Құқықтық мемлекет туралы жалпы ілім

Жоспар
Кіріспе

1 ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ІЛІМ
2 ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ (ПРИНЦИПТЕРІ)
3 АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ
4 ЗАҢДЫ ЖАУАПКЕРШІЛІК
5 ЗАҢДЫ ЖАУАПКЕРШІЛІКТЕН БОСАТУДЫҢ МӘН.ЖАЙЛАРЫ

Адамзат тарихында мемлекет және құқық пайда болғаннан кейін ұлы ойшылдар мен ғұлама тарихи тұлғалар билік жүргізуші топтардын басқаруды іс жүзіне асыруда заңсыздық пен бассыздық, шексіз билікпен тиранияға кеңінен жол ашып, адам құқықтарын басып-жаншыған, кырғынға ұшыратқан жантүршігерлік әрекеттерін қатаң сынға алды. Мемлекеттің шексіз билігін шектеудің тетіктерін қарастырды. Атап айтқанда ұлы Сократ, Платон, Аристотель, Хан Фей, Хамурапи, жаңа заманда Н.Макиавелли, Б.Б.Спиноза, И.Кант, Т.Гобсс, Д.Локк, Г.В.Гегель, Ш.Уәлиханов, Абай, А.Байтұрсынов, Жақып Ақбаев, Б.Сыртанов сияқты ойшылдар адам құқықтарының тиімді қорғалып, қоғамда әділеттіліктің орнауын ұсынған идеяларында басты мақсат етті.
Платон еңбектеріне назар аударатын болсақ, қоғамда заң үстемділігі орнау қажеттігі аса маңызды мәселе ретінде көтеріледі. «Мен, - деп атап көрсетті Платон — заңның күші жоқ және оның қайсы біреудің билігінде болса, ол мемлекеттің күйреуінің жақын екенін болжаймын. Заң билеушілерге үстемдік еткен жерде олар оның құлдары және мемлекеттің құтқарылатынына сеніммен қараймын». Осындай пікірлер Аристотель, Цицерон сияқты ежелгі заман ойшылдарының еңбектерінде де жиі кездеседі. Феодализмнің ыдырау процесі басталған кезеңде билікке ұмтылып келе жатқан буржуазия орта ғасырдың абсолюттік басқару формасына, инквизацияға қарсы заңдылықтың орнауы, билікті бөлу, жеке меншікті ең қастерлі құқық деп жариялау, табиғи құқық идеясын асқақтату сияқты көптеген демократиялық мазмұндағы идеяларды жариялады. Джон Локк тұңғыштардың бірі болып қандай да болмасын «биліктің заңсыз әрекеттеріне қарсылық көрсету заңды» деген тұжырымдаманы ұсынды. Францияның ірі ойшылы Ш.Л. Монтескье мемлекетте билікті бөлу қажеттілігін демократиялық мемлекеттің ең негізгі іргетасы ретінде жариялады. Бір мемлекеттік органның қолында екі биліктің, ал үшеуінің тіптен шоғырлануына жол берілетін болса, ондай қоғамда нағыз бассыздық пен заңсыздық орнайтынын аса көрегенділікпен дәлелдеді.
Қоғамның дамуы ұлы ойшылдардың прогрессивтік-құқықтық идеяларының дұрыстығын және қажеттігін мойындап ғана қойған жоқ, сонымен қатар қабылданған құқықтық құжаттарға енгізіледі. Атап айтқанда АҚШ-тың 1787 жылы қабылданған Конституциясы, Ұлы Француз революциясының «Адам және азамат декларациясы» (1789) аталмыш идеяларды норма ретінде бекітті.
XX ғасырдың басында Ресей университеттерінде білім алған қазақ зиялылары Еуропаның, АҚШ-тың демократиялық құқықтық құжаттарын ой-саналарына сіңіргендіктен өздерінің идеяларында қазақ қоғамында да демократияның енгізілуін қалады. Мысалы, ірі қоғам қайраткері, отарлық саясатқа қарсы белсенді күрескен Барлыбек Сыртанов өзінің 1911 жылы жазған «Қазақ елінің уставы» деп аталатын еңбегінде Еуропа ойшылдарының прогрессивтік идеяларын қазақ қоғамына қажетті екенін дәлелдеді. Мысалы, сол Ш.Л. Монтескьенің билікті бөлу теориясын мына мағынада береді: «Қазақ елінде билік жүргізу закон шығаратын, орындайтын һәм сот болып тұрады.Үш билік бір-біріне бағынбайды, бассыздыққа жол бермеудің белгісі болып тұрады». Жалпы алып қарағанда мемлекеттің құқықтық негізде құрылуын И.Кант идеялық мағына дәрежесінде ұсынды. Өзінің «Мінездер метафизикасы» деп аталатын еңбегінде «Мемлекет деген құқықтық заңға бағынған көптеген адамдардың бірігуі деген тұжырымды алғат артты. Бірақ, И.Кант «Құқықтық мемлекет» деген ұғымды қолданған жоқ. Бірақ, қабылданған заңдардың құқықтық қағидаларға сай келуін талап етуі оны ұлы ойшылдар санатына жатқызады. Ал, «құқықтық мемлекет» ұғымның саяси-құқықтық ой-пікірдің тарихында тұңғыш рет немістің зерттеушісі Роберт Фон Моль (1799-1875) 1833 жылы өзінің жазған еңбегінде енгізді. Ж.Велькер, О.Бэр, Ф.Шталь сияқты неміс ғалымдары құқықтық мемлекеттің барлық қырларын және негізгі қақұқдаларын жан-жақты ашып көрсетті.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ІЛІМ

Адамзат тарихында мемлекет және құқық пайда болғаннан кейін ұлы ойшылдар мен ғұлама тарихи тұлғалар билік жүргізуші топтардын басқаруды іс жүзіне асыруда заңсыздық пен бассыздық, шексіз билікпен тиранияға кеңінен жол ашып, адам құқықтарын басып-жаншыған, кырғынға ұшыратқан жантүршігерлік әрекеттерін қатаң сынға алды. Мемлекеттің шексіз билігін шектеудің тетіктерін қарастырды. Атап айтқанда ұлы Сократ, Платон, Аристотель, Хан Фей, Хамурапи, жаңа заманда Н.Макиавелли, Б.Б.Спиноза, И.Кант, Т.Гобсс, Д.Локк, Г.В.Гегель, Ш.Уәлиханов, Абай, А.Байтұрсынов, Жақып Ақбаев, Б.Сыртанов сияқты ойшылдар адам құқықтарының тиімді қорғалып, қоғамда әділеттіліктің орнауын ұсынған идеяларында басты мақсат етті.
Платон еңбектеріне назар аударатын болсақ, қоғамда заң үстемділігі орнау қажеттігі аса маңызды мәселе ретінде көтеріледі. Мен, - деп атап көрсетті Платон —заңның күші жоқ және оның қайсы біреудің билігінде болса, ол мемлекеттің күйреуінің жақын екенін болжаймын. Заң билеушілерге үстемдік еткен жерде олар оның құлдары және мемлекеттің құтқарылатынына сеніммен қараймын. Осындай пікірлер Аристотель, Цицерон сияқты ежелгі заман ойшылдарының еңбектерінде де жиі кездеседі. Феодализмнің ыдырау процесі басталған кезеңде билікке ұмтылып келе жатқан буржуазия орта ғасырдың абсолюттік басқару формасына, инквизацияға қарсы заңдылықтың орнауы, билікті бөлу, жеке меншікті ең қастерлі құқық деп жариялау, табиғи құқық идеясын асқақтату сияқты көптеген демократиялық мазмұндағы идеяларды жариялады. Джон Локк тұңғыштардың бірі болып қандай да болмасын биліктің заңсыз әрекеттеріне қарсылық көрсету заңды деген тұжырымдаманы ұсынды. Францияның ірі ойшылы Ш.Л. Монтескье мемлекетте билікті бөлу қажеттілігін демократиялық мемлекеттің ең негізгі іргетасы ретінде жариялады. Бір мемлекеттік органның қолында екі биліктің, ал үшеуінің тіптен шоғырлануына жол берілетін болса, ондай қоғамда нағыз бассыздық пен заңсыздық орнайтынын аса көрегенділікпен дәлелдеді.
Қоғамның дамуы ұлы ойшылдардың прогрессивтік-құқықтық идеяларының дұрыстығын және қажеттігін мойындап ғана қойған жоқ, сонымен қатар қабылданған құқықтық құжаттарға енгізіледі. Атап айтқанда АҚШ-тың 1787 жылы қабылданған Конституциясы, Ұлы Француз революциясының Адам және азамат декларациясы (1789) аталмыш идеяларды норма ретінде бекітті.
XX ғасырдың басында Ресей университеттерінде білім алған қазақ зиялылары Еуропаның, АҚШ-тың демократиялық құқықтық құжаттарын ой-саналарына сіңіргендіктен өздерінің идеяларында қазақ қоғамында да демократияның енгізілуін қалады. Мысалы, ірі қоғам қайраткері, отарлық саясатқа қарсы белсенді күрескен Барлыбек Сыртанов өзінің 1911 жылы жазған Қазақ елінің уставы деп аталатын еңбегінде Еуропа ойшылдарының прогрессивтік идеяларын қазақ қоғамына қажетті екенін дәлелдеді. Мысалы, сол Ш.Л. Монтескьенің билікті бөлу теориясын мына мағынада береді: Қазақ елінде билік жүргізу закон шығаратын, орындайтын һәм сот болып тұрады.Үш билік бір-біріне бағынбайды, бассыздыққа жол бермеудің белгісі болып тұрады. Жалпы алып қарағанда мемлекеттің құқықтық негізде құрылуын И.Кант идеялық мағына дәрежесінде ұсынды. Өзінің Мінездер метафизикасы деп аталатын еңбегінде Мемлекет деген құқықтық заңға бағынған көптеген адамдардың бірігуі деген тұжырымды алғат артты. Бірақ, И.Кант Құқықтық мемлекет деген ұғымды қолданған жоқ. Бірақ, қабылданған заңдардың құқықтық қағидаларға сай келуін талап етуі оны ұлы ойшылдар санатына жатқызады. Ал, құқықтық мемлекет ұғымның саяси-құқықтық ой-пікірдің тарихында тұңғыш рет немістің зерттеушісі Роберт Фон Моль (1799-1875) 1833 жылы өзінің жазған еңбегінде енгізді. Ж.Велькер, О.Бэр, Ф.Шталь сияқты неміс ғалымдары құқықтық мемлекеттің барлық қырларын және негізгі қақұқдаларын жан-жақты ашып көрсетті.
Қазаң төңкерісінен кейін Кеңес мемлекетінің идеологтері мен заңгер-ғалымдары құқықтық мемлекет құру идеясын мүлдем жоққа шығарды. Мысалы, Л.Кағанович өзінің Кеңес мемлекетін құрудың он екі жылдығы және оппортунизммен куресу деген баяндамасында мынандай мәлімдеме жасады: Біздің заңдарымыз әрбір сәтке қолданылуда революциялық мақсатқа сәйкестікпен анықталады. Шынына келгенде біз құқықтық мемлекет ұғымын буржуазиялық мемлекетке де жарамсыз дейміз. Ал, оны Кеңес мемлекетіне қолдану - буржуазия заңгерлерінің жетегінде кетумен пара-пар. Осылай құқықтық мемлекетті құру емес, тіпті ол туралы қалыптасқан барлық ұғымдар мен идеялар тұншықтырылды, Кеңес мемлекетінің қас жауы ретінде танылды. В.Н. Кудрявцев пен Е.А. Лукашеваның пікірлері бойынша: Кеңестік заң доктрина ұзақ уақыт бойы құқықтық мемлекет идеясының өзін қабылдауға болмайды деп санады, неге десек ол капиталистік қоғамдық құрылымда жарияланған. Мұндай догматикалық, ыңғай таныту шын мәнінде мың жылдық даму барысында гуманистік ой-пікірде қалыптасқан жалпы адамзаттық құндылықтарға қарсылық білдірудің нәтижесі ғана.

Кеңес мемлекетіне құқықтық мемлекет жарияланған, заңның құқықтық мағынаға ие болу идеясын жоққа шығарады. Заң мен құқық бірдей деп санаудың нәтижесінде антидемократиялық заңдар қабылданды. Құқықтық қағидаларының тамырына балта шабылды және қабылданған заңдар халық атынан әділетті халықтың еркін білдіреді деген құқықтық сананы қалыптастырды. Заң әділетті болғандықтан, ол қандай болса да орындау бәріне міндетті болды. Осылай коммунистік-тотолитарлық режим кеңес мемлекетіне қажетті заңдар шығарды 30-жылдары аш-жалаңаш балаларына тамақ тауып беру үшін егістіктен бидайдың дәнін тергені үшін 10 жылға түрмеге жабу туралы, сотсыз тергеусіз Ерекше кеңес органы арқылы халық жауларын соттау, ату туралы заңдар қабылданды. Бұлардың барлығы заңды жолмен, тәртіппен қабылданған заң нормалары болды. Бірақ, бұл заңдар құқықтық сипатқа, мәнге ие болған жоқ.
Ежелгі Рим заңгерлері жекеменшік құқы хақында ең жетілген нормаларды қалыптастырды. Олардың осыдан 3—мың жыл бұрын жасаған меншік институты қазіргі кезде барлық мемлекеттердің азаматтық кодексіне енгізілген. Бірақ, сол классикалық құқық бостандықта өмір сүрген адамды төлемеген қарызы үшін, құлдыққа сатып жіберу нормасын да бекітті. Ал, заң құлдарды өлтіруге, сатуға, тіпті аш андарды тамақтандыруға құл иеленушіге құқық берді. Бәрі заң бойынша жасалады, реттеледі, бірақ заң құқықтық сипатқа ие емес.
Ал, құқықтық, мемлекетте заңның мазмұны құқықтық сипатқа, мазмұнға ие болуды талап етеді.
Сонда құқықтық мемлекет деген не?
Құқықтық мемлекет дегеніміз мемлекетте гуманизм, адамгершілік, теңдік, бостандық идеяларының құқықтық қағидаларға уласып, құқық үстемдік еткен, бассыздық пен заңсыздыққа жол бермеу үшін биліктің барлық тармақтарын арнайы тетіктермен тежеу арқылы адам құқықтарының тиімді қорғалуы.

ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ (ПРИНЦИПТЕРІ)

Құқықтық мемлекеттің негізгі қағидалары адамзат тарихын мың жылдық дамуы барысында саяси-құқықтық ой-пікірде біртіндеп, эволюциялық жолмен қалыптасты. Олардың пайда болуларының ең негізгі себебі —жалпы адамның табиғатына жат бассыздық пен заңсыздыққа тосқауыл қою және деспотизммен бір адамның мемлекеттегі шексіз билігін тежеу қажеттігі болды. Бұл жалпы адам табиғатының сұранысы, бостандық, теңдік, бақытты өмір сүруге ұмтылудың негізгі талаптарының бірі. Құқықтық мемлекет ғасырлар бойы қалыптасқан гуманистік ой-сананы, прогрессивтік құқықтық идеяларды қорытындылаудың нәтижесінде арнайы құқықтарды қалыптастырады. Сол қағидалар үстемдік еткен мемлекетте ғана құқықтық мемлекет орнайды. Қазіргі заң әдебиетінде құқықтық мемлекеттің құқықтарының бөлінуін, олардың қанша екенін әр зерттеуші өздерінің тараптарынан баға беруде. Осы күнге дейін қалыптасқан қағидаларға баға беріп, талдау жасап қарасақ, мынандай түрлерге бөліп қаруға болады:
Заң тыйым салмағанның бәріне рұқсат. Ежелгі Рим заңгерлері қалыптастырған және кейін барлық елдердің құқықтық
жүйелеріне енген Бостандық деген құқық рұқсат еткен әрекеттерді істеу талабы жаңа заманда қайта жарияланып, мемлекеттің негізгі қағидаларына ұласты. Құқықтық мемлекетте мемлекеттің парламенті, президенттің және басқа да конституция бекітіп, құзыр берген барлық органдар шығарған нормативтивтік-құқықтық кесімдер адамдар мен азаматтардың қайсы бір әрекеттерді жасауға тыйым салмаса, оларды жасауға рұқсат етіледі, яғни ешқандай қылмыстық, азаматтық, әкімшілік, тәртіптік жауапқа тартылмайды. Құқықтық мемлекетте субъектілердің әрекеттері тиімді реттеледі де, көп салада рұқсат ету идеясы кең қолданылады. Тыйым салатын нормалар негізінде қоғамға қауіпті әрекеттер мен халықтың құқықтылық құндылықтарына зиян, нұқсан келтіретін мінез-құлықтарды тежеуге, болдырмауға бағытталған. Мысалы, дін бостандығын жамылып, дінді басқа мақсатта пайдалану. Адамдардың, топтардың мүдделері құқықтық мемлекетте іс жүзіне асырылуы барысында тыйым салынбаған әрекеттер санатына болулары шарт. Тыйым салынатын әрекеттерді
болдырмау мемлекеттің бақылауында және жауаптылығында. Ал мемлекеттік органдар мен заңды тұлғаларға құқықтық мемлекетте Тек заңда тікелей көрсетілген ғана рұқсат деген қағида іс жүзіне асады.
Мемлекеттің барлық саласында заңның үстем болуы. Бұл
қағиданың талаптары бойынша құқықтық мемлекетте заң
өмірдің, қоғамдық қатынастардың барлық саласында үстемдік
етіп, заңдылықтың орнауы қатаң түрде қамтамасыз етілуі тиіс.
Заңның үстем болуы негізінде екі бағытта іс жүзіне асырылады: Біріншіден, Президенттен бастап барлық мемлекеттік органдар, мекемелер, лауазымды тұлғалар мен барлық адамдар заңға бағынулары тиіс. Ешкім заңсыз әрекеттері үшін жауапкершіліктен босатыла алмайды. Жасаған әрекеттерінің қоғамға қауіптілігіне қарай жауапқа тартылатыны ешқандай дау туғызбайтын аксиома болуы қажет. Екіншіден, атқарушы органдардың шығарған нормативтік құқықтық кесімдері Конституцияға және басқа Парламент шығарған заңдарға қарама-қайшы келмеулері тиіс. Үшіншіден, қабылданған барлық заңдар құқықтық идеяға ұласулары қажет. Яғни, құқықтық қағидалар мен талаптар барлық заңдардың ең негізгі өзегіне айналулары тиіс. Олай болмаған жағдайда шығарылған заңдар репрессиялық, жауыздық және антигуманистік сипаталып, адам құқын аяққа таптауға кеңінен жол ашылуы әбден мүмкін. Мысалы, өткен ғасырдың отызыншы жылдары Кеңес мемлекетінде осындай оқиғалар кең етек жайды. Қылмыстық жауапқа, тіпті атуға дейін он екі жастан бастап тартылды, отанды сату деген айып тағылумен сотталғандардың кәмелетке толған отбасы мүшелері сайлау құқықтарынан айырылып, бес жылға жер аударыдды. Ал, 1931 жылы қабылданған заң бойынша жұмысқа себепсіз шықпай қалғаны үшін жұмыстан куылып, тұратын тұрғын үйінен айырылатын болған. Қабылданған заңдар әділетсіз, гуманизм, құқықтық қағидалардан мүлдем алда.
3. Адам құқықтарынын ең жоғарғы құндылық деп танылуы, мызғымас болуы және жариялық өкімет тарапынан тиімді қорғалуы. Бұл қағида негізінен XVII —XVIII ғасырларда Орта ғасырлық, саяси-құқықтық жүйеге, әсіресе Еуропада кең етек жайған инквизицияға қарсылық білдіруден туындады. Буржуазиялық қатынастар қалыптасып келе жатқан Еуропа елдерінде жаңа күш, буржуазия табы билікке ұмтылу барысында адам құқықтарының аяққа тапталмай олардың мызғымас болып, ең жоғарғы құндылықтар екенін саяси-құқықтық ой-пікірде асқан мақтанышпен паш етті. Атап айтқанда өмір сүру құқы, меншікке ие болу, жеке адамның құқықтарына қол сұқпау, дін, сөз бостандықтары, тең құқылық сияқты адамдардың құқықтарын табиғи деп жариялады, оларды қорғау, қамтамасыз ету адамның шыққан әлеуметтік тегіне байланысты емес, адам болғандығынан қамтамасыз етілуі тиіс. Адам құқықтарының мызғымас болуы туралы тұңғыш рет Англияның Еркіндіктің ұлы партиясы 1215 жылы жариялауға ынта біддірді. Бұл құжаттың бірнеше баптарында заңсыз қамалмау, заңсыз меншіктен айыруға болмайтындығы, еркін, ешқандай кедергісіз Англиядан кетіп және қайтып келу (39,41-баптар) және тағы басқа нормалар енгізілді.
Кейінгі ғасырларда адам құқықтарының негізгі қағидалары АҚШ-тың тәуелсіздіқ декларациясынан (1776.4 шілде) өзінің нақтылы шешімін тауып, кейінгі қабылданған құқықтық құжаттарға өзінің нақтылы шешімін тапты. Атап айтқанда 1789 жылы Франция ұлы төңкерісінің Адам және азамат декларациясы: Адамдар өз құқықтарында еркін және тең болып туылады. Қоғамдық айырмашылықтар тек қана көптің пайдасына негізделуі мүмкін, —деген норманы дүние жүзіне үлгі ретінде паш етті.
Қазақстанның саяси-құқықтық ой-пікірде адам құқықтарының мызғымастығы, тиімді қорғалуы туралы идеялар негізінде XX ғасырдың басында тұңғыш рет Қарқаралы петициясында (1905) өзінің шешімін тапты. Адам құқықтарының табиғи екені және олардың ең жоғарғы құндылық, болуы қажеттілігі туралы 1911 жылы ірі реформатор, Қазақстанның тұңғыш Конституциясының авторы, қоғам қайраткері, демократ Барлыбек Сыртанов (1866-1914) өзінің Қазақ елінің уставында нақтылы, концептуалдық мағынада жариялады. Қазақ елінде адам баласының бәрі тең құқылы. Дініне, қанына, тегінс, тәсіліне қарап адамдарға қорлауға жол жоқ. Адам тек закон һәм құдай алдында жауап береді. Қазақ елінде адам балалары бостандықта, тендікте һәм бақытты өмір сүруге құқы бар.
Мұндай талаптар жалпы мемлекеттің адамның өмір сүруіне оның құқықтарын қамтамасыз етумен қатар, жағымсыз қасиеттері де өзінің, функцияларынан айқын көрініс береді. Атап айтқанда кеңсе үстемділігі, сыбайластық жемқорлықка, адам құқықтарын аяққа таптау, заңсыз әрекеттерге жол беру және тағы басқа көптеген бассыздықтар. Мемлекет жеке адамға тек қана билік жүргізу тұғырынан қарамауы тиіс, оның барлық қызметі құқық шеңберімен шектеліп отырулары тиіс. XX ғасырдың басында өмір сүрген А. Эсмен деген ойшыл аталмыш мәселеге мынандай пікірін білдірді: Жеке құқықтардың жалпы сипаттарына тән бір қасиет бар: олар мемлекеттің құқықтарын шектейді, мемлекет белгілі бір салаларға араласудан сақтануы тиіс, жеке қызметтілікке белгі дәрежеде жол ашуы тиіс.
4. Мемлекетте билікті белу теориясының нақтылы дәрежеде қалыптасуы. Билікті бөлу теориясы негізінде Еуропада буржуазиялық төңкерістер кезінде пайда болып, феодализмнің деспотиялық, шексіз билігіне қарсы бағытталған прогрессивтік идея болды. Монархтың тұқым қуалау арқылы қалыптасқан шексіз билігін тежеу, тоскауыл қою үшін ұсынылды және келешекте тиімді түрде іс жүзінде асырылады. Бірақ, бұл идея ежелгі Эллада елінде, тұңғыш рет адамзаттың саяси-құқықтық тарихында Солонның жасаған реформаларында көрініс берген. Атап айтқанда, Солон Афинада мемлекет құру барысында 400-дік Кеңеспен ареопаг органдарын қалыптастырып, екеуінің бір-бірін тежеп, биліктің тепе-тең болуын жақтаған. Джон Локк, Шарль Луи Монтескье сияқты буржуазия идеологтері билікті бөлуді демократияның дамуына тікелей ықпал ететін тетіктер ретінде бағалады. Егер заң шығаратын және атқарушы билік бір адамның, немесе мекеменің билігінде болса, онда бостандық болмайды, себебі, бұл монарх, немесе сенат тирандық заң жасай бастайды... Егер сот билігі заң шығарушы және атқарушы биліктерден бөлінбеген жағдайда да бостандық болмайды. Ал, Барлыбек Сыртанов Қазақстанның саяси-құқықтық ой-пікірінің тарихында тұңғыш рет Қазақ елінде билік жүргізу закон шығаратын, орындайтын һәм сот болып тұрады. Үш билік бір-біріне бағынбайды, бассыздыққа жол бермеудің белгісі болып тұрады, —деп Ш. Монтескье идеясын қазақ қоғамына пайдалануды ұсынды.
Билікті бөлу теориясы қазіргі кезде барлық демократиялық режимдегі мемлекеттерде қабылданған. Билікті бөлу жоқ мемлекеттерде құқықтық мемлекет құру мүмкін емес, бір адамның еркі үстемдік етеді, заңсыздықтың, бассыздықтың орнауына тікелей жол ашылады. Үш биліктің бір-бірімен ара қатынастары тепе-тендік тежемелік құқықта негізінде іс жүзінде асулары тиіс.
Сонымен қатар билікті бөлуде негізінде өкілетті органдардың үстемдігі қамтамасыз етілуі тиіс. Мұндай талаптар жалпы халықтың егемен билік жүргізу идеясынан туындайды. Өкілетті билік барлық биліктін. тармақтарының ұйымдасуын айкындайды.
5. Мемлекеттің жеке адам алдында жауаптылығы, адамның мемлекет алдындағы жауаптылығы. Мемлекет пайда болғаннан кейін өсе-өсе, үлкейе келе қуатты аппараты бар күшке айналады. Басқару, билік жүргізу барысында мемлекет халықтың бақылауынан шығып, ағылшындардың ірі ойшылы Томас Гобсс айтқандай, ешқандай әрекеттермен шектелмейтін алпауыт күшке айналып, адамдарға үстемдік ететін құралға айналды. Бірақ, адамдар мемлекетті өздерінің өмірлерін қорғайтын, қауіпсіздіктерін қамтамасыз ететін күш ретінде құрғанымен, ол өзінің дегенін істейді, тырпетпей бағынуды талап етеді. Сондықтан мемлекет басқару үшін құрылған саяси жүйе ретінде өзінің заңсыз әрекеттері үшін жеке адам алдында жауап беруі қажет. Айталық, мемлекеттін, органдарында қызмет атқаратын лауазым иелері бассыздық пен заңсыздыққа жол бергендері үшің заң алдында міндетті түрде жауапқа тартылулары тиіс. Көп жағдайда олар жауапқа тартылмайды. Мысалы, заңсыз қамау, заңсыз үкім шығару және т.б адам құқықтарын аяққа таптау сияқты әрекеттер үшін мемлекет қызметкерлері жеке адамның алдында жауапты болуы тиіс. Ол үшін мемлекеттік биліктің барлық мәртебесі құқықпен тиімді реттеліп, жауаптылығы нақтылы тетіктермен айқындалулары керек.
Сонымен қатар, жеке адам да өзінің құқыққа сай келмейтін әрекеттері үшін мемлекет алдында кінәсіне қарай жауапты. Құқықтық мемлекеттің бұл қағидасының маңызы өте зор және екі жактың да жауаптылығын күшейту арқылы мемлекетте заңдылықтын орнауын қамтамасыз етеді.
Жалпы тарихқа жүгінсек мемлекеттің, билік жүргізушілердің, жеке адамдардың алдындағы жауапкершілігінің міндетті түрде қажет екенін XI ғасырда тұңғыш рет Жүсіп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.