Құжаттардың сот сараптамасы
Кіріспе
Құжаттардың сот сараптамасы
1. Сот сараптамасының түсінігі және маңызы
2. Сот сараптамасына қажетті материалдарды дайындау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Құжаттардың сот сараптамасы
1. Сот сараптамасының түсінігі және маңызы
2. Сот сараптамасына қажетті материалдарды дайындау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Біздің қоғамымыздың бастан кешіп жатқан қиын кезеңде қылмыспен күресу – мемлекетіміздің алғашқы міндеттерінің бірі. Осы күресте маңызды қарудың бірі сот сараптамасы болып табылады, ол қылмыстарды тергеу кезінде ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Ата заңымызға сәйкес елімізде адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі. Осы кепілдіктің бірі болып, сот сараптамасын тағайындау мен жүргізу кезінде қылмыстық істер бойынша іске қатысушы және мүдделі тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету саналады. Ал оның жүзеге асырылуына қазіргі кезеңде қылмыстық істерді тергеудің және сотта қараудың сапасыздығы мен жеделдігінің баяу болуымен байланысты процессуалдық кедергілер мүмкіндік туғызбайды. Сонымен қатар қазіргі кезде әрекет ететін ҚР-ның Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексінің кейбір нормаларының жетілмеуінен де сот сараптамасының процессуалдық мәселелері өзекті болып отыр. Сот сараптамасын тағайындау, жүргізу және оның нәтижелерін бағалау саласында, сонымен қатар арнайы білімдерді қылмыстық істерді тергеуде және сот өндірісінде толығымен пайдалануда қылмыстық істі жүргізуші орган қызметкерлерімен заңды түрде дұрыс орындау ерекше маңызға ие және өзекті мәселенің бірі болып табылады.
Сот сараптамасын қылмыстық іс жүргізудегі арнайы білімді пайдаланудың негізгі нысаны деп айта келе оның негізгі кемшілігін, яғни қылмыстық істерді тергеудегі, сотта қараудағы аз икемділігіне назар аударған жөн. Бұл айтылғанға дәлел ретінде қылмыстық істерді тергеу мен сот отырысында сараптаманың көпшілігі формальді түрде тағайындалатынынан, қылмыстық іс жүргізудегі сот сараптамасы мүмкіншіліктерін бағалай алмауын айтуға болады. Сонымен қатар көптеген сарапшы қорытындыларының істерді тергеген және сотта қарау кезінде процессуалдық ережелердің бұзылуына байланысты дәлелдемелік маңызынан айрылуын, сот сараптамасын тағайындау мен жүргізу кезінде іске қатысушы тұлғалардың барлық құқықтары мен міндеттерін сақтамауын айтуға болады. Сараптаманы тағайындаумен және жүргізумен байланысты қызметтің төмен әдістемелік деңгейі туралы орындалусыз қайтарылып жатқан іс материалдарының көптігінен, сарапшының қосымша материалдарды ұсыну қажеттігі туралы арыздарынан көруге болады.
Дегенмен сот сараптамасының ғылым мен заңнамадағы процессуалдық жағдайы мен деңгейін тек төмен жағынан қарастыра бермеу керек, өйткені оны қолданудың процессуалдық талаптарына қазіргі кездегі тәжірибе әлі біртіндеп бейімделу науқанында деп айтуға болады.
Ата заңымызға сәйкес елімізде адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі. Осы кепілдіктің бірі болып, сот сараптамасын тағайындау мен жүргізу кезінде қылмыстық істер бойынша іске қатысушы және мүдделі тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету саналады. Ал оның жүзеге асырылуына қазіргі кезеңде қылмыстық істерді тергеудің және сотта қараудың сапасыздығы мен жеделдігінің баяу болуымен байланысты процессуалдық кедергілер мүмкіндік туғызбайды. Сонымен қатар қазіргі кезде әрекет ететін ҚР-ның Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексінің кейбір нормаларының жетілмеуінен де сот сараптамасының процессуалдық мәселелері өзекті болып отыр. Сот сараптамасын тағайындау, жүргізу және оның нәтижелерін бағалау саласында, сонымен қатар арнайы білімдерді қылмыстық істерді тергеуде және сот өндірісінде толығымен пайдалануда қылмыстық істі жүргізуші орган қызметкерлерімен заңды түрде дұрыс орындау ерекше маңызға ие және өзекті мәселенің бірі болып табылады.
Сот сараптамасын қылмыстық іс жүргізудегі арнайы білімді пайдаланудың негізгі нысаны деп айта келе оның негізгі кемшілігін, яғни қылмыстық істерді тергеудегі, сотта қараудағы аз икемділігіне назар аударған жөн. Бұл айтылғанға дәлел ретінде қылмыстық істерді тергеу мен сот отырысында сараптаманың көпшілігі формальді түрде тағайындалатынынан, қылмыстық іс жүргізудегі сот сараптамасы мүмкіншіліктерін бағалай алмауын айтуға болады. Сонымен қатар көптеген сарапшы қорытындыларының істерді тергеген және сотта қарау кезінде процессуалдық ережелердің бұзылуына байланысты дәлелдемелік маңызынан айрылуын, сот сараптамасын тағайындау мен жүргізу кезінде іске қатысушы тұлғалардың барлық құқықтары мен міндеттерін сақтамауын айтуға болады. Сараптаманы тағайындаумен және жүргізумен байланысты қызметтің төмен әдістемелік деңгейі туралы орындалусыз қайтарылып жатқан іс материалдарының көптігінен, сарапшының қосымша материалдарды ұсыну қажеттігі туралы арыздарынан көруге болады.
Дегенмен сот сараптамасының ғылым мен заңнамадағы процессуалдық жағдайы мен деңгейін тек төмен жағынан қарастыра бермеу керек, өйткені оны қолданудың процессуалдық талаптарына қазіргі кездегі тәжірибе әлі біртіндеп бейімделу науқанында деп айтуға болады.
1. Нормативтік актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы, 1995 ;
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексі. - Алматы, 1998;
3. "Қазақстан Республикасындағы сот сараптамалық қызметті лицензиялау және сот сарапшыларын мемлекеттік реестрден жүргізу тәртібі жөніндегі ережелерін бекіту туралы" 5 қазан 1998 жылғы №1021 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы;
2. Арнайы әдебиеттер:
1. ҚР Қылмыстық іс жүргізу құқығы. Ерекше бөлім. Сотқа дейінгі стадиялар. Төлеубекова Б. Қ., Қапсәләмов Қ. Ж., Шынарбаев Б. Қ., Бекішев Д. Қ. – Алматы, 2002;
2. Сарсенбаев С. Е., Хан А. Л. Уголовный прцесс. Досудебное производство. – Астана, 2000
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы, 1995 ;
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексі. - Алматы, 1998;
3. "Қазақстан Республикасындағы сот сараптамалық қызметті лицензиялау және сот сарапшыларын мемлекеттік реестрден жүргізу тәртібі жөніндегі ережелерін бекіту туралы" 5 қазан 1998 жылғы №1021 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы;
2. Арнайы әдебиеттер:
1. ҚР Қылмыстық іс жүргізу құқығы. Ерекше бөлім. Сотқа дейінгі стадиялар. Төлеубекова Б. Қ., Қапсәләмов Қ. Ж., Шынарбаев Б. Қ., Бекішев Д. Қ. – Алматы, 2002;
2. Сарсенбаев С. Е., Хан А. Л. Уголовный прцесс. Досудебное производство. – Астана, 2000
Жоспар
Кіріспе
Құжаттардың сот сараптамасы
1. Сот сараптамасының түсінігі және маңызы
2. Сот сараптамасына қажетті материалдарды дайындау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Біздің қоғамымыздың бастан кешіп жатқан қиын кезеңде қылмыспен күресу
– мемлекетіміздің алғашқы міндеттерінің бірі. Осы күресте маңызды қарудың
бірі сот сараптамасы болып табылады, ол қылмыстарды тергеу кезінде ғылым
мен техниканың жаңа жетістіктерін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Ата заңымызға сәйкес елімізде адам құқықтары мен бостандықтары
танылады және оларға кепілдік беріледі. Осы кепілдіктің бірі болып, сот
сараптамасын тағайындау мен жүргізу кезінде қылмыстық істер бойынша іске
қатысушы және мүдделі тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз
ету саналады. Ал оның жүзеге асырылуына қазіргі кезеңде қылмыстық істерді
тергеудің және сотта қараудың сапасыздығы мен жеделдігінің баяу болуымен
байланысты процессуалдық кедергілер мүмкіндік туғызбайды. Сонымен қатар
қазіргі кезде әрекет ететін ҚР-ның Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексінің кейбір
нормаларының жетілмеуінен де сот сараптамасының процессуалдық мәселелері
өзекті болып отыр. Сот сараптамасын тағайындау, жүргізу және оның
нәтижелерін бағалау саласында, сонымен қатар арнайы білімдерді қылмыстық
істерді тергеуде және сот өндірісінде толығымен пайдалануда қылмыстық істі
жүргізуші орган қызметкерлерімен заңды түрде дұрыс орындау ерекше маңызға
ие және өзекті мәселенің бірі болып табылады.
Сот сараптамасын қылмыстық іс жүргізудегі арнайы білімді пайдаланудың
негізгі нысаны деп айта келе оның негізгі кемшілігін, яғни қылмыстық
істерді тергеудегі, сотта қараудағы аз икемділігіне назар аударған жөн. Бұл
айтылғанға дәлел ретінде қылмыстық істерді тергеу мен сот отырысында
сараптаманың көпшілігі формальді түрде тағайындалатынынан, қылмыстық іс
жүргізудегі сот сараптамасы мүмкіншіліктерін бағалай алмауын айтуға болады.
Сонымен қатар көптеген сарапшы қорытындыларының істерді тергеген және сотта
қарау кезінде процессуалдық ережелердің бұзылуына байланысты дәлелдемелік
маңызынан айрылуын, сот сараптамасын тағайындау мен жүргізу кезінде іске
қатысушы тұлғалардың барлық құқықтары мен міндеттерін сақтамауын айтуға
болады. Сараптаманы тағайындаумен және жүргізумен байланысты қызметтің
төмен әдістемелік деңгейі туралы орындалусыз қайтарылып жатқан іс
материалдарының көптігінен, сарапшының қосымша материалдарды ұсыну
қажеттігі туралы арыздарынан көруге болады.
Дегенмен сот сараптамасының ғылым мен заңнамадағы процессуалдық
жағдайы мен деңгейін тек төмен жағынан қарастыра бермеу керек, өйткені оны
қолданудың процессуалдық талаптарына қазіргі кездегі тәжірибе әлі біртіндеп
бейімделу науқанында деп айтуға болады.
1. Сот сараптамысының түсінігі және маңызы
Сот сараптамасы – бұл ерекше дербес, ең күрделі тергеу әрекеті және
оның іске маңызы бар мән – жайларды анықтау мақсатында арнайы ғылыми білім
негізінде іс материалдарын зерттеуді білідіреді.
Сараптама (экспертиза) – латынның expertus-тәжірибелік деген сөзінен
шыққан, дәлелді қорытынды жасайтын арнаулы білімді талап ететін белігілі-
бір мәселені зерттеуді білдіреді. Энциклопедиялық тұрғыдан алғанда, сот
сараптамасы қылмыстық немесе азаматтық істің материалдары бойынша нақты
деректер мен мән-жайларды анықтау үшін сарапшының іс жүргізу заңнамасында
көзделген тәртіппен жүргізілетін зерттеуі ретінде түсініледі.
Кейбір ғалымдар сараптама ұғымына қатысты арнаулы танымдар ұғымының
мазмұнын білуді қажет етеді және осы тұрғыдан мынадай анықтама береді:
Сараптама – бұл іс үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау үшін адамның
кәсіби қызметінің әр түрлі салаларындағы арнаулы танымды қарастыра отырып,
белгілі-бір адамдарға және басқа нысандарға зерттеу жүргізуді белгілеуден
тұратын тергеу іс-әрекеті. Білім және таным секілді терминологиядағы
айырмашылықтарға келетін болсақ, оларды қарастырылатын ұғымдардың мазмұндық
жағына әсер етпейтін талғамдық әуестікке жатқызуға жөн болар.
Л. Н. Башкатов, Г. Н. Ветрова, А. Н. Донценко, В. И. Зажицкий, В. И.
Шестаков сараптама ұғымының анықтамасына өзгеше түрде қарай отырып, алға
қойылған мәселелер бойынша қорытындылар жасау мақсатында сарапшының өзіне
берілген материалдық обьектілерді арнаулы танымның көмегі арқылы зерттеу
процессі деп қарайды.
Сот сараптамасы қылмыстық сот өндірісінде, криминалистикада,
қылмыстық, азаматтық және әкімшілік іс жүргізуде арнайы ғылыми білімді
қолданудың ең басты нысандарының бірі болып саналады, ал қылмыстық сот
өндірісінде арнаулы білімді қолданудың мамандырылған нысаны. Ол сот және
алдын – ала тергеу органдарының танымдық мүмкіншіліктерін неғұрлым кеңейте
түседі де, қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі өндіріс барысында және сот
отырысында танымның барлық ғылыми құралдарының арсеналын пайдалануға
мүмкіндік береді.
Сот сараптамасының негізгі мәнін анықтай келе, біз оның тергеу
барысында немесе арнаулы ғылыми білімді қолдануды қажет ететін қылмыстық
істі сотта қарау кезінде пайда болған проблемдік танымдық ситуацияларды
шешудің нысаны екендігіне назар аударғанымыз жөн, Сондықтан да сот
сараптамасы қылмыстық істің маңызды мән – жайларын анықтауда ең ыңғайлы
әдіс екендігіне көз жеткіземіз. Сот сараптамасы жаңа зерттеу әдістерін
жетілдіру арқылы тұрақты түрде дамиды да, сот, тергеу практикаларында көп
қолданыс табады.
Ю. Н. Белозеров пен В. В. Рябоконькода сот сараптамасының негізін
құрауға тиісті арнаулы (ғылыми) білімдер мәніне тоқталмай, сот сараптамасы
деп – қылмыстық (азаматтық) процессті жүргізетін адамдардың немесе
органдардың тапсырмасы бойынша жүзеге асырылатын және сарапшыларға
жіберілген материалдарды зерттеуге және зерттеулердің нәтижелері бойынша
сот дәлелдемелерінің маңызы бар қорытындылар беруге бағытталған қызметті
айтады.
Сот сараптамасының қылмысты тергеудегі және қылмыстық іс жүргізудегі
елеулі ерекшелігі - сарапшының қолданатын ережелерінің қатаң ғылыми сипатта
болуы. Сарапшының арнайы ғылыми білімді қолдануы, сот қарастырып отырған
қылмыстық істің мәнінің қосымша жақтарын ашуға мүмкіндіктерді беріп қана
қоймай, сонымен қатар әр – түрлі құбылыстар мен заттар арасындағы өзара
байланысты, олардың себебі мен салдарын анықтауға да мүмкіндік береді.
Бұның барлығы сот қарастырып отырған фактілі материалдарды кеңейте отырып,
оған яғни сотқа қылмыстық іс бойынша обьективті шындықты анықтауды
жеңілдетеді.
12. 01. 1997 жылғы Сот сараптамасы туралы ҚР Заңы және 13.12.1997
жылғы Қазақстан Республикасының ҚІЖК-сі сот сарапшысының арнаулы ғылыми
білімінің болуы және аттестациядан өтуі, біліктілік куәлігінің болуын қажет
етеді, өйткені сот сараптамасының алдына қойған міндеттерді орындау үшін
сарапшыға жалғыз кәсіби дағды жеткіліксіз болады және барлық жағдайда
кәсіби тәжірибе мен дағды сот сараптамасын жүргізу үшін қажетті құбылыстар
мен заттардың себептері мен өзара байланысы туралы білімді толық бере
бермейді.
Заң әдебиеттерде сот сараптамасының белгілері немесе оны жүргізудің
шарттары мен ұғымдары кездеседі. Бұл екі ұғымдар бір – бірімен ұқсас және
байланысты. Мысалы, орыс ғалымы Ю. К. Орлов сот сараптамасының белгілері
деп атаса, отандық ғалым С. Ф. Бычкова сот сараптамасын жүргізудің шарттары
деп атайды.
Сот сараптамасының негізгі белгілері сот сараптамасын қылмыстық іс
жүргізудегі арнайы білімдерді пайдаланудың басқа да нысандарынан айыруға
мүмкіндік береді.
Сонымен сот сараптамасының негізгі белгілері төмендегідей:
1. Сараптамалық зерттеуді арнайы ғылыми білімдер негізінде жургізуі – ҚР
ҚІЖК – нің 7 бабының 41 тармағына сәйкес арнаулы білім – бұл адам кәсіби
оқудың не білгілі – бір мамандық бойынша жұмыс істеудің нәтижесінде алған,
қылмыстық сот ісін жүргізудегі жалпы жұртқа белгілі емес білім.
Сараптаманың жалпыға ортақ және арнайы білім деген ұғымдардың қайсысына
жататынын ажыратып алған жөн. Кейбір ғалымдар жалпыға ортақ білім мен
арнайы білімнің өзара ерекшелігі субьективті сипатта болады, ол ерекшелікті
нақты жағдайға байланысты тергеуші ғана шешеді деп есептейді. Сондай – ақ
ғалымдар арасында арнаулы білімді жалпы тұрмыстық білім мен жалпыға ортақ
білімді өзара салыстыру арқылы ғана анықтауға болады деген пікірлер де
аракідік ұшырасады. Біздіңше арнаулы білім деген ұғым ғылым мен техника
саласынан мамандығы бар деген ұғыммен тікелей байланысты. Сондықтан арнаулы
білім дара сипаттағы мамандық ұғымын, сондай – ақ арнаулы кәсіби білім алу
арқылы арнаулы еңбектің қайсыбір түрімен шұғылдану үстінде оны толық
игерген маман ұғымының аясында қараған дұрыс сияқты.
Сараптаманың негізінде ғылыми білімнің белгілі – бір саласы жатыр, ал
сарапшының қорытындысы – ғылымның мәліметтеріне негізделген дәлелдеме.
Сараптама істі тергеген, не қараған кезде ғылым, техника, өнер және қолөнер
саласында арнайы білім қажет болғанда тағайындалады. Бұл ережені техника,
өнер және қол өнер ғылымдарына қарсы қойылған деп және осы ғылымдарға
негізделмеген сараптаманы жүргізуге жол беріледі деп талқылауға болмайды.
Техникаының, өнердің, қол өнердің әр – түрлі мәселесінің өзі ғылыми
зерттеудің обьектілері болады, сондақтан да барлық сараптама, техника, өнер
және қол өнер мәселелеріне қатысты болса да ғылыми мәліметтеріне негізделуі
керек. Бұл дегеніміз сарапшы ретінде әрқашан тек ғылыми жұмыскер, теоретик
қана шығуы керек емес, сондай – ақ практикалық жұмыскер де шыға алады.
Сараптаманы жүргізу үшін сарапшының арнайы ғылыми білімінің болуы
міндетті талаптардың бірі. Олар сарапшының ғылыми құзіретінің мазмұнын
қалыптастырады, сарапшының ғылыми құзіреті, оның сарапшы болып
тағайындалуына жеткілікті ғылыми білімдердің белгілі – бір көлемі болып
табылады.
2. Сараптамалық зерттеулердің іске маңызы бар мән – жайларды анықтау үшін
жүргізілуі - Сараптаманың қылмыстық іс бойынша дәлелдеу мәніне жататын
немесе дәлелдемелік фактілік мәні бар мән – жайларды анықтауға байланысты
міндеті бар. Осыған сәйкес жоғарыда аталып өткендей сот сараптамасының
міндеті тергеліп немесе қаралып отырған қылмыстық іс бойынша маңызды мән –
жайларды, фактілі деректерді анықтау болып табылады. Бұл мән – жайлар
сарапшы мен оның жүргізген зерттеулері негізінде анықталуы қажет. Сарапшыға
қойылған сұрақтың арнайы сипатта болып, белгілі – бір маманның құзіретіне
кіріп, бірақ өзінің шешілуі үшін арнайы зерттеулер жүргізуді қажет етпесе,
сараптама жүргізілмеуі керек.
3. Сараптамалық зерттеуді арнайы процессуалдық тұлға – сарапшының
жүргізуі. Сот сараптамасын жүргізу қажеттілігі туғанда, оны тергеуші немесе
сот тағайындайды. Сот сараптамасы туралы ҚР–ң Заңының 10 бабына және ҚР
ҚІЖК-нің 243 бабына сәйкес сот сараптамасын жүргізу мына тұлғаларға
тапсырылуы мүмкін:
– сот сараптамасы органдарының қызметкерлеріне;
– лицензияның негізінде сот сараптама қызметін жүзеге асыратын тұлғаларға;
– ҚР – ң заңдарында көзделген бір жолғы тәртіппен өзге де тұлғаларға;
Сот сарапшысының жоғары білімі және сот сараптамасының белгілі – бір
түрі саласындағы арнаулы ғылыми білімі, сот сараптамасын жүргізу құқығына
арналған біліктілік куәлігі болуы және ҚР – ң Әділет Министрлігінің
комиссиясында өткен, сондай – ақ сот сараптама қызметін жүргізу құқығына
лицензиясы болуы керек, яғни заң бойынша сот сарапшысына осындай талап
қойылған.
Іс жүргізу заңнамаларында сарапшының процесске қатысушы ретінде
процессуалдық тәуелсіздікті қамтамасыз ететін бірқатар нормалар бар. Сот
сарапшысы тергеу және сот органдарына қорытынды бергенде, оның тәуелсіздік
қағидалары сақталуы керек. Бұл қағидалардың сақталмауы қылмыстық іс бойынша
дұрыс шешім шығаруға, тіпті әділеттіліктің жүзеге асуына кедергі болады.
Сондай – ақ сот сарапшысының процессуалды тәуелсіздігі оның қорытындысының
объективті, толық, дұрыс болуына кепілдіктің бір түрі: сарапшы міндетін
орындамаған жағдайда ҚР – ң заңдарына сәйкес материалдық жауапкершілікке
тартылатыны жатады.
4. Сараптаманың белгілі – бір процессуалдық нысанда жүргізуі.- ҚР – ң
қылмыстық, азаматтық іс жүргізу заңнамаларында сот сараптамасын тағайындау,
оны жүргізу және оның нәтижесін процессуалдық рәсімдеу нысанының тәртібі,
сондай – ақ сараптама жүргізуге байланысты іс жүргізуге қатысушылардың
құқықтары мен міндеттері көзделген. ҚР – ң ҚІЖК – де сараптама
тағайындаудың жаңа тәртібі енгізілген. Оның бірі ҚР ҚІЖК – нің 242 бабының
2 бөлігіне сәйкес қылмыстық іс қозғау туралы шешімді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Құжаттардың сот сараптамасы
1. Сот сараптамасының түсінігі және маңызы
2. Сот сараптамасына қажетті материалдарды дайындау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Біздің қоғамымыздың бастан кешіп жатқан қиын кезеңде қылмыспен күресу
– мемлекетіміздің алғашқы міндеттерінің бірі. Осы күресте маңызды қарудың
бірі сот сараптамасы болып табылады, ол қылмыстарды тергеу кезінде ғылым
мен техниканың жаңа жетістіктерін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Ата заңымызға сәйкес елімізде адам құқықтары мен бостандықтары
танылады және оларға кепілдік беріледі. Осы кепілдіктің бірі болып, сот
сараптамасын тағайындау мен жүргізу кезінде қылмыстық істер бойынша іске
қатысушы және мүдделі тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз
ету саналады. Ал оның жүзеге асырылуына қазіргі кезеңде қылмыстық істерді
тергеудің және сотта қараудың сапасыздығы мен жеделдігінің баяу болуымен
байланысты процессуалдық кедергілер мүмкіндік туғызбайды. Сонымен қатар
қазіргі кезде әрекет ететін ҚР-ның Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексінің кейбір
нормаларының жетілмеуінен де сот сараптамасының процессуалдық мәселелері
өзекті болып отыр. Сот сараптамасын тағайындау, жүргізу және оның
нәтижелерін бағалау саласында, сонымен қатар арнайы білімдерді қылмыстық
істерді тергеуде және сот өндірісінде толығымен пайдалануда қылмыстық істі
жүргізуші орган қызметкерлерімен заңды түрде дұрыс орындау ерекше маңызға
ие және өзекті мәселенің бірі болып табылады.
Сот сараптамасын қылмыстық іс жүргізудегі арнайы білімді пайдаланудың
негізгі нысаны деп айта келе оның негізгі кемшілігін, яғни қылмыстық
істерді тергеудегі, сотта қараудағы аз икемділігіне назар аударған жөн. Бұл
айтылғанға дәлел ретінде қылмыстық істерді тергеу мен сот отырысында
сараптаманың көпшілігі формальді түрде тағайындалатынынан, қылмыстық іс
жүргізудегі сот сараптамасы мүмкіншіліктерін бағалай алмауын айтуға болады.
Сонымен қатар көптеген сарапшы қорытындыларының істерді тергеген және сотта
қарау кезінде процессуалдық ережелердің бұзылуына байланысты дәлелдемелік
маңызынан айрылуын, сот сараптамасын тағайындау мен жүргізу кезінде іске
қатысушы тұлғалардың барлық құқықтары мен міндеттерін сақтамауын айтуға
болады. Сараптаманы тағайындаумен және жүргізумен байланысты қызметтің
төмен әдістемелік деңгейі туралы орындалусыз қайтарылып жатқан іс
материалдарының көптігінен, сарапшының қосымша материалдарды ұсыну
қажеттігі туралы арыздарынан көруге болады.
Дегенмен сот сараптамасының ғылым мен заңнамадағы процессуалдық
жағдайы мен деңгейін тек төмен жағынан қарастыра бермеу керек, өйткені оны
қолданудың процессуалдық талаптарына қазіргі кездегі тәжірибе әлі біртіндеп
бейімделу науқанында деп айтуға болады.
1. Сот сараптамысының түсінігі және маңызы
Сот сараптамасы – бұл ерекше дербес, ең күрделі тергеу әрекеті және
оның іске маңызы бар мән – жайларды анықтау мақсатында арнайы ғылыми білім
негізінде іс материалдарын зерттеуді білідіреді.
Сараптама (экспертиза) – латынның expertus-тәжірибелік деген сөзінен
шыққан, дәлелді қорытынды жасайтын арнаулы білімді талап ететін белігілі-
бір мәселені зерттеуді білдіреді. Энциклопедиялық тұрғыдан алғанда, сот
сараптамасы қылмыстық немесе азаматтық істің материалдары бойынша нақты
деректер мен мән-жайларды анықтау үшін сарапшының іс жүргізу заңнамасында
көзделген тәртіппен жүргізілетін зерттеуі ретінде түсініледі.
Кейбір ғалымдар сараптама ұғымына қатысты арнаулы танымдар ұғымының
мазмұнын білуді қажет етеді және осы тұрғыдан мынадай анықтама береді:
Сараптама – бұл іс үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау үшін адамның
кәсіби қызметінің әр түрлі салаларындағы арнаулы танымды қарастыра отырып,
белгілі-бір адамдарға және басқа нысандарға зерттеу жүргізуді белгілеуден
тұратын тергеу іс-әрекеті. Білім және таным секілді терминологиядағы
айырмашылықтарға келетін болсақ, оларды қарастырылатын ұғымдардың мазмұндық
жағына әсер етпейтін талғамдық әуестікке жатқызуға жөн болар.
Л. Н. Башкатов, Г. Н. Ветрова, А. Н. Донценко, В. И. Зажицкий, В. И.
Шестаков сараптама ұғымының анықтамасына өзгеше түрде қарай отырып, алға
қойылған мәселелер бойынша қорытындылар жасау мақсатында сарапшының өзіне
берілген материалдық обьектілерді арнаулы танымның көмегі арқылы зерттеу
процессі деп қарайды.
Сот сараптамасы қылмыстық сот өндірісінде, криминалистикада,
қылмыстық, азаматтық және әкімшілік іс жүргізуде арнайы ғылыми білімді
қолданудың ең басты нысандарының бірі болып саналады, ал қылмыстық сот
өндірісінде арнаулы білімді қолданудың мамандырылған нысаны. Ол сот және
алдын – ала тергеу органдарының танымдық мүмкіншіліктерін неғұрлым кеңейте
түседі де, қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі өндіріс барысында және сот
отырысында танымның барлық ғылыми құралдарының арсеналын пайдалануға
мүмкіндік береді.
Сот сараптамасының негізгі мәнін анықтай келе, біз оның тергеу
барысында немесе арнаулы ғылыми білімді қолдануды қажет ететін қылмыстық
істі сотта қарау кезінде пайда болған проблемдік танымдық ситуацияларды
шешудің нысаны екендігіне назар аударғанымыз жөн, Сондықтан да сот
сараптамасы қылмыстық істің маңызды мән – жайларын анықтауда ең ыңғайлы
әдіс екендігіне көз жеткіземіз. Сот сараптамасы жаңа зерттеу әдістерін
жетілдіру арқылы тұрақты түрде дамиды да, сот, тергеу практикаларында көп
қолданыс табады.
Ю. Н. Белозеров пен В. В. Рябоконькода сот сараптамасының негізін
құрауға тиісті арнаулы (ғылыми) білімдер мәніне тоқталмай, сот сараптамасы
деп – қылмыстық (азаматтық) процессті жүргізетін адамдардың немесе
органдардың тапсырмасы бойынша жүзеге асырылатын және сарапшыларға
жіберілген материалдарды зерттеуге және зерттеулердің нәтижелері бойынша
сот дәлелдемелерінің маңызы бар қорытындылар беруге бағытталған қызметті
айтады.
Сот сараптамасының қылмысты тергеудегі және қылмыстық іс жүргізудегі
елеулі ерекшелігі - сарапшының қолданатын ережелерінің қатаң ғылыми сипатта
болуы. Сарапшының арнайы ғылыми білімді қолдануы, сот қарастырып отырған
қылмыстық істің мәнінің қосымша жақтарын ашуға мүмкіндіктерді беріп қана
қоймай, сонымен қатар әр – түрлі құбылыстар мен заттар арасындағы өзара
байланысты, олардың себебі мен салдарын анықтауға да мүмкіндік береді.
Бұның барлығы сот қарастырып отырған фактілі материалдарды кеңейте отырып,
оған яғни сотқа қылмыстық іс бойынша обьективті шындықты анықтауды
жеңілдетеді.
12. 01. 1997 жылғы Сот сараптамасы туралы ҚР Заңы және 13.12.1997
жылғы Қазақстан Республикасының ҚІЖК-сі сот сарапшысының арнаулы ғылыми
білімінің болуы және аттестациядан өтуі, біліктілік куәлігінің болуын қажет
етеді, өйткені сот сараптамасының алдына қойған міндеттерді орындау үшін
сарапшыға жалғыз кәсіби дағды жеткіліксіз болады және барлық жағдайда
кәсіби тәжірибе мен дағды сот сараптамасын жүргізу үшін қажетті құбылыстар
мен заттардың себептері мен өзара байланысы туралы білімді толық бере
бермейді.
Заң әдебиеттерде сот сараптамасының белгілері немесе оны жүргізудің
шарттары мен ұғымдары кездеседі. Бұл екі ұғымдар бір – бірімен ұқсас және
байланысты. Мысалы, орыс ғалымы Ю. К. Орлов сот сараптамасының белгілері
деп атаса, отандық ғалым С. Ф. Бычкова сот сараптамасын жүргізудің шарттары
деп атайды.
Сот сараптамасының негізгі белгілері сот сараптамасын қылмыстық іс
жүргізудегі арнайы білімдерді пайдаланудың басқа да нысандарынан айыруға
мүмкіндік береді.
Сонымен сот сараптамасының негізгі белгілері төмендегідей:
1. Сараптамалық зерттеуді арнайы ғылыми білімдер негізінде жургізуі – ҚР
ҚІЖК – нің 7 бабының 41 тармағына сәйкес арнаулы білім – бұл адам кәсіби
оқудың не білгілі – бір мамандық бойынша жұмыс істеудің нәтижесінде алған,
қылмыстық сот ісін жүргізудегі жалпы жұртқа белгілі емес білім.
Сараптаманың жалпыға ортақ және арнайы білім деген ұғымдардың қайсысына
жататынын ажыратып алған жөн. Кейбір ғалымдар жалпыға ортақ білім мен
арнайы білімнің өзара ерекшелігі субьективті сипатта болады, ол ерекшелікті
нақты жағдайға байланысты тергеуші ғана шешеді деп есептейді. Сондай – ақ
ғалымдар арасында арнаулы білімді жалпы тұрмыстық білім мен жалпыға ортақ
білімді өзара салыстыру арқылы ғана анықтауға болады деген пікірлер де
аракідік ұшырасады. Біздіңше арнаулы білім деген ұғым ғылым мен техника
саласынан мамандығы бар деген ұғыммен тікелей байланысты. Сондықтан арнаулы
білім дара сипаттағы мамандық ұғымын, сондай – ақ арнаулы кәсіби білім алу
арқылы арнаулы еңбектің қайсыбір түрімен шұғылдану үстінде оны толық
игерген маман ұғымының аясында қараған дұрыс сияқты.
Сараптаманың негізінде ғылыми білімнің белгілі – бір саласы жатыр, ал
сарапшының қорытындысы – ғылымның мәліметтеріне негізделген дәлелдеме.
Сараптама істі тергеген, не қараған кезде ғылым, техника, өнер және қолөнер
саласында арнайы білім қажет болғанда тағайындалады. Бұл ережені техника,
өнер және қол өнер ғылымдарына қарсы қойылған деп және осы ғылымдарға
негізделмеген сараптаманы жүргізуге жол беріледі деп талқылауға болмайды.
Техникаының, өнердің, қол өнердің әр – түрлі мәселесінің өзі ғылыми
зерттеудің обьектілері болады, сондақтан да барлық сараптама, техника, өнер
және қол өнер мәселелеріне қатысты болса да ғылыми мәліметтеріне негізделуі
керек. Бұл дегеніміз сарапшы ретінде әрқашан тек ғылыми жұмыскер, теоретик
қана шығуы керек емес, сондай – ақ практикалық жұмыскер де шыға алады.
Сараптаманы жүргізу үшін сарапшының арнайы ғылыми білімінің болуы
міндетті талаптардың бірі. Олар сарапшының ғылыми құзіретінің мазмұнын
қалыптастырады, сарапшының ғылыми құзіреті, оның сарапшы болып
тағайындалуына жеткілікті ғылыми білімдердің белгілі – бір көлемі болып
табылады.
2. Сараптамалық зерттеулердің іске маңызы бар мән – жайларды анықтау үшін
жүргізілуі - Сараптаманың қылмыстық іс бойынша дәлелдеу мәніне жататын
немесе дәлелдемелік фактілік мәні бар мән – жайларды анықтауға байланысты
міндеті бар. Осыған сәйкес жоғарыда аталып өткендей сот сараптамасының
міндеті тергеліп немесе қаралып отырған қылмыстық іс бойынша маңызды мән –
жайларды, фактілі деректерді анықтау болып табылады. Бұл мән – жайлар
сарапшы мен оның жүргізген зерттеулері негізінде анықталуы қажет. Сарапшыға
қойылған сұрақтың арнайы сипатта болып, белгілі – бір маманның құзіретіне
кіріп, бірақ өзінің шешілуі үшін арнайы зерттеулер жүргізуді қажет етпесе,
сараптама жүргізілмеуі керек.
3. Сараптамалық зерттеуді арнайы процессуалдық тұлға – сарапшының
жүргізуі. Сот сараптамасын жүргізу қажеттілігі туғанда, оны тергеуші немесе
сот тағайындайды. Сот сараптамасы туралы ҚР–ң Заңының 10 бабына және ҚР
ҚІЖК-нің 243 бабына сәйкес сот сараптамасын жүргізу мына тұлғаларға
тапсырылуы мүмкін:
– сот сараптамасы органдарының қызметкерлеріне;
– лицензияның негізінде сот сараптама қызметін жүзеге асыратын тұлғаларға;
– ҚР – ң заңдарында көзделген бір жолғы тәртіппен өзге де тұлғаларға;
Сот сарапшысының жоғары білімі және сот сараптамасының белгілі – бір
түрі саласындағы арнаулы ғылыми білімі, сот сараптамасын жүргізу құқығына
арналған біліктілік куәлігі болуы және ҚР – ң Әділет Министрлігінің
комиссиясында өткен, сондай – ақ сот сараптама қызметін жүргізу құқығына
лицензиясы болуы керек, яғни заң бойынша сот сарапшысына осындай талап
қойылған.
Іс жүргізу заңнамаларында сарапшының процесске қатысушы ретінде
процессуалдық тәуелсіздікті қамтамасыз ететін бірқатар нормалар бар. Сот
сарапшысы тергеу және сот органдарына қорытынды бергенде, оның тәуелсіздік
қағидалары сақталуы керек. Бұл қағидалардың сақталмауы қылмыстық іс бойынша
дұрыс шешім шығаруға, тіпті әділеттіліктің жүзеге асуына кедергі болады.
Сондай – ақ сот сарапшысының процессуалды тәуелсіздігі оның қорытындысының
объективті, толық, дұрыс болуына кепілдіктің бір түрі: сарапшы міндетін
орындамаған жағдайда ҚР – ң заңдарына сәйкес материалдық жауапкершілікке
тартылатыны жатады.
4. Сараптаманың белгілі – бір процессуалдық нысанда жүргізуі.- ҚР – ң
қылмыстық, азаматтық іс жүргізу заңнамаларында сот сараптамасын тағайындау,
оны жүргізу және оның нәтижесін процессуалдық рәсімдеу нысанының тәртібі,
сондай – ақ сараптама жүргізуге байланысты іс жүргізуге қатысушылардың
құқықтары мен міндеттері көзделген. ҚР – ң ҚІЖК – де сараптама
тағайындаудың жаңа тәртібі енгізілген. Оның бірі ҚР ҚІЖК – нің 242 бабының
2 бөлігіне сәйкес қылмыстық іс қозғау туралы шешімді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz