Леонардо да Винчи өмірі

Жоспар
Кіріспе

1 Бар болғаны жас ана...
2 Өз құдіретіне деген сенімнің айғағы
3 Живопись — өнер падишасы

Леонардо да Винчидің көркем мұрасы сан жағынан алғаңда онша көп емес.
Леонардоның жаратылыс тану ғылымдарьшен және инженерлік іспен айналысуы өнерде жемісті жұмыс істеуіне кедергі жасады деген сөз бар. Алайда, оның өмірбаянын жазған (аты белгісіз замандасы Леонардоның «аса тамаша ойлары болды, бірақ бояумен аздаған ғана дүниелер жасады, өйткені жұрттың айтуына қарағанда, оньң ешқашан өзіне-өзі көңілі толмаған» деп көрсетеді. Бұл жайды Вазари да растайды, оның пікірі бойынша, кедергі Леонардоның жан дүниесін кернеген ерекше бір ұлылықтан шыққан. Ол ұлылық оны кереметтің кереметін іздеп тауып, жасампаздың жасампазы болуға сүйрелеп, алас ұрғызды, сондықтан оның бойында асып-төгіліп жатқан ғаламат ықылас кез-келген шығармаға орасан зор талғаммен қарауға мәжбүр етіп, қадамын баяулата берді.
Верреккиодан оқуы аяқталғаннан кейін Леонардо Флоренцияда өнер биігіне талпыныс жасай жүріп, өз дарынын әр алуан салада байқап көрді: архитектуралық чертеждер сызды, Пизаны Флоренциямен қосатын канал жобасын, су күшімен қозғалысқа келетін диірмендердің, шұға басатын машиналар мен снарядтардың суреттерін салды. Біздің Эрмитаждың бағалы қазынасының бірі болып отырған «Гүл ұстаған құдай-ана» деген картинасы да осы кезеңге жатады.
Леонардо бұл туындысын жасаған кезде ол жиырма алтыда еді. Бұл кезеңде суретші ұлы живопись өнерінде кәмелетті шеберлікке жеткен болатьн.
Бұл картинаны көрген сайын сіз ерекше толқып, таңданбасқа шараңыз қалмайды. Мұндағының бәрі соншама қарапайым, соншама айқын, бірак сонымен қатар өмірдің өзі сияқты шексіз күрделі. Болмыс заңдарын талмай зерттеген бұл шығарманың авторы өз туындысын мейлінше еркін жасай алатын дәрежеге жеткен тұңғыш суретші еді. Жарық пен көлеңкені нәзік кіріктіру арқылы ол өзі бейнелеген фигуралардың ауқымдылығын аша түседі. Адам табиғаттың жетілген перзенті. Оның өмір қожасы ретіндегі ролі күш-жігері мен еркіне толық бостандық берілгенде ғана қамтамасыз етіледі; жүзіндегі бақытты күлкісімен бізді қуанту үшін оп-оңай бұра қойып, одан сон алдындағы томпиған; (әлден-ақ өктем) ұлымен мәз-мейрам боп ойнап кетуге бейім, әлі балалығы арылмаған мына ерке-тотай ана бейнесі бізге осы-ны дәлелдеп тұрғандай.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Бар болғаны жас ана...

Леонардо да Винчидің көркем мұрасы сан жағынан алғаңда онша көп
емес.
Леонардоның жаратылыс тану ғылымдарьшен және инженерлік іспен
айналысуы өнерде жемісті жұмыс істеуіне кедергі жасады деген сөз бар.
Алайда, оның өмірбаянын жазған (аты белгісіз замандасы Леонардоның аса
тамаша ойлары болды, бірақ бояумен аздаған ғана дүниелер жасады, өйткені
жұрттың айтуына қарағанда, оньң ешқашан өзіне-өзі көңілі толмаған деп
көрсетеді. Бұл жайды Вазари да растайды, оның пікірі бойынша, кедергі
Леонардоның жан дүниесін кернеген ерекше бір ұлылықтан шыққан. Ол ұлылық
оны кереметтің кереметін іздеп тауып, жасампаздың жасампазы болуға
сүйрелеп, алас ұрғызды, сондықтан оның бойында асып-төгіліп жатқан ғаламат
ықылас кез-келген шығармаға орасан зор талғаммен қарауға мәжбүр етіп,
қадамын баяулата берді.
