ҚР әлеуметтік саясатын жүзеге асырудың ұйымдастырушылық-құқықтық механизмі
Кіріспе
І. Мемлекеттің ішкі функциялыраның жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2.4
Негізгі бөлім
І. Қазақстан Республикасы мемлекетінің ішкі функциялары ... ... ... ... ... ...5.63
§ 1. Экономикалық функция ... ... ... ... ... ... .6.21
§ 2. Әлеуметтік функция ... ... ... ... 22.42
§ 3. Қаржылық бақылау функциясы ... ... ... ...43.49
§ 4. Құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау функциясы ... ... ... ..49.57
§ 5. Экологиялық функция ... ... ... ... ...58.61
§ 6. Саяси функция ... ... ... ... ... ... ... ... .62.63
Қорытынды ... ... ... ... .63
І. Мемлекеттің ішкі функциялыраның жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2.4
Негізгі бөлім
І. Қазақстан Республикасы мемлекетінің ішкі функциялары ... ... ... ... ... ...5.63
§ 1. Экономикалық функция ... ... ... ... ... ... .6.21
§ 2. Әлеуметтік функция ... ... ... ... 22.42
§ 3. Қаржылық бақылау функциясы ... ... ... ...43.49
§ 4. Құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау функциясы ... ... ... ..49.57
§ 5. Экологиялық функция ... ... ... ... ...58.61
§ 6. Саяси функция ... ... ... ... ... ... ... ... .62.63
Қорытынды ... ... ... ... .63
Ерте кезден-ақ адамдарды мемлекет дегеніміз не? және ол қандай қызметтерді атқаруы тиіс? деген сұрақтар қызықтырып келді.
Мемлекет дегеніміз-қоғамдық саяси ұйым. Ол қоғам және қоғамның топтары үшін өзінің басты әрі қажетті де негізгі функцияларын атқарады. Негізгі функциялар- бұл мемлекеттің қызметінің негізгі бағыттары.
Мемлекеттің мәні осы негізгі функциялардан көрінеді, ол өз қызметін әр түрлі бағыттарда жүзеге асырады олардың барлығы оның функциясы болып табылуы мүмкін.
Мемлекет функциялары әр адамдар ғана емес бүкіл қоғам үшін де өте маңызды. Мемлекет функцияларының жүзеге асырылуына қоғамның қанағаттанбауы әр түрлі елде әр дәуірде мемлекеттің құрылыстың революциялық жолдармен өзгеруіне алып келді:
90-шы жылдардың басында СССР-дің ыдырауынан кейін бұрынғы одақтық республикалар тәуелсіз мемлекеттерге, соның ішінде Қазақ ССР-і- Қазақстан Республикасына айналды және оның алдында үш маңызды міндеттер тұрды, әлі де тұруда:
1. Өзінің саяси және экономикалық тәуелсіздігін сақтау мен бекіту;
2. Нарықтық қатынасқа өту және бұл жағдайда адам мүддесі үшін қоғамның экономикалық, әлеуметтік-мәдени дамуын қамтамасыз ету;
3. Сыртқы саяси және сыртқы экономикалық міндеттерді өздігінен шешу.
Мемлекет дегеніміз-қоғамдық саяси ұйым. Ол қоғам және қоғамның топтары үшін өзінің басты әрі қажетті де негізгі функцияларын атқарады. Негізгі функциялар- бұл мемлекеттің қызметінің негізгі бағыттары.
Мемлекеттің мәні осы негізгі функциялардан көрінеді, ол өз қызметін әр түрлі бағыттарда жүзеге асырады олардың барлығы оның функциясы болып табылуы мүмкін.
Мемлекет функциялары әр адамдар ғана емес бүкіл қоғам үшін де өте маңызды. Мемлекет функцияларының жүзеге асырылуына қоғамның қанағаттанбауы әр түрлі елде әр дәуірде мемлекеттің құрылыстың революциялық жолдармен өзгеруіне алып келді:
90-шы жылдардың басында СССР-дің ыдырауынан кейін бұрынғы одақтық республикалар тәуелсіз мемлекеттерге, соның ішінде Қазақ ССР-і- Қазақстан Республикасына айналды және оның алдында үш маңызды міндеттер тұрды, әлі де тұруда:
1. Өзінің саяси және экономикалық тәуелсіздігін сақтау мен бекіту;
2. Нарықтық қатынасқа өту және бұл жағдайда адам мүддесі үшін қоғамның экономикалық, әлеуметтік-мәдени дамуын қамтамасыз ету;
3. Сыртқы саяси және сыртқы экономикалық міндеттерді өздігінен шешу.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 ж.
2. Сапарғалиев Ғ., Ибраева Б. «Мемлекет және құқық теориясы» Алматы «Жеті жарғы» 1998 ж.
3. Ашитов З.О., Ашитов Б.З. «Егемен Қазақстанның құқы» Оқу құралы Алматы, «Жеті жарғы» 1997 ж.
4. Хропанюк В.Н. «Теория государства и права» Москва 1998 г.
5. «Бүгінгі Қазақстан: деректер мен дәйектер» Астана 1992 ж.
6. «Новый Казахстан: 5 лет независимого развития» Нысанбаева А.Н, Арынов Е.М., Есекеев Б.Ж., Алматы 1996 ж.
7. Исламов З.Н. «Общая теория государства и права» Ташкент 1997 г.
8. Спиридонов Л.И. «Теория государства и права» Москва 1995 г.
9. Комаров С.А. «Общая теория государства и права» Москва 1996 г.
10. Ә. Қажыгельдин «Қалау құқы» Алматы 1998 ж.
11. Сапарғалиев Ғ. «ҚР Конституциялық құқығы» Алматы 1997 ж.
12. Пудяков А. «Финансовое право РК» Алматы 1995
13. «Қазақстан Республикасы-Ақпараттың төлқұжат» Алматы Жеті жарғы 1998
14. «Сақтандыру міндеттемелері туралы» Президент жарлығы 1995 3 қазан.
15. «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы» заң 1993 18 қазан
16. Қ.А. Яссауи атындағы ХҚТУ-нің хабаршысы ғылыми журнал 1999 ж. № 5
17. «Егемен Қазақстан» газеті 1999 10 маусым № 114
18. «Түркістан» газеті 2000 30 сәуір № 18
19. «Қазақстан -2030» бағдарламасы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы 1997 ж.
2. Сапарғалиев Ғ., Ибраева Б. «Мемлекет және құқық теориясы» Алматы «Жеті жарғы» 1998 ж.
3. Ашитов З.О., Ашитов Б.З. «Егемен Қазақстанның құқы» Оқу құралы Алматы, «Жеті жарғы» 1997 ж.
4. Хропанюк В.Н. «Теория государства и права» Москва 1998 г.
5. «Бүгінгі Қазақстан: деректер мен дәйектер» Астана 1992 ж.
6. «Новый Казахстан: 5 лет независимого развития» Нысанбаева А.Н, Арынов Е.М., Есекеев Б.Ж., Алматы 1996 ж.
7. Исламов З.Н. «Общая теория государства и права» Ташкент 1997 г.
8. Спиридонов Л.И. «Теория государства и права» Москва 1995 г.
9. Комаров С.А. «Общая теория государства и права» Москва 1996 г.
10. Ә. Қажыгельдин «Қалау құқы» Алматы 1998 ж.
11. Сапарғалиев Ғ. «ҚР Конституциялық құқығы» Алматы 1997 ж.
12. Пудяков А. «Финансовое право РК» Алматы 1995
13. «Қазақстан Республикасы-Ақпараттың төлқұжат» Алматы Жеті жарғы 1998
14. «Сақтандыру міндеттемелері туралы» Президент жарлығы 1995 3 қазан.
15. «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы» заң 1993 18 қазан
16. Қ.А. Яссауи атындағы ХҚТУ-нің хабаршысы ғылыми журнал 1999 ж. № 5
17. «Егемен Қазақстан» газеті 1999 10 маусым № 114
18. «Түркістан» газеті 2000 30 сәуір № 18
19. «Қазақстан -2030» бағдарламасы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы 1997 ж.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:
ҚР әлеуметтік саясатын жүзеге асырудың ұйымдастырушылық-құқықтық механизмі.
Жоспар
Кіріспе
І. Мемлекеттің ішкі функциялыраның жалпы
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2-4
Негізгі бөлім
І. Қазақстан Республикасы мемлекетінің ішкі
функциялары ... ... ... ... ... ...5 -63
§ 1. Экономикалық
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 6-21
§ 2. Әлеуметтік
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 22-42
§ 3. Қаржылық бақылау
функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43-
49
§ 4. Құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау
функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 9-57
§ 5. Экологиялық
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .58-61
§ 6. Саяси
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..62-63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Кіріспе
Ерте кезден-ақ адамдарды мемлекет дегеніміз не? және ол қандай
қызметтерді атқаруы тиіс? деген сұрақтар қызықтырып келді.
Мемлекет дегеніміз-қоғамдық саяси ұйым. Ол қоғам және қоғамның топтары
үшін өзінің басты әрі қажетті де негізгі функцияларын атқарады. Негізгі
функциялар- бұл мемлекеттің қызметінің негізгі бағыттары.
Мемлекеттің мәні осы негізгі функциялардан көрінеді, ол өз қызметін әр
түрлі бағыттарда жүзеге асырады олардың барлығы оның функциясы болып
табылуы мүмкін.
Мемлекет функциялары әр адамдар ғана емес бүкіл қоғам үшін де өте
маңызды. Мемлекет функцияларының жүзеге асырылуына қоғамның қанағаттанбауы
әр түрлі елде әр дәуірде мемлекеттің құрылыстың революциялық жолдармен
өзгеруіне алып келді:
90-шы жылдардың басында СССР-дің ыдырауынан кейін бұрынғы одақтық
республикалар тәуелсіз мемлекеттерге, соның ішінде Қазақ ССР-і- Қазақстан
Республикасына айналды және оның алдында үш маңызды міндеттер тұрды, әлі де
тұруда:
1. Өзінің саяси және экономикалық тәуелсіздігін сақтау мен бекіту;
2. Нарықтық қатынасқа өту және бұл жағдайда адам мүддесі үшін қоғамның
экономикалық, әлеуметтік-мәдени дамуын қамтамасыз ету;
3. Сыртқы саяси және сыртқы экономикалық міндеттерді өздігінен шешу.
Жоғарыдағы міндеттерді шешу үшін Қазақстан Республикасы көптеген
функцияларды атқаруы тиіс: Олар:
- экономикалық, әлеуметтік, саяси, мәдени тәрбиелік, экологиялық,
құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау, ғылым мен
техниканы дамыту, қорғаныс және елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, өзге
елдермен қарым-қатынас жасау, бейбітшілік орнату т.б. көптеген функциялар.
Нарықтың экономикаға өту кезінде мемлекеттің рөлі- әлеуметтік аумақта
дамуды, азаматтық және саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуде қорғаныс пен
қауіпсіздігінде, құқық бұзушылықпен, қылмыспен күресуінде, өзге елдермен
қатынасқа түсуінде біршама өсті, бұл қоғам, мемлекет және адам үшін маңызды
мәселелердің шешілуі еді.
Мемлекеттің атқаратын функцияларының біршамасы, онығырақ айтқанда
мемлекетіміздің ішкі функциялары жайлы бұл жұмысымда сөз болмақ.
Мемлекетіміздің ішкі функциясы жеке-жеке талдап жіктейтін болсақ әрине
бірнеше томдық кітаптарды құрайтын еді, ал мұнда бұл функциялардың ішінде
басты да маңызды 6 функциясы туралы қысқаша нақты түрде айтылып өтпек. Атап
айтқанда бұл функциялар:
1. Экономикалық функция – Қазақстан экономикасының кешегі, бүгінгі хал-
ахуалы, және атқарылуға тиісті экономикалық қызметтер туралы;
2. Әлеуметтік функция – елдің әлеуметтік ауқымы, әлеуметтік
атқарылатын міндеттермен қатар білім беру, денсаулық сақтау шаралары,
ғылым, мәдени-тәрбиелік функциялар мен әлеуметтік қамсыздандыру шаралары,
жұмыссыздық проблемалары туралы;
3. Қаржылық - бақылау функциясы- елдің қаржы – салық саясаты, оларды
бақылау әдістері мен жолдары, бақылауды жүзеге асыратын органдар туралы;
4. Құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау
функциясы –құқықтық мемлекетіміздегі азаматтардың құқықтық жағдайы,
құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуді жүзеге асыратын органдар жүйесі туралы;
5. Экологиялық функциясы – республиканың экологиялық хал-жағдайы
туралы, экологиялық зардаптарды болдырмау, жою және алдын-алу шаралары мен
Республика экологиясының бүгінгі өзекті мәселелері жөнінде;
6. Саяси функция – ішкі саяси тұрақтылық пен мемлекеттің демократиялық
қалыптасуы, азаматтық қоғамды орнатудың мәселелерін қоса алғанда елдегі
саяси жүйе туралы;
Қазақстан Республикасы мемлекетінің ішкі функциялары.
Ішкі функцияларға еліміздің материалдық-техникалық базасын құрып-
дамытуға бағытталған мынандай қызмет салалары кіреді:
- жеке адамның жан-жақты жетілуіне мүмкіндік туғызатын және оның
құқықтары мен бостандықтарын нақты қамтамасыз ету үшін алғышарт жасайтын
мәдени-тәрбие жұмыстары;
- әлеуметтік қызмет көрсету яғни адамдарға жан-жақты қамқорлық
жасаудың ізгілікті саясатын жүзеге асыру;
- ата-заңымызда атап көрсетілгендей мемлекетіміздің қызметі бәрінен
бұрын адам және адамның өмірі, оның құқықтары мен бостандықтарының
мүддесіне сай құрылады;
- Конституцияға сүйене отырып күшті бақылау арқылы оның талаптарын
орындауда, қоғамдық мемлекеттік құрылысқа, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарына, меншікке қол суғұшылық жолын кесуде көрінетін құқық
тәртібін күзету және т.б.
Ішкі функциялар- бұл қоғамның ішкі өмірін басқарып-реттеудегі
мемлекеттің бағытталған негізгі әрекеттері. Ішкі функцияның классификациясы
мемлекеттік әрекет ету аумағына байланысты жүргізіледі. Әрбір мемлекет
басқару формасына және мемлекеттік құрылымына тәуелсіз өзінің негізгі
қатардағы экономикалық, әлеуметтік, қорғаушылық және бақылау міндеттерін
жүзеге асырады.
Сонымен әрекет ету аумағына байланысты мемлекеттің ішкі функцияларын
былай жіктейміз:
1. Экономикалық функция
2. Әлеуметтік функция
3. Қаржылық-бақылау функциясы
4. Құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау
функциясы.
5. Экологиялық функция
6. Саяси функция.
1. Экономикалық функция- өндірісте және мемлекеттің даму
экономикасының стратегиялық бағыттарының үйлесуінде көрінетін мемлекеттің
ең басты маңызды функциясы.
Құқықтық мемлекетте нарықтық тауар қатынастарында экономиканы
мемлекеттік реттеу әкімшілік әдістер арқылы емес, негізінде экономикалық
әдістер арқылы жүргізіледі.
Экономиканы мемлекеттік реттеудің 2 әдісі бар:
1. Мемлекеттің әлеуметтік міндеттерін тиімді шешуге қажетті-оның және
нақты қатаң салық саясаты, сонымен қатар қоғамның өндіргіш күштерінің дамуы
үшін ұлттық өнімнің тиісті бөлігін баланс арқылы қайта бөлу;
2. Қоғамға табыс әкелетін экономиканың шаруашылық саласына ең қолайлы
жағдайлар туғызу немесе құру.
Қазіргі уақыттағы құқықтық мемлекет мынадай экономикалық бағыттарды
жүзеге асырады:
- қоғамның экономикалық өміріне толық ықпал ету. Яғни мемлекеттік
бюджетті және оның кіріс шығысына бақылау жасау, мемлекеттегі экономикалық
дамудың бағдарламасын құру, өнідіріс және ғылыми зерттеу бағдарламаларын
қаржыландыру, өндіріске ынталандыру мақсатында өндірушілерге материалдық
игілік пен жәрдем ақша бөлу;
Экономикалық процестерді мемлекеттік реттеуде мемлекеттік биліктің
жоғарғы және жергілікті органдары мен арнайы мамандырылған ұйымдар
қатысады.
Экономикаға сонымен қатар жергілікті органдар да ықпал жасайды.
Жергілікті бюджетті толтыру үшін олар кәсіпкерліктің дамуына ықпал жасап,
капиталдың келіп құйылуына әсерін тигізеді. Кәсіпкерлікті қолдай отырып
және өз территориясына жаңа компаниялардың келуіне жағдай жасау арқылы
өздерінің ифрақұрылымдарын дамытады, жұмыссыздық проблемаларын шешеді. Бұл
міндеттерді атқару үшін салық механизмі құрылып қолданылады, құрылыстарға
әсер бөлініп, жаңа өндірушілерді қаржыландыру үшін облигациялар шығарылады.
Қазіргі азаматтық қоғамда қандай мемлекеттік және шаруашылық басқару
органдарының керектігін, олардың фукцияларының неден құрылатындығын, оларға
қанша және қандай қызмет үшін ақы төлеуді тек шаруашылық бөліктер және
еңбек ұжымдары шеше алады. Мемлекеттің экономикалық әрекеті сонымен қатар
шаруашылық басқаруға қатыссыз экономиканың мемлекеттік секторларында да
көрінеді. Бұл жерде мемлекет өндіріс құралының меншікті иесі, және
материалдық игілік пен қызметтің өндірушісі болып табылады. Бұл сектордағы
экономикаға әсер ету әдісі- елдегі экономикалық процестерді мемлекеттік
реттеудің жалпы әдістерімен ерекшеленбейді.
Қазақстан экономикасы қазіргі кезде қиын күй кешуде. Осыдан біраз
жылдар бұрын экономиканың дамымай тұралап қалуына әкеліп соққан әлемдік
проблемалар тек Қазақстанның емес, Ресейдің де, ТМД елдерінің де
экономикасын қаусыратып кеткен болатын.
Нарық реформасы қарапайым адамдарға да неліктен осыншама қиындықтар
әкелді? Республикадағы күрделі экономикалық дағдарыс неліктен жалғасуда?
деген сұрақтар шешімін таппай отырды. Ауыл шаруашылығының құлдырауы, өтем
тану мәселесі, өлі аймақтар сұрағының орта түсуі, Кентау, Жаңатас сияқты
өлі қалалардың көбеюі неліктен шешілмеуде? Неліктен нарықтық реформа ең
алдымен халықтың басын бөлігі үшін нақты нәтижелер бермей жатыр?
Ауыр нарық реформасына, КСРО-ның құлауы және соның нәтижесінде ондаған
жылдар бойы қалыптасқан жалпы одақтық нарықтың күйреуі, кеңестік кезеңнен
кейінгі мемлекеттердің проблемаларын ұшықтырып жіберді. Теңдесі жоқ көлемде
дамыған еңбекті территориялық бөлісу, өндірістік мамандану жүйесі мен
коолерация күйреді. Одақтың орасан зор ауқымында мейлінше интенсивті
дамыған, біздің кеуде соққан мақтанышымыз болған жоспарлы социалистік
жүйенің бірегей табысы саналған мұндай байланыстар барлық елдердің
экономикасында да бар. Өндірісті шикізат пен және құрақтыру бөлшектері мен
жабдықтаудың лимиттер мен қарларды бөлудің алып жүйесі бір сәтте қираған
кезде, орасан зор қиыншылықтар туды. Ондаған жылдар көлемінде қалыптасқан
байланыстар жаңа егемен мемлекеттердің шекараларымен қиылып қалған соң
мәселе бұрынғыдан да бірнеше мәртеге артты.
Мәселен бұрындары қалай еді?
Тбилисиде ракетаның жарылғыш басы дайындалды, Ереванда қанаты
жасалды, Украина корпусын шығарды, Оралда сымдарын тартып, Қазақстанда отын
құйды - сонан соң ғана біздің ұллтық қауіпсіздігіміздің кепілі болған
ракета ұшатын. Енді бұның бәрі үзілді, біз өз отанымызбен қалдық. Басқа
салаларда да солай- біреулерде отын, екіншісінде- металл, үшіншісінде –
трактор, төртіншісінде – астық қалды. Тұтас нарық құрыды. Осының салдарынан
бұрынғы барлық республикаларда экономикалық дағдарыс -өндірістің құлдырауы,
тауар зәрулігі мен бағаның өсуі, жұмыссыздықтың артуы басталды. Экономика
күйреуінің осы жағдайында біздің республикаға нарық реформасын бастау
керек болды.
Сөйтіп Қазақстан бірнеше кезеңдерге бөлінген нарықтық реформаларға да
келіп жетті. Бірінші кезең 1992-93 жылдар- Қазақстан өз егемендігін
жариялаған уақыттан ұлттық валютаның кірген мерзім аралығы, ол 1992 жылы
бағаны либерализациялаудан басталды. Одақтың бұрынғы республикаларындағы
сияқты Қазақстандағы бағаны босату экономикадағы, әсіресе сыртқы саудадағы
көптеген қиғаштықтарға әкеп соқты. Мәселен шикізаттың әлемдік бағасы біздің
ішкі бағадан 2-3 есе артық болғандықтан, шикізаттық тауарлар шет елге
кетті, сонымен бізге түскен ақша да сонда қалып отырды.
Басқа да өнім түрлеріне еркін баға жағдайында қуат көздеріне бағаны
босату кідіріп қалғандықтан, үкімет өндіріс рентабельділігін (тиімділігін)
қамтамасыз ету мақсатымен электр қуатының, мұнай және мұнай өнімдерінің
бағасын уақ көтеріп отыруға мәжбүр болды. Өз күшінде энергияны тұтынушылар
да өз (күйінде) өнімдерінің де бағаларын ақтарып инфляцияның жаңа айналымын
тудырып отырды. Соның нәтижесінде Қазақстандағы бағаның өсімі бұрын-соңды
болып көрмеген тұтыну тауарларының құны 1992 жылы 1991 жылмен салыстырғанда
3060 процентке (%) жетті.
Реформаның келесі кезеңі Қазақстанда 1992 жылдың қарашасында ұлттық
валюта теңгені енгізумен және шетелдік көмекті кең көлемде тартумен
байланысты. Осы кезеңде біздің елімізге тән макроэкономикалық саясат
қалыптаса бастады.
Жағдайдың бақылаусыз дамуына жол бермеу үшін республика белгілі бір
стратегиямен жүруге күш салды. Сонымен бірге Қазақстан бұрынғы одақтас
республикалардың ішінде әлеуметтік-экономикалық даму мен дағдарыстан шапшаң
шығудың шараларын жасаған бірден-бір мемлекет. Нарық экономикасы жолында
реформаның кезеңдері мен оған қатысты нақты міндеттемелер белгіленген айқын
жылжу мүмкін еместігіне үкімет көңіл болып отырды.
Біздің реформаның маңызды ерекшелігі – реформа салыстырмалы түрде
тұрғындарға қатысы бойынша бірқалыпты сипатта болды. Мысалы: бірінші жарты
жылдықта Қазақстанда Ресеймен бір мезгілде баланы босатқан жағдайда, біздің
елде тұтыну тауарларын өндіруге, жалақыны өсіруге жәрдем көрсетілді. Осының
арқасында Ресейге қарағанда тұрғындардың кірісі мен өмір сүру деңгейін күрт
түсіріп жіберуге жол берілмейді. 1992 жылы Қазақстан мен Ресейдегі баға
либерализациясы әкелген проблемаларды көре отырып, біздің реформа
жолдаушылар: Қазақстанда әлеуметтік салаға негізделген нарық экономикасын
құру қажет және экономиканы бірте-бірте және дәйекті өзгертуге бағдар жасау
қажет деген қорытындыға келді.
1994 жылдағы республиканың экономикасы өте ауыр халде еді. Инфляция
2250 %-ке жетіп бірінші кезекте қаржылық-тұрақтылықты қамтамасыз ету,
инфляцияны тоқтату қажет болды. Бұл нәтижеге 1996 жылы ғана қол жетті –
инфляция – 29%, ол кейінірек 1997 жылдың аяғында 18 % болды. Сонымен бір
мезгілде құрылымдық реформа мен жекешелендіру де жалғастырылып отырды.
Қазақстан Республикасының Президенті және Үкіметі арқылы жүргізіліп
жатқан экономикалық саясаттарының стратегиялық мақсаттары болып
экономиканың қарқынды өсуінің тұрақтылығына қол жеткізу және өндіріс
орындарының нарықтық формада даму мен экономиканы структуралық қайта құру
негізінде азаматтардың хал-жағдайын көтеру болып табылады. Нарықтық
қатынастарды жасаудың проблемаға өзінің нақты үлгісін яғни әлеуметтік-
экономикалық дамуды таңдады. Нарық құрылымын жасаудағы мемлекеттің
басшылыққа алған басты әрекет ету бағыттарының бірі болып- жекешелендіру
бағдарламасының жүзеге асуы еді. Меншікті қатынасты өзгерту экономиканың
көптеген проблемаларының қайта жасалуына алып келді. Бұл:
- нарықтық қатынастың негізгі субъектісі ретінде ұйымдардың шаруашылық
іс-жүргізу бостандығын және саудаландыруды;
- меншіктің барлық түрінің тең болуымен шаруашылық ұйымдардың,
кәсіпкерлердің, барлық жұмысшылардың экономикалық әрекеттерінің
нәтижесіне толық жауап бере алуы;
- экономиканың монополиясына қарсы саясат жүргізуді талап ететін
өндірушілердің бәсекелестігін тудыру;
- бағаның еркін құрылуын, бағаның көп бөлігі нарықта еркін қамтылуы
қажет, ұсыныс пен сұраныстың теңдестірілуі;
- мемлекетті, ұйым-мекемелердің шаруашылық істеріне тікелей қатысуына
кедергі жасау, экономиканың ашықтығы, оның дүниежүзілік шаруашылық
байланысқа кіруі т.б.
Қазақстандағы меншік қатынастарын реформалау 2 этаптан өтті:
1-ші этап: 1991-92 жылдардың аралығын қамтыды және ол сауда орындары
мен қызмет аймағын сатуға, сонымен қатар мемлекеттік меншікті-
кәсіпорындардың еңбек коллективтеріне беру мен негізделді. Бұл кезеңде 1500
ірі және 4000 –дай ұсақ кәсіпорындар экономиканың мемлекеттік емес
секторына өтті. Яғни сауда саласындағы, ауылшаруашылығындағы, қоғамдық
тамақтандыру мен тұтынушылық қызмет көрсетудегі әрбір бесінші кәсіпорын
толық жеке меншікке айналып отырды.
2-ші этап: 1993 жыл мен 1996 жылдың басына дейінгі аралықты қамтыды.
Бұл этапта барлық кәсіпорындарды жекешелендіру тәсіл-жүйе арқылы 4 топқа
бөлінді:
- кіші кәсіпорындарды жергілікті аукциондар арқылы сату;
- ірі және орта кәсіпорындарды жаппай жекешелендіру;
- ірі кәсіпорындарды жеке жобалар арқылы жекешелендіру;
- ауыл шаруашылық аймағын және ауылшаруашылық өнімдерін жасау
секторларын жекешелендіру;
Кіші жекешелендіруге сауда және қызмет саласында мамандырылған 200-дей
қызметшілері бар кәсіпорындар жатты. Кіші жекешелендіруде 11 мыңдай объекті
сатылды, ол сауда саласындағы, тұтынушылық қызмет көрсету, ауыл
шаруашылығы мен ауыл шаруашылығы өнімін өндіру саласындағы жекешелендіруге
жататын объектілердің 23-і бөлігін құрады. Бұл жекешелендіру 1996 жылдың
соңына қарай аяқталды, бұл кезде жекешелендірілген объектілердің саны 14000-
нан асып кеткен болатын.
Жаппай жекешелендіру-жекешелендіру сатысының екінші этапында қаралған
болатын, және оның жүзеге асырылуы 1993 жылдың басында басталды. Ол
жекешелендіру купондарын тарату мен 200-ден – 5000 адамға дейін жұмысшысы
бар кәсіпорындарды жекешелендіруге негізделді. Бұл бағдарлама ішінде
азаматтардың өздерінің купондарын арнайы инвестициялық қорға салуы, сонымен
қатар акционерлік қоғамдардың акцияларын иеленуі қаралды. Бірақ жаппай
купондық жекешелендіру біршама қабілетсіздігін көрсетті.
Республикада жеке жобалар арқылы 5000-дай жұмысшылары бар және
мемлекеттік маңызға ие кәсіпорындар, мысалы: ірі өндірісті иеленетін немесе
нағыз монополияға ие кәсіпорындар жекешелендірілді.
Бұл категорияда бізде 170 тен аса ірі кәсіпорындар кірді, яғни бұл
қатынаста арнайы халықаралық тендерлер өткізіліп және басқаруға келісім-
шарт құрылатын кәсіпорындар.
Ауылшаруашылық саласында 4000 дай кәсіпорын жекешеліндірілді.
Мемлекеттік кәсіпорындар коллективтендірілуде, коллективтік шаруашылық
мүшелері арасында жер бөлініп берілуде. Өте ірі ауылшаруашылық
кәсіпорындары жеке жобалар бойынша жеке-жобалар бойынша жекешелендіру
үстінде.
Негізінен алғанда Қазақстандағы бұл жекешелендірулер 1991 жылы нарықтық
экономиканы ең алдымен заң-институционалдық жаңғыруларды жасау мен
күшейтуге бағытталған реформалармен бір кезеңде басталды. Республикадағы
жекешелендірудің заңдық базасы Меншік туралы және Мемлекет меншігінен
алу және жекешелендіру туралы заңдармен негізделген. Бүгіндері
республикада мемлекет меншігінен асудың жоғары деңгейіне қол жеткізілді.
Мысалы: 1991 жылға дейін мемлекеттік меншік 90 пайызды құраса, қазіргі
таңда экономиканың жекеменшік секторы басып түскен. Жеке кәсіпорындардың
үлес салмағы республика бойынша 20%-ті құрайды. Оның ықпалы өнеркәсіп,
көлік және байланыстан басқа экономиканың өзге салаларында айрықша байқалып
отыр. Ал республиканың жалпы ішкі өнімінде жеке сектор 50%-ті құрайды.
1997 жылы шағын жекешелендіру бағдарламасының шеңберінде кіші
жекешелендіру нысандарын сату толығымен аяқталды. Тұтастай 1991 жыл мен
1997 жыл аралығында аукциондарда 17070 нысан сатылды. Мемлекетте бөлшек
сауда, қоғамдық тамақтандыру және тұрмыстық қызмет көрсету нысандары
толығымен жекеменшікке өткізілді. Сауда жүйесін мемлекет меншігінен асуды
дамыту сауданың көтерме жүйесін жекешелендіру есебінен қарқынды жүргізілді.
Автотасымал толығымен монополиясыздандырылып 1991-1997 жылдары
автокөлік кәсіпорындарынан ірілендіру жолымен 11 мыңдай автокөлік
жекешелендірілді. Автомайқую стансаларын жекешелендіру жүзеге асырылып
соның нәтижесінде барлық аймақтарда жанар-жағар май материалдарымен
қамтамасу етуде бәсекелестік рыногы қалыптасты.
1997 жылы әлеуметтік сала: денсаулық сақтау, білім, мәдениет, туризм
және спорт нысандарын мемлекет меншігінен алу бойынша жұмыс басталды. 1997
жылы жекеменшік иелерінің қолына осындай нысандардың 2900 ден астамы өтті,
оның ішінде 312- денсаулық сақтау нысаны, білімнен-652, мәдениеттен-915,
туризм мен спорттан-5, басқаларынан-1021 нысан.
Соңғы үш-төрт жылда ТМД кеңестігінде тек Қазақстанда ғана энергетика
саласында кең ауқымды реформа жүргізілді. 1996-97 жылдары электр қуаты
рыногын қалыптастыратын барлық электр станциялары негізінен сатып болды.
1997 жылы қуаттарды тұтынушыларға жеткізуші болып есептелінетін аймақтық
қуат компаниялары басқаруға беріліп, ішінара жекешелендірілді. Ал 1992 жылы
аймақтық қуат компанияларын сату аяқталды.
Кәсіпорындарды жекешелендіру олардың қызметіне жақсы әсер етті. Барлық
кәсіпорындарда шығарылатын өнім көлемі артып, еңбек ақы төлемі
тұрақтандырылды, әлеуметтік жағдай жақсара түсті. Қарапайым мысал: Өскемен
титан-магний комбинатында (инвесторы-Бельгияның Спешл-металлс фирмасы)
1992 жылы шығарылатын өнім көлемі, 1994 жылмен салыстырғанда 5,5 есе өскен.
Мұнда әлеуметтік сала толық сақталып, жұмысшылар саны көбейген, орташа
еңбекақы 2,5 есе өскен.
Білгірлікпен ұйымдастырылған маркетинг пен менеджмент жұмысының
негізінде кәсіпорындардың инвестициялық мүмкіндіктерін еселеп арттыруға
мүмкіндік туғызды.
Қазақстанның экономикасы таяу он жылдықта республиканы Орта Азияда
Батыстың ең ірі әріптестері қатарына шығаратын елеулі әлеуетке ие
екендігімен ерекшеленеді деген пікірді Орта Азия бойынша Ұлыбритания
сарапшысы Оксфорд университетінің экономика профессоры Леайке Кейзер 1997
жылы Караив халықаралық қатынастар институтында сөйлеген сөзінде білдірген
болатын.
Қазақстандағы экономикалық реформалар шағын және орташа бизнес
саласында дамуда. Шағын кәсіпкерлік экономика саласының басты жетекші
буынына айналу үшін оған жол ашылып, мүмкіндіктер туғызылуда. Басталуыда
бұл бағытта атқарылған істер (1994-96 ж.ж). Үкіметтің арнайы қолдауының
нәтижесінде жүргізіліп, бұл іске көптеген қаржылы несиелер жұмылдырылды.
Дәл қазіргі таңда:
- шағын кәсіпкерлік субъектілерді тіркеу тәртібі жеңілдетілді, ортақ
жарғы үлгісі енгізілді, тіркеу жарнасы төрт есеге кемітілді.
- шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін азық-түлік өнімдеріне берілетін
сертификат алу жеңілдеді.
- Жылжымайтын мүлік пен жер бөлу құқың тіркеуге жеңілдіктер енгізілді.
- Мемлекет органдары тарапынан тексеруші, нұсқаушы жағдайлар
қысқартылып, олар белгілейтін түрлі төлемдер азайтылды.
- өнеркәсіппен айналысатын шағын кәсіпкерлік субъектілеріне,
қолданылатын бос жатқан жерлерді, бос тұрған мекемелер, яақталмаған
құрылыстарды беру жүзеге асырыла бастады.
- Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін бухгалтерлік есептің жеңілдетілген
жүйесі енгізілді
- Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің қаулысымен кәсіпкерлікпен
айналысатын субъектілерге 2-ші деңгейдегі банктер арқылы кредиттің
саласына қарай 10 проценттік несие беруді міндеттеді. Бұл арада несие
берудің тәртібін жалпы экономикалық жағдайына қарай әр банкі өзі
жетілдіреді.
- Шағын және орта бизнесті, шаруа қожалықтарын дамытуға және жаңа жұмыс
орындарын ашуға несие кеңістігін кеңейту үшін Азия даму банкінен 100
млн. Ақш доллары көлемінде, Еуропалық қайта құру және Даму банкінен 50
млн. АҚШ доллары көлемінде қаржы жинақталды.
1998 жылдан бастап Республика үкіметі Қазақстанның 1998-2000 жылдарға
арналған даму стратегиясын іске асыруға кірісті, шағын кәсіпкерлікті
өркендету стратегиялық өзекті бағыттарының бірі ретінде құрамына енген.
Дамудың негізгі бағыттары болып белгіленді:
- мемлекеттік, қоғамдық, донорлық мекемелердің әрекеттерін үйлестіру;
- несие берудің ең тиімді жүйесін қалыптастыру;
- шағын кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымын дамыту;
- шағын бизнес орталықтарының жүйесін дамыту, бизнес-инкубаторды,
біртектес фирмаларды көбейту;
- шағын кәсіпкерлікке қызмет көрсететін арнаулы банк жүйесін құру;
- ірі кәсіпорындар мен шағын кәсіпорындар өндірістерін біріктіріп
кооперациялар тузу, сондай-ақ тиімсіз үлкен кәсіпорындардың орнына
соның негізінде шағын кәсіпорын құру шараларын жүзеге асыру көзделуде.
Экономикалық реформаларды жүзеге асыру КСРО-ның ыдырауы және Қазақстан
экономикасының әлемдік экономикалық қатынастар жүйесіне кіру өндіріс
көлемдерінің елеулі төмендеуіне, әрі осының салдары ретінде әлеуметтік
ахуалдың объективті түрде төмендеуіне әсер етпей қоймайды. Технологиялық
тұрғыда артта қалған және қуатты мол қажет ететін өндірістердің ауқымды
бөлігі, даярланбаған және шаруашылық жүргізудің жаңа жағдайларын игере
алмаған менеджмент- бәсекеге қабілетсіздікке және көптеген кәсіпорындардың
тұрып дамуына, дәстүрлі өткізу рыноктарын жоғалтуда, төлемсіздіктер мен
өндірістің құлдырауына алып келген негізгі факторлар осылар болатын.
Осының салдарынан біздің елімізде соңғы жылдары өндіріс деңгейі екі
еседен артық қысқарды, ол бюджеттік түсімдер одан да көбірек қысқарып
кетті. Мұның өзі көптеген дамушы елдердегі экономикалық өсудің жоғары
қарқынымен бір мезгілде болғандықтан біздің экономикамыз шартты түрде
алғанда үш еседен астам артта қалып қойды.
Елдің экономикасын осындай тығырықтан алып шығу үшін үлкен күштің болу
керек екені айдан анық. Ал оны жүргізетін мемлекет қажетсіз жерлерде зор
әкімшілік билікке ие болып, керісінше рөлі жоғары болуға тиісті жерлерде
енжор қалып отыр. Мұндай істің күйі біздің дамуымызға кедергі келтіріп
отырғаны айдан анық. Осылардың кесірінен салықтар мен баждар толық алынбай
жалақы мен зейнетақы уақытында төленбей заңдар мен жарлықтар толық
орындалмай жатқаны белгілі.
Бұл проблемаларда шешу үшін жоспарлы экономикалық функцияларды нық
бекітіп алып, олардың тоқтаусыз жүргізілуіне жоғарғы және төменгі
буындардан жағдай жасау.
Олар:
- Үкіметтің әлі де орын алып отырған сауда мен өндіріске әкімгершілік
араласуын жоюға;
- Жылжымайтын мүлікті, қалған ұсақ және орта кәсіпорындар мен
агроөнеркәсіп кешендерін қоса алғанда жекешелендіру процесін аяқтауға;
- Орталық үкіметті және жергілікті үкімет органдарын парасатты
ұйымдастыру мен ұйымдастыруға, олардың рөлін, өкілеттігі мен
жауапкершілігін байсалды ой елегінен өткізуге, және заңды орындайтын
азаматтарды қылмыстан қорғауға тиіспіз;
- Сонымен қатар ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның бірлігін нығайту
жолымен экономикалық өркендеуге жету.
Алдағы орындалуға тиіс бүгінгі экономикалық міндеттер мыналар:
- ұлттық байлықтық өсуін қамтамасыз ететін республиканың тәуелсіздігін,
азаматтардың әрекеттері мен қалыпты өмір сүру жағдайын қалыптастыратын
қуатты, тұрақты және динамикалық дамудағы экономика құру;
- экономиканың тең және тұрақты қызметін қамтамасыз ету;
- экономикалық бір жақты шикізаттық бағытын жеңу, ауылшаруашылық
шикізаты мен минералын қайта өңдеуді ұйымдастыру;
- еңбектік ресурстарының аймақтық міндеттерін қамтамасыз ету;
- жаңа қосымша еңбек аймақтарын, жаңа технологияларды талап ететін жұмыс
орындарын ашу;
- ішкі салалық және территориялық үйлеспеушілікті жою, республика
территориясындағы өндірістік күштерді тиімді орналастырып, тең дамыту;
- республикадағы меншік түрлерін формалау;
- ауылшаруашылығының дамуы және оған қатысты өнеркәсіптің қайта өндіру
салдарын арттыру;
Негізгі экономикалық функциялар мыналар:
- елдің экономикалық дамуының жалпы бағдарламасын анықтау;
- экономиканың басын салаларын өркендете түсу;
- кәсіпкерлік қызметтің дамуына қатысты жағдай құру;
- жаңа еңбек саясатын формалау;
Республикадағы өткен жылғы жалпы ахуал бұрынғысынша күрделі болып отыр,
жылдың екінші жартысынан бастап қалыптасқан келеңсіз құлдырау үрдісін
еңсерудің өте қиын процесі жүріп жатыр. Өндірістің жалпы қысқаруына
қарамастан, мұнай және табиғи газ өндіру ұлғайып, байланыс қызметінің
көлемі артқан. Химия, металлургия өнеркәсібі мен металл өңдеу өнімдерінің
сондай-ақ көлік жабдықтары өндірісінің өсіміне қол жетті. Мысалы, алюминий,
мырыш, қорғасын шығару өскенмен алтын және күміс өндіру өткен жылдың
деңгейінде қалып отыр. Сонда да өндірістің жалпы дамуы құлдырап, сауда
айналымы дерлік қысқарды. Негізгі капиталға инвестициялар келіп кетті. Орын
алып отырған ахуал әлемдік қаржы дағдарысымен, тараулардың негізгі
экспорттық тобы, бағалардың тиімдеуінен болып отыр. Қолға алынған шараларға
қарамастан кәсіпорындардың қаржы жағдайын толық көлемде жақсарту және
салықтың жоспарланған мөлшерін жинау қамтамасыз етілді. Осындай жағдайларды
талдай келіп, Үкімет қажетті барлық шараларды орындау үшін екі жол ұсынды.
Біріншісі, салық салынатын базаны дамыту және салық жинауды қамтамасыз ету.
Екіншісі, әлеуметтік мұқтаждыққа жұмсалатын шығындарды азайту. Сондықтан да
бюджетті мүмкін болатын нақтылаумен бірге мемлекеттік органдардың әкімшілік
шығынын үнемдеп, бүгінде басым мәні жоқ бағдарламаларды қаржыландыруды
тоқтата тұрып, бірінші жол таңдап алынды.
1999 жылы 9 маусымдағы- Республика елбасының төрағалық етуімен Үкімет
мүшелері және облыс әкімдері қатысқан алқалы жиналыста Президент
қалыптасқан жағдайлардың туындап отырған жалпы проблемаларды қорытындылай
келе Үкіметке нақты 10 тапсырма жүктеді. Олар мыналар:
1. Дағдарысты кезеңде бюджет тапшылығын ішкі резевтер арқылы жабуға күш
салу.
2. Инфляцияға қарсы күресті күшейту, қатаң ақша саясатын жүргізу
3. Мемлекеттің жұртшылық, жеке сектор алдындағы қарызын жою.
4. Жұмыссыздық проблемасын қоғамдық еңбекпен қамту арқылы шешу
5. Салық жүйесін ретке келтіру, салық тәртібін сақтау
6. Барлық стратегиялық салалардың бағдарламаларын біртұтас ету.
7. Алдағы 2000 жылдың бюджетін орындалуын толық қадағалауды жүзеге
асыру
8. Құрылымдық реформаларды жалғастыру.
9. Елде біртұтас ішкі рынок құру
10. Қаржылықпен үйлесімді жұмыс істеу, нәтижелерге қол жеткізу.
Әлеуметтік функция
Мемлекеттің әлеуметтік функциясы- қоғамдық игіліктерді өндіруге қатысу-
қатыспауына тәуелсіз, қоғамның барлық мүшелеріне қалыпты өмір сүру жағдайын
қалыптастыруға және азаматтардың әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету үшін
құрылған.
Құқықтық мемлекетте материалдық игіліктерді бөлу, өндірушілер мен
тұтынушылар арасындағы балама ауыстыруда іске асады. Әлеуметтік саясат
біріншіден материалдық игіліктерді бөлу еңбек үлесінен тәуелсіз болуы тиіс,
яғни толық еңбекке объективті себептерден жарамсыз болып отырғандарға да
қалыпты өмір сүру жағдайын қамтамасыз етуі міндетті. Атап айтқанда олар –
аурулар, мүгедектер мен еңбекке жарамсыздар, студенттер мен жасөспірімдер.
Екіншіден мемлекет денсаулық сақтауға мәдени демалуға оқу-ағарту мен
құрылысқа, нақты транспорт жұмысы мен байланысқа қажетті құралдар бөледі.
Дәл осы арқылы азаматтардың денсаулық сақтау, демалу, тұрғынжай, білім алу
құқықтары қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі дамуымыздың келеңсіз сипаттары туралы айта отырып, олардың
көпшілігінің уақытша және өтпелі сипаты барын, оның өзін де кеңестік мұра
мен өтпелі кезең қиындықтарының салдары екенін атап өту қажет.
Әміршілдік экономикадан нарықтық экономикаға ауыртпалықпен өту бұған
дейін осындай ауқымда бізге беймәлім болған кедейлік пен жұмыссыздық
проблемаларын туғызды.
Мысалы, 1996 жылдың өзінде тіркелген жұмыссыздар саны 391,7 мың адам
болса. Дәл қазіргі таңда тіркелмеген және тіркелген жұмыссыздар санын
қосқанда миллиондап саналды. Ал биылғы 2000 жылдың қаңтардағы есеп бойынша
өзіміздің Шымкент облысындағы ресми жұмыссыздар саны19 мың адамды құрады.
Өзіміздің Түркістан қаласы статистика бөлімінің берген есебі бойынша
қаладағы жұмыссыздар саны сәуір айында 217 адамға кеміген, оның 116-сы ғана
жәрдемақымен қамтамасыз етілген.
Жоғарыда көрсетілген бұл жағдай қылмысқа, есірткі құмарлыққа құнарлы
негіз қалап қоғамдық туңілушілікті туындатады және қоғамдық тұрақсыздық
мүмкіндігін арттырады.
Зейнетақы мен еңбекақылардың уақтылы төленбеумен астасқан жоғары
жұмыссыздық деңгейі – негізінде экономикалық проблемалардан, қаржылық
капиталдың болмауынан және оларды шешудегі әлсіз стратегиялардан туындады.
Аграрлық және әлеуметтік секторларды (денсаулық сақтау, білім беру,
ғылым және әлеуметтік қамсыздандыру т.б.) реформалаудың тиімді
бағдарламалардың жоқтығы және өтпелі кезеңнің қосымша жағдайында бюджет
қаражатын бөлуді қысқарту осы бір өмірлік маңызы бар салалардың туралап
қалуына алып келді.
Реформалардың базалық шешеулігінен халықтың өмірі құлдырап кетті,
өндірістің құлдырауы тоқтап ұлттық жалпы өнімде өсім байқалғанымен халықтың
¾ бөлігінен астамының өмір сүру деңгейі күнкөріс жағдайынан төмен тұрды.
Қазақстан тап болған күрделі жағдайда экономикалық дағдарыстан шығудың
халықтың материалдық тұрмысын жақсартудың қарапайым және шапшаң әдісі
болмай шықты. Біздің экономикалық құлдырауымыздың салдарынан
азаматтарымыздың көпшілігінің табысы мен өмір сүру деңгейі нашарлап кетті.
Теңгермешілікті жою және жұмыс істейтін еңбек рыногын құру байлар мен
жарлылар арасында елеулі айырмашылықтың туындауына әкеліп соқты.
Әлеуметтік функция мемлекеттің негізгі қызметі бола отырып өз кезегінде
төмендегідей салалар бойынша бөлінеді:
1. Білім беру саласы
2. Ғылым
3. Денсаулық сақтау саласы
4. Әлеуметтік қамсыздандыру және еңбекпен қамту (жәрдемақы, зейнетақы,
сақтандыру, жұмыссыздық пролемалары)
5. Мәдениет, спорт салалары.
Білім беру салалары.
Ұлттық білім жүйесін қалыптастыруда Білім туралы (1992), Жоғарғы
білім туралы (1993), заңдар қабылданды. Сала құрылымында барлық білім беру
жүйесінің баспалдақтарының сабақтастықпен принципі енгізілген. Мысалы:
мектепке дейінгі тыс тәрбие беру мен оқыту, кәсіптік-техникалық білім,
арнаулы орта білім, жоғары білім, жоғары білімнен кейінгі және қосымша
білім, біліктілікті арттыру және кадрларды қайта даярлау т.б. Қазіргі
кезеңде республикада қаржыландыру көздері мемлекеттік және мемлекеттік емес
жоғарыдан басқару принципіне негізделген еуропалық типтегі даярлы білім
беру жүйесінде жұмыс істейтін жаңа оқу орындары бас көтерді. Оның ішіндегі
халықаралық байланыс жүйесіндегі оқу салалары да бар. Мысалы: КИМЭП, МКТУ,
Евразиялық университет, мемлекеттік емес оқу орындарының ішінде Қайнар,
Туран т.б. бар.
Бүгінгі таңда Қазақстан азаматтары тегін әрі баршаға бірдей мектепке
дейінгі, жалпы орта, бастауыш және орта кәсіптік білім алуға құқылы.
Қазақстан Республиканың Конституциясына сәйкес азаматтардың
мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуларына кепілдік берілді.
Орта білім міндетті.
1991 жылдың қараша айындағы ақпарат бойынша бүгінгі таңда жалпы білім
беретін 2027 мектептің 1995-і әр түрлі пәндерді тереңдетіп оқытатын
мектептер, оның ішінде 122 гимназия, 96 лицей бар. Республикада 29 қазақ-
түрік лицейі жұмыс істейді.
Мемлекеттік емес білім беру мекемелерінің үлесі артып келеді. Бұларға
124 мектеп, 269 мектепке дейінгі мекеме, және 4 кәсіби техникалық мектеп
жатады.
Республика жұртышылығының ұлттық қажеттіліктерін ескере отырып жалпы
білім беретін мектептерде оқыту жеті тілде жүргізіледі. 3291 мектепте (41,5
%) оқу қазақ тілінде, 2406 мектепте (30,3 %) орыс тілінде жүреді.
Республикадағы 2138 мектепте оқу аралас тілдерде, 77 мектеп- өзбек, 13
мектеп-ұйғыр, 6 мектеп- тәжік, украин және неміс тілдерінде жүргізіледі.
Қазақстан – 2030 стратегиясында Елбасы Үкіметке 1998 жылы
мектептерді компьютерлендіруге кірісу жөнінде нақты тапсырма бергенді.
Осыған сәйкес 1997 жылғы қыркүйекте Президент бекіткен орта білі беру
жүйесін ақпараттандырудың кең ауқымды Мемлекеттік бағдарламасы жасалып,
іске асырыла бастады. Ол бес жылға жоспарланып, бірнеше кезеңде
жүргізілетін болады. 2000 жылға дейін барлық орта мектептер 2001 жылға
дейін негізгі мектептер, 2002 жылға дейін бастауыш мектептер
компьютерлендірілді. Жобаның жалпы құны 154 млн. долларды құрады.
Республикамызда білім берудің мемлекеттік емес түрлері де жедел дамуда
және олар негізінен жоғары мектеп саласында болып отыр. Егер 1994-1995 оқу
жылында республикада мемлекеттік емес жоғары оқу органдарының саны 32
болса, 1994-98 жылдары 71 болды. Оларда 59050 студент оқиды, бұл
республикадағы барлық студенттердің 20,2 процентін құрайды.
1991-97 жылдары білім беру мұқтажына мемлекеттік бюджет шығынының үлес
салмағы үздіксіз азаюы бұл саланы экономикалық жағынан қамтамасыз етуде
ауыр ахуал қалыптастырды.
Республика халқының көпұлтты құрамын ескере келгенде жоғарыда айтылған
күрделі мәселелерді зерттеудегі ғылыми-теориялық тәжірбие жалпы білім
берудің ерекше рөлін көрсетіп отыр. Ұлтаралық қатынастардағы өткір
мәселелерді шешу, бейбітшілік пен тыныштықты сақтау, қазіргі кезеңде
экономика әлеуметтік, мәдени және басқа да салада қамтамасыз ету осы
пікірлерімізге тікелей қатысты қағидалар екені белгілі. Бүгінгі таңда білім
алудан, мектептен тысқары жүрген бала мен жасөспірім сонының өсуі ерекше
алаңдатады. Тиісті мәліметтер бойынша мектеп сырт жүрген 6-13 жас
аралығындағы жасөспірімдер саны 1996 жылы 14 %-і құраған. Осы қазіргі
уақытта бұл сан екі есеге өспесе төмендеген жоқ. Шын мәнінде бұл Қазақстан
қоғамының білім беру жүйесі төмендегенімен байқатады. Бұл үшін білім беру
мекемелерінің этникалық жағынан әртектілігін ескере отырып, жаңарту, оқу-
тәрбие ісін қайта құруда таяудағы және алдағы уақыттағы маңызды міндеттерді
айқындау, оған қоса білім беру ісін басқару мен мұғалім- ағартушылардың
әлеуметтік-кәсіптік мәртебесін қалпына келтіру үшін өткен кезеңдегі
жетістіктер мен олқылықтарды жан-жақты әрі нақтылы талдап, республикадағы
білім құрылыс жүйесінің озық тәжірбиелерін ұғымды пайдалануымыз қажет.
1995 жылдың 14-15 сәуірдегі білім саласы қызметкерлерінің Республикалық
кеңесінде Қазақстан білім жүйесін реформалаудың негізгі бағыттары
белгіленді:
- мемлекеттік білім беру стандартында негізгі үздіксіз білім беру
жүйесін қоса немесе құру;
- оқу орындарының қаржы механизмдерін құру, олардың қаржы-шаруашылық
саласындағы әрекеттерін кеңейту, қаржыландырудың қосымша көздерін
пайдалану;
-жергілікті және республикалық мүддеге негізделген аймақтық білім
жүйелерін тең түрде дамыту;
- мемлекеттік емес білім беру формасының дамуы;
- білім саласын басқарудың тиімді жүйесін құру;
- ұлттық білім берудің халықаралық стандартқа сай келуі, жаңа
ақпараттық технологияларды енгізу.
- әлемдік білім кеңістігіне, білім еркіндігіне шығу;
- білім берудің тиімді құқықтық базасын құру және т.б.
Қазақстандағы дамыған және стандартқа сай білім жүйесін біз тек
жоғарыда айтылған кемшіліктер мен атқарылған жұмыстарды нақтылы сараптай
келе, және алдағы жылдарға қолданылып жүргізілетін функцияларды мақсатты
түрде белгілей ала отырып қалыптастыра аламыз. Ол үшін Қазақстанда бұл
міндеттердің жүзеге асырылуы тиісті құқықтық базалармен және жұмысқа күш
салу арқылы қамтамасыз етілуі тиіс.
Ғылым саласы.
Ғылым саласы - әрбір елдің экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени
дамуының стратегиялық ресурсы бола отырып Қазақстан Республикасының негізгі
өкілеттерінің ішінде басты орынды алады.
Мемлекет құрылымының алғашқы топтарында-ақ өзінің дамуында ғылым
күрделі қайшылықты процестерді басынан өткізді:
1 ден- ғылымға бөлінген ресурстарды шектеулілігі;
2 ден – зерттеу және өңдеуді тиянақсыз талап ету;
3 ден- бұрынғы тоталитарлық басқару жүйесінің әсерінен.
1996 жылы март айында Президенттің Қазақстан Республикасындағы
Мемлекеттік басқару жүйесіндегі ғылыми шаралар жөніндегі жарлығы
қабылданды. Онда мынадай міндет қойылған: Республикадағы ғылыми-техникалық
қызметшілерді сақтай отырып, оларға қоғамға қажетті бағыттарға дамытып,
зерттеу мен өңдеудің тиімділігін арттыру және т.б.
Бұл бағыттағы бірінші қадам болып ғылыми әлеуетті біріктіру мақсатында
Ғылым министрлігі мен жаңа технологиялар министрлігінің бірігуі, Ұлттық
Ғылым академиясы мен Ауыл шаруашылығы ғылымдары Академиясының бірігуі
болды. Бірігу нәтижесінде Ғылым Министрлігі- Ғылым Академиясы қол астында
елеулі ғылыми әлеует: 4 ұлттық ғылыми орталық, 60 ғылыми-зерттеу институты
мен олардың филиалдары, 1 ғылыми өндірістің бірлестік, 45 тәжірбие
стажолары т.б. шоғырландырылды. Елдің ғылыми технологиялық сферасын
мемлекеттік басқарудың жаңа жұмыс ұсынбаған азаматтар танылды.
Деректер көзіне сүйенсек 1991 жылы республикада еңбек етушілерді
қосқанда еңбекке жарамды 7716200 адам болды. 1995 жылы жұмыс күнінің саны
7359200-ге дейін төмендеп кеткен.
Қазақстандағы ресми түрдегі жұмыссыздық деңгейі 1998 жылдың қаңтар
айының соңында 3,8 проценттен 1998 жылдың шілде айының соңына қарай 4
процентке дейін өсті.
Еліміздегі 1 жыл ішіндегі жұмыссыздықтың өсуі 1998 жылдың 1
шілдесіндегі мәлімет бойынша 0,4 % болған.
1991 1992 1993
1994 1995 1996
Қазақстан Республикасы статистика және талдау жөніндегі комитетінің
мәліметі.
Халықты еңбекпен қамтудың 1994 жылғы республикалық бағдарламасы еңбек
рыногындағы өткізіліп жатқан әлеуметтік-экономикалық реформалар мен
жағдайларды тереңдетуді ескере отырып, жұмыссыздарды әлеуметтік қолдаудың
шараларын айқындайды. Қазақстан - 2030 медициналық ғылым мен тәжірбие
әлемдік қауымдастыққа интеграциялануы іс жүзінде белсенді түрде
жүргізілуде. Республиканың медициналық мекемелері АҚШ, Франция, Германия,
Греция сияқты шет ел университетінің клиникаларымен, өзге де ұйымдармен
тығыз байланыс жасайды.
Денсаулық сақтау саласы.
Халықтың денсаулық жағдайының көрсеткіші барлық елдерде мемлекеттің
дамуының өлшемін көрсетеді және қоғамның әлеуметтік халінің дәрежесін
анықтайды. Нарықтық экономикаға өтудегі республиканың әлеуметтік саласында
соның ішінде денсаулық сақтау саласында қазір қиын проблемалар туындады.
Мұның барлығы халықтың денсаулығын қорғау жүйесінде жаңа экономикалық
қатынастар құруды, халыққа көрсететін медициналық көмек аумағы мен
сапасының жақсартуын азаматтар мен қоғамның мүшелерінің де денсаулықтарына
түпкілікті көзқарасының қалыптасуын талап етеді.
Қазақстан денсаулық сақтау жүйесі бірнеше сатыдан өтті.
1-саты- 1991 -95 жылдар, жағдай өзгерсе де жүйенің инфляциямен жалғаса
беруі;
2-саты- 1995 жылғы міндетті медициналық сақтандыруды талап, өмірге
енгізуге байланысты түбегейлі реформа уақыты. Республика қазір осы сатыда,
яғни жүйенің нарық пайдаларына бейімделу сатысында тұр.
3-саты- денсаулық сақтау жүйесін қуатты жақсару болуға тиім;
1995 жылға дейін Қазақстан денсаулық жүйесі бұрынғы Кеңестік үлгіде
болды. Коституцияда көрсетілгендей тегін медициналық көмек-тұрақты бюджет
дедацитінің әсерінен және денсаулық сақтау саласында бөлінген қаржының
күрделенуінен зардап шекті. Нарықтық экономикаға өтуде өзге де факторлардың
әсерінен халықтың денсаулық көрсеткіші одан әрі төмендеп кетті. Мұның ақыры
денсаулық сақтаудың материалдық-техникалық базасының құлауына, медициналық
қызметкерлердің еңбекке деген ынтасы мен дәрігер лауазымының үздіксіз
төмендеуіне әкеліп соқты.
Жаңадан қабылданған Конституцияға және ҚР Азаматтарын медициналық
сақтандыру туралы Президент Жарлығына және Үкіметтің 1995 жылғы 16
қарашадағы Емдеу-профилактикалық денсаулық мекемелерінде ақылы медициналық
және профилактикалық қызмет көрсетудің тәртібі мен жағдайларын бекіту
туралы қаулылына сәйкес жағдайлар өзгере бастады, денсаулық сақтаудың көп
құрылымды дамуына өтуде нақты құқықтық база пайда болды.
1997 жылдың 19 мамырында Республикада Қазақстан Республикасы
азаматтарының денсаулығын қорғау туралы базалық заң қабылданды.
Онда азаматтардың денсаулығын қорғаудың мемлекеттік саясатының
принциптері негізделді: мемлекеттік денсаулық сақтау мекемелерінің
кеніндегі, көлем шеңберіндегі дәрігерлік, санитарлық, дәрігерлік-әлеуметтік
және дәрі-дәрмектік көмек берілуінің қолайлы үздіксіз тегі болуы мен
олардың іске асырылуын өз жауапкершілігіне алды т.б.
Денсаулық сақтау проблемаларына Президенттің 1997 жылы қазан айындағы
Қазақстан халқына жолдаған арнауынан кейін назар аудару күшейе түсті. Бұл
бағдарлама денсаулықты, салауатты өмір салтын, мемлекет дамуындағы ұзақ
мерзімді бағдарламалардың маңызды салаларының біреуі деп санай отырып
мынадай бағыттарды белгілейді:
- ауру-сырқаудың алдын алу және салауатты өмір салтын нығайтуға жағдай
жасау.
- Нашақорлық және наркобизнеске қарсы күрес
- Темекі мен ішімдіктерді пайдалануды қысқарту
- Қоректенуді, экология мен қоршаған орта тазалығын жақсарту
- Балалар мен әйелдердің денсаулығын жақсарту, нәресте мен анасының
денсаулығын қорғау
1998 жылдың 18 мамырында Қазақстан Республикасы Президентінің
Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын жақсартудың бірінші
кезектегі шаралары туралы жарлығы қабылданды. 1998 жылы оның тапсырмасы
бойынша Халықтың денсаулығы атты республикалық бағдарлама жасалды. Оны
іске асыруына 50 мың дәрігер мен 125 мың дәрігерлік орташа қызметкерлер
қатысуда.
Республикадағы денсаулық сақтау жүйесі мемлекеттік және мемлекеттен
тысқары секторлардың үйлесімді, көп тарапты қаржыландырылуы (бюджетті,
ақылы медицина мен сақтандырылуы т.б.) көп қырлы болып табылады.
Денсаулық сақтауға бөлінген қаражатпен жабдықтау ісі өсу үстінде. Егер
денсаулық сақтаудың бюджеті 1995 жылы 6,0 млрд. теңге болса, 1992 жылы 47,2
млрд. теңгеге жетті, яғни 6 есе өскен.
Міндетті медициналық сақтандыру денсаулық сақтау жүйесінде рыноктық
механизм ретінде Қазақстан Республикасының қосымша қаржыландырудың қайнар
көзіне айналды. Қазіргі кезде денсаулық сақтаудың тәжірбиесінде ұзақ
мерзімді бағдарламалардың бірі дәрігерлік-санитарлық алғашқы көмек
көрсетуді енгізу белгіленіп, арнайы бағдарлама жасалынды. Бұл бағдарламаның
басты шараларының бірі республикамыздың әр тұрғынын дәрігерлік-санитарлық
алғашқы көмек көрсетумен қамтамасыз ету болып табылады. Осыған байланысты
ауылдың денсаулық сақтаудың жойылған бөлімдерін қалпына келтіру жұмыстары
басталды.
Халықтың денсаулығын сақтаудағы басты мақсат болып- халықтың қалыпты
өмір сүруін көтеруге бағытталған мемлекеттік шекараларды жүргізу, ішкі
ортаның әсерінен келген негативті факторларды төмендету, өмір сүрудің
саулықтық, көтереңкі денсаулық жағдайын қалыптастыру, негізгі ауруларды
төмендету мен ескерту, экономикалық, прогрессивтік қатынастар негізінде
денсаулық сақтау жүйесін реформалау мен халық денсаулығының көрсеткішін
жаңарту болып табылады.
Қазақстан Республикасының азаматтарын әлеуметтік қамсыздандыру шаралары
және еңбекпен қамту саласы.
Қазақстанның Конституциясында айтылғандай республиканың азаматы жасына
келген науқастанған, мүгедек болған, асыраушысынан айрылған жағдайда және
өзге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе
І. Мемлекеттің ішкі функциялыраның жалпы
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2-4
Негізгі бөлім
І. Қазақстан Республикасы мемлекетінің ішкі
функциялары ... ... ... ... ... ...5 -63
§ 1. Экономикалық
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 6-21
§ 2. Әлеуметтік
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 22-42
§ 3. Қаржылық бақылау
функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43-
49
§ 4. Құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау
функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 9-57
§ 5. Экологиялық
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .58-61
§ 6. Саяси
функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..62-63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Кіріспе
Ерте кезден-ақ адамдарды мемлекет дегеніміз не? және ол қандай
қызметтерді атқаруы тиіс? деген сұрақтар қызықтырып келді.
Мемлекет дегеніміз-қоғамдық саяси ұйым. Ол қоғам және қоғамның топтары
үшін өзінің басты әрі қажетті де негізгі функцияларын атқарады. Негізгі
функциялар- бұл мемлекеттің қызметінің негізгі бағыттары.
Мемлекеттің мәні осы негізгі функциялардан көрінеді, ол өз қызметін әр
түрлі бағыттарда жүзеге асырады олардың барлығы оның функциясы болып
табылуы мүмкін.
Мемлекет функциялары әр адамдар ғана емес бүкіл қоғам үшін де өте
маңызды. Мемлекет функцияларының жүзеге асырылуына қоғамның қанағаттанбауы
әр түрлі елде әр дәуірде мемлекеттің құрылыстың революциялық жолдармен
өзгеруіне алып келді:
90-шы жылдардың басында СССР-дің ыдырауынан кейін бұрынғы одақтық
республикалар тәуелсіз мемлекеттерге, соның ішінде Қазақ ССР-і- Қазақстан
Республикасына айналды және оның алдында үш маңызды міндеттер тұрды, әлі де
тұруда:
1. Өзінің саяси және экономикалық тәуелсіздігін сақтау мен бекіту;
2. Нарықтық қатынасқа өту және бұл жағдайда адам мүддесі үшін қоғамның
экономикалық, әлеуметтік-мәдени дамуын қамтамасыз ету;
3. Сыртқы саяси және сыртқы экономикалық міндеттерді өздігінен шешу.
Жоғарыдағы міндеттерді шешу үшін Қазақстан Республикасы көптеген
функцияларды атқаруы тиіс: Олар:
- экономикалық, әлеуметтік, саяси, мәдени тәрбиелік, экологиялық,
құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау, ғылым мен
техниканы дамыту, қорғаныс және елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, өзге
елдермен қарым-қатынас жасау, бейбітшілік орнату т.б. көптеген функциялар.
Нарықтың экономикаға өту кезінде мемлекеттің рөлі- әлеуметтік аумақта
дамуды, азаматтық және саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуде қорғаныс пен
қауіпсіздігінде, құқық бұзушылықпен, қылмыспен күресуінде, өзге елдермен
қатынасқа түсуінде біршама өсті, бұл қоғам, мемлекет және адам үшін маңызды
мәселелердің шешілуі еді.
Мемлекеттің атқаратын функцияларының біршамасы, онығырақ айтқанда
мемлекетіміздің ішкі функциялары жайлы бұл жұмысымда сөз болмақ.
Мемлекетіміздің ішкі функциясы жеке-жеке талдап жіктейтін болсақ әрине
бірнеше томдық кітаптарды құрайтын еді, ал мұнда бұл функциялардың ішінде
басты да маңызды 6 функциясы туралы қысқаша нақты түрде айтылып өтпек. Атап
айтқанда бұл функциялар:
1. Экономикалық функция – Қазақстан экономикасының кешегі, бүгінгі хал-
ахуалы, және атқарылуға тиісті экономикалық қызметтер туралы;
2. Әлеуметтік функция – елдің әлеуметтік ауқымы, әлеуметтік
атқарылатын міндеттермен қатар білім беру, денсаулық сақтау шаралары,
ғылым, мәдени-тәрбиелік функциялар мен әлеуметтік қамсыздандыру шаралары,
жұмыссыздық проблемалары туралы;
3. Қаржылық - бақылау функциясы- елдің қаржы – салық саясаты, оларды
бақылау әдістері мен жолдары, бақылауды жүзеге асыратын органдар туралы;
4. Құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау
функциясы –құқықтық мемлекетіміздегі азаматтардың құқықтық жағдайы,
құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуді жүзеге асыратын органдар жүйесі туралы;
5. Экологиялық функциясы – республиканың экологиялық хал-жағдайы
туралы, экологиялық зардаптарды болдырмау, жою және алдын-алу шаралары мен
Республика экологиясының бүгінгі өзекті мәселелері жөнінде;
6. Саяси функция – ішкі саяси тұрақтылық пен мемлекеттің демократиялық
қалыптасуы, азаматтық қоғамды орнатудың мәселелерін қоса алғанда елдегі
саяси жүйе туралы;
Қазақстан Республикасы мемлекетінің ішкі функциялары.
Ішкі функцияларға еліміздің материалдық-техникалық базасын құрып-
дамытуға бағытталған мынандай қызмет салалары кіреді:
- жеке адамның жан-жақты жетілуіне мүмкіндік туғызатын және оның
құқықтары мен бостандықтарын нақты қамтамасыз ету үшін алғышарт жасайтын
мәдени-тәрбие жұмыстары;
- әлеуметтік қызмет көрсету яғни адамдарға жан-жақты қамқорлық
жасаудың ізгілікті саясатын жүзеге асыру;
- ата-заңымызда атап көрсетілгендей мемлекетіміздің қызметі бәрінен
бұрын адам және адамның өмірі, оның құқықтары мен бостандықтарының
мүддесіне сай құрылады;
- Конституцияға сүйене отырып күшті бақылау арқылы оның талаптарын
орындауда, қоғамдық мемлекеттік құрылысқа, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарына, меншікке қол суғұшылық жолын кесуде көрінетін құқық
тәртібін күзету және т.б.
Ішкі функциялар- бұл қоғамның ішкі өмірін басқарып-реттеудегі
мемлекеттің бағытталған негізгі әрекеттері. Ішкі функцияның классификациясы
мемлекеттік әрекет ету аумағына байланысты жүргізіледі. Әрбір мемлекет
басқару формасына және мемлекеттік құрылымына тәуелсіз өзінің негізгі
қатардағы экономикалық, әлеуметтік, қорғаушылық және бақылау міндеттерін
жүзеге асырады.
Сонымен әрекет ету аумағына байланысты мемлекеттің ішкі функцияларын
былай жіктейміз:
1. Экономикалық функция
2. Әлеуметтік функция
3. Қаржылық-бақылау функциясы
4. Құқықтық тәртіпті, азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау
функциясы.
5. Экологиялық функция
6. Саяси функция.
1. Экономикалық функция- өндірісте және мемлекеттің даму
экономикасының стратегиялық бағыттарының үйлесуінде көрінетін мемлекеттің
ең басты маңызды функциясы.
Құқықтық мемлекетте нарықтық тауар қатынастарында экономиканы
мемлекеттік реттеу әкімшілік әдістер арқылы емес, негізінде экономикалық
әдістер арқылы жүргізіледі.
Экономиканы мемлекеттік реттеудің 2 әдісі бар:
1. Мемлекеттің әлеуметтік міндеттерін тиімді шешуге қажетті-оның және
нақты қатаң салық саясаты, сонымен қатар қоғамның өндіргіш күштерінің дамуы
үшін ұлттық өнімнің тиісті бөлігін баланс арқылы қайта бөлу;
2. Қоғамға табыс әкелетін экономиканың шаруашылық саласына ең қолайлы
жағдайлар туғызу немесе құру.
Қазіргі уақыттағы құқықтық мемлекет мынадай экономикалық бағыттарды
жүзеге асырады:
- қоғамның экономикалық өміріне толық ықпал ету. Яғни мемлекеттік
бюджетті және оның кіріс шығысына бақылау жасау, мемлекеттегі экономикалық
дамудың бағдарламасын құру, өнідіріс және ғылыми зерттеу бағдарламаларын
қаржыландыру, өндіріске ынталандыру мақсатында өндірушілерге материалдық
игілік пен жәрдем ақша бөлу;
Экономикалық процестерді мемлекеттік реттеуде мемлекеттік биліктің
жоғарғы және жергілікті органдары мен арнайы мамандырылған ұйымдар
қатысады.
Экономикаға сонымен қатар жергілікті органдар да ықпал жасайды.
Жергілікті бюджетті толтыру үшін олар кәсіпкерліктің дамуына ықпал жасап,
капиталдың келіп құйылуына әсерін тигізеді. Кәсіпкерлікті қолдай отырып
және өз территориясына жаңа компаниялардың келуіне жағдай жасау арқылы
өздерінің ифрақұрылымдарын дамытады, жұмыссыздық проблемаларын шешеді. Бұл
міндеттерді атқару үшін салық механизмі құрылып қолданылады, құрылыстарға
әсер бөлініп, жаңа өндірушілерді қаржыландыру үшін облигациялар шығарылады.
Қазіргі азаматтық қоғамда қандай мемлекеттік және шаруашылық басқару
органдарының керектігін, олардың фукцияларының неден құрылатындығын, оларға
қанша және қандай қызмет үшін ақы төлеуді тек шаруашылық бөліктер және
еңбек ұжымдары шеше алады. Мемлекеттің экономикалық әрекеті сонымен қатар
шаруашылық басқаруға қатыссыз экономиканың мемлекеттік секторларында да
көрінеді. Бұл жерде мемлекет өндіріс құралының меншікті иесі, және
материалдық игілік пен қызметтің өндірушісі болып табылады. Бұл сектордағы
экономикаға әсер ету әдісі- елдегі экономикалық процестерді мемлекеттік
реттеудің жалпы әдістерімен ерекшеленбейді.
Қазақстан экономикасы қазіргі кезде қиын күй кешуде. Осыдан біраз
жылдар бұрын экономиканың дамымай тұралап қалуына әкеліп соққан әлемдік
проблемалар тек Қазақстанның емес, Ресейдің де, ТМД елдерінің де
экономикасын қаусыратып кеткен болатын.
Нарық реформасы қарапайым адамдарға да неліктен осыншама қиындықтар
әкелді? Республикадағы күрделі экономикалық дағдарыс неліктен жалғасуда?
деген сұрақтар шешімін таппай отырды. Ауыл шаруашылығының құлдырауы, өтем
тану мәселесі, өлі аймақтар сұрағының орта түсуі, Кентау, Жаңатас сияқты
өлі қалалардың көбеюі неліктен шешілмеуде? Неліктен нарықтық реформа ең
алдымен халықтың басын бөлігі үшін нақты нәтижелер бермей жатыр?
Ауыр нарық реформасына, КСРО-ның құлауы және соның нәтижесінде ондаған
жылдар бойы қалыптасқан жалпы одақтық нарықтың күйреуі, кеңестік кезеңнен
кейінгі мемлекеттердің проблемаларын ұшықтырып жіберді. Теңдесі жоқ көлемде
дамыған еңбекті территориялық бөлісу, өндірістік мамандану жүйесі мен
коолерация күйреді. Одақтың орасан зор ауқымында мейлінше интенсивті
дамыған, біздің кеуде соққан мақтанышымыз болған жоспарлы социалистік
жүйенің бірегей табысы саналған мұндай байланыстар барлық елдердің
экономикасында да бар. Өндірісті шикізат пен және құрақтыру бөлшектері мен
жабдықтаудың лимиттер мен қарларды бөлудің алып жүйесі бір сәтте қираған
кезде, орасан зор қиыншылықтар туды. Ондаған жылдар көлемінде қалыптасқан
байланыстар жаңа егемен мемлекеттердің шекараларымен қиылып қалған соң
мәселе бұрынғыдан да бірнеше мәртеге артты.
Мәселен бұрындары қалай еді?
Тбилисиде ракетаның жарылғыш басы дайындалды, Ереванда қанаты
жасалды, Украина корпусын шығарды, Оралда сымдарын тартып, Қазақстанда отын
құйды - сонан соң ғана біздің ұллтық қауіпсіздігіміздің кепілі болған
ракета ұшатын. Енді бұның бәрі үзілді, біз өз отанымызбен қалдық. Басқа
салаларда да солай- біреулерде отын, екіншісінде- металл, үшіншісінде –
трактор, төртіншісінде – астық қалды. Тұтас нарық құрыды. Осының салдарынан
бұрынғы барлық республикаларда экономикалық дағдарыс -өндірістің құлдырауы,
тауар зәрулігі мен бағаның өсуі, жұмыссыздықтың артуы басталды. Экономика
күйреуінің осы жағдайында біздің республикаға нарық реформасын бастау
керек болды.
Сөйтіп Қазақстан бірнеше кезеңдерге бөлінген нарықтық реформаларға да
келіп жетті. Бірінші кезең 1992-93 жылдар- Қазақстан өз егемендігін
жариялаған уақыттан ұлттық валютаның кірген мерзім аралығы, ол 1992 жылы
бағаны либерализациялаудан басталды. Одақтың бұрынғы республикаларындағы
сияқты Қазақстандағы бағаны босату экономикадағы, әсіресе сыртқы саудадағы
көптеген қиғаштықтарға әкеп соқты. Мәселен шикізаттың әлемдік бағасы біздің
ішкі бағадан 2-3 есе артық болғандықтан, шикізаттық тауарлар шет елге
кетті, сонымен бізге түскен ақша да сонда қалып отырды.
Басқа да өнім түрлеріне еркін баға жағдайында қуат көздеріне бағаны
босату кідіріп қалғандықтан, үкімет өндіріс рентабельділігін (тиімділігін)
қамтамасыз ету мақсатымен электр қуатының, мұнай және мұнай өнімдерінің
бағасын уақ көтеріп отыруға мәжбүр болды. Өз күшінде энергияны тұтынушылар
да өз (күйінде) өнімдерінің де бағаларын ақтарып инфляцияның жаңа айналымын
тудырып отырды. Соның нәтижесінде Қазақстандағы бағаның өсімі бұрын-соңды
болып көрмеген тұтыну тауарларының құны 1992 жылы 1991 жылмен салыстырғанда
3060 процентке (%) жетті.
Реформаның келесі кезеңі Қазақстанда 1992 жылдың қарашасында ұлттық
валюта теңгені енгізумен және шетелдік көмекті кең көлемде тартумен
байланысты. Осы кезеңде біздің елімізге тән макроэкономикалық саясат
қалыптаса бастады.
Жағдайдың бақылаусыз дамуына жол бермеу үшін республика белгілі бір
стратегиямен жүруге күш салды. Сонымен бірге Қазақстан бұрынғы одақтас
республикалардың ішінде әлеуметтік-экономикалық даму мен дағдарыстан шапшаң
шығудың шараларын жасаған бірден-бір мемлекет. Нарық экономикасы жолында
реформаның кезеңдері мен оған қатысты нақты міндеттемелер белгіленген айқын
жылжу мүмкін еместігіне үкімет көңіл болып отырды.
Біздің реформаның маңызды ерекшелігі – реформа салыстырмалы түрде
тұрғындарға қатысы бойынша бірқалыпты сипатта болды. Мысалы: бірінші жарты
жылдықта Қазақстанда Ресеймен бір мезгілде баланы босатқан жағдайда, біздің
елде тұтыну тауарларын өндіруге, жалақыны өсіруге жәрдем көрсетілді. Осының
арқасында Ресейге қарағанда тұрғындардың кірісі мен өмір сүру деңгейін күрт
түсіріп жіберуге жол берілмейді. 1992 жылы Қазақстан мен Ресейдегі баға
либерализациясы әкелген проблемаларды көре отырып, біздің реформа
жолдаушылар: Қазақстанда әлеуметтік салаға негізделген нарық экономикасын
құру қажет және экономиканы бірте-бірте және дәйекті өзгертуге бағдар жасау
қажет деген қорытындыға келді.
1994 жылдағы республиканың экономикасы өте ауыр халде еді. Инфляция
2250 %-ке жетіп бірінші кезекте қаржылық-тұрақтылықты қамтамасыз ету,
инфляцияны тоқтату қажет болды. Бұл нәтижеге 1996 жылы ғана қол жетті –
инфляция – 29%, ол кейінірек 1997 жылдың аяғында 18 % болды. Сонымен бір
мезгілде құрылымдық реформа мен жекешелендіру де жалғастырылып отырды.
Қазақстан Республикасының Президенті және Үкіметі арқылы жүргізіліп
жатқан экономикалық саясаттарының стратегиялық мақсаттары болып
экономиканың қарқынды өсуінің тұрақтылығына қол жеткізу және өндіріс
орындарының нарықтық формада даму мен экономиканы структуралық қайта құру
негізінде азаматтардың хал-жағдайын көтеру болып табылады. Нарықтық
қатынастарды жасаудың проблемаға өзінің нақты үлгісін яғни әлеуметтік-
экономикалық дамуды таңдады. Нарық құрылымын жасаудағы мемлекеттің
басшылыққа алған басты әрекет ету бағыттарының бірі болып- жекешелендіру
бағдарламасының жүзеге асуы еді. Меншікті қатынасты өзгерту экономиканың
көптеген проблемаларының қайта жасалуына алып келді. Бұл:
- нарықтық қатынастың негізгі субъектісі ретінде ұйымдардың шаруашылық
іс-жүргізу бостандығын және саудаландыруды;
- меншіктің барлық түрінің тең болуымен шаруашылық ұйымдардың,
кәсіпкерлердің, барлық жұмысшылардың экономикалық әрекеттерінің
нәтижесіне толық жауап бере алуы;
- экономиканың монополиясына қарсы саясат жүргізуді талап ететін
өндірушілердің бәсекелестігін тудыру;
- бағаның еркін құрылуын, бағаның көп бөлігі нарықта еркін қамтылуы
қажет, ұсыныс пен сұраныстың теңдестірілуі;
- мемлекетті, ұйым-мекемелердің шаруашылық істеріне тікелей қатысуына
кедергі жасау, экономиканың ашықтығы, оның дүниежүзілік шаруашылық
байланысқа кіруі т.б.
Қазақстандағы меншік қатынастарын реформалау 2 этаптан өтті:
1-ші этап: 1991-92 жылдардың аралығын қамтыды және ол сауда орындары
мен қызмет аймағын сатуға, сонымен қатар мемлекеттік меншікті-
кәсіпорындардың еңбек коллективтеріне беру мен негізделді. Бұл кезеңде 1500
ірі және 4000 –дай ұсақ кәсіпорындар экономиканың мемлекеттік емес
секторына өтті. Яғни сауда саласындағы, ауылшаруашылығындағы, қоғамдық
тамақтандыру мен тұтынушылық қызмет көрсетудегі әрбір бесінші кәсіпорын
толық жеке меншікке айналып отырды.
2-ші этап: 1993 жыл мен 1996 жылдың басына дейінгі аралықты қамтыды.
Бұл этапта барлық кәсіпорындарды жекешелендіру тәсіл-жүйе арқылы 4 топқа
бөлінді:
- кіші кәсіпорындарды жергілікті аукциондар арқылы сату;
- ірі және орта кәсіпорындарды жаппай жекешелендіру;
- ірі кәсіпорындарды жеке жобалар арқылы жекешелендіру;
- ауыл шаруашылық аймағын және ауылшаруашылық өнімдерін жасау
секторларын жекешелендіру;
Кіші жекешелендіруге сауда және қызмет саласында мамандырылған 200-дей
қызметшілері бар кәсіпорындар жатты. Кіші жекешелендіруде 11 мыңдай объекті
сатылды, ол сауда саласындағы, тұтынушылық қызмет көрсету, ауыл
шаруашылығы мен ауыл шаруашылығы өнімін өндіру саласындағы жекешелендіруге
жататын объектілердің 23-і бөлігін құрады. Бұл жекешелендіру 1996 жылдың
соңына қарай аяқталды, бұл кезде жекешелендірілген объектілердің саны 14000-
нан асып кеткен болатын.
Жаппай жекешелендіру-жекешелендіру сатысының екінші этапында қаралған
болатын, және оның жүзеге асырылуы 1993 жылдың басында басталды. Ол
жекешелендіру купондарын тарату мен 200-ден – 5000 адамға дейін жұмысшысы
бар кәсіпорындарды жекешелендіруге негізделді. Бұл бағдарлама ішінде
азаматтардың өздерінің купондарын арнайы инвестициялық қорға салуы, сонымен
қатар акционерлік қоғамдардың акцияларын иеленуі қаралды. Бірақ жаппай
купондық жекешелендіру біршама қабілетсіздігін көрсетті.
Республикада жеке жобалар арқылы 5000-дай жұмысшылары бар және
мемлекеттік маңызға ие кәсіпорындар, мысалы: ірі өндірісті иеленетін немесе
нағыз монополияға ие кәсіпорындар жекешелендірілді.
Бұл категорияда бізде 170 тен аса ірі кәсіпорындар кірді, яғни бұл
қатынаста арнайы халықаралық тендерлер өткізіліп және басқаруға келісім-
шарт құрылатын кәсіпорындар.
Ауылшаруашылық саласында 4000 дай кәсіпорын жекешеліндірілді.
Мемлекеттік кәсіпорындар коллективтендірілуде, коллективтік шаруашылық
мүшелері арасында жер бөлініп берілуде. Өте ірі ауылшаруашылық
кәсіпорындары жеке жобалар бойынша жеке-жобалар бойынша жекешелендіру
үстінде.
Негізінен алғанда Қазақстандағы бұл жекешелендірулер 1991 жылы нарықтық
экономиканы ең алдымен заң-институционалдық жаңғыруларды жасау мен
күшейтуге бағытталған реформалармен бір кезеңде басталды. Республикадағы
жекешелендірудің заңдық базасы Меншік туралы және Мемлекет меншігінен
алу және жекешелендіру туралы заңдармен негізделген. Бүгіндері
республикада мемлекет меншігінен асудың жоғары деңгейіне қол жеткізілді.
Мысалы: 1991 жылға дейін мемлекеттік меншік 90 пайызды құраса, қазіргі
таңда экономиканың жекеменшік секторы басып түскен. Жеке кәсіпорындардың
үлес салмағы республика бойынша 20%-ті құрайды. Оның ықпалы өнеркәсіп,
көлік және байланыстан басқа экономиканың өзге салаларында айрықша байқалып
отыр. Ал республиканың жалпы ішкі өнімінде жеке сектор 50%-ті құрайды.
1997 жылы шағын жекешелендіру бағдарламасының шеңберінде кіші
жекешелендіру нысандарын сату толығымен аяқталды. Тұтастай 1991 жыл мен
1997 жыл аралығында аукциондарда 17070 нысан сатылды. Мемлекетте бөлшек
сауда, қоғамдық тамақтандыру және тұрмыстық қызмет көрсету нысандары
толығымен жекеменшікке өткізілді. Сауда жүйесін мемлекет меншігінен асуды
дамыту сауданың көтерме жүйесін жекешелендіру есебінен қарқынды жүргізілді.
Автотасымал толығымен монополиясыздандырылып 1991-1997 жылдары
автокөлік кәсіпорындарынан ірілендіру жолымен 11 мыңдай автокөлік
жекешелендірілді. Автомайқую стансаларын жекешелендіру жүзеге асырылып
соның нәтижесінде барлық аймақтарда жанар-жағар май материалдарымен
қамтамасу етуде бәсекелестік рыногы қалыптасты.
1997 жылы әлеуметтік сала: денсаулық сақтау, білім, мәдениет, туризм
және спорт нысандарын мемлекет меншігінен алу бойынша жұмыс басталды. 1997
жылы жекеменшік иелерінің қолына осындай нысандардың 2900 ден астамы өтті,
оның ішінде 312- денсаулық сақтау нысаны, білімнен-652, мәдениеттен-915,
туризм мен спорттан-5, басқаларынан-1021 нысан.
Соңғы үш-төрт жылда ТМД кеңестігінде тек Қазақстанда ғана энергетика
саласында кең ауқымды реформа жүргізілді. 1996-97 жылдары электр қуаты
рыногын қалыптастыратын барлық электр станциялары негізінен сатып болды.
1997 жылы қуаттарды тұтынушыларға жеткізуші болып есептелінетін аймақтық
қуат компаниялары басқаруға беріліп, ішінара жекешелендірілді. Ал 1992 жылы
аймақтық қуат компанияларын сату аяқталды.
Кәсіпорындарды жекешелендіру олардың қызметіне жақсы әсер етті. Барлық
кәсіпорындарда шығарылатын өнім көлемі артып, еңбек ақы төлемі
тұрақтандырылды, әлеуметтік жағдай жақсара түсті. Қарапайым мысал: Өскемен
титан-магний комбинатында (инвесторы-Бельгияның Спешл-металлс фирмасы)
1992 жылы шығарылатын өнім көлемі, 1994 жылмен салыстырғанда 5,5 есе өскен.
Мұнда әлеуметтік сала толық сақталып, жұмысшылар саны көбейген, орташа
еңбекақы 2,5 есе өскен.
Білгірлікпен ұйымдастырылған маркетинг пен менеджмент жұмысының
негізінде кәсіпорындардың инвестициялық мүмкіндіктерін еселеп арттыруға
мүмкіндік туғызды.
Қазақстанның экономикасы таяу он жылдықта республиканы Орта Азияда
Батыстың ең ірі әріптестері қатарына шығаратын елеулі әлеуетке ие
екендігімен ерекшеленеді деген пікірді Орта Азия бойынша Ұлыбритания
сарапшысы Оксфорд университетінің экономика профессоры Леайке Кейзер 1997
жылы Караив халықаралық қатынастар институтында сөйлеген сөзінде білдірген
болатын.
Қазақстандағы экономикалық реформалар шағын және орташа бизнес
саласында дамуда. Шағын кәсіпкерлік экономика саласының басты жетекші
буынына айналу үшін оған жол ашылып, мүмкіндіктер туғызылуда. Басталуыда
бұл бағытта атқарылған істер (1994-96 ж.ж). Үкіметтің арнайы қолдауының
нәтижесінде жүргізіліп, бұл іске көптеген қаржылы несиелер жұмылдырылды.
Дәл қазіргі таңда:
- шағын кәсіпкерлік субъектілерді тіркеу тәртібі жеңілдетілді, ортақ
жарғы үлгісі енгізілді, тіркеу жарнасы төрт есеге кемітілді.
- шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін азық-түлік өнімдеріне берілетін
сертификат алу жеңілдеді.
- Жылжымайтын мүлік пен жер бөлу құқың тіркеуге жеңілдіктер енгізілді.
- Мемлекет органдары тарапынан тексеруші, нұсқаушы жағдайлар
қысқартылып, олар белгілейтін түрлі төлемдер азайтылды.
- өнеркәсіппен айналысатын шағын кәсіпкерлік субъектілеріне,
қолданылатын бос жатқан жерлерді, бос тұрған мекемелер, яақталмаған
құрылыстарды беру жүзеге асырыла бастады.
- Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін бухгалтерлік есептің жеңілдетілген
жүйесі енгізілді
- Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің қаулысымен кәсіпкерлікпен
айналысатын субъектілерге 2-ші деңгейдегі банктер арқылы кредиттің
саласына қарай 10 проценттік несие беруді міндеттеді. Бұл арада несие
берудің тәртібін жалпы экономикалық жағдайына қарай әр банкі өзі
жетілдіреді.
- Шағын және орта бизнесті, шаруа қожалықтарын дамытуға және жаңа жұмыс
орындарын ашуға несие кеңістігін кеңейту үшін Азия даму банкінен 100
млн. Ақш доллары көлемінде, Еуропалық қайта құру және Даму банкінен 50
млн. АҚШ доллары көлемінде қаржы жинақталды.
1998 жылдан бастап Республика үкіметі Қазақстанның 1998-2000 жылдарға
арналған даму стратегиясын іске асыруға кірісті, шағын кәсіпкерлікті
өркендету стратегиялық өзекті бағыттарының бірі ретінде құрамына енген.
Дамудың негізгі бағыттары болып белгіленді:
- мемлекеттік, қоғамдық, донорлық мекемелердің әрекеттерін үйлестіру;
- несие берудің ең тиімді жүйесін қалыптастыру;
- шағын кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымын дамыту;
- шағын бизнес орталықтарының жүйесін дамыту, бизнес-инкубаторды,
біртектес фирмаларды көбейту;
- шағын кәсіпкерлікке қызмет көрсететін арнаулы банк жүйесін құру;
- ірі кәсіпорындар мен шағын кәсіпорындар өндірістерін біріктіріп
кооперациялар тузу, сондай-ақ тиімсіз үлкен кәсіпорындардың орнына
соның негізінде шағын кәсіпорын құру шараларын жүзеге асыру көзделуде.
Экономикалық реформаларды жүзеге асыру КСРО-ның ыдырауы және Қазақстан
экономикасының әлемдік экономикалық қатынастар жүйесіне кіру өндіріс
көлемдерінің елеулі төмендеуіне, әрі осының салдары ретінде әлеуметтік
ахуалдың объективті түрде төмендеуіне әсер етпей қоймайды. Технологиялық
тұрғыда артта қалған және қуатты мол қажет ететін өндірістердің ауқымды
бөлігі, даярланбаған және шаруашылық жүргізудің жаңа жағдайларын игере
алмаған менеджмент- бәсекеге қабілетсіздікке және көптеген кәсіпорындардың
тұрып дамуына, дәстүрлі өткізу рыноктарын жоғалтуда, төлемсіздіктер мен
өндірістің құлдырауына алып келген негізгі факторлар осылар болатын.
Осының салдарынан біздің елімізде соңғы жылдары өндіріс деңгейі екі
еседен артық қысқарды, ол бюджеттік түсімдер одан да көбірек қысқарып
кетті. Мұның өзі көптеген дамушы елдердегі экономикалық өсудің жоғары
қарқынымен бір мезгілде болғандықтан біздің экономикамыз шартты түрде
алғанда үш еседен астам артта қалып қойды.
Елдің экономикасын осындай тығырықтан алып шығу үшін үлкен күштің болу
керек екені айдан анық. Ал оны жүргізетін мемлекет қажетсіз жерлерде зор
әкімшілік билікке ие болып, керісінше рөлі жоғары болуға тиісті жерлерде
енжор қалып отыр. Мұндай істің күйі біздің дамуымызға кедергі келтіріп
отырғаны айдан анық. Осылардың кесірінен салықтар мен баждар толық алынбай
жалақы мен зейнетақы уақытында төленбей заңдар мен жарлықтар толық
орындалмай жатқаны белгілі.
Бұл проблемаларда шешу үшін жоспарлы экономикалық функцияларды нық
бекітіп алып, олардың тоқтаусыз жүргізілуіне жоғарғы және төменгі
буындардан жағдай жасау.
Олар:
- Үкіметтің әлі де орын алып отырған сауда мен өндіріске әкімгершілік
араласуын жоюға;
- Жылжымайтын мүлікті, қалған ұсақ және орта кәсіпорындар мен
агроөнеркәсіп кешендерін қоса алғанда жекешелендіру процесін аяқтауға;
- Орталық үкіметті және жергілікті үкімет органдарын парасатты
ұйымдастыру мен ұйымдастыруға, олардың рөлін, өкілеттігі мен
жауапкершілігін байсалды ой елегінен өткізуге, және заңды орындайтын
азаматтарды қылмыстан қорғауға тиіспіз;
- Сонымен қатар ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның бірлігін нығайту
жолымен экономикалық өркендеуге жету.
Алдағы орындалуға тиіс бүгінгі экономикалық міндеттер мыналар:
- ұлттық байлықтық өсуін қамтамасыз ететін республиканың тәуелсіздігін,
азаматтардың әрекеттері мен қалыпты өмір сүру жағдайын қалыптастыратын
қуатты, тұрақты және динамикалық дамудағы экономика құру;
- экономиканың тең және тұрақты қызметін қамтамасыз ету;
- экономикалық бір жақты шикізаттық бағытын жеңу, ауылшаруашылық
шикізаты мен минералын қайта өңдеуді ұйымдастыру;
- еңбектік ресурстарының аймақтық міндеттерін қамтамасыз ету;
- жаңа қосымша еңбек аймақтарын, жаңа технологияларды талап ететін жұмыс
орындарын ашу;
- ішкі салалық және территориялық үйлеспеушілікті жою, республика
территориясындағы өндірістік күштерді тиімді орналастырып, тең дамыту;
- республикадағы меншік түрлерін формалау;
- ауылшаруашылығының дамуы және оған қатысты өнеркәсіптің қайта өндіру
салдарын арттыру;
Негізгі экономикалық функциялар мыналар:
- елдің экономикалық дамуының жалпы бағдарламасын анықтау;
- экономиканың басын салаларын өркендете түсу;
- кәсіпкерлік қызметтің дамуына қатысты жағдай құру;
- жаңа еңбек саясатын формалау;
Республикадағы өткен жылғы жалпы ахуал бұрынғысынша күрделі болып отыр,
жылдың екінші жартысынан бастап қалыптасқан келеңсіз құлдырау үрдісін
еңсерудің өте қиын процесі жүріп жатыр. Өндірістің жалпы қысқаруына
қарамастан, мұнай және табиғи газ өндіру ұлғайып, байланыс қызметінің
көлемі артқан. Химия, металлургия өнеркәсібі мен металл өңдеу өнімдерінің
сондай-ақ көлік жабдықтары өндірісінің өсіміне қол жетті. Мысалы, алюминий,
мырыш, қорғасын шығару өскенмен алтын және күміс өндіру өткен жылдың
деңгейінде қалып отыр. Сонда да өндірістің жалпы дамуы құлдырап, сауда
айналымы дерлік қысқарды. Негізгі капиталға инвестициялар келіп кетті. Орын
алып отырған ахуал әлемдік қаржы дағдарысымен, тараулардың негізгі
экспорттық тобы, бағалардың тиімдеуінен болып отыр. Қолға алынған шараларға
қарамастан кәсіпорындардың қаржы жағдайын толық көлемде жақсарту және
салықтың жоспарланған мөлшерін жинау қамтамасыз етілді. Осындай жағдайларды
талдай келіп, Үкімет қажетті барлық шараларды орындау үшін екі жол ұсынды.
Біріншісі, салық салынатын базаны дамыту және салық жинауды қамтамасыз ету.
Екіншісі, әлеуметтік мұқтаждыққа жұмсалатын шығындарды азайту. Сондықтан да
бюджетті мүмкін болатын нақтылаумен бірге мемлекеттік органдардың әкімшілік
шығынын үнемдеп, бүгінде басым мәні жоқ бағдарламаларды қаржыландыруды
тоқтата тұрып, бірінші жол таңдап алынды.
1999 жылы 9 маусымдағы- Республика елбасының төрағалық етуімен Үкімет
мүшелері және облыс әкімдері қатысқан алқалы жиналыста Президент
қалыптасқан жағдайлардың туындап отырған жалпы проблемаларды қорытындылай
келе Үкіметке нақты 10 тапсырма жүктеді. Олар мыналар:
1. Дағдарысты кезеңде бюджет тапшылығын ішкі резевтер арқылы жабуға күш
салу.
2. Инфляцияға қарсы күресті күшейту, қатаң ақша саясатын жүргізу
3. Мемлекеттің жұртшылық, жеке сектор алдындағы қарызын жою.
4. Жұмыссыздық проблемасын қоғамдық еңбекпен қамту арқылы шешу
5. Салық жүйесін ретке келтіру, салық тәртібін сақтау
6. Барлық стратегиялық салалардың бағдарламаларын біртұтас ету.
7. Алдағы 2000 жылдың бюджетін орындалуын толық қадағалауды жүзеге
асыру
8. Құрылымдық реформаларды жалғастыру.
9. Елде біртұтас ішкі рынок құру
10. Қаржылықпен үйлесімді жұмыс істеу, нәтижелерге қол жеткізу.
Әлеуметтік функция
Мемлекеттің әлеуметтік функциясы- қоғамдық игіліктерді өндіруге қатысу-
қатыспауына тәуелсіз, қоғамның барлық мүшелеріне қалыпты өмір сүру жағдайын
қалыптастыруға және азаматтардың әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету үшін
құрылған.
Құқықтық мемлекетте материалдық игіліктерді бөлу, өндірушілер мен
тұтынушылар арасындағы балама ауыстыруда іске асады. Әлеуметтік саясат
біріншіден материалдық игіліктерді бөлу еңбек үлесінен тәуелсіз болуы тиіс,
яғни толық еңбекке объективті себептерден жарамсыз болып отырғандарға да
қалыпты өмір сүру жағдайын қамтамасыз етуі міндетті. Атап айтқанда олар –
аурулар, мүгедектер мен еңбекке жарамсыздар, студенттер мен жасөспірімдер.
Екіншіден мемлекет денсаулық сақтауға мәдени демалуға оқу-ағарту мен
құрылысқа, нақты транспорт жұмысы мен байланысқа қажетті құралдар бөледі.
Дәл осы арқылы азаматтардың денсаулық сақтау, демалу, тұрғынжай, білім алу
құқықтары қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі дамуымыздың келеңсіз сипаттары туралы айта отырып, олардың
көпшілігінің уақытша және өтпелі сипаты барын, оның өзін де кеңестік мұра
мен өтпелі кезең қиындықтарының салдары екенін атап өту қажет.
Әміршілдік экономикадан нарықтық экономикаға ауыртпалықпен өту бұған
дейін осындай ауқымда бізге беймәлім болған кедейлік пен жұмыссыздық
проблемаларын туғызды.
Мысалы, 1996 жылдың өзінде тіркелген жұмыссыздар саны 391,7 мың адам
болса. Дәл қазіргі таңда тіркелмеген және тіркелген жұмыссыздар санын
қосқанда миллиондап саналды. Ал биылғы 2000 жылдың қаңтардағы есеп бойынша
өзіміздің Шымкент облысындағы ресми жұмыссыздар саны19 мың адамды құрады.
Өзіміздің Түркістан қаласы статистика бөлімінің берген есебі бойынша
қаладағы жұмыссыздар саны сәуір айында 217 адамға кеміген, оның 116-сы ғана
жәрдемақымен қамтамасыз етілген.
Жоғарыда көрсетілген бұл жағдай қылмысқа, есірткі құмарлыққа құнарлы
негіз қалап қоғамдық туңілушілікті туындатады және қоғамдық тұрақсыздық
мүмкіндігін арттырады.
Зейнетақы мен еңбекақылардың уақтылы төленбеумен астасқан жоғары
жұмыссыздық деңгейі – негізінде экономикалық проблемалардан, қаржылық
капиталдың болмауынан және оларды шешудегі әлсіз стратегиялардан туындады.
Аграрлық және әлеуметтік секторларды (денсаулық сақтау, білім беру,
ғылым және әлеуметтік қамсыздандыру т.б.) реформалаудың тиімді
бағдарламалардың жоқтығы және өтпелі кезеңнің қосымша жағдайында бюджет
қаражатын бөлуді қысқарту осы бір өмірлік маңызы бар салалардың туралап
қалуына алып келді.
Реформалардың базалық шешеулігінен халықтың өмірі құлдырап кетті,
өндірістің құлдырауы тоқтап ұлттық жалпы өнімде өсім байқалғанымен халықтың
¾ бөлігінен астамының өмір сүру деңгейі күнкөріс жағдайынан төмен тұрды.
Қазақстан тап болған күрделі жағдайда экономикалық дағдарыстан шығудың
халықтың материалдық тұрмысын жақсартудың қарапайым және шапшаң әдісі
болмай шықты. Біздің экономикалық құлдырауымыздың салдарынан
азаматтарымыздың көпшілігінің табысы мен өмір сүру деңгейі нашарлап кетті.
Теңгермешілікті жою және жұмыс істейтін еңбек рыногын құру байлар мен
жарлылар арасында елеулі айырмашылықтың туындауына әкеліп соқты.
Әлеуметтік функция мемлекеттің негізгі қызметі бола отырып өз кезегінде
төмендегідей салалар бойынша бөлінеді:
1. Білім беру саласы
2. Ғылым
3. Денсаулық сақтау саласы
4. Әлеуметтік қамсыздандыру және еңбекпен қамту (жәрдемақы, зейнетақы,
сақтандыру, жұмыссыздық пролемалары)
5. Мәдениет, спорт салалары.
Білім беру салалары.
Ұлттық білім жүйесін қалыптастыруда Білім туралы (1992), Жоғарғы
білім туралы (1993), заңдар қабылданды. Сала құрылымында барлық білім беру
жүйесінің баспалдақтарының сабақтастықпен принципі енгізілген. Мысалы:
мектепке дейінгі тыс тәрбие беру мен оқыту, кәсіптік-техникалық білім,
арнаулы орта білім, жоғары білім, жоғары білімнен кейінгі және қосымша
білім, біліктілікті арттыру және кадрларды қайта даярлау т.б. Қазіргі
кезеңде республикада қаржыландыру көздері мемлекеттік және мемлекеттік емес
жоғарыдан басқару принципіне негізделген еуропалық типтегі даярлы білім
беру жүйесінде жұмыс істейтін жаңа оқу орындары бас көтерді. Оның ішіндегі
халықаралық байланыс жүйесіндегі оқу салалары да бар. Мысалы: КИМЭП, МКТУ,
Евразиялық университет, мемлекеттік емес оқу орындарының ішінде Қайнар,
Туран т.б. бар.
Бүгінгі таңда Қазақстан азаматтары тегін әрі баршаға бірдей мектепке
дейінгі, жалпы орта, бастауыш және орта кәсіптік білім алуға құқылы.
Қазақстан Республиканың Конституциясына сәйкес азаматтардың
мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуларына кепілдік берілді.
Орта білім міндетті.
1991 жылдың қараша айындағы ақпарат бойынша бүгінгі таңда жалпы білім
беретін 2027 мектептің 1995-і әр түрлі пәндерді тереңдетіп оқытатын
мектептер, оның ішінде 122 гимназия, 96 лицей бар. Республикада 29 қазақ-
түрік лицейі жұмыс істейді.
Мемлекеттік емес білім беру мекемелерінің үлесі артып келеді. Бұларға
124 мектеп, 269 мектепке дейінгі мекеме, және 4 кәсіби техникалық мектеп
жатады.
Республика жұртышылығының ұлттық қажеттіліктерін ескере отырып жалпы
білім беретін мектептерде оқыту жеті тілде жүргізіледі. 3291 мектепте (41,5
%) оқу қазақ тілінде, 2406 мектепте (30,3 %) орыс тілінде жүреді.
Республикадағы 2138 мектепте оқу аралас тілдерде, 77 мектеп- өзбек, 13
мектеп-ұйғыр, 6 мектеп- тәжік, украин және неміс тілдерінде жүргізіледі.
Қазақстан – 2030 стратегиясында Елбасы Үкіметке 1998 жылы
мектептерді компьютерлендіруге кірісу жөнінде нақты тапсырма бергенді.
Осыған сәйкес 1997 жылғы қыркүйекте Президент бекіткен орта білі беру
жүйесін ақпараттандырудың кең ауқымды Мемлекеттік бағдарламасы жасалып,
іске асырыла бастады. Ол бес жылға жоспарланып, бірнеше кезеңде
жүргізілетін болады. 2000 жылға дейін барлық орта мектептер 2001 жылға
дейін негізгі мектептер, 2002 жылға дейін бастауыш мектептер
компьютерлендірілді. Жобаның жалпы құны 154 млн. долларды құрады.
Республикамызда білім берудің мемлекеттік емес түрлері де жедел дамуда
және олар негізінен жоғары мектеп саласында болып отыр. Егер 1994-1995 оқу
жылында республикада мемлекеттік емес жоғары оқу органдарының саны 32
болса, 1994-98 жылдары 71 болды. Оларда 59050 студент оқиды, бұл
республикадағы барлық студенттердің 20,2 процентін құрайды.
1991-97 жылдары білім беру мұқтажына мемлекеттік бюджет шығынының үлес
салмағы үздіксіз азаюы бұл саланы экономикалық жағынан қамтамасыз етуде
ауыр ахуал қалыптастырды.
Республика халқының көпұлтты құрамын ескере келгенде жоғарыда айтылған
күрделі мәселелерді зерттеудегі ғылыми-теориялық тәжірбие жалпы білім
берудің ерекше рөлін көрсетіп отыр. Ұлтаралық қатынастардағы өткір
мәселелерді шешу, бейбітшілік пен тыныштықты сақтау, қазіргі кезеңде
экономика әлеуметтік, мәдени және басқа да салада қамтамасыз ету осы
пікірлерімізге тікелей қатысты қағидалар екені белгілі. Бүгінгі таңда білім
алудан, мектептен тысқары жүрген бала мен жасөспірім сонының өсуі ерекше
алаңдатады. Тиісті мәліметтер бойынша мектеп сырт жүрген 6-13 жас
аралығындағы жасөспірімдер саны 1996 жылы 14 %-і құраған. Осы қазіргі
уақытта бұл сан екі есеге өспесе төмендеген жоқ. Шын мәнінде бұл Қазақстан
қоғамының білім беру жүйесі төмендегенімен байқатады. Бұл үшін білім беру
мекемелерінің этникалық жағынан әртектілігін ескере отырып, жаңарту, оқу-
тәрбие ісін қайта құруда таяудағы және алдағы уақыттағы маңызды міндеттерді
айқындау, оған қоса білім беру ісін басқару мен мұғалім- ағартушылардың
әлеуметтік-кәсіптік мәртебесін қалпына келтіру үшін өткен кезеңдегі
жетістіктер мен олқылықтарды жан-жақты әрі нақтылы талдап, республикадағы
білім құрылыс жүйесінің озық тәжірбиелерін ұғымды пайдалануымыз қажет.
1995 жылдың 14-15 сәуірдегі білім саласы қызметкерлерінің Республикалық
кеңесінде Қазақстан білім жүйесін реформалаудың негізгі бағыттары
белгіленді:
- мемлекеттік білім беру стандартында негізгі үздіксіз білім беру
жүйесін қоса немесе құру;
- оқу орындарының қаржы механизмдерін құру, олардың қаржы-шаруашылық
саласындағы әрекеттерін кеңейту, қаржыландырудың қосымша көздерін
пайдалану;
-жергілікті және республикалық мүддеге негізделген аймақтық білім
жүйелерін тең түрде дамыту;
- мемлекеттік емес білім беру формасының дамуы;
- білім саласын басқарудың тиімді жүйесін құру;
- ұлттық білім берудің халықаралық стандартқа сай келуі, жаңа
ақпараттық технологияларды енгізу.
- әлемдік білім кеңістігіне, білім еркіндігіне шығу;
- білім берудің тиімді құқықтық базасын құру және т.б.
Қазақстандағы дамыған және стандартқа сай білім жүйесін біз тек
жоғарыда айтылған кемшіліктер мен атқарылған жұмыстарды нақтылы сараптай
келе, және алдағы жылдарға қолданылып жүргізілетін функцияларды мақсатты
түрде белгілей ала отырып қалыптастыра аламыз. Ол үшін Қазақстанда бұл
міндеттердің жүзеге асырылуы тиісті құқықтық базалармен және жұмысқа күш
салу арқылы қамтамасыз етілуі тиіс.
Ғылым саласы.
Ғылым саласы - әрбір елдің экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени
дамуының стратегиялық ресурсы бола отырып Қазақстан Республикасының негізгі
өкілеттерінің ішінде басты орынды алады.
Мемлекет құрылымының алғашқы топтарында-ақ өзінің дамуында ғылым
күрделі қайшылықты процестерді басынан өткізді:
1 ден- ғылымға бөлінген ресурстарды шектеулілігі;
2 ден – зерттеу және өңдеуді тиянақсыз талап ету;
3 ден- бұрынғы тоталитарлық басқару жүйесінің әсерінен.
1996 жылы март айында Президенттің Қазақстан Республикасындағы
Мемлекеттік басқару жүйесіндегі ғылыми шаралар жөніндегі жарлығы
қабылданды. Онда мынадай міндет қойылған: Республикадағы ғылыми-техникалық
қызметшілерді сақтай отырып, оларға қоғамға қажетті бағыттарға дамытып,
зерттеу мен өңдеудің тиімділігін арттыру және т.б.
Бұл бағыттағы бірінші қадам болып ғылыми әлеуетті біріктіру мақсатында
Ғылым министрлігі мен жаңа технологиялар министрлігінің бірігуі, Ұлттық
Ғылым академиясы мен Ауыл шаруашылығы ғылымдары Академиясының бірігуі
болды. Бірігу нәтижесінде Ғылым Министрлігі- Ғылым Академиясы қол астында
елеулі ғылыми әлеует: 4 ұлттық ғылыми орталық, 60 ғылыми-зерттеу институты
мен олардың филиалдары, 1 ғылыми өндірістің бірлестік, 45 тәжірбие
стажолары т.б. шоғырландырылды. Елдің ғылыми технологиялық сферасын
мемлекеттік басқарудың жаңа жұмыс ұсынбаған азаматтар танылды.
Деректер көзіне сүйенсек 1991 жылы республикада еңбек етушілерді
қосқанда еңбекке жарамды 7716200 адам болды. 1995 жылы жұмыс күнінің саны
7359200-ге дейін төмендеп кеткен.
Қазақстандағы ресми түрдегі жұмыссыздық деңгейі 1998 жылдың қаңтар
айының соңында 3,8 проценттен 1998 жылдың шілде айының соңына қарай 4
процентке дейін өсті.
Еліміздегі 1 жыл ішіндегі жұмыссыздықтың өсуі 1998 жылдың 1
шілдесіндегі мәлімет бойынша 0,4 % болған.
1991 1992 1993
1994 1995 1996
Қазақстан Республикасы статистика және талдау жөніндегі комитетінің
мәліметі.
Халықты еңбекпен қамтудың 1994 жылғы республикалық бағдарламасы еңбек
рыногындағы өткізіліп жатқан әлеуметтік-экономикалық реформалар мен
жағдайларды тереңдетуді ескере отырып, жұмыссыздарды әлеуметтік қолдаудың
шараларын айқындайды. Қазақстан - 2030 медициналық ғылым мен тәжірбие
әлемдік қауымдастыққа интеграциялануы іс жүзінде белсенді түрде
жүргізілуде. Республиканың медициналық мекемелері АҚШ, Франция, Германия,
Греция сияқты шет ел университетінің клиникаларымен, өзге де ұйымдармен
тығыз байланыс жасайды.
Денсаулық сақтау саласы.
Халықтың денсаулық жағдайының көрсеткіші барлық елдерде мемлекеттің
дамуының өлшемін көрсетеді және қоғамның әлеуметтік халінің дәрежесін
анықтайды. Нарықтық экономикаға өтудегі республиканың әлеуметтік саласында
соның ішінде денсаулық сақтау саласында қазір қиын проблемалар туындады.
Мұның барлығы халықтың денсаулығын қорғау жүйесінде жаңа экономикалық
қатынастар құруды, халыққа көрсететін медициналық көмек аумағы мен
сапасының жақсартуын азаматтар мен қоғамның мүшелерінің де денсаулықтарына
түпкілікті көзқарасының қалыптасуын талап етеді.
Қазақстан денсаулық сақтау жүйесі бірнеше сатыдан өтті.
1-саты- 1991 -95 жылдар, жағдай өзгерсе де жүйенің инфляциямен жалғаса
беруі;
2-саты- 1995 жылғы міндетті медициналық сақтандыруды талап, өмірге
енгізуге байланысты түбегейлі реформа уақыты. Республика қазір осы сатыда,
яғни жүйенің нарық пайдаларына бейімделу сатысында тұр.
3-саты- денсаулық сақтау жүйесін қуатты жақсару болуға тиім;
1995 жылға дейін Қазақстан денсаулық жүйесі бұрынғы Кеңестік үлгіде
болды. Коституцияда көрсетілгендей тегін медициналық көмек-тұрақты бюджет
дедацитінің әсерінен және денсаулық сақтау саласында бөлінген қаржының
күрделенуінен зардап шекті. Нарықтық экономикаға өтуде өзге де факторлардың
әсерінен халықтың денсаулық көрсеткіші одан әрі төмендеп кетті. Мұның ақыры
денсаулық сақтаудың материалдық-техникалық базасының құлауына, медициналық
қызметкерлердің еңбекке деген ынтасы мен дәрігер лауазымының үздіксіз
төмендеуіне әкеліп соқты.
Жаңадан қабылданған Конституцияға және ҚР Азаматтарын медициналық
сақтандыру туралы Президент Жарлығына және Үкіметтің 1995 жылғы 16
қарашадағы Емдеу-профилактикалық денсаулық мекемелерінде ақылы медициналық
және профилактикалық қызмет көрсетудің тәртібі мен жағдайларын бекіту
туралы қаулылына сәйкес жағдайлар өзгере бастады, денсаулық сақтаудың көп
құрылымды дамуына өтуде нақты құқықтық база пайда болды.
1997 жылдың 19 мамырында Республикада Қазақстан Республикасы
азаматтарының денсаулығын қорғау туралы базалық заң қабылданды.
Онда азаматтардың денсаулығын қорғаудың мемлекеттік саясатының
принциптері негізделді: мемлекеттік денсаулық сақтау мекемелерінің
кеніндегі, көлем шеңберіндегі дәрігерлік, санитарлық, дәрігерлік-әлеуметтік
және дәрі-дәрмектік көмек берілуінің қолайлы үздіксіз тегі болуы мен
олардың іске асырылуын өз жауапкершілігіне алды т.б.
Денсаулық сақтау проблемаларына Президенттің 1997 жылы қазан айындағы
Қазақстан халқына жолдаған арнауынан кейін назар аудару күшейе түсті. Бұл
бағдарлама денсаулықты, салауатты өмір салтын, мемлекет дамуындағы ұзақ
мерзімді бағдарламалардың маңызды салаларының біреуі деп санай отырып
мынадай бағыттарды белгілейді:
- ауру-сырқаудың алдын алу және салауатты өмір салтын нығайтуға жағдай
жасау.
- Нашақорлық және наркобизнеске қарсы күрес
- Темекі мен ішімдіктерді пайдалануды қысқарту
- Қоректенуді, экология мен қоршаған орта тазалығын жақсарту
- Балалар мен әйелдердің денсаулығын жақсарту, нәресте мен анасының
денсаулығын қорғау
1998 жылдың 18 мамырында Қазақстан Республикасы Президентінің
Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын жақсартудың бірінші
кезектегі шаралары туралы жарлығы қабылданды. 1998 жылы оның тапсырмасы
бойынша Халықтың денсаулығы атты республикалық бағдарлама жасалды. Оны
іске асыруына 50 мың дәрігер мен 125 мың дәрігерлік орташа қызметкерлер
қатысуда.
Республикадағы денсаулық сақтау жүйесі мемлекеттік және мемлекеттен
тысқары секторлардың үйлесімді, көп тарапты қаржыландырылуы (бюджетті,
ақылы медицина мен сақтандырылуы т.б.) көп қырлы болып табылады.
Денсаулық сақтауға бөлінген қаражатпен жабдықтау ісі өсу үстінде. Егер
денсаулық сақтаудың бюджеті 1995 жылы 6,0 млрд. теңге болса, 1992 жылы 47,2
млрд. теңгеге жетті, яғни 6 есе өскен.
Міндетті медициналық сақтандыру денсаулық сақтау жүйесінде рыноктық
механизм ретінде Қазақстан Республикасының қосымша қаржыландырудың қайнар
көзіне айналды. Қазіргі кезде денсаулық сақтаудың тәжірбиесінде ұзақ
мерзімді бағдарламалардың бірі дәрігерлік-санитарлық алғашқы көмек
көрсетуді енгізу белгіленіп, арнайы бағдарлама жасалынды. Бұл бағдарламаның
басты шараларының бірі республикамыздың әр тұрғынын дәрігерлік-санитарлық
алғашқы көмек көрсетумен қамтамасыз ету болып табылады. Осыған байланысты
ауылдың денсаулық сақтаудың жойылған бөлімдерін қалпына келтіру жұмыстары
басталды.
Халықтың денсаулығын сақтаудағы басты мақсат болып- халықтың қалыпты
өмір сүруін көтеруге бағытталған мемлекеттік шекараларды жүргізу, ішкі
ортаның әсерінен келген негативті факторларды төмендету, өмір сүрудің
саулықтық, көтереңкі денсаулық жағдайын қалыптастыру, негізгі ауруларды
төмендету мен ескерту, экономикалық, прогрессивтік қатынастар негізінде
денсаулық сақтау жүйесін реформалау мен халық денсаулығының көрсеткішін
жаңарту болып табылады.
Қазақстан Республикасының азаматтарын әлеуметтік қамсыздандыру шаралары
және еңбекпен қамту саласы.
Қазақстанның Конституциясында айтылғандай республиканың азаматы жасына
келген науқастанған, мүгедек болған, асыраушысынан айрылған жағдайда және
өзге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz