айыптауды бірнеше прокурор
қолдануы мүмкін. Егер, сот талқылауы кезінде прокурордың одан әрі
қатысуының мүмкін еместігі анықталса, онда ол алмастырылуы
мүмкін. Іске және прокурордың кірісуі осы уақытқа дейін сотта
жасалған іс әрекеттерді қайталауға әкеп соқтырмайды, бірақ
прокурордың өтініші бойынша сот оған істің материалдарымен танысу
үшін уақыт бере алады. Прокурор дәлелдерді ұсынады және оларды
зерттеуге қатысады. Сотқа айыптаудың мәні бойынша, сондай-ақ,
сот талқылауы кезінде туындаған басқа да мәселелер бойынша өзінің
пікірін баяндайды. Сотқа қылмыстық заңды қолдану және сотталушыға
жаза қолдану туралы ұсыныс айтады. Егер, мұны азаматтардың
құқықтарын, мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді қорғауды талап
етсе прокурор іс бойынша азаматтық талап қояды немесе оны
қолдайды.
Айыптауды қолдай отырып, прокурор заң талаптарын және істің
барлық жағдайларын қорғау нәтижелеріне негізделген өзінің ішкі
көзқарасын басшылыққа алады. Сотталушының жағдайын нашарлатпайтын
және оның қорғалу құқығын бұзбайтын болса, прокурор айыптауды
өзгерте алады. Прокурор, егер, айыптау сот талқылауында қолдау
таппады деген қорытындыға келсе, айыптаудан бас тартуға толық
немесе ішінара міндетті. Мемлекеттік айыптаушының айыптаудан бас
тартуына сот тергеуі немесе сот жарыссөзі кезінде жол беріледі.
Прокурор айыптаудан толық бас тартқан жағдайда, егер айыптаудан
жәбірленушіге де бас тартса сот өз қаулысымен істі қысқартады.
Ал, егер жәбірленуші айыптауды талап етсе, сот істі талқылауды
жалғастырып, оны жалпы тәртіппен шешеді. Бұл жағдайда прокурор
процеске одан әрі қатысудан босатылады. Ал, айыптауды жәбірленушінің
өзі немесе өкілі арқылы қолдайды. Жәбірленушінің өтініші бойынша
сот оған өкіл шақыру үшін уақыт беруге тиіс. Прокурор мен жеке
айыптаушы айыптаудан ішінара бас тарқан кезде сот айыптаудың
тарап айыптаудан бас тарқан бөлігінде істі қысқартады. Айыптаудың
қалған бөлігіндегі іс жалпы тәртіппен қаралады.
Егер прокурор айыптауды өзгертсе және жәбірленуші бұрынғы
айыптауды талап етпесе, сот істі жаңа айыптау бойынша қарайды.
Сонымен қатар, прокурорға наразылық білдіру құқығы істі
қарауға мемлекеттік айыптаушы ретінде қатысушы прокурорға тиесілі.
Қазақстан Республдикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары,
облыс прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлармен олардың
орынбасарлары, аудандарың прокурорлары және оларға теңестірілген
прокурорлар мен олардың орынбасарлары істі қарауға қатысуына
қарамастан өз құзіреті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУ ТҮРЛЕРІ.
1.1. Жеке, жеке жариялы және жариялы ізге түсу мен айыптау
істері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4-7
2. Қылмыстық ізге түсуді жеке түрде жүзеге асыру. Жеке
айыптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8-8
1.3.Қылмыстық ізге түсуді жеке жариялы түрде жүзеге асыру.Жариялы
айыптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9-10
1.4.Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1 1-19
II ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУ ФУНКЦИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН МЕМЛЕКЕТТІК
ОРГАНДАР МЕН ЛАУАЗЫМДЫ АДАМДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ.
2.1.Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдар және олардың
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20-25
2.2. Прокурор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26-38
2.3. Тергеу бөлімінің бастығы және тергеуші ... ... ... ... ... .39-48
2.4.Анықтау органы, анықтау органының бастығы,
анықтаушы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49-5 5
III ТАРАУ.ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУДІ БОЛДЫРМАЙТЫН МӘН-ЖАЙЛАР МЕН ЖАҒДАЙЛАР.
3.1.Қылмыстық ізге түсуді болдырмайтын жағдайлар ... ... .56-64
3.2.Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асырмауға мүмкіндік беретін мән-
жайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65-66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67- 68
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69-71
КІРІСПЕ
Еліміз жаппай аяусыз күрес жариялап отырған қылмыс дамуының
да түрі сан алуан. Сондықтан да, әр сала бойынша жасалынатын
қылмыс түріне бейімделіп алған қылмыскерлер дер кезінде құрықтап
жауапқа тартуда оңайға түспесі анық. Алайда бұл мақсатта қылмысқа
ізге түсуді жүзеге асыратын органның қызметін күшейту қажет.
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7 –
бабының 14-тармағына сәйкес “қылмыстық ізге түсу оргындарына”
прокурор мемлекеттік айыптаушы, анықтау органы, анықтаушы болып
табылады.
“Анықтау”-анықтау органдарының заңмен белгіленген өкілеттік
шегінде істің мән – жайының жиынтығын анықтау, белгілеу, бекіту және
қылмыс жасаған адамдарды қылмыстық жауапқа тарту жөніндегі сотқа
дейінгі қызметінің іс жүргізу нысаны. Ал, прокурор, өз құзіреті шегінде
жедел-іздестіру қызметінің, анықтаудың, тергеудің және соттың
шешімдерінің заңдылығын қадағалауды, сонымен қатар, қылмыстық процестің
барлық сатыларында қылмыстық ізге түсуді өз құзіреті шегінде
жүзеге асырушы лауазымды тұлға болып табылады.
Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыратын орган ретінде - анықтау органының
қызметіне: заңмен белгіленген құзіретіне сәйкес қылмыстың белгілері
мен оларды жасаған адамдарды табу, қылмыстардың алдын алу және
қылмыстың жолын кесу мақсатында қажетті қылмыстық іс-жүргізу және
жедел-іздестір шараларын жүзеге асыру; алдын ала тергеу жүргізу
міндетті істер бойынша заңда көзделген тәртіппен қылмыстық іс
жүргізу және жедел-іздестіру әрекеттерін жүзеге асырады.
Қылмыстық ізге түсу органдары – қылмыстық іс қозғалған кезден
бастап, оны мәні бойынша қарау үшін сотқа қылмыстық істі
жолдағанға дейінгі іс-жүргізу, сондай-ақ, қылмыстық іс бойынша жеке
айыптаушы мен қорғау тарабының материалдарын дайындайды. Сондай-ақ,
қылмыстық ізге түсу органы қылмыстық ізге түсуді жоққа шығаратын
жағдайды байқағаннан кейін сотқа дейінгі іс жүргізудің кез
келген сатысында қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы немесе
қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы шығарады. Ал, сот қылмыстық
ізге түсудің жоққа шығаратын мән-жайлар байқалған ретте қылмыстық істі
қысқарту туралы мәселені шешеді.
Сонымен, қылмыстық ізге түсу деп, қылмыстық заңмен тыйым
салынған қоғамға қауіпті әрекетті жасаған адамды анықтау, оның
жасаған қылмысының құрамын, себебін, оқиғасын анықтау мақсатында, сондай-
ақ мұндай адамдарға қатысты жазалау немесе өзге де қылмыстық құқықтық
ықпал ету шараларын қолдануды қамтамасыз ету үшін жүзеге асыратын іс
жүргізу қызметі.
