Қоғамның саяси жүйелері

1. Саяси жүйе ұғымының қалыптасу генезисі . 2. Саяси жүйенің құрылымы және қызметі. 3. Саяси жүйенің түрлері (типологиясы).

1950 жылдың ортасынан бастап қалыптаса бастады. Оның қалыптасуына негіз болған екі көзқарасты айтуға болады: Бихевиористік, жүйелік және құрымдылық-функцияналдық көзқарас. Бихевиористердің түсінігінше саясат - ол ең алдымен адамдардың саяси өмірдегі саяси әрекеттері. Сондықтан, бихевиористік көзқарастың өзіндік ерекшеліктері ретінде мыналарды айтуға болады.
1) Саяси мінез-құлықты саяси зерттеудің негізгі объекті ретінде қарастыру;
2) Статистикалық және сандық көрсеткіштерді барынша көп максимальды түрде қолдану;
3) Саяси жағдайларды түсіндіруге қабілетті теорияларды жасау.
Саясаттануда жүйелік көзқарасты алғаш қолданған ғалым саясаттанушының бірі Д. Истон. Ол саяси жүйені қоғамдағы құндылықтарды ресми түрде бөліп отыратын өзара қатынастар жүйесі ретінде қарастырады. Материалдық және рухани құндылықтарды осылайша бөлудің негізінде қоғам мүшелері арасында әртүрлі конфликтердің алдын алып отырды деп көрсетеді. Ол саяси жүйенің екі негізгі қызметін бөліп алады:
1) саяси жүйенің қоғамдағы құндылықтарды бөлу қабілеті болуы керек:
2) саяси жүйе құндылықтарды бөлісудің міндетті әрекет екеңдігіне халықтың көзін жеткізуі тиіс.
Бұл екі сапалық қасиет, Истонның пікірінше, саяси жүиенің басқа әлеуметтік жүйеден айырмашылығын көрсететін болды.
Истонның көзқарасы бойынша саяси жүйе дегеніміз - ол саяси-құрылымдардың жәй ғана өзара қарым-қатынастар жүйесі емес, керісінше, үнемі өзгеріп отыратын, қызметтік немесе қызмет атқаратын динамикалық жүйеі.

1. Кенжебаев, Бұлықбаев, Құдайбергенов, Мұхамеджанов Омар Раев Ысқақов «Саясаттану негізі»
2. Жамбылов «Саясаттану»

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚОҒАМНЫҢ САЯСИ ЖҮЙЕСІ

Жоспар

1. Саяси жүйе ұғымының қалыптасу генезисі .
2. Саяси жүйенің құрылымы және қызметі.
3. Саяси жүйенің түрлері
(типологиясы).

1. Саяси жүйе ұғымының қалыптасу генезисі. Саяси жүйе теориясы 1950
жылдың ортасынан бастап қалыптаса бастады. Оның қалыптасуына негіз болған
екі көзқарасты айтуға болады: Бихевиористік, жүйелік және құрымдылық-
функцияналдық көзқарас. Бихевиористердің түсінігінше саясат - ол ең алдымен
адамдардың саяси өмірдегі саяси әрекеттері. Сондықтан, бихевиористік
көзқарастың өзіндік ерекшеліктері ретінде мыналарды айтуға болады.
1) Саяси мінез-құлықты саяси зерттеудің негізгі объекті ретінде
қарастыру;
2) Статистикалық және сандық көрсеткіштерді барынша көп
максимальды түрде қолдану;
3) Саяси жағдайларды түсіндіруге қабілетті теорияларды жасау.
Саясаттануда жүйелік көзқарасты алғаш қолданған ғалым саясаттанушының
бірі Д. Истон. Ол саяси жүйені қоғамдағы құндылықтарды ресми түрде бөліп
отыратын өзара қатынастар жүйесі ретінде қарастырады. Материалдық және
рухани құндылықтарды осылайша бөлудің негізінде қоғам мүшелері арасында
әртүрлі конфликтердің алдын алып отырды деп көрсетеді. Ол саяси жүйенің екі
негізгі қызметін бөліп алады:
саяси жүйенің қоғамдағы құндылықтарды бөлу қабілеті болуы керек:
саяси жүйе құндылықтарды бөлісудің міндетті әрекет екеңдігіне халықтың
көзін жеткізуі тиіс.
Бұл екі сапалық қасиет, Истонның пікірінше, саяси жүиенің басқа
әлеуметтік жүйеден айырмашылығын көрсететін болды.
Истонның көзқарасы бойынша саяси жүйе дегеніміз - ол саяси-
құрылымдардың жәй ғана өзара қарым-қатынастар жүйесі емес, керісінше, үнемі
өзгеріп отыратын, қызметтік немесе қызмет атқаратын динамикалық жүйеі.
Қорыта айтқанда Истонның пікірінше, саяси жүйе -қоғамдағы
құндылықтарды бөлу туралы өзара ықпалдардың жиынтығы. Мәселен, егер саясат
құндылықтарды авторитарлы түрде бөлуді көрсететін болса, ал саяси жүйе сол
құндылықтарды бөлуге байланысты туатын іс-әрекеттерді ұйымдастыру организмі
және соған байланысты әртүрлі конфликтердің алдын алып отырады.
Ал енді саяси жүйе теориясының қалыптасуы мен дамуындағы құрылымдық-
функционаддық концепцияға келетін болсақ, бұл концепция саяси өмірге
жүйелік көзқарасты біршама толықтыра түсті.
Құрылым -функционалдық концепцияның өкілінің бірі - американдық ғалым
Г. Алмонд. Алмонд саяси жүйені өзара ықпалдардың жүйесі ретінде
қарастырады. Екінші сөзбен айтқанда, ол саяси жүйені саяси шешімдерді
қабылдауға қатысты іс-әрекеттердің түрлерінің жиынтығы ретінде өзара ықпал
ететін саяси рөльдердің жиынтығы тұрғысынан қарастырады. Демек, Алмондтың
пікірінше, саяси жүйе - қоғамдағы реттілікті ұстап тұратын және жасампаздық
қызмет атқаратын заңды түрде мойындалған (легитимдік) күштердің жиынтығы.
Истон концепциясынан, Алмонд концепциясының ерекшелігі сонда, егер
Истон қоғамдағы болып жататын процестерді талдауға басты назар аударған
болса, ал Алмонд саяси өмірдегі тұрақты құрылымның маңызын анықтауға баса
көңіл бөледі. Алмонд концепциясында "құрылым" мәселесі басты рөль атқарады.
"Құрылым" ұғымы, Алмондтың түсінігінше, саяси жүйені құрайтын негізгі
күштердің іс-әрекеттері мағынасын береді. Саяси процестерге қатысатын
субъектілердің іс-әрекеттерінің нақтылы бөлігін Алмонд рөль деп атайды.
Сондықтан Алмонд үшін саяси жүйенің негізгі компоненттерінің бірі -саяси
рөль. Демек өзара байланысты нақтылы рөльдердің жиынтығы құрылымды құрайды.
Бұл концепцияның басты ерекшелігі жүйені құрайтын элементтердің
функционалдық сипатын негізге алынуы. Алмондтың пікірінше, саяси жүйені оны
құрайтын элементтерінің қызметі тұрғысынан талдау қажет.
Саяси өмірге жүйелік көзқарастың марксистік концепциясына тоқталатын
болсақ, мұнда да билік элементтерінің өзара байланыстылығына
негізделгендігін байқаймыз. Мәселен, В.И. Ленин билікті адамдардың және
олардың топтарының еркін, партия құрылымдарын, институттарды, күштеу
органдарын, идеологияны біріктіру тұрғысынан қарастырды. Сөйтіп,
пролетариат диктатурасының маркстік идеясын, Ленин нақтылы билік құралдарын
ұйымдастыру жүйесі деп қарастырды.
Жаңа билік Советтер жүйесіне негізделетін болды. Бұл механизмдегі
партияның Орталық Комитетінің нұсқауы мемлекеттік органдар үшін басты
міндетті нұсқау болып есептелінді. Бұл жүйеде мемлекет пен партия негізгі
элементтер болып есептелінді. Демек, Ленин биліктің жүйелілігін осыдан
көрді.
Сонымен саяси жүйенің пайда болуына негіз болған дәлелдерге келетін
болсақ, олар төмендегідей:
1) қоғамда саяси ұйымдардың пайда болуы және саяси биліктің белгілі-бір
дәрежеде бөлінуі;
2) қоғамдағы әртүрлі саяси топтардың мүдделерінің арасындағы үнемі болып
отыратын қайшылықтарға байланысты, өйткені мүдделер арасындағы қайшылық
толық шешілмейді, тұрақты болып отыратын нәрсе және қайшылықты болдырмауға
болмайды.
Міне, сол әртүрлі қайшылықтарды реттеп отыру саяси жүйенің негізгі
қызметтеріне жатады. Сонымен, қоғамдағы әртурлі таптар мен топтардың орны
мен рөліне қарай, оларлың саяси билікке қатысына қарай, олардың арасындағы
қарым-қатынастарын реттеу үшін, қоғамды басқару үшін және қоғамдық
қатынастар жүйесін жетілдіру үшін саяси жүйе пайда бодды.
Саяси жүйе дегеніміз - қоғамдағы көпшілік билігін жүргізетін және
азаматтардың мемлекеттегі байланысын ұйымдастыратын әлеуметтік - саяси
институттар мен құндылықтар жиынтығы.
Әрбір саяси қоғамдық бірлестіктер өздерінің саяси тұрақтылығына
байланысты қоғам өмірінде белгілі бір қызмет атқарады. Бұл қоғамның саяси
жүйесін құрайды. Саяси жүйе қоғамның саяси өмірінің негізгі мазмұнын
көрсететін және оның даму деңгейін, сапалық деңгейін, жүйелігін,
дәрменділігін және тұрақтылығын көрсететін бірыңғай құбылыс.
Екінші сөзбен айтқанда, саяси жүйе дегеніміз қоғамдағы саяси билікті
жүргізетін әлеуметтік организм. Саяси жүйе арқылы әртүрлі ұйымдар,
қозғалыстар, партиялар, саяси билікке өз ықпалдарын тигізіп отырады.
Сондықтан қоғамның саяси жүйесі бүкіл қоғамдық әлеуметтік-экономикалық
саяси және рухани өмірдің қозғалу механизімін көрсетеді.
Біріншіден, ол қоғамның саяси өмірін, адамдардың мінез-құлықтарының
жүйесі ретінде қарастыруға, саяси іс-қимылдардың, саяси институттар мен
құрылымдар сипатына ықпал ету механизмдерін анықтауға көмектеседі.
Екіншіден, саясатқа тұтас құбылыс ретінде түсінік береді және оның
сыртқы (табиғат, экономика, мәдениет, әлеуметтік құрылым, мораль,
идеалогия, дін т.б.) ортаға ықпал ету тәсілдері мен түрлерін талдауға
мүмкіндіктер жасайды.
Саяси жүйенің өзіне тән белгілерін көрсетер болсақ, олар:
1) оның әр түрлі элементтерінің арасындағы тұрақты өзара тәуелділік
болмаса саяси жүйенің тұтастығы жойылады.
2) саяси жүйе саяси қатынастардың реттелген және олардың біршама
тұрақтылығы мен дамуын көрсетеді.
Саяси қатынастардың реттілігінің маңызы олардың әлеуметтік
қатынастарды белгілі-бір мақсатта нәтижелі түрде өзгертуге жағдай жасалуы
арқылы анықталады.
3) саяси жүйенің мәдени негізі болады. Ол қоғам мүшелері өздері
қабылдаған және мойындаған ортақ құндылықтар, симводдар, нанымдар жиынтығы.
Өйткені адамдардың саясаттағы бірлігі тек олардың өзара рухани тұтастығы
ғана арқылы болатын құбылыс. Ортақ рухани құндылық болған жерде ғана саяси
жүйенің тұрақтылығы бола алады.
4) Саяси жүйеге оның барлық элементтерінің сыртқы ортаға (күштерге,
құбылыстарға) жауап беру қасиеттері тән. Сонда ғана саяси жүйе сыртқы
әсерлерге жинақы түрде жауап беріп, оған негізгі ресурстарды жұмылдыра да,
жұмсай да алады.

Саяси жүйенің құрылымы және қызметі. Саяси жүйеде жоғарыда берілген
сипаттамаларға сүйенетін болсақ, оның барынша күрделі, көп қырлы құрылым
екендігіне көз жеткізуте болатындығын байқауға болады. Саяси -теориялық
әдебиеттерде саяси жүйенің құрылымы 4 түрлі элементтер тобына жіктелген.
1) Институционалдық элементтер, оған жататындар саяси институттар мемлекет,
оның органдары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.