Верреккиодан оқуы аяқталғаннан кейін Леонардо Флоренцияда өнер
биігіне талпыныс жасай жүріп, өз дарынын әр алуан салада байқап көрді:
архитектуралық чертеждер сызды, Пизаны Флоренциямен қосатын канал жобасын,
су күшімен қозғалысқа келетін диірмендердің, шұға басатын машиналар мен
снарядтардың суреттерін салды. Біздің Эрмитаждың бағалы қазынасының бірі
болып отырған Гүл ұстаған құдай-ана деген картинасы да осы кезеңге
жатады.
Леонардо бұл туындысын жасаған кезде ол жиырма алтыда еді. Бұл
кезеңде суретші ұлы живопись өнерінде кәмелетті шеберлікке жеткен болатьн.
Бұл картинаны көрген сайын сіз ерекше толқып, таңданбасқа шараңыз
қалмайды. Мұндағының бәрі соншама қарапайым, соншама айқын, бірак сонымен
қатар өмірдің өзі сияқты шексіз күрделі. Болмыс заңдарын талмай зерттеген
бұл шығарманың авторы өз туындысын мейлінше еркін жасай алатын дәрежеге
жеткен тұңғыш суретші еді. Жарық пен көлеңкені нәзік кіріктіру арқылы ол
өзі бейнелеген фигуралардың ауқымдылығын аша түседі. Адам табиғаттың
жетілген перзенті. Оның өмір қожасы ретіндегі ролі күш-жігері мен еркіне
толық бостандық берілгенде ғана қамтамасыз етіледі; жүзіндегі бақытты
күлкісімен бізді қуанту үшін оп-оңай бұра қойып, одан сон алдындағы
томпиған; (әлден-ақ өктем) ұлымен мәз-мейрам боп ойнап кетуге бейім, әлі
балалығы арылмаған мына ерке-тотай ана бейнесі бізге осы-ны дәлелдеп
тұрғандай.
Эрмитаждың басқа залдарына кіріңізші? Бұл құдай-анамен салыстырғанда
кватрочентоның өзге құдай-аналары бейне бір; мүсіннің көшірмесіндей
қысылыңқы, қозғалыссыз көрінеді.
Верроккио картинасындағы періште бейнесінде жылтырап; көрінген жаңа
дүние — Жоғары Қайта дәуірлеу дүниесі — мұнда енді жарқырап сәуле шашады.
Леонардоның сол кезеңдегі кемеңгерлігі өзінің батылдығы жөнінен Флоренцияда
дара дүние болып көрінуге тиісті еді.
Алайда, Гүл ұстаған құдай-ана — сайып келгенде, ішкі киеліліктен
арылған хронологиялық бейне. Біздің алдымызда, бар болғаны, өзінің
баласымен ойнап отырған жас ана ғана отыр. Одан ана табиғатының мәңгі
жарастығы мен поэзиясын аңғарасыз. Картинаның шексіз таңғажайыптығы да,
міне, осында.
Сонымен, мистикалық ештеңе жоқ! Вазари Леонардо туралы былай деп
жазады: Табиғат құбылыстарының философиясымен шұғылданған ол өсімдіктердің
ерекше қасиеттерін айырып білуге талпынды және аспанның айналуын, айдың
жүзуін, күннің қозғалысын жалықпай бақылады. Оның заттарға ешбір діни
ұғымға сыйымсыз дін бұзарлық көзқарас қалыптастыруы, христиан емес, философ
болуды артық көруі де, міне сондықтан болар.
Ал, Леонардоның өз жазбаларынан біз мынадай пікірлерін оқимыз;
Біздің барлық дүниетанымымыз сезінуімізден басталады...,
Тәжірибе — дүние танудың бірден-бір қайнар бұлағы...,
Математикалық ғылымдардың біреуін қолдануға мүмкіндік болмаған
жерде — шынайы анықтық жок...
Сол уақыт үшін бұдан да өткен дін бұзарлық, нағыз революциялық
тұжырым мынау:
Егер сезімдерге күмән келтіретін болсақ, онда қүдай бар, ол
жаныңды алады деген сияқты көңілге қонымсыз ұғымдар одан да күмәнді болуға
тиіс...
Леонардо адамды табиғаттың жетілген перзенті деп білді және оның
өмірде атқарар ұлы ісіне сенді. Және ол адамның шыққан тегін де аңғара
алды, бұл орайда ол павиан, маймыл және басқалардан бастап өзіне
дейінгілерді қамтитын адамды сипаттау кестесін жасауды ойластырды.

Өз құдіретіне деген сенімнің айғағы

Орта ғасыр қалдықтарына қарсы күресте адамның ақыл-ойына жаңа
көкжиектер ашқан Қайта дәуірлеу кезіндегі жас ғылымның жақтастары туралы
Герцен өте жақсы айткан:
Бұл ұлы қайраткерлердің басты сипаты—таршылықты терең әрі дұрыс
сезінгендігінде, өз заманындағы өмірдің тұйық шеңберіне қанағаттанбауында,
ақиқатқа барлық жағынан талпынысында, алдағысын қалай да болжай алатын
дарынында.
Мұндағы әрбір сөз Леонардо да Винчиге лайық сияқты. Оның өмірін
зерттеуші кейбіреулер әлдебір ыңғайсыз күйді бастан кешіріп жүрді. Бұл
кемеңгер әрі өз отаны Флоренцияға да, әрі оның қаскүнем жауларына да
қалайша қызмет еткісі келді екен? Әсіресе, сол уақыттың ең бір қатал
әміршілерінің бірі Цезарь Борджиаға, қалайша ғана қалтқысыз қызмет етті
екен?
Сол кездегі Италияның саяси құрылысының күрделілігі мен орнықсыздығы
Леонардоның мұндай солқылдақтығына түрткі бола тұрса да, бұл фактілерді
бүркемелеуге болмайды. Алайда, осы адамның өзі ағынан жарылып ұлы істерге
лайықты адамдардың мақсаттары мен мүмкіндіктерін былай анықтады:
Шаршағаннан гөрі ештеңеге жарамсыз болып қалған жақсы... Еңбектің
бәрі шаршата бермейді... Ақша мен қымбат бағалы тастар қардай борап түсіп
жататын қолдар қызмет етуден ешқашан шаршап-шалдықпайды, бірақ қызмет ету —
пайда табу үшін емес, тек пайда келтіру үшін қажет...
Ол өзін табиғат жасампаз етіп жаратқанын білетін, қазіргі уақытта біз
прогресс деп атайтын процеске қуатты тетік ретінде қызмет етуге тиісті
екенін де сезінетін. Алайда, өзінің қабілет-мүмкіндігін толық ашып көрсету
үшін ол өзінің іс-қызметіне неғұрлым қолайлы жағдайларды қамтамасыз етіп
алуы керек еді. Әйтеуір, көбірек дүние жасап үлгірсем екен деп ойлады.
Міне, сондықтан да ол кез-келгеннің есігін қақты, өзінің ұлы істеріне көмек
көрсете алатындардың бәріне мінсіз қызмет етпек болады, итальян езушілеріне
де, шетелдік тақсырларға да жағынды; қажет болған кезде — солардың
талғамына қарай икемденді, өйткені оның есесіне ол өзінің ақиқатқа деген
жойқын талпынысынд көмек-қолдау табам ба деп есептеді.
Оның үстіне, Герцен айтқандай, ол өз заманындағы өмірдің тұйық
шеңберінде барлық жерден де таршылықты, көңілі толмаушылықты сезінді.
Леонардо да Винчи әуел бастан-ақ осындай үйге түсті.
Ол уақыттағы Флоренция оған өзінің үміт еткен нәрсесін бере алмады.
Ғаламат Лоренцо мен оның сарайындағылар бәрінен де Боттичеллидің живописін
жоғары бағалағаны белгілі.
Леонардоның қуаты мен еркіндігі оларды өзінің бөгде бір жаңалығымен
жатырқатты. Ал оның қала құрылысы жөніндегі және инженерлік істегі ойлары
аса батыл, орындалмайтын істей болып көрінді. Лоренцо Леонардоның лирада
ойнағанына шынайы рахаттанып, оның музыканттық дарынын ғаңа жоғары
бағалағандай болды.
Сосын Леонардо Миланды билеп тұрған екіншгбір әмірші Лодовико Мороға
ден қояды.
Ол кезде Милан Венециямен соғысып жатқан болатын. Сондықтан да,
Леонардо ең алдымен Милан герцогын соғыс ісінде оған өзінің пайдасы
тиетіндігіне сендіруге тырысады.
Оның Мороға жазған хаты былай басталады: Ғибратты тақсыр, әскери
қаруларды ойлап табушы шеберлердің тәжірибелерін қарап шығып және толық
ойластыра келіп, әрі бұл қаруларды өзінің құрылысы мен әсері жөнінен
әдеттегі қарулардан ешбір айырмашылығы жоқ деп тауып, мен ешкімге зиян
келтірмей, сізге өзімнің кейбір құпияларымды ашып беруге ты-рысайын.
Бұдан әрі оның бұл салада жасай алатын нәрселерінің тізімі беріледі.
Мұнда, жоғарыда өзіміз ескерткендей, қолдануға қолайлы әрі әдемі
зеңбіректер де, мортиралар мен снарядтар да бар. Ешбір қиындықсыз бір
жерден екінші жерге апарып қондыра салатын мықты көпірлер де сөз болады.
Бұдан әрі майда тастарды дауылша бұрқыратып, өзінің түтінімен жауға үрей
туғызатын ерекше зеңбіректердің аттары аталады. Мен,—деп жалғастырады
Леонардо,— ешбір дыбыс шығармастан тар және ирелең жер асты жолдарын салу
әдістерін білемін... Сондай-ақ, мен хауіпсіз де сенімді жау шебін
талқандайтын артиллериясы бар жабық арбалар да жасай аламын... ал оның
соңынан жаяу әскер еш шығынсыз әрі бөгетсіз өте беретін болады... Жалпы
алғанда, мен жағдайға қарай жауға зиян келтіре алатын алуан түлі
зеңбіректер жасай аламын. Егер соғыс теңізде болса, ондай жағдайда да мен
шабуыл мен қорғаныс үшін өте тиімді көптеген зеңбіректерді, сол сияқты ең
сұрапыл атысқа да шыдайтын кемелерді де, жарылғыш заттарды да, түтін
шығаратын құралдарды да білемін.
Бұл сөздерді оқып отырып, өз көзіңе өзің сенбейсің. Оның уақытында
әлі белгілі бола қоймаған, зәре ұшыратын қырып-жою құралдары, тіпті, жүріп
бара жатып ататын танктер, жаңа ғана аналық сүйіспеншілікті ең бір
мейірбанды және лирикалық образын жасаған адамның көз алдына қалай
елестеген десеңізші...
Материяға қожалық ету, оның барлық мүмкіндіктерін пайдалану...
Бірақ оларды қасастық үшін қалай пайдалану керектігін айта отырып,
Леонардо артынша былай дейді:
Бейбітшілік уақыттары басқа кіммен салыстырғанда да қоғамдық
және жеке меншік үйлерді салуда және суды бір жерден екінші жерге өткізуде
сәулетші ретінде өте пайдалы болармын деп сенемін. Мәрмәрдан, қоладан және
балшықтан мүсін істей аламын, сондай-ақ живописьте де, мейлі кім болса да,
кез келгендермен теңесу үшін не істеу мүмкін десек, соның бәрін жасай
аламың.
Бұдан асқан асқақтық, бұдан асқан өзіне-өзі сенімділік, мумкін,
болмаған да шығар. Оның авторы — мұнда да, сірә, шындыққа жақын болған
шығар,— ол өзінің күші сарқылмайды, ал творчестволық кемеңгерлігіне тең
келетін ешкім жоқ деп есептейді.
* * *
Замандастарының айтуы бойынша, Леонардо дене бітімі келісті,
сымбатты, қараған жанды өзіне тартып тұратын жылы жүзді адам болған. Сәнді
киіне білген, ол кезде жұрт ұзын киім киетін болса да, Леонардо үстіне
қысқа қызыл плащ киіп жүрген. Оның әрдайым толқынданып тұратын, жақсы
таралған сақалы кеудесіне түсіп тұрады екен. Ол әңгіме айтқанда жұрт
назарын еріксіз аударып, адам ықыласын өзіне тартып тұратын.
Тіпті, аз табыс тапқан кездерінің өзінде де ол әрдайым жылқы ұстап,
оны басқа жануарлардан гөрі қатты ұнатқан.
Сондай-ақ, біз оның үнемі сурет салып әрі жазу жазып жүргенін
білеміз.
Бізге Леонардоның қол таңбасы түскен жеті мың беттей материал жетті,
олар: Лондон, Виндзор, Париж, Милан және Турин кітапханаларында сақтаулы.
Бұл аса зор мұраны зерттеу тек өткен ғасырда ғана басталды.
Осы қолжазба қазынасын алдымен зерттеушілердің бірі таңырқана былай
деп атап көрсетті: Мұнда бәрі бар: физика, математика, астрономия, тарих,
философия, новеллалар, механика. Қысқасы — бұл керемет, бірақ керісінше,
шайтанның шатпағындай етіліп жазылғаны соншалық, оның екі немесе үш беті
түсініп, көшіріп алуға талай рет бүкіл таңертеңгілік уақытымды сарп еттім.
Леонардо өз жазуын оңнан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.