Берілген тақырыптағы жұмыс бойынша, күрделі мәселелер қарастырылып,
оларды іс жүзінде жүзеге асыру жолдары көрсетілген.
I ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУ ТҮРЛЕРІ.
1.1. Жеке, жеке жариялы және жариялы ізге түсу мен айыптау
істері.
Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінде қылмысты
санаттау туралы арнаулы норма енгізіліп, онда қылмыстар сипатына
және қоғамға қауіптілік дәрежесіне және кінәнің түріне байланысты
онша ауыр емес, ауырлығы орташа, ауыр және аса ауыр деген
санаттарға бөлінген. Қылмыстық ізге түсу мен сотта айыптау жеке,
жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге асырылуы жасалған қылмыстың
сипаты мен жоғарыда аталған қылмыс санаттарына қарай жүзеге
асырылады.
Жеке жариялы айыптау істері жәбірленушінің шағымы бойынша ғана
қозғалады және айыпталушы бірінші рет кішігірім немесе ауырлығы
орташа қылмыс жасаса, сондай-ақ егер, ол жәбірленушімен татуласса
және жәбірленушіге келтірген зиянның есесін толтырып берген жағдайда
қысқартылуы мүмкін. Прокурор жәбірленушінің шағымы болмаған жағдайда
қылмыстық іс қозғауға құқылы. Ал, айыптау істері жәбірленушінің шағымы
бойынша ғана қозғалады және жәбірленуші мен айыпталушының
бітісуімен қысқартылады. Жариялы айыптау ісі бойынша қылмыстық іс
жәбірленушінің шағымы болу немесе болмауына қарамастан қылмыстық ізге
түсу жүзеге асырылады.
Сонымен, қылмыстық ізге түсу сотта айыптау істері жеке, жеке-
жариялы, жариялы тәртіпте жүргізіледі.
Жеке айыптау істеріне Қылмыстық кодексте көрсетілген мына
қылмыстар жатқызылады: денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру;
денсаулыққа абайсызда зиян келтіру; қорқыту; жыныстық қатынас
жасауға, еркек пен еркектің, әйел мен әйелдің жыныстық қатынас
жасауына немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы өзге де іс әрекеттерге
мәжбүр ету; жала жабу; қорлау; балаларын немесе еңбекке жарамсыз ата-
анасын асырауға арналған қаражатты төлеуден әдейі жалтару; еңбекке
жарамсыз жұбайын немесе зайыбын асыраудан әдейі жалтару; жеке өмірге
қол сұғылмаушылықты бұзу; бөтен адамның мүлкін абайсызда жою немесе
бүлдіру; көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ережелерді
бұзу. Бұл аталған қылмыстық істер бойынша іс қозғауға
жәбірленушінің арызы немесе прокурордың шағымы қажет.
Егер әрекет дәрменсіз немесе басқаға тәуелді жағдайдағы немесе
басқа да себептер бойынша өзіне тиесілі құқықтарды өз бетінше
пайдалануға қабілетсіз адамдардың мүдделерін қозғайтын болса,
прокурор жеке айыптау ісі бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған
кезде де іс қозғауға құқылы.
Ал, жеке – жариялы айыптау істеріне Қылмыстық кодекстің мына
баптары жатқызылады:денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру; заңсыз
аборт жасау; зорлау; нәпсіқұмарлық сипатындағы күш қолдану; бала
асырап алу құпиясын жария ету; қамқоршы немесе қорғаншы құқықтарын
теріс пайдалану; сеніп тапсырған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе
ысырап ету; интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу; заңды кәсіпкерлік
қызметке кедергі жасау; мәміле жасауға және оны жасаудан бас
тартуға мәжбүр ету; компьютерлік ақпаратқа заңсыз кіру;ЭЕМ үшін
зиянды бағдарламаларды жасау, пайдалану және тарату; өкілеттіктерді
теріс пайдалану т.б. қылмыстар кіреді. Аталған қылмыстар бойынша
қылмыстық іс жәбірленушінің шағымы болмаса қозғалмайды.
Прокурор, егер әрекетке дәрменсіз немесе басқаға тәуелді
жағдайдағы немесе басқа да себептер бойынша өзіне тиесілі құқықтарды
жүзеге асыра алмайтын немесе өз бетінше пайдалануға қабілетсіз
адамдардың мүдделерін қозғайтын не басқа адамдардың, қоғамның немесе
мемлекеттің елеулі мүдделерін қозғайтын болса жеке- жариялы айыптау
ісі бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған жағдайда да қылмыстық іс
қозғауға құқылы.
Қылмыстық ізге түсу дегеніміз – қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекет
пен оны жасаған адамды, оны жасаудағы кінәлілігін анықтау, осы мақсатта
мұндай адамдарға жаза немесе өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал ету
шараларын қолдануды қамтамасыз ету шараларын айтамыз.1
Жәбірленушінің шағымы
бойынша қозғалады
және айыпталушымен
татуласуына
байланысты іс
қысқартылады.
Қылмыстық ізге түсуді жүзеге
асыру формалары
сезіктену
Қылмыстық істі
қозғау сатысы
Қылмыстық істі
алдын ала тергеу
сатысы
1.2. Қылмыстық ізге түсуді жеке түрде жүзеге асыру. Жеке айыптау.
Қылмыстық ізге түсу Қазақстан Республикасы Қылмыстық
кодексінің 105, 111, 112, 123, 129, 136, 144 бабының (1,2 бөліктерінде,
145 бабының 1 бөлігінде, 188 бабының 1 бөлігінде, 300 баптың 1 бөлігінде)
көзделген қылмыстық істер бойынша жеке түрде жүзеге асырылуы мүмкін.
Жеке айыптау істері бойынша қылмыстық іс тек қана жәбірленушінің
шағымы болған жағдайда ғана қозғалады. Бұл қылмыстық істер бойынша
шағымданушы яғни, жәбірленушіге тікелей моральды, мүліктік зиян
немесе дене жарақаты т.б. зиянның орны болуы керек. Бұл іс
бойынша, егер жәбірленуші кәмелеттік жасқа толмаса немесе дене
кемтарлығы болса, не созылмалы психикалық ауруы, психикасының уақытша
өзге де дертке ұшырауы салдарынан өзін-өзі қорғай алмаса онда,
жәбірленушінің заңды өкілдерінің арызы немесе шағымы бойынша
қылмыстық іс қозғалады. Ал, жәбірленуші мен айыпталушы татуласқан
ретте жәбірленушінің заңды өкілінің келісімімен қылмыстық іс
тоқтатылады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 392 бабының 2,4,6 бөліктерінде
көрсетілгендей жәбірленушінің арыздары жазбаша болуы керек. Арызда
соттың атауы, қылмыс оқиғасы, орны, уақыты, осы іске қатысты
дәлелдемелер, куәлердің тізімі, қылмыстық жауаптылыққа тартылатын
адам туралы толық мәліметтер тағы басқалар жазылуы тиіс. Арызға,
оны беріп отырған адам қол қояды.
Шағымды сондай-ақ, азаматтық талапты қарау туралы өтініш болуы
мүмкін. Шағым сотқа беріледі. Жәбірленушіге барлық құқықтары
түсіндіріледі және қылмыстық істі қозғау тәртібі мен жағдайлары,
жеке айыптау істері бойынша істі тоқтату тәртібі түсіндіріледі.
Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктерін алдағы
тарауларда қамтимыз.
1.3. Қылмыстық ізге түсуді жеке-жариялы түрде жүзеге асыру.
Жеке – жариялы айыптау істері жәбірленушінің шағымы бойынша
қозғалады. Шағымда жәбірленушінің қылмыстық іс әрекетті жасаған адамды
қылмыстық жауапқа тарту туралы талабы болуы тиіс. Қылмыстық іс
бойынша жеке – жариялы айыптау ісі жалпы тәртіппен жүзеге асырылады.
Жеке-жариялы тәртіппен жүзеге асырылатын қылмыстық ізге түсу
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 103 бабында бірінші
бөлігінде, 104 бабында бірінші бөлігінде, 117 бабында бірінші және
екінші бөлігінде , 121 бабында бірінші бөлігінде, 135,139 баптарында,
187,189,200 баптардың бірінші бөліктерінде 327 бабында бірінші
бөлігінде тағы басқа да қылмыстық кодексте көзделген қылмыстар туралы
істер бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде басталмайды және
қылмыстық іс бойынша қозғалмайды.
Прокурор жеке – жариялы айыптау ісі бойынша жәбірленушінің
шағымы болмаған кезде де іс қозғауға құқығы бар. Ол заң бойынша мына
жағдайларда жүзеге асырылады:
1. егер, жәбірленуші әрекетке дәрменсіз немесе басқаға тәуелді
болған жағдайда;
2. өзіне тиесілі құқықтарды өз бетінше пайдалануға қабілетсіз
адамдардың мүддесін қорғаған жағдайда;
3. қоғамның немесе мемлекеттің елеулі мүдделерін қорғайтын
болса.
Егер, прокурор жәбірленушінің шағымы болмаған ретте өз қалауы
бойынша қылмыстық іс қозғаған болса, онда қозғалған қылмыстық іс
жариялы сипатқа ие болады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 8 тарауында
көзделген әрекеттер мемлекеттік кәсіпорын болып табылмайтын болса,
тек қана коммерциялық немесе өзге де ұйымның мүдделеріне зиян
келтірсе және басқа да ұйымдардың мүдделеріне, сондай-ақ,
азаматтардың, қоғамның немесе мемлекеттің мүдделеріне зиян келтірмесе
қылмыстық жауапқа тарту осы ұйым немесе уәкілетті орган басшысының
арызы немесе олардың келісімі бойынша жүзеге асырылады. Аталған
тараудағы қылмыстарға мына төмендегі қылмыстар жатады:
- өкілеттіктерді теріс пайдалану;
- жекеше нотариустардың және аудиторлардың өкілеттіктерді теріс
пайдалануы;
- жекеше күзет қызметі қызметшілерінің өкілеттіктерін асыра
пайдалануы;
- коммерциялық сатып алу;
- міндеттеріне адал қарамау т.б. қылмыстар.
Осы аталған істер бойынша қозғалған қылмыстық істер жеке-жариялы
түрде жүзеге асырылады. Осы қылмыстар бойынша айыпталушыны қылмыстық
жауапқа тарту үшін мына аталған жағдайлар міндетті түрде
қарастырылуы тиіс:
1.мекеме, мемлекеттік болмауы тиіс;
2.басқа ұйымдардың мүдделеріне, сондай-ақ азаматтардың, қоғамның немесе
мемлекеттің мүдделеріне зиян келмеуі тиіс.
Осы жағдайларға қарай, коммерциялық және басқа да ұйымдар еркін
түрде заң шеңберінде өздерінің мүдделерін анықтап алады. Ұйым немесе
уәкілетті орган басшысының арызы қылмыстық істі қозғауға
уәкілеттігі бар немесе қылмыстық ізге түсу органына бере алады.
Арызда тек қана болған оқиға жайында ғана емес, сонымен қоса
айыпталушы жақты міндетті түрде қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы
өтініші болу керек. Бұл аталған қылмыс түрлеріне байланысты қозғалған
қылмыстық іс жалпы тәртіпте жүзеге асырылады.
4. Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктері.
Жеке айыптау істері бойынша сотта іс жүргізу мынадай
тәртіптерде жүзеге асырылады. Жеке айыптау істері бойынша қылмыстық
іс бір адам немесе бірнеше адамның сотқа адамды қылмыстық
жауаптылыққа тарту туралы шағымы негіз болып табылады. Анықтау
органына, тергеушіге немесе прокурорға келіп түскен шағымдар сотқа
міндетті түрде жіберілуі керек.Шағымда мынадай мәліметтер көрсетілуі
тиіс:
- шағым берілген соттың атауы;
- қылмыстық оқиғаның сипаттамасы, яғни іске қатысты дәлелдерді
көрсете отырып;
- қылмыс жасалған орны мен уақыты;
- қылмыстық жауаптылыққа тартылған адам туралы мәліметтер;
- сотқа шақырылуы тиіс куәлердің тізімі;
- істі іс жүргізуге қабылдау туралы сотқа өтініш.
Шағымға шағымданушы қол қояды. Сот практикасында көріп отырғанымыздай
шағымда, сондай-ақ азаматтық талапты қарау туралы өтініштерде көптеп
кездесіп жатады. Шағым сотқа жеке айыптау ісі қозғалуға қатысты
адамдардың санына қарай көшірмелеріменен беріледі. Сонымен қоса, іс
жүргізуге қабылданбайтын шағымдар болады. Ол шағым Домалақ шағымдар
деп аталады. Келіп түскен шағымды сот өз қарауына алса, онда шағым
беруші қозғалып отырған қылмыстық іс бойынша жеке айыптаушы болып
табылады. Жеке айыптау ісі бойынша сотқа шағым берген және сотта
айыптауды қолдаған адам, сондай-ақ мемлекеттік айыптаушы айыптаудан
бас тартқан жағдайда сотта айыптауды дербес қолдаушы жариялы және
жеке-жариялы айыптау ісі бойынша жәбірленуші жеке айыптаушы болып
табылады. Ал, егер, жәбірленуші кәмелетке толмаған немесе әрекетке
қабілеті жоқ жағдайда өтініш сұрау білдірген немесе шағым берген
оның заңды өкілі жеке айыптаушы болып саналады. Жеке айыптаушы
жәбірленуші қандай құқықтарға ие болса, ол да сондай барлық
құқықтарға ие болады. Жеке айыптаушы өзіне заң арқылы берілген
барлық процессуалдық құқықтарды пайдаланады және өзіне жүктелген
барлық міндеттерді жеке немесе құқықтар мен міндеттердің сипатына
қарай өкілі арқылы пайдаланады. Судья жеке айыптаушыға барлық
құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді. Бұл туралы хаттама түзіледі.
Хаттамаға судья және шағым беруші адам қол қояды.
Егер, қозғалатын қылмыстық іс бойынша шағым берушілер бірнеше
адамдар болса және ол бір адамға ғана қатысты болса, онда әр
шағымданушы шағымды жеке-жеке бір-бірінен тәуелсіз береді. Ал, егер бір
ғана қылмыстық жазаланатын әрекетке қатысты жеке айыптау қорғауға
бірнеше адам құқылы болса және олардың бірінің өтініші бойынша іс
қозғалатын болса, қалған адамдар басталып кеткен іс жүргізуге
қатысуға құқылы. Мұндай жағдайда аталған адамдардың әрқайсысының
өтініші бойынша өз алдына іс қозғау талап етілмейді. Егер ол іс
қозғалған қылмыстық жазаланатын әрекеттің мәнімен байланысты
болса, айыпталушы айыптаушыға қарсы айыптау білдіруге құқылы.
Айыптау және қарсы айыптау бір мезгілде шешілуге тиіс. Айыптауды
қайтарып алу қарсы айыптау бойынша іс жүргізуге ықпал етілмейді.
Қайтарып алынған жеке айыптау ісі бойынша қылмыстық іс қайта
қозғалмайды.
Судьяның жеке айыптау ісі бойынша сот талқылауы
басталғанға дейінгі мынадай іс- әрекеттерді жасауы керек:
1. Егер берілген шағымда жоғарыда аталып өткен мәліметтер
толық болмаса. Бұл жағдайда судья сол талаптарға сәйкес келтіруді
ұсынады және сол талаптарды орындау үшін процессуалдық мерзім
белгілейді. Осы берілген мерзім ішінде берілген нұсқау орындалмаса
судья қылмыстық іс жүргізуден бас тарту туралы қаулы шығарады.
Қаулы дереу арада шағым берген адамға жолданады.
Келіп түскен жеке айыптау ісі бойынша шағымды қарай отырып,
судья жетпіс екі сағаттың ішінде мынадай шешімге келеді:
1. Шағымды өзінің іс жүргізуіне қабылдау туралы;
2. Шағымды тергелу немесе сотталуы бойынша беру туралы;
3. Шағымды іс жүргізуге қабылдаудан бас тарту туралы қаулы
шығарады;
Егер, судья шағымды өзінің іс жүргізуіне қабылдау туралы шешім
қабылдаса, бұл туралы қаулы шығарады. Қаулының көшірмесі өтініш
иесіне, сондай-ақ айыпталушыға да жіберіледі. Қаралатын қылмыстық іс
бойынша сот мәжілісін тағайындау үшін негіздер болған ретте
судья шағымның сотқа келіп түскен күнінен бастап жеті тәулікке
дейін мерзімде үстінен шағым берілген адамды шақырады,
айыпталушыны барлық іс материалдарымен таныстырады, берілген
шағымның көшірмесін тапсырады, заңмен берілетін барлық
процессуалдық құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, сонымен қатар,
осы айыпталушының пікірі бойынша сотқа қорғаудың куәгерлері ретінде
кімдерді шақыру қажет екендігі туралы анықтайды және осы туралы
айыпталушыдан қолхат алынады. Үстінен шағым берілген адам сотқа
келмеген жағдайда, шағымның көшірмесі сотталушының құқықтары,
сондай-ақ жәбірленушімен бітімге немесе ымыраға келу мүмкіндіктері
түсіндіріле отырып почта арқылы жіберіледі.
Судья міндетті түрде тараптарға бітімге келу туралы және оның
мүмкіндіктерін түсіндіруге міндетті. Егер, осы мүмкіндіктерін
пайдаланып, тараптар ымыраға немесе бітімге келіп жатса, онда
судья қылмыстық іс жүргізу кодексінің 37 – бабының бірінші бөлігінің
6-тармағы негізінде судьяның қаулысымен іс бойынша қылмыстық іс
жүргізу тоқтатылады. Ал, тараптардың арасында өзара бітімге қол
жеткізе алмаса, онда судья жоғарыда аталып өткен жағдайлардан
кейін істі сот мәжілісінде қарауды тағайындайды және бұл туралы
судья басты сот талқылауын тағайындау туралы шешім қабылдайды. Қаулы
шығарады. Қаулыда мыналар көрсетілуі тиіс:
1. Сотталушы болып табылатын адамды көрсету;
2. Оны бұзу сотталушыға есептелетін қылмыстық заңды дәл көрсету;
3. Бұлтартпау шарасы мен келтірілген залалдарды қамтамасыз ету
шараларын сақтау, тоқтату, өзгерту немесе таңдау туралы шешім;
4. Процеске қатысушылардың қарсылық білдіру, өтініштер және өзге де
мәлімдемелері бойынша шешімді;
5. Қорғаушы ретінде айыпталушы таңдаған немесе соңғысына тағайындалған
қорғаушыға рұқсат ету туралы шешімді;
6. Басты сот отырысына шақыруға жататын адамдардың тізбесін;
7. Заң оның ісін сырттай қарауға жол беретін жағдайда істі
айыпталушының қатысуынсыз тыңдау туралы шешімді;
8. Басты сот талқылауының орны мен уақыты туралы мәліметі;
9. Істі соттың жабық отырысында қарау туралы шешімді;
10. Сот істі қай тілде жүргізетіні туралы шешімді;
11. Запастағы судья туралы шешімді қамтуы тиіс.
Запастағы судья талқылауды ұзақ уақыт қажет ететін істі алқалы
қарау кезінде тағайындалуы мүмкін. Запастағы судья басты сот
талқылауында сот отырысы ашылғаннан бастап немесе сот оның қатысуы
туралы туралы шешім қабылдаған кезден бастап қатысады және
судьялардың бірі шығып қалған жағдайда оны алмастырады. Бұл ретте
істі талқылау ары қарай жалғастырыла береді. Запастағы судья
судьялардың бірі шығып қалған жағдайда соттың құрамына кірген
кезден бастап судьяның барлық құқықтарын пайдаланады. Шығып қалған
судьяның орнына кірген запастағы судья кез келген сот әрекетін
жаңартуды талап етуге құқылы.
Егер іс бойынша алдын ала тыңдау жүргізілсе, басты сот
отырысын тағайындау туралы қаулыда талқылауға қойылған мәселелер
жөніндегі шешімдер баяндалуы қажет.
Басты сот талқылауы тараптарға сот отырысының болатын орны
мен басталатын уақыты хабарланған кезден бастап, кемінде үш
тәуліктен кешіктірілмей басталуы тиіс. Бұл мерзім ұзартылуы
мүмкін, егер ерекше бір жағдайлар болған ретте. Бұл туралы қаулы
шығарылады және бұл ұзартылған мерзім отыз тәуліктен аспауға тиіс.
Басты сот талқылауы бір ай мерзім ішінде аяқталуы тиіс, ал
ерекше жағдайларда бұл мерзім судьяның дәлелді қаулысымен ұзартылуы
мүмкін.
Жәбірленуші, қылмыстың жасалғаны туралы шағым берген өзге
адам, қылмыстық мән- жайлар және оны жасауға күдік келтірілген
адамның кінәлілігі сотта қандай дәлелдемелермен расталуы мүмкін
екендігін шағымда көрсетуі қажет. Қылмыстық іс жүргізу кодексінің
125 бабының 2-ші бөлігінде көрсетілгендей, тараптар өз бастамашылығы
бойынша қылмыстық процесті жүргізші орган іс жүргізуіндегі қылмыстық
іс бойынша белгіленген тәртіппен жауап алу үшін немесе сарапшы
ретінде қорытынды беру үшін кез келген адамды шақыртуға; іс
жүргізу әрекеттерін жүргізуге Қазақстан Республикасының заң
актілерінде белгіленген коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын
өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді жария етуге қойылатын
талаптарды сақтай отырып, ұйымдардан, олардың басшыларынан, лауазымды
адамдардан, азаматтардан, жедел іздестіру қызметін жүзеге асыратын
органдардың іс үшін маңызы бар құжаттар мен заттарды табыс етуге
талап етуге; уәкілетті органдар мен лауазымды адамдардан тексерулер
мен тексерістер жүргізуді талап етуге құқылы. Сондай-ақ, осы баптың
4-ші бөлімінде көрсетілгендей, сезікті, айыпталушы, қорғаушы, жеке
айыптаушы, жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және
олардың өкілдері, сондай-ақ кез келген азаматтар мен ұйымдар дәлел
бола алатын ауызша да, жазбаша да нысандағы заттар мен құжаттарды
тапсыруға құқылы делінген.
Азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер өзі немесе өкілі арқылы
қандай адамдардың, сол адамдардың тегі, аты, әкесінің аты,
тұрғылықты жерін куәлік етумен, құжаттармен, өзге де дәлелдер арқылы
өздерінің мүддесін қорғауы үшін мәні бар мән-жайларды белгілеуге
болатынын іс сотта қаралғанға дейін судьяға хабарлайды. Егер шағым
анықтау органына, анықтаушыға, прокурорға, тергеушіге берілсе, бұл
мәліметтер шағым берілген лауазымды адамға немесе органға іс сотқа
жіберілгенге дейін хабарлануы қажет. Сезікті, оның заңды өкілі,
қорғаушы сезіктінің пайдасына кім (тегі, аты, әкесінің аты,
тұрғылықты жері) куәлік бере алатынын, қандай құжаттар мен өзге де
дәлелдемелер бұл мақсатқа қызмет ете алатынын іс қаралғанға дейін
судьяға хабарлауға құқылы. Заттар мен құжаттар, мүмкіндігінше,
судьяға немесе шағым берілген өзге де адамға немесе органға берілуі
керек. Сезікті, оның қорғаушысы, заңды өкілі, сондай-ақ жәбірленуші,
азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері барлық
жағдайларда дәлелдемелерді тікелей сотқа беруге және дәлелдемелер
жинауға қызмет етуі мүмкін мәліметтерді судьяға хабарлауға құқылы.
Судья тараптарға олардың өтініші бойынша дәлелдемелерді жинауға
жәрдемдесуге тиіс.
Жеке айыптау ісін сот мәжілісінде қарау заңмен белгіленген
шеңберде жүзеге асырылуы тиіс. Сот талқылауы шағымның сотқа түскен
сәтінен он бес тәуліктен кешіктірілмей басталуға, алайда
айыпталушының оның құқықтары түсіндіріле отырып, шағымның көшірмесін
алған кезінен бастап үш тәуліктен ерте басталмауға тиіс. Сот
талқылауына жеке айыптаушы мен айыпталушының жеке өздері қатысуға
немесе өз өкілдерінің өкілдік етуіне құқылы. Жеке айыптау ісі
бойынша шағымды қарау қарсы шағымды қараумен бір іс жүргізуге
біріктіріледі. Мұндай жағдай егер айыпталушыда берілген шағымға
қарсы шағым берген реттерде ғана. Қарсы шағым сот талқылауы
басталғанға дейін берілуі керек. Біріктіруге судьяның қаулысы
бойынша сот тергеуі басталғанға дейін ғана жол беріледі. Шағымдарды
бір іс жүргізуге біріктірген кезде оларды берген адамдар іске бір
мезгілде жеке айыптаушы және сотталушы ретінде қатысады. Қарсы
шағымның түсуімен және іс жүргізулердің біріктірілуімен байланысты
қорғауға дайындалу үшін үстінен қарсы шағым берілген адамның
өтініші бойынша іс үшін үш тәуліктен аспайтын мерзімге кейінге
қалдырылуы мүмкін. Өздерінің шағымдарында баяндалған мән-жайлар
туралы бұл адамдардан жауап алу жәбірленушіден жауап алу
ережелері бойынша, ал қарсы шағымдарда баяндалған мән-жайлар
туралы сотталушыдан жауап алу ережелері бойынша жүргізіледі. Жеке
айыптаушы немесе оның өкілі сот отырысында айыптауды қолдайды.
Төрағалық етуші сот тергеуі басталғанаға дейін тараптардың
бітімге немесе ымыраға келтіру шараларын қолдануы тиіс. Тараптар
бітімге немесе ымыраға соттың кеңесу бөлмесіне кетуіне дейін ғана
келуі керек. Ал, бітімге немесе ымыраға келе алмаса сот тергеуі
басталады.
Сот тергеуі жеке айыптаушының немесе оның өкілінің шағымын
баяндаумен басталады. Жеке айыптау ісі бойынша қарсы шағымды бір
мезгілде қарау кезінде, оның дәлелдері негізгі шағымның дәлелдері
баяндалғаннан кейін, нақ сол ретпен баяндалады. Айыптаушы
дәлелдерін ұсынады, ол оларды зерттеуге қатысуға, сотқа
айыптаудың мәні бойынша сотталушыға қылмыстық заңды қолдану
және оған жаза тағайындау туралы, сондай-ақ сот талқылауы кезінде
тындаған басқа да мәселелер бойынша өзінің пікірін білдіруге
құқылы. Айыптаушы сот мәжілісінде, егер мұнымен сотталушының жағдайы
нашарламайтын және оны қорғауға деген құқығы бұзылмайтын болса,
айыптауды өзгерте алады, сонымен қатар айыптаудан бас тартуға
құқылы.
Жеке айыптаушы немесе оның заңды өкілі мынадай дәлелді
себептермен сот тергеуіне келе алмаса іс кейінге қалдырылады:
1. жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің сот тергеуіне
келуіне мүмкіндік бермейтін ауруы болса;
2. егер, жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің жақын
туыстары қайтыс болса;
3. дүлей апаттар орын алса; (су тасқыны, жер сілкінісі, өрт,
қатты дауыл т.б. табиғи апаттар).
4. жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің қолына сот
тергеуіне келуі туралы шақыру қағазы дәлелсіз себептер тимей
қалса;
5. жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің белгіленге
мерзімде келуіне мүмкіндік бермейтін өзге де жағдайлар
туындаса.
Егер де, жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің іске дәлелсіз
себептермен келмей қалған жағдайда оларды айдап әкелінуі мүмкін.
Жеке айыптаушының немесе оның заңды өкілінің сот отырысына келмей
қалған ретте, сотталушының өтініші бойынша істі мәні бойынша
олардың қатысуынсыз судья қарай алады. Жеке айыптау жөніндегі істі
қарай отырып судья заң ережелері сақтай отырып, мына шешімдердің
бірін қабылдайды:
1.жеке айыптау ісі бойынша сотталушыға қатысты айыптау немесе ақтау
үкімі шығарылады;
2. жеке айыптаушы айыптаудан бас тартқан және тараптар бітімге
келген жағдайда істі тоқтатады;
3. іс бойынша анықтау немесе алдын ала тергеу жүргізу туралы
мәселені шешу үшін істі прокурорға жібереді. Сонымен қатар, судья
бұл туралы қаулы шығарады. Қаулыда қандай негіздер бойынша іс
анықтау немесе алдын ала тергеу үшін қайтарылып отырғандығын
көрсетуі қажет. Бұл ретте сот айыпталушыға қатысты бұлтартпау
шараларының бірін қолдануға құқылы2.
Жеке айыптау жөніндегі қылмыстық іс Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 37 бабында көзделген
мән – жайлар болған ретте, сондай-ақ, жәбірленушінің немесе
айыпталушының жақын туыстары істі қарауды талап еткеннен
басқа жағдайларда, жеке айыптаушының қайтыс болуымен байланысты
қысқартады. Істі қысқарту туралы шешім қабылдағаннан кейін
судья айыпталушыға қатысты қолданған бұлтартпау шарасын алып
тастайды және азаматтық талапты және мүлкін тәркілеуді қамтамасыз
ету шараларын тоқтатады және заттай айғақтар туралы
мәселені шешеді. Судьяның істі қысқарту туралы қаулысының көшірмесі
міндетті түрде прокурорға жіберілуі тиіс. Сонымен қатар, қаулының
көшірмесі қылмыстық жауапқа тартылған адамға және жәбірленушіге
тапсырылуы керек.
II ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ІЗГЕ ТҮСУ ФУНКЦИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН МЕМЛЕКЕТТІК
ОРГАНДАР МЕН ЛАУАЗЫМДЫ АДАМДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ.
2.1.Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдар және олардың
қызметі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7
бабының 13, 14 тармақтарына сәйкес қылмыстық ізге түсу деп,
қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекет пен оны жасаған адамды,
соңғысының қылмыс жасаудағы кінәлілігін анықтау мақсатында, сондай-ақ
мұндай адамға жаза немесе өзге де қылмыстық – құқықтық ықпал ету
шараларын қолдануды қамтамасыз ету үшін айыптау тарабы жүзеге
асыратын іс жүргізу қызметі. Қылмыстық ізге түсу органдарына –
прокурор мемлекеттік айыптаушы, анықтау органы, тергеуші,
анықтаушы жатады. Қылмыстық ізге түсу органдарының қызметі
қылмыстық сот ісін жүргізудегі жалпы міндеттерден туындайдайды.
Оларға: қылмысты ашу; кінәсіздерді ақтау, дәлелдемелерді жинау
тексеру және баға беру арқылы кінәліні анықтау т.б. Қылмыстық
ізге түсу органы барлық жағдайда жасалған қылмыс бойынша қылмыс
құрамының барлық белгілері анықталғаннан кейін, іс бойынша мән-жайды
анықтау қылмыс жасаған адамды айыпкер ретінде қылмыстық жауапқа
тарту қылмыстық процеске қатысушыларға және қылмыстық жауапқа
тартылушы адамдарға өздерінің заңмен белгіленген процессуалдық
құқықтары мен міндеттерін түсіндіру керек және берілген
процессуалдық құқықтары мен міндеттерін жүзеге асуына жәрдем беруге
тиіс, сондай- ақ, қылмыстыық ізге түсу тоқтатылған ретте
кінәсіз адамды ақтау шараларын жүзеге асыру керек.
Қылмыстық ізге түсу органдары қылмыстық істерді ашқанда,
мына мән - жайларды анықтауы керек:
(. Қылмыстық заңда көзделген қылмыс құрамының белгілері мен қылмыс
оқиғасы қылмыстық жасалу уақыты, болған жері, әдісі, және басқа
да мән-жайлар;
(. Қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті кімнің жасағанын
анықтау;
(. Адамның қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасаудағы
кінәлілігі, оның кінәсінің нысаны, жасалған әрекеттің себеп –
дәлелдері, заңдық және іс жүзіндегі қателіктері;
(. Айыпталушының жауаптылығының дәрежесі мен сипатына әсер ететін
мән – жайлар;
(. Айыпталушының жеке басының сипаттайтын мән – жайлар;
(. Жасалған қылмыстың зардаптары;
(. Қылмыс пен келтірілген сипаты мен мөлшері;
(. Әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын мән- жайлар;
(. Қылмыстық жауаптылық пенн жазадан босатуға әкеп соқтыратын мән -
жайлар жатады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде
көрсетілгендей мына жағдайлар қылмыстық жауаптылықтан және жазадан
босатудың негіздері болып табылады:
(. Шын өкінуіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату;
(. Қажетті қорғану кезінен асқан кезде қылмыстық жауаптылықтан
босату;
(. Жәбірленушімен татуласуына байланысты қылмыстық жауаптылықтан
босату;
(. Жағдайдың өзгеруіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату;
(. Ескіру мерзімінің өтуіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан
босату;
(. Жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату;
(. Жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстыру;
(. Жүкті әйелдердің немесе жас балдары бар әйелдердің жазаны өтеуін
кейінге қалдыру;
(. Ауруға шалдығуына байланысты жазадан босату;
((.Төтенше мән-жайлардың салдарынан, жазадан босату мен жазаны
өтеуді кейінге қалдыру;
((.Айыптау үкімінің ескіру мерзіміне байланысты жазаны өтеуден
босату;
((.Рақымшылық немесе кешірімі жасау актісі негізінде қылмыстық
жауаптылық пен жазадан босату.
Ал қылмыстық ізге түсу органдары кәмелеттік жасқа толмаған
адамдарға байланысты мына мән-жайларды анықтау тиіс:
(. Кәмелетке толмаған адамның жасы туған күні, айы, жылы;
(. Кәмелетке толмаған адамның тұрмысы мен әлеуметтік жағдайы;
(. Интеллектуалдық ерік жігерінің және психикалық дамуының дәрежесі,
мінезі мен тегеуріндік ерекшеліктері, мұқтаждары мен мүдделері;
(. Кәмелетке толмағандарға ересек адамдар мен басқа да кәмелетке
толмағандардың ықпалы анықталуы тиіс.
Қылмыс жасауға ықпал етуші барлық мән- жайлар қылмыстық іс бойынша
анықталуы тиіс. Сонымен, қылмыстық сот ісін жүргізу міндеттерін
орындау мақсатында қылмыстық ізге түсу органы өз құзіреті шегінде
қылмыстың белгілерін тапқан әрбір жағдайда қылмыс оқиғасын
белгілеуге, қылмыс жасауға кінәлі адамдарды анықтауға, оларды
жазалауға заңмен көзделген барлық шаралар қолдануға, сонымен
бірге кінәсіз адамдарды ақтау шараларын қолдануға міндетті.
Қылмыстық іс жүргізуде қылмыстық ізге түсу органдарының қызметі
тек қылмысты ашуға ғана емес жәбірленушіге сот әділдігіне қол
жеткізуіне жәрдем етуді қамтамасыз ету және қылмыстық әрекеті арқылы
келтірілген зиянның орнын өтеу шараларын қолдануға міндетті.
Жәбірленушіге процессуалдық құқықтары мен міндеттерін түсіндіру
керек.
Қылмыстық ізге түсу органы қылмыстық процестегі өзінің
өкілеттігін қандай да болсын органдар мен лауазымды адамдарға
тәуелсіз және заң талаптарына сәйкес түрде ғана жүзеге асырады.
Қылмыстық ізге түсу органдары өздеріне берілген процессуалдық
мәртебесіне сәйкес әртүрлі өкілеттіктерге ие. Прокурордың қызметі
тергеушінің, анықтаушының, анықтау органының қызметінен үлкен
айырмашылыққа ие. Айырмашылығы сонда, прокурор қылмыстық ізге түсуді
заңдылықты қадағалау арқылы жүзеге асырады.
Қылмыстық ізге түсу органдары заңда белгіленген өкілеттіктерін
еркін түрде жүзеге асырады. Сонымен қатар, процессуалдық әрекеттері
мен шешімдерін жүзеге асыруда ешкімге бағынбайды. Қылмыстық іс
бойынша обьективтік зерттеу жүргізуге кедергі келтіру мақсатында
қылмыстық ізге түсу органына қандай түрде болса да ықпал ету
заңмен белгіленген жауаптылыққа әкеп соқтырады. Мәселен, Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінің ((( ,((( баптарын алуға болады.
Қылмыстық кодекстің ((( бабының ( тармағы: Сот төрелігін жүзеге
асыруға кедергі жасау мақсатында соттың қызметіне қандай да болмасын
нысанда араласу-
Екі жүз айлық есептік көрсеткіштен үш жүз айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның екі айдан бес
айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысынын
мөлшерінде айыппұл салуға, не үш айдан алты айға дейінгі мерзімге
қамауға, не екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
(.істі жан-жақты, толық және обьективті тергеуге кедергі жасау
мақсатында қандайда болмасын нысанда прокурордың, тергеушінің немесе
алдын ала анықтауды жүргізуші адамның қызметіне араласу-
жүз айлық есептік көрсеткіштен екі жүз айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның бір айдан
екі айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысының
мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз сексен сағаттан екі жүз қырық
сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмысқа тартуға, не үш айдан
алты айға дейінгі мерзімге қамауға жазаланады.
Ал, қылмыстық кодекстің ((( бабының ( тармағы бойынша алдын ала
тергеу жүргізілуіне, істің немесе материалдардың сотта қаралуына
не үкімнің орындалуына, соттың шешіміне немесе өзге сот актілеріне
байланысты прокурорға, тергеушіге, алдын ала анықтауды
жүргізетін адамға, қорғаушыға, сарапшыға, сот приставына, соттың
атқарушысына, сол сияқты олардың туыстарына қатысты жасалған нақ
сол әрекет –
екі жүз айлық есептік көрсеткіштен бес жүз айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның екі айдан бес
айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысының
мөлшерінде айыппұл салуға, не үш айдан алты айға дейінгі мерзімге
қамауға, не екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айырылуға
жазаланады делінген.
Барлық мемлекеттік органдар , ұйымдар, лауазымды адамдар және
азаматтар қылмыстық ізге түсу органының заңға сәйкес қойылған
талаптарын орындауға міндетті. Аталған талаптарды орындамау, енжарлық
көрсету заңда белгіленген тәртіпте жауаптылыққа тартылады. Сондай-ақ
қылмыстық ізге түсу органдарының процессуалдық әрекеттері мен
шешімдеріне шағымдану құқығы да берілген. Бұл туралы қылмыстық
іс жүргізу кодексінде шағым беру тәртіптері көрсетілген.
Егер жүргізілген іс жүргізу әрекеті өздерінің мүдделерін қозғайтын
болса, процеске қатысушылар, сондай-ақ азаматтар мен ұйымдар
заңда көрсетілген тәртіптермен анықтаушының, анықтау органының,
тергеушінің, прокурордың, соттың немесе судьяның шешімдері мен іс
әрекеттеріне шағымдану құқығы беріледі. Шағымды шағымдарды қарауға
және олар бойынша заңмен уәкілдік берілген, қылмыстық іс бойынша
іс жүргізу үшін жауапты сол мемлекеттік органға немесе сол
лауазымды адамға беріледі.
Шағымдар ауызша және жазбаша болуы мүмкін. Ауызша
шағымдар оны жасаушы мен шағымды қабылдап алушы лауазымды адам
қол қоятын хаттамаға енгізеді.
Ал, анықтаушының анықтау органының және тергеушінің іс
әрекеті мен шешіміне шағымдар алдын ала тергеу мен анықтауды
жүргізу кезінде заңдардың атқарылуына қадағалау жасайтын
прокурорға беріледі. Прокурордың іс әрекеті мен шешіміне шағымдар
жоғары тұрған прокурорға беріледі. Өзінің жеке іс әрекеті мен
шешіміне шағым түскен лауазымды адам шағымдарды өзінің
түсініктемесімен бірге дереу тиісті прокурорға жолдауға міндетті.
Егер лауазымды адам шағымды негізді деп тапса, онда ол шағым
жасалған іс әрекетті тоқтатады немесе шағым жасалған шешімді
өзгертеді және ол туралы прокурорға жолдайды.
2.2. Прокурор
Прокурор 4 қылмыстық ізге түсуді өз құзіреті шегінде жүзеге
асыратын лауазымды тұлға. Прокурор қылмыстық ізге түсу мен
қылмыстық істерді тергеу кезінде заңдылықты қадағалауды жүзеге
асыра отырып, мынадай өкілеттіктерге ие:
() оқиға болған жерді қарауға, қатысуға, сараптама тағайындауға,
сондай-ақ қылмыстық іс қозғау туралы мәселені шешуге қажетті басқа
да іс әрекерді жүзеге асыруға құқылы;
()қылмыстық іс қозғайды немесе оны қозғаудан бас тартады, тергеу іс
әрекеттерін жүргізу туралы, сондай-ақ жедел-іздестіру қызметінің
материалдарын қылмыстық іске қосу туралы жазбаша нұсқаулар береді;
() өзі қозғаған қылмыстық істі алдын ала тергеу жүргізу үшін
береді;
() заңдарда көзделген жағдайларда алдын ала тергеу жүргізетін
лауазымды адамдардың іс әрекеттеріне санкция береді;
() жекеленген тергеу іс әрекеттерін жүргізуге қатысады;
() қылмыстық іске түсуден иммунитеті бар адамды қылмыстық
жауаптылыққа тартуға келісім алу үшін ұйғарым шығарады;
() алдын ала тергеу органдарынан келіп түскен қылмыстық істі
сотқа жібере отырып, істі мәнісі бойынша қарау үшін айыпталушыны
сотқа тапсырады;
() қылмыстық ізге түсу органдарынан тексеру үшін қылмыстық
істерді, құжаттарды, материалдарды және жасалған қылмыстар туралы
жедел іздестіру қызметі анықтау мен тергеу барысы туралы өзге де
мәлімдемелерді алады;
() жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыстар туралы арыздар мен
хабарларды қабылдау, тіркеу, шешу кезінде заңның сақталуын
тексереді;
(()анықтаушы мен тергеушінің , сондай-ақ анықтау органдары мен
тергеу бөлімі бастықтарының заңсыз қаулыларының күшін жояды;
(()тергеу мен анықтау толық болмаған, сондай-ақ тергеу және
анықтау барысында заң бұзушылыққа жол берілгені анықталған
жағдайда қылмыстық істі қосымша тергеуге жібереді не оның толық
көлемде немесе белгілі бір адамдарға қатысты қысқартады;
(()қылмыстық істі анықтау органынан алып, алдын ала тергеу
органына береді; айрықша жағдайларда тергеудің толық және
обьективті болуын қамтамасыз ету мақсатында алдын ала тергеу
органының жазбаша өтінімі бойынша не өз бастамашылығымен істі
заңмен белгіленген тәртіпте тергеу ретіне қарамастан алдын ала
тергеудің бір органынан екінші органына береді;
(()анықтаушы мен тергеушінің, анықтау және тергеу органдары
басшыларының іс әрекеттері мен шешімдеріне жасалған шағымдарды
қарайды;
(()алдын ала тергеу, анықтау ісін жүргізуде заң бұзушылықты
анықтаған кезде тергеушіні, анықтаушыны қылмыстық істі одан әрі
тергеуден шектейді;
(()осы заңда көзделген жағдайлар мен тәртіпті алдын ала
тергеудің және бұлтартпау шарасы ретінде қолданылған қамауға
алудың мерзімдерін ұзартады;
(()бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу қолданылған
адамдарды күзетпен ұстаудың заңдарда белгіленген тәртібі мен
шарттарының сақталуын тексереді;
(()заңдарда көзделген өзге өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Прокурордың тергеушіге, анықтаушыға, тергеу бөлімінің бастығына,
анықтау органына, анықтау органының бастығына заңмен көзделген
реттерде нұсқау береді. Нұсқау бұлар үшін міндетті болып табылады.
Берілген нұсқауды орындамау қылмыстық заңда көзделген тәртіптерді
қылмыстық жауаптылыққа тартылады. Нұсқау қылмыстық істі әрмен қарай
жүргізілуіне кедергі болмайды.
Қылмыстық ізге түсуді өз құзіреті шегінде жүзеге асырушы
лауазымды тұлғаларға:
- Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, Бас әскери прокуроры,
облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар,
аудандық прокурорлар, қалалық прокурорлар, олардың орынбасарлары мен
көмекшілері, прокуратуралардың қадағалау саласындағы прокурорлары,
аға прокурорлар мен прокуратура баасқармалары мен бөлімдерінің
прокурорлары.
Қылмыстық ізге түсуді
жүзеге асыратын субьектілер5
Қылмыстық ізге түсуді
жүзеге асыратын
лауазымды адамдар мен
мемлекеттік органдар.
Прокурор өзінің іс жүргізушілік өкілеттігін жүзеге асыру
кезінде тәуелсіз болады және тек қана заңға бағынады. Бас Прокурор
өз құзіреті шегінде анықтау және тергеу органдарының орындауы үшін
міндетті болып табылатын нормативтік құқықтық актілер қабылдайды.
Ал, анықтауды және тергеуді жүзеге асыратын органдар нормативтік
құқықтық актілерді Қазақстан Республикасының Бас Прокурорымен келісе
отырып қабылдайды.
Айыпталушыға немесе оның іс әрекеті үшін мүліктік жауаптылықта
болатын тұлғаға прокурор:
1. өзінің дәрменсіз күйіне, айыпталушыға тәуелді болуына немесе
өзге де себептер бойынша талап қою және оны қорғау құқығын өз
бетінше пайдалануға қабілеті жоқ жәбірленушінің құқығын қорғап
талап қоюға құқылы;
1. мемлекет мүддесін қорғап, талап қоюға құқылы.
Прокурордың сотқа дейінгі іс жүргізу және істі соттың қарау
кезіндегі өкілеттігі:
- прокурор іс қозғаудың заңды болуын қадағалай отырып, анықтаушының,
анықтау органының немесе тергеушінің қылмыстық іс қозғау туралы
қаулысының күшін жоюға және қылмыстық іс қозғаудан бас тартуға
немесе материалдарды қосымша тексеру үшін іс жүргізуге жіберуге;
- анықтаушының, анықтау органының немесе тергеушінің қылмыстық
қозғаудан бас тарту туралы қаулысының күшін жоюға және қылмыстық
іс қозғауға;
- анықтаушының, анықтау органының қылмыстық іс қозғау туралы
қаулысының күшін жоюға және егер, қылмыстық іс бойынша тергеу іс
әрекеттері жасалған болса, оны тоқтатуға құқылы. Прокурор
бір немесе бірнеше адамды әртүрлі алдын ала тергеу
органдарының тергеуіне жататын қылмыстар жасағаны үшін айыптау
бойынша істерді бір іс жүргізуге біріктірген кезде тергеу ретін
белгілейді.
Алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау
жүргізу кезінде заңдардың атқарылуына қадағалауды жүзеге асыра
отырып, прокурор заңмен белгіленген өкілеттіктерге ие болады, бұдан
басқа да ол мынадай өкілеттіктерге ие:
- айыпталушыны сотқа беруге және қылмыстық істі сотқа жіберуге;
-анықтау жүргізілетін қылмыстық істі алдын ала тергеу жүргізуге
жіберуге;
-анықтау органының бастығы бекіткен айыптау хаттамасының күшін
жоюға және осы кодексте көзделген негіздер бойынша анықтауды
қысқартуға құқылы.
Прокурордың жеке айыптау істерін қоспағанда, мемлекеттік айыптаушы
ретінде бас сот талқылауына қатысуы міндетті. Күрделі және көп
эпизодты істер бойынша мемлекеттік айыптауды бірнеше прокурор
қолдануы мүмкін. Егер, сот талқылауы кезінде прокурордың одан әрі
қатысуының мүмкін еместігі анықталса, онда ол алмастырылуы
мүмкін. Іске және прокурордың кірісуі осы уақытқа дейін сотта
жасалған іс әрекеттерді қайталауға әкеп соқтырмайды, бірақ
прокурордың өтініші бойынша сот оған істің материалдарымен танысу
үшін уақыт бере алады. Прокурор дәлелдерді ұсынады және оларды
зерттеуге қатысады. Сотқа айыптаудың мәні бойынша, сондай-ақ,
сот талқылауы кезінде туындаған басқа да мәселелер бойынша өзінің
пікірін баяндайды. Сотқа қылмыстық заңды қолдану және сотталушыға
жаза қолдану туралы ұсыныс айтады. Егер, мұны азаматтардың
құқықтарын, мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді қорғауды талап
етсе прокурор іс бойынша азаматтық талап қояды немесе оны
қолдайды.
Айыптауды қолдай отырып, прокурор заң талаптарын және істің
барлық жағдайларын қорғау нәтижелеріне негізделген өзінің ішкі
көзқарасын басшылыққа алады. Сотталушының жағдайын нашарлатпайтын
және оның қорғалу құқығын бұзбайтын болса, прокурор айыптауды
өзгерте алады. Прокурор, егер, айыптау сот талқылауында қолдау
таппады деген қорытындыға келсе, айыптаудан бас тартуға толық
немесе ішінара міндетті. Мемлекеттік айыптаушының айыптаудан бас
тартуына сот тергеуі немесе сот жарыссөзі кезінде жол беріледі.
Прокурор айыптаудан толық бас тартқан жағдайда, егер айыптаудан
жәбірленушіге де бас тартса сот өз қаулысымен істі қысқартады.
Ал, егер жәбірленуші айыптауды талап етсе, сот істі талқылауды
жалғастырып, оны жалпы тәртіппен шешеді. Бұл жағдайда прокурор
процеске одан әрі қатысудан босатылады. Ал, айыптауды жәбірленушінің
өзі немесе өкілі арқылы қолдайды. Жәбірленушінің өтініші бойынша
сот оған өкіл шақыру үшін уақыт беруге тиіс. Прокурор мен жеке
айыптаушы айыптаудан ішінара бас тарқан кезде сот айыптаудың
тарап айыптаудан бас тарқан бөлігінде істі қысқартады. Айыптаудың
қалған бөлігіндегі іс жалпы тәртіппен қаралады.
Егер прокурор айыптауды өзгертсе және жәбірленуші бұрынғы
айыптауды талап етпесе, сот істі жаңа айыптау бойынша қарайды.
Сонымен қатар, прокурорға наразылық білдіру құқығы істі
қарауға мемлекеттік айыптаушы ретінде қатысушы прокурорға тиесілі.
Қазақстан Республдикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары,
облыс прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлармен олардың
орынбасарлары, аудандарың прокурорлары және оларға теңестірілген
прокурорлар мен олардың орынбасарлары істі қарауға қатысуына
қарамастан өз құзіреті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz