Қаңлылардың шығу тегі және тарихи кезеңдердегі орны

1 Қаңлылардың шығу тегі
2 Қаңлы қазіргі қазақта да қаңлы атанады

«Алаш» тарихи – зерттеу орталығынан «Қазақ ру- тайпаларының тарихы» ғылыми -зерттеу жобасы аясында жарық көріп отырған он бірінші том – «Қаңлы» атты еңбекте ежелгі дәуірден бастап ерте ортағасырдан 20 ғасырдың басына дейінгі Қаңлы тайпасының тарихы баяндалған. Әртүрлі деректер мен нақты зерттеулерді талдау негізінде қаңлылардың арғы бабаларының тарихи тағдыры, олардың Мәуреннахр, Шағатай мен Жошы ұлысы және Алтын Орда құрамындағы және олар ыдырағаннан кейінгі Моғолстан, Әмір Темір және оның ұрпақтары мемлекеті, Қазақ хандығы тұсындағы этникалық процестердегі, ұлт – азаттық қозғалыстардағы орны мен рөлі көрсетілген. Тарихымызда зерттеле қоймаған «ақтаңдақ» мәселелер – Ұлы жүз құрамындағы ең көне тайпалардың бірі қаңлылардың этникалық тамыры, оның шешіре деректері, түркі халықтарында және қазақ жерінде шашырай орналасуының себеп- салдары және т.б тың мәліметтер негізінде баяндалған.
Қазақ тарихын Қаңлы тайпасының тарихын жазбай толыққанды баяндау мүмкін емес. Өйткені ежелгі тарихымыз сақтардан, ғұндардан, үйсіндерден және қаңлылардан бастау алады. Яғни, Қаңлы дегеніміз шын мәнінде қазақтың арғы түп атасын құраған іргелі елдің бірі. Қаңлы қаңлы аталғалы өте көп уақыт өтті. Оны дәлме- дәл ешкім атап бере алмайды. Бір білетініміз, б.з.б. 1 мыңыншы жылдықта – ақ қаңлы атауы бар болатын. Мұнан байқағанымыз, қазақтың түп тамырын білеміз десек, алғаш қаңлының тарихын біліп алуымыз керек. Тағы бір айтарымыз , ежелгі Қаңлы мемлекетінің орналасқан аумағы Орта Азияның дәл кіндігі, Сыр бойы, Арал өңірі, Талас және Шу өзендерінің аймағы – бұлардың бәрі кейінгі қазақтың үш жүзінің түйісетін, бас қосатын және тоғысатын қасиетті аймағы болып табылады. Сондықтан да тарихи географиялық жағынан да Қаңлының тарихын баяндамай , қазақтың басқа руларының шығу- тегін айқындап алу аса қиын. Сондай – ақ Орта Азиядағы көптеген халықтардың өткен тарихы осы Қаңлымен байланысып жатыр. Олардың орналасу аймағы да Қаңлы мекендеген өңірмен қойындасып , шектесіп, мидай араласып жатқан жайы бар. Оның үстіне ежелгі және ортағасырдағы Қазақстан жерін мекендеген дулат, қыпшақ, оғыз тәрізді бірлестіктердің бәрі өзінің тарихи тамырын қаңлымен байланыстырады. Шығыстағы қаңлылардың ежелгі шығу- тегі Енисей қырғыздарының, байырғы генгундердің, динлиндердің онан соң гаогюйлердің күрделі этникалық тарихына алып барады. Ежелгі Ұйғырлар өзінің тарихын қаңлыларсыз баяндай алмайды.