Жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясат
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік саясаттың мәні, мақсаты және міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Әлеуметтік саясат жүргізудің әлемдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ. МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУ БАРЫСЫН ТАЛДАУ (ШҚО МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік саясаттың мәні, мақсаты және міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Әлеуметтік саясат жүргізудің әлемдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ. МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУ БАРЫСЫН ТАЛДАУ (ШҚО МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
КІРІСПЕ
Әлемдік даму аренасына қадам басқан кез келген мемлекет өз қоғамының мүшелерінің барлық қажеттіліктерін қанағаттандырып, жаңа биік белестерге қадам басуға әрекет жасайды. Бүгінгі таңда әлеуметтік мемлекет болып табылатын көптеген әлем мемлекеттері үшін әлеуметтік саясаттың айқын басым бағыттарын анықтап, салиқалы әлеуметтік саясат жүргізу, халықты әлеуметтік қорғаудың өзіндік моделін қалыптастыру стратегиялық маңызы бар мәселе болып отыр. Әлеуметтік саясаттың басым бағыттарын анықтау арқылы мемлекет ең алдымен негізгі халықтың қажеттіліктерін анықтап, саясатты сол арнаға бағыттайды. Демек, тиімді тетіктерін табу арқылы қоғамның әр түрлі топтарына, таптарына, әсіресе әлжуаз әлеуметтік қорғауды қажет ететін топтарын әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз етеді. «Әлеуметтік саясат» ұғымын теориялық-методологиялық талдау бұл саланың ғылыми негіздемесін орнықтырады. Ал әлеуметтік саясаттың негізі әлеуметтік қорғаудан бастау алса, әлемнің көптеген мемлекеттерінде халықты әлеуметтік қорғаудың модельдері (Скандинавия елдері моделі, Жерорта теңізі елдері моделі, Чилли моделі және т.б.) қалыптасып үлгерді. Осы тұста Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау жүйесінің әлем елдерінің озық тәжірбиесі негізінде өзіндік моделін жасап келеді. Десек те, қоғам түрленіп, нарық құбылып өзгерген сайын Қазақстанның да басқа мемлекеттер сияқты әлеуметтік саясатын жетілдіріп отыруы заңды құбылыс болып табылады.
Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басқалы тұр. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бері мемлекетіміз әлеуметтік бағытқа үлкен мән беріп келеді, себебі біз нарықтық әлеуметтік бағытты таңдадық. Бірақ елімізде жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат әрине мемлекеттің қаржылық мүмкіндігіне, экономикалық дамуына байланысты. Соңғы жылдардағы экономикамыздың қарқынды өсуі, ЖІӨ-нің еселеп жоғарылауы әлеуметтік салаға құйылатын қаржының көлемін ұлғайтты. Бұның бәрі түптеп келгенде халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекетіміздің сындарлы саясатына байланысты.
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік қағидаларының әлеуметтік өтеу қағидасымен және әр адамның лайықты өмір сүруге ажырамас құқығының үйлесімімен қамтамасыз етілуі қажет, ал бұл міндеттерді шешуге және халықтың әлеуметтік әлсіз қабатына адамға лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралардың жиынтығы оның әлеуметтік саясатын анықтайды. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің бастан кешіріп отырған экономикалық даму кезеңінен, сол мемлекеттің ұстанып отырған экономикалық саясатынан және тағы да басқа факторлардан тәуелді болады. Еліміз әлеуметтік саясаттың қалыптасуы мен дамуында әлеуметтік саясаттың заңнамалық негізін, негізгі бағыттарын жасап алды. Негізгі білім, денсаулық, демографиялық жағдай, халықты әлеуметтік қорғау мен қамсыздандыруға, зейнетақы төлеу, халықты жұмыспен қамту саясаты болып келеді.
Мемлекеттік реттеудегі шетелдік тәжірибелердің талдауы көрсеткендей территориясы үлкен және өмір сүру мен шаруашылық жүргізу жағдайлары әр текті елдер мен территориясы кішкентай және айқын территориялық айырмашылықтары жоқ елдердегі әлеуметтік-экономикалық үрдістерге мемлекеттік араласудың құралдары мен әдістерінің ұзақ түрдегі эволюциялық үрдісі қазіргі кезде жергілікті жерлердегі муниципалдық әлеуметтік саясатты қалыптастыру мен жүзеге асырудағы аймақтық тәсілдің басым рөлді алуына алып келіп отыр.
Сондықтан да бұл курстық жұмыста өзекті мәселе қарастырылып отыр. Курстық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде ШҚО-ның әлеуметтік іс-шаралар жүйесі алынған.
Курстық жұмыстың мақсаты: жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың мазмұнын ашып, қазіргі жағдайына талдау жасап, ары қарай дамыту және жетілдіру жолдарын ұсыну.
Міндеті:
1. Әлеуметтік саясат мәнін, негізгі бағыттарын қарастыру;
2. Жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың дамуына талдау жүргізіп, ахуалын қарастыру;
3. Әлеуметтік саясатқа қатысты дамыту жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұрады. Курстық жұмыстың негізгі бөлімі үш тараудан құралған: бірінші тарауында жергілікт жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың теориялық аспектілері қарастырылады; екінші тарауында ШҚО-ның әлеуметтік саясатын жүзеге асыру барысына талдау жасалынады; үшінші тарауында жергілікті жердегі әлеуметтік саясаттың тиімділігін арттыру жолдары ұсынылады.
Әлемдік даму аренасына қадам басқан кез келген мемлекет өз қоғамының мүшелерінің барлық қажеттіліктерін қанағаттандырып, жаңа биік белестерге қадам басуға әрекет жасайды. Бүгінгі таңда әлеуметтік мемлекет болып табылатын көптеген әлем мемлекеттері үшін әлеуметтік саясаттың айқын басым бағыттарын анықтап, салиқалы әлеуметтік саясат жүргізу, халықты әлеуметтік қорғаудың өзіндік моделін қалыптастыру стратегиялық маңызы бар мәселе болып отыр. Әлеуметтік саясаттың басым бағыттарын анықтау арқылы мемлекет ең алдымен негізгі халықтың қажеттіліктерін анықтап, саясатты сол арнаға бағыттайды. Демек, тиімді тетіктерін табу арқылы қоғамның әр түрлі топтарына, таптарына, әсіресе әлжуаз әлеуметтік қорғауды қажет ететін топтарын әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз етеді. «Әлеуметтік саясат» ұғымын теориялық-методологиялық талдау бұл саланың ғылыми негіздемесін орнықтырады. Ал әлеуметтік саясаттың негізі әлеуметтік қорғаудан бастау алса, әлемнің көптеген мемлекеттерінде халықты әлеуметтік қорғаудың модельдері (Скандинавия елдері моделі, Жерорта теңізі елдері моделі, Чилли моделі және т.б.) қалыптасып үлгерді. Осы тұста Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау жүйесінің әлем елдерінің озық тәжірбиесі негізінде өзіндік моделін жасап келеді. Десек те, қоғам түрленіп, нарық құбылып өзгерген сайын Қазақстанның да басқа мемлекеттер сияқты әлеуметтік саясатын жетілдіріп отыруы заңды құбылыс болып табылады.
Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басқалы тұр. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бері мемлекетіміз әлеуметтік бағытқа үлкен мән беріп келеді, себебі біз нарықтық әлеуметтік бағытты таңдадық. Бірақ елімізде жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат әрине мемлекеттің қаржылық мүмкіндігіне, экономикалық дамуына байланысты. Соңғы жылдардағы экономикамыздың қарқынды өсуі, ЖІӨ-нің еселеп жоғарылауы әлеуметтік салаға құйылатын қаржының көлемін ұлғайтты. Бұның бәрі түптеп келгенде халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекетіміздің сындарлы саясатына байланысты.
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік қағидаларының әлеуметтік өтеу қағидасымен және әр адамның лайықты өмір сүруге ажырамас құқығының үйлесімімен қамтамасыз етілуі қажет, ал бұл міндеттерді шешуге және халықтың әлеуметтік әлсіз қабатына адамға лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралардың жиынтығы оның әлеуметтік саясатын анықтайды. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің бастан кешіріп отырған экономикалық даму кезеңінен, сол мемлекеттің ұстанып отырған экономикалық саясатынан және тағы да басқа факторлардан тәуелді болады. Еліміз әлеуметтік саясаттың қалыптасуы мен дамуында әлеуметтік саясаттың заңнамалық негізін, негізгі бағыттарын жасап алды. Негізгі білім, денсаулық, демографиялық жағдай, халықты әлеуметтік қорғау мен қамсыздандыруға, зейнетақы төлеу, халықты жұмыспен қамту саясаты болып келеді.
Мемлекеттік реттеудегі шетелдік тәжірибелердің талдауы көрсеткендей территориясы үлкен және өмір сүру мен шаруашылық жүргізу жағдайлары әр текті елдер мен территориясы кішкентай және айқын территориялық айырмашылықтары жоқ елдердегі әлеуметтік-экономикалық үрдістерге мемлекеттік араласудың құралдары мен әдістерінің ұзақ түрдегі эволюциялық үрдісі қазіргі кезде жергілікті жерлердегі муниципалдық әлеуметтік саясатты қалыптастыру мен жүзеге асырудағы аймақтық тәсілдің басым рөлді алуына алып келіп отыр.
Сондықтан да бұл курстық жұмыста өзекті мәселе қарастырылып отыр. Курстық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде ШҚО-ның әлеуметтік іс-шаралар жүйесі алынған.
Курстық жұмыстың мақсаты: жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың мазмұнын ашып, қазіргі жағдайына талдау жасап, ары қарай дамыту және жетілдіру жолдарын ұсыну.
Міндеті:
1. Әлеуметтік саясат мәнін, негізгі бағыттарын қарастыру;
2. Жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың дамуына талдау жүргізіп, ахуалын қарастыру;
3. Әлеуметтік саясатқа қатысты дамыту жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұрады. Курстық жұмыстың негізгі бөлімі үш тараудан құралған: бірінші тарауында жергілікт жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың теориялық аспектілері қарастырылады; екінші тарауында ШҚО-ның әлеуметтік саясатын жүзеге асыру барысына талдау жасалынады; үшінші тарауында жергілікті жердегі әлеуметтік саясаттың тиімділігін арттыру жолдары ұсынылады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Платон. Собр.соч. в 4 томах, 3-том.
2. Аристотель. Собр.соч. в 4 томах, 4-том.
3. В.Гумбольдт, Язык и философия культуры, Москва, 1985.
4. О.Фихте, соч в 2-х томах, 2-том.
5. О.Хеффе, Политика. Право. Справедливость /Основоположения критической философии права и государства. Москва, 1994.
6. Социальные ориентиры обновления: общество и человек / Под ред. Т.И. Заславской, Москва, 1990.
7. Р.Барнер, Словарь социальной работы, Москва, 1994
8. Тасмагамбетов И.Н. «Социальная политика и политическая трансформация». Алматы. Институт развития Казакстана 1997.
9. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. Экономиканы мемлекеттік реттеудін өзекті мәселелері. - Алматы, 2002.
10. Социальная политика государства: понятный фрагмент А.И. Стребков
Homo philosophans. Сборник к 60-летию профессора К.А. Сергеева. Серия «Мыслители», выпуск 12. СПб.: Санкт-Петербургское филосовское общество, 2002.
11. http//www.akimvko.kz.
12. http//www.stat.kz. ШҚО Статистика департаменті мәліметтері
13. ҚР Президентінің ресми сайты: www.akorda.kz
1. Платон. Собр.соч. в 4 томах, 3-том.
2. Аристотель. Собр.соч. в 4 томах, 4-том.
3. В.Гумбольдт, Язык и философия культуры, Москва, 1985.
4. О.Фихте, соч в 2-х томах, 2-том.
5. О.Хеффе, Политика. Право. Справедливость /Основоположения критической философии права и государства. Москва, 1994.
6. Социальные ориентиры обновления: общество и человек / Под ред. Т.И. Заславской, Москва, 1990.
7. Р.Барнер, Словарь социальной работы, Москва, 1994
8. Тасмагамбетов И.Н. «Социальная политика и политическая трансформация». Алматы. Институт развития Казакстана 1997.
9. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. Экономиканы мемлекеттік реттеудін өзекті мәселелері. - Алматы, 2002.
10. Социальная политика государства: понятный фрагмент А.И. Стребков
Homo philosophans. Сборник к 60-летию профессора К.А. Сергеева. Серия «Мыслители», выпуск 12. СПб.: Санкт-Петербургское филосовское общество, 2002.
11. http//www.akimvko.kz.
12. http//www.stat.kz. ШҚО Статистика департаменті мәліметтері
13. ҚР Президентінің ресми сайты: www.akorda.kz
МАЗМҰНЫ
Беттер
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік саясаттың мәні, мақсаты және
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... 5
1.2 Әлеуметтік саясат жүргізудің әлемдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 11
ІІ. МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУ БАРЫСЫН ТАЛДАУ
(ШҚО МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 16
ІІІ. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .34
КІРІСПЕ
Әлемдік даму аренасына қадам басқан кез келген мемлекет өз қоғамының
мүшелерінің барлық қажеттіліктерін қанағаттандырып, жаңа биік белестерге
қадам басуға әрекет жасайды. Бүгінгі таңда әлеуметтік мемлекет болып
табылатын көптеген әлем мемлекеттері үшін әлеуметтік саясаттың айқын басым
бағыттарын анықтап, салиқалы әлеуметтік саясат жүргізу, халықты әлеуметтік
қорғаудың өзіндік моделін қалыптастыру стратегиялық маңызы бар мәселе
болып отыр. Әлеуметтік саясаттың басым бағыттарын анықтау арқылы мемлекет
ең алдымен негізгі халықтың қажеттіліктерін анықтап, саясатты сол арнаға
бағыттайды. Демек, тиімді тетіктерін табу арқылы қоғамның әр түрлі
топтарына, таптарына, әсіресе әлжуаз әлеуметтік қорғауды қажет ететін
топтарын әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз етеді. Әлеуметтік саясат ұғымын
теориялық-методологиялық талдау бұл саланың ғылыми негіздемесін
орнықтырады. Ал әлеуметтік саясаттың негізі әлеуметтік қорғаудан бастау
алса, әлемнің көптеген мемлекеттерінде халықты әлеуметтік қорғаудың
модельдері (Скандинавия елдері моделі, Жерорта теңізі елдері моделі, Чилли
моделі және т.б.) қалыптасып үлгерді. Осы тұста Қазақстан Республикасының
әлеуметтік қорғау жүйесінің әлем елдерінің озық тәжірбиесі негізінде
өзіндік моделін жасап келеді. Десек те, қоғам түрленіп, нарық құбылып
өзгерген сайын Қазақстанның да басқа мемлекеттер сияқты әлеуметтік саясатын
жетілдіріп отыруы заңды құбылыс болып табылады.
Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару мен саяси
демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басқалы тұр. Еліміз тәуелсіздік
алған жылдардан бері мемлекетіміз әлеуметтік бағытқа үлкен мән беріп
келеді, себебі біз нарықтық әлеуметтік бағытты таңдадық. Бірақ елімізде
жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат әрине мемлекеттің қаржылық
мүмкіндігіне, экономикалық дамуына байланысты. Соңғы жылдардағы
экономикамыздың қарқынды өсуі, ЖІӨ-нің еселеп жоғарылауы әлеуметтік салаға
құйылатын қаржының көлемін ұлғайтты. Бұның бәрі түптеп келгенде халықтың
әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекетіміздің сындарлы
саясатына байланысты.
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік қағидаларының
әлеуметтік өтеу қағидасымен және әр адамның лайықты өмір сүруге ажырамас
құқығының үйлесімімен қамтамасыз етілуі қажет, ал бұл міндеттерді шешуге
және халықтың әлеуметтік әлсіз қабатына адамға лайықты өмір сүру деңгейін
қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралардың жиынтығы оның
әлеуметтік саясатын анықтайды. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің
бастан кешіріп отырған экономикалық даму кезеңінен, сол мемлекеттің ұстанып
отырған экономикалық саясатынан және тағы да басқа факторлардан тәуелді
болады. Еліміз әлеуметтік саясаттың қалыптасуы мен дамуында әлеуметтік
саясаттың заңнамалық негізін, негізгі бағыттарын жасап алды. Негізгі білім,
денсаулық, демографиялық жағдай, халықты әлеуметтік қорғау мен
қамсыздандыруға, зейнетақы төлеу, халықты жұмыспен қамту саясаты болып
келеді.
Мемлекеттік реттеудегі шетелдік тәжірибелердің талдауы көрсеткендей
территориясы үлкен және өмір сүру мен шаруашылық жүргізу жағдайлары әр
текті елдер мен территориясы кішкентай және айқын территориялық
айырмашылықтары жоқ елдердегі әлеуметтік-экономикалық үрдістерге
мемлекеттік араласудың құралдары мен әдістерінің ұзақ түрдегі эволюциялық
үрдісі қазіргі кезде жергілікті жерлердегі муниципалдық әлеуметтік саясатты
қалыптастыру мен жүзеге асырудағы аймақтық тәсілдің басым рөлді алуына алып
келіп отыр.
Сондықтан да бұл курстық жұмыста өзекті мәселе қарастырылып отыр.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде ШҚО-ның әлеуметтік іс-шаралар
жүйесі алынған.
Курстық жұмыстың мақсаты: жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік
саясаттың мазмұнын ашып, қазіргі жағдайына талдау жасап, ары қарай дамыту
және жетілдіру жолдарын ұсыну.
Міндеті:
1. Әлеуметтік саясат мәнін, негізгі бағыттарын қарастыру;
2. Жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың дамуына
талдау жүргізіп, ахуалын қарастыру;
3. Әлеуметтік саясатқа қатысты дамыту жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұрады. Курстық
жұмыстың негізгі бөлімі үш тараудан құралған: бірінші тарауында жергілікт
жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың теориялық аспектілері
қарастырылады; екінші тарауында ШҚО-ның әлеуметтік саясатын жүзеге асыру
барысына талдау жасалынады; үшінші тарауында жергілікті жердегі әлеуметтік
саясаттың тиімділігін арттыру жолдары ұсынылады.
І. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1. Әлеуметтік саясат туралы теориялық талдаулар
Әлеуметтік саясат ұғымы ежелден бастау алады. Адамзат дамуының
тарихында бұл ұғым түрлі қоғам мүшелерінің қажеттіліктеріне байланысты
өзінің негізгі функциясын орындап отырды. Оның астарныда қоғам мәдениеті
мен дініне негізделген әлеуметтік әділеттілік жатады.
Саяси тарихты талдау барысында көптеген ойшылдардың зерттеу пәні
мемлекет пен қоғамның қарым-қатынасы және мемлекеттің атқаратын қызметі
екенің көреміз. Бірқатар ғылыми мектеп өкілдері мемлекеттің құрылудағы
басты мақсаты – ол өз тұрғындарының жағдайын жасау деген тұжырымға келді.
Платонның айтуы бойынша кез келген билік, ол билік болғандықтан, өзінің
қамқорлығын басқа біреуге емес, тек өзінің бағыныштыларына жасайды, ал
берілген билеуші өзіне тиімдіні емес, бағынушыларына тиімдіні көздейді.
Платон еңбек бөлінісіне негізделген, әлеуметтік бөліну мәселесіне ерекше
көңіл бөледі [1]. Демек, ежелден-ақ қоғамның әлеуметтік және экономикалық
ерекшеліктері көрінген.
Аристотель еңбектерінде мемлекет өмір сүру үшін ғана емес, бақытты
өмір сүру үшін жаратылады, мемлекет – ...көмек көрсету мақсатындағы одақ,
ал ең жақсы мемлекеттік құрылым деп, ұлы ғұлама әр адамның ізгілікте және
бақытта өмір сүруіне мүмкіндік берген құрылымды мойындауды ұсынған [2]. Дәл
сол Аристотель айтқан орта табысы бар орта адамдардан тұратын мемлекет
теориясы қоғам тұрақтылығының негізгі факторларының бірі болып отыр.
Т.Гоббс, И.Кант, Ф.Гегель және т.б. мемлекеттің өзінің азаматтары
алдындағы міндеттерін әлеуметтік және ұнамды құндылықтардың негізі ретінде
қарастырады. В.фон Гумбольдт Идеи к опыту, определяющему границы
деятельности государства еңбегінде мемлекеттің бейбітшілік, қоғамдағы
қауіпсіздік, индивидтердің еркіндігі мен құқықтарын қорғау секілді заңды
функциялары мен қатар әркімнің әл-ауқаты мен бақытын қамтамасыз ету деген
әлеуметтік міндеттерін де көрсетті [3]. Яғни, мемлекет қоғам тұрақтылығын,
азаматтардың еркіндігін ғана басты міндетке алмай, сонымен бірге әрбір
қоғам мүшесінің қажеттіліктерін қанағатандырып, олардың бақытының баянды
болуын да назардан еш тастамағаны дұрыс болып табылады.
И.Фихте мемлекеттің азаматтардың өмір жағдайының кезеңдерінде
әлеуметтік қамсыздандыруға максималды қатысуы керек туралы Замкнутое
торговое государство еңбегінде кеңінен талдап өтеді [4].
О.Хеффе бойынша, егер адамзат тұрмысы легитимди сипатта болса, онда
ол біріншіден, құқықтық сипатта, екіншіден, құқық әділеттілік сапасында
болуы керек, ал үшіншіден, әділетті құқық әділетті мемлекет сипатындағы
қоғамдық тәртіппен қозғалуы тиіс [5].
Т.И. Заславская әлеуметтік саясат ұғымын тар және кең мағынада
қарастырады. Оның түсіндіруінше әлеуметтік саясат барлық халықты емес, оның
ішінде мемлекет тарапынан қолдауларды қажет ететін белгілі бір әлеуметтік
топтар жатады. Әлеуметтік саясат тар мағынада – бұл түрлі себептермен
өмірдің қиын жағдайларында күн кешіп, жағдайларын түзеуге шамалары
келмейтін қоғамдық топтар мен тұрғындарды қолдауға арналған мемлекеттік іс-
шаралар кешені. Ал кең мағынада Т.И. Заславская негіздеуінше, әлеуметтік
саясат аса күрделі және ауқымды мақсатты, яғни қоғамдық құрылым мен
институттарды социалистік қатынастар орнатуға бағытталады. Әрине, бұл
тұжырымның сол уаұыт талабына сәйкес идеологиялық астары бар [6].
Әлеуметтік саясат ұғымына Р.Барнер мынадай анықтама береді:
Әлеуметтік саясат – индивидтер, топтар, қауымдастықтар, әлеуметтік
мекемелер арасындағы қатынастарға араласатын, реттейтін және
қалыптастыратын әдістер мен қоғамның қызметі мен принципі [7].
Әлеуметтік ұғымы бізідің әдебиетімізде ХІХ ғасырдың ортасында пайда
болды. Бұл ұғымды зерттеумен айналысқан неміс ғалымдары еді.
Әлеуметтік саясат – бұл тұрғындардың әлеуметтік жағдайын толығымен,
сондай-ақ оны құраушы класстарды, деңгейлерді (қабаттардың), әлеуметтік,
әлеуметтік–демографиялық, әлеуметтік професионалды топтарды, әлеуметтік
бірлестіктерді (жанұялар, халықтар, қала, аудан, аймақ тұрғындары) өзгерту
және сақтау мақсатындағы әлеуметтік топтардың өзара арақатынасы. Әлеуметтік
саясаттың басты нысаны – халық және халықтың әртүрлі бөліктерінің
әлеуметтік жағдайы.
Әлеуметтік жағдай – бұл тұрғындардың және оның құрама бөліктерінің
тіршілік әрекетінің негізгі мінездемесі. Әлеуметтік жағдай тіршіліктің
қоғамдық жағдайларын және қоғам бөліктерінің құрылымдық дамуын
қалыптастыратын жүйенің өте маңызды факторларының әсері ретінде
қалыптасады.
Әлеуметтік жағдайды қалыптастыратын қоғамдық жағдайлардың ішіндегі
ең маңыздылары мыналар:
• Қоғамдық құрылыс. Мұнда қоғамдық рольдердің негізгі үлестірімі
бірінші кезекте қанаушылар мен қаналушыларға бөлу, үстемдік ету
мен бағыну бекітілген.
• Қоғамдағы билік. Әлеуметтік тұрақтылықты ұстап тұрушы әдіс
ретінде. Тікелей диктатурадан әлеуметтік серіктестікке дейін
өзгеретін биліктегі үстемдік етуші топтың басымдылық немесе
үстемдік үлгісі өте маңызды.
Сызба 1 - Әлеуметтік жағдайдың негізгі қалыптастырушылары
Ескерту: Автормен құрастырылған
• Шаруашылықтағы билік (меншік). Меншік – бұл әкімшіл-шаруашылық
қатынастар, яғни шаруашылықта маңызды шешімді қабылдаушылар мен
оларды орындаушыларға бөлу. Мүлікті бөлу билеуші мен бағынушылардың
арасында көрініс табады. Меншіктің негізгі анықтаушылары болып
мүлік емес, әкімшілік-шаруашылық қатынастар табылады.
• Экономикалық жағдай – тіршілік пен дамуды қамтамасыз ететін,
әлеуметтік топтар мен бірлестіктердің әлеуметтік жағдайларының
қалыпты эволюциясын суреттеуге қажетті жағдайлардың жиынтығы. Мұнда
тек қана кірістер емес, сондай-ақ білім, денсаулық сақтау,
коммуналды – тұрмыстық қызметтермен, үймен қамтамасыз ету,
жабдықтау жағдайлары кіреді.
• Экологиялық қауіпсіздік – өндірістік сферадағы, тұрғылықты
жерлердегі, табиғи ортадағы экологиялық қауіпсіздік деңгейлері.
• Әлеуметтік қауіп-қатерден қорғану (әлеуметтік қорғаныс) –
қоғамдағы жағдайды сақтау мен жақсарту талаптарын қозғау кезіндегі
субьектілерге сүйемел болатын әлеуметтік тәртіп.
Әлеуметтік саясаттың мазмұнын ашу үшін кейбір маңызды аспектілердегі
өзара әрекеттерін суреттеу қажет. Ол аспектілер мыналар:
• әлеуметтік саясатқа нақты қатысатындар, яғни оның шеңберінде
нақты әрекет етушілер мен әлеуметтік пассив субьектілерді
анықтау;
• ең беделді адамдар (класстардың, әлеуметтік топтардың);
• субьектілердің әлеуметтік жағдайларын шешу жолдары;
• субьектілердің қазіргі таңдағы ең маңызды әлеуметтік
проблемалары (мәселері);
• әлеуметтік саясаттағы мемлекеттің орны;
• әлеуметтік саясаттың беделді субьектілердің мақсаттары,
стратегиялары және бағдарламалық приоритеттері;
• әлеуметтік күштердің нақты тарихи арақатынасы;
• әлеуметтік дамудың қалыптасқан тұрақты тенденциясы және
бағыттары;
• қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықтың деңгейі, оның тұрақтылығы
мен тұрақсыздығының маңызды факторлары (бұл әлеуметтік
қауіпсіздік, тұрақтылық мәселелері).
Әлеуметтік саясаттың пәні – ғылымның құрамдас бөлігі, заңдылықтар,
қоғамның мазмұнды қарым-қатынасы, сонымен қатар қоғамдық тәжірбиенің
процестері мен факторлары. Мұнда әлеуметтік топтар жағдайына байланысты
қатынасқа түседі. Қазақстанның әлеуметтік дамуының мақсатын саяси
басқарумен анықтайды, ол жергілікті басқару органдары мен өндірістік
коллективтер көпшіліктің жағдайын жақсартуға байланысты, әлеуметтік-саяси
тұрақтылықты сақтауға байланысты қоғамдағы әлеуметтік серіктестікті
жоғарылатуға байланысты әлеуметтік мақсат пен нәтижелерге жетуге
бағытталады.
Кейбір зерттеушілердің ойынша обьект – бұл бағынушы, пассивті, екінші
деңгейлі басқарылушы құрылым. Оның өзінің белсенділігі мен инициативасы
болмайды. Бұл көп жағдайда олай емес, өйткені ол қоғамның өмірімен
байланысты.
Бұл контексте әлеуметтік саясаттың обьектілері қоғамның әлеуметтік
және әлеуметтік еңбек саласында кездеседі. Оның негізгі көрсеткіштеріне:
• көпшіліктің білім алуы;
• денсаулығы;
• жағдайы;
• әлеуметтік топтардың қарым – қатынасының конструктивтілігі және
әлеуметтік тұрақтылық жатады.
Әлеуметтік саясаттың субьектілері – бұл дербес әрекет ететін
әлеуметтік топтар, олардың органдары, ұйымдары, институттары, құрылымы. Бұл
әлеуметтік топтардан басқа әлеуметтік саясаттың субьектілеріне осы
әлеуметтік топттың мүдделеріне ұйымдық құрылымдар жатады. Яғни, субьектілер
екіге бөлінеді. Бастапқы субьектілер - әлеуметтік топтардың өздері. Ал
қосымша - бұл олардың мүдделерін көрсететін ұйымдық құрылымдар.
Сызба 2 - Әлеуметтік саясат субъектілері
Ескерту: Автормен құрастырылған
Әлеуметтік саясаттың субьектілеріне мыналар жатады:
• мемлекеттік ұйымдар мен ведомствалар;
• жергілікті басқару органдары;
• бюджеттік емес қорлар;
• қоғамдық , діни ұйымдар;
• мемлекеттік емес құрылымдар;
• коммерциялық құрылым және бизнес;
• әлеуметтік саясатпен айналысатын және оны жүзеге асыратын
профессионалды қызметкерлер;
• азаматтар (мысалы, азаматтық инициативаларға қатысу арқылы,
басқада көмекке қатысу және т.б.) [8].
Әлеуметтік саясаттың негізгі субьектісі – осы саясатты жүзеге асыратын
мемлекет, ал біздің жағдайымызда – жергілікті билік органдары болып
табылады.
Жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясат – бұл жергілікті
билік органдарының әлеуметтік сферадағы белгілі бір әлеуметтік кезеңге
есептелген қаржылық ресурстар мен ұйымдық-насихаттаушы күштермен
нығайтылған, нақты тарихи жағдай мен мақсаттарға негізделген қызметі.
ХХ ғасырдың 30 жылдарында, мемлекеттер қатарында әлеуметтік
шиеленісушіліктің тез жоғарылап өсуімен сипатталатын әлемдік дағдарыс
мемлекеттің нарықтық үрдістерге сонымен қатар, әлеуметтік сфераға арласу
қажеттігін дәлелдейді.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты – қоғам өмірінің әлеуметтік-
экономикалық жағдайларын реттеу бойынша мемлекеттің қызмет бағыттарының
бірі[9].
Жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың мәні – әлеуметтік
топтар арасындағы қарым-қатынастарды қолдау, қоғам мүшелерінің әл-ауқатын,
өмірлік деңгейін жоғарылату үшін жағдайлар жасау, қоғамдық өндіріске қатысу
үшін экономикалық ынталардың қалыптасуында әлеуметтік кепілдіктер құру.
Осыған байланысты, қоғамдық өндірістің шарттарын реттеу мақсатында
мемлекет пен жүргізілетін іс-шараның құрамды бөлігі ретінде жүзеге асатын
жергілікті жерлердің әлеуметтік саясаты тұтасымен елдегі жалпы экономикалық
ахуалмен тығыз байланысты. Жергілікті жерлердегі муниципалдық әлеуметтік
саясатты айта отырып, біз қоғамның әртүрлі мүшелері мен топтарының
кірістерін үлестіруге және қайта үлестіруге бағытталған іс-әрекетін
түсінеміз. Осылай әлеуметтік саясатты тар мағынада түсіндіруге болады.
Ал кең мағынада әлеуметтік саясат бұл қоғамның әлеуметтік тұрақтылығын
қамтамасыз етуге негізделген макроэкономикалық реттеу бағыттарының бірі.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты бұл – өзінің мақсаты ретінде
кірістердің дифференциасын әлсіретуді, нарықтық экономикаға қатысушылары
арасындағы қарама-қайшылықты жұмсартуды және экономикалық салдарда
әлеуметтік қақтығысты болдырмауды мемлекеттің мақсатты бағытталған қызметі,
бұл халықты жұмыссыздықтан, бағаның өсуінен қорғауға бағытталған
мемлекеттің, кәсіпорынның, ұйымның, үкіметтің жергілікті мүшелерінің
әлеуметтік-экономикалық тәсілдер кешені. Әлеуметтік саясатты жүргізудің
негізгі принциптер:
• бағаның көтерілуі кезінде орнына төлеудің әртүрлі формаларын
кіргізу және индексация жүргізу жолдарымен өмір деңгейін қорғау;
• ең кедей отбасыларын көмекпен қамтамасыз ету;
• жұмыссыздық жағдайында көмек беру;
• әлеуметтік сақтандыру саясатымен қамтамасыз ету, ең төменгі
жалақыны белгілеу;
• білім беру, денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғауды мемлекет
есебінен дамыту;
• мамандануды қамтамасыз етуге бағытталған белсенді саясат
жүргізу.
Әлеуметтік саясатты жасау кезінде мемлекет алдында әлеуметтік алымдар
туралы немесе әлеуметтік міндеттер туралы сұрақ тұрады, ол дамудың нақты
кезеңінде ең қажетті және бірінші кезекті шешімді талап етуші сапасында
қоғаммен қабылданады. Бұл таңдау әлеуметтік сферадағы азаматтық құқығына,
әлеуметтік қажеттіліктер мен талаптар үшін күресудегі мемлекеттік саясаттың
әртүрлі қағидалары арасындағы ұрыс-қысымында және алаңында өтеді.
2. Әлеуметтік саясат жүргізудің әлемдік тәжірибесі
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты әлеуметтік қамсыздандыруға және
әлеуметтік қызметтерді көрсетуге арналған қызметті қамтыған мемлекеттің
бағдарламасы арқылы жүзеге асады. Классикалық үлгіде әлеуметтік
қамсыздандыруға әлеуметтік сақтандыру мен қоғам мүшелерінің әлжуаз
топтарына қолдау, көмек көрсетуге деген әлеуметтік жауапкершілігі арқылы
көрініс тауып жүр. Әлеуметтік қызметтер жүйесіне денсаулық сақтау, білім
беру, кәсіби даярлау, еңбекпен қамтамасыз ету және т.б. мемлекет қамтамасыз
ететін қызмет түрлері жатады. Әлемдік тәжірбиеде бұдан да басқа халықты
әлеуметік қорғаудың қалыптасқан үлгілері көп. Әлеуметтік саясат жүргізу
үлгілерін әртүрлі классификациялайды. Олардың көпшілігі әлеуметтік саясатты
жүзеге асыруда мемлекеттің, азаматтық қоғам институттарының және жекелей
азаматтардың қатысу деңгейі мен алатын роліне байланысты принциптерге
негізделген. Геосаяси аспектіде қарастыратын болсақ, скандинавиялық,
континенталды және американ-британдық әлеуметтік саясат үлгілерін көрсетуге
болады [10].
Халықты әлеуметтік қорғаудың скандинавиялық үлгісі. Әлеуметтік саясат
жүргізудің бұл типінде әлеуметтік қажеттіліктерге деген қаражаттың көп
бөлігін мемлекет өз мойнына алып, оны әлеуметтік қамсыздандыруға бөлу мен
таратуды көзі тікелей бюджет болып саналады. Мемлекет өзінің
азаматтарының әл-ауқатын, жағдайын жасап, негізгі әлеуметтік қызметтерді де
көрсетуге жауапты болады. Скандинавиялық үлгі Швеция, Финдляндия, Дания,
Норвегия сынды мемлекеттердің саясатында кең көрініс табады. Осы елдердің
ішінде Швецияның әлеуметтік саясат жүргізу үлгісі әлемдік тәжірбиеде ерекше
орны бар. Швециялық үлгі 60 жылдардың соңында Швеция дамыған
әлеуметтік, экономикалық қатынастар орнаған ел ретінде статус алғаннан
кейін пайда болды. Дәл осы Швецияда толыққанды жұмысбастылық саясат, пен
жалақы төлеудің мәртебелі жүйесі ұғымдары шыққан болатын. Елдің әлеуметтік
саясатының негізгі мақсаты толыққанды жұмысбастылық пен табысты теңестіру
саясаты болатын. Елдің бұл мақсаты табысты теңестіріп қайта бөлу мен арнайы
мемлекеттік немесе мемлекеттік емес институттар жүзеге асыратын салық және
трансференттік саясат арқылы іске асады. Швециялық үлгінің универсалдылығы
жалпыға арналғаны және бәріне бірдей қолжетімділігінен көрінеді. Әлеуметтік
қамсыздандыру жоғарғы деңгейде және жұмыссыздық бойынша, балаларға арналған
т.б. мемлекеттік жәрдемақы түрлері бар. Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы
жұмыстан айрылып қалған жағдайда азаматтардың қалыпты күн кешуіне арналған.
Ал балалар ата-анасының табысына қарамай 18 жасқа толғанша ай сайын
жәрдемақы алып отырады. Әлеуметтік қызметтердің ішіндегі білім беру саласы
халықтың бар бөлігінің сауаттылығын қамтамасыз етуде. Орта және жоғары
білім ақысыз болып табылады және көптеген қайта даярлау оқыту орталықтары
мен білім беру бағдарламалары жұмыс істейді. Квалификациялы мамандарды
дайындау мен қайта даярлау жұмыссыздық деңгейін төмендетіп, мемлекеттің
халықтың толыққанды жұмысбастылығына бағытталған әлеуметтік саясатын
көрсетеді. Швеция заңнамасында оқу демалысына қаржы төленеді делінген,
жалпы Швеция білімге ЖІӨ-нің көп мөлшерін жұмсайды. Сонымен Швецияның
әлеуметтік саясаты әлеуметтік солидароность пен әлеуметтік әділеттілікке
негізделген.
Халықты әлеуметтік қорғаудың континенталды үлгісі. Әлеуметтік саясат
жүргізудің континеталды үлгісінде мемлекет тек қана әлеуметтік төлемдер
төлеумен ғана айналысады, ал әлеуметтік қызметтерді ұйымдастырмайды. Мұнда
мемлекет бюджетінен және жұмысшылар мен жұмыс берушілердің әлеуметтің
шараларға бөлетін қаражаты бірдей мөлшерде, және негізгі қаражат көзі
мемлекеттік және жеке әлеуметтік-сақтандыру қорлары болып табылады. Бұл
үлгіні ұстанатындар – Германия, Франция, Австрия, Бельгия. Осы елдердің
ішінде Германияның әлеуметтік саясатыны тоқталып өтсек, ең алдымен
Германияда 1946 жылы нарық еркіндігі мен әлеуметтік теңестіру
принциптерін біріктіретін және экономикалық саясатты анықтайтын
әлеуметтік нарықтық қатынас ұғымын енгізді. Мұндай саясаттың мақсаты
экономикалық сферада қоғамның әрбір мүшесінің өзін-өзі жетілдіруіне жағдай
жасайтын әлеуметтік саясат болып табылады. Бұл үшін индивидтердің
шаруашылық қызметін реттейтін институционалды жағдайлар керек. Бірінші
кезекте табысты бюджет арқылы қайта бөлу немес швециялық үлгідегідей тегін
әлеуметтік қызметтер емес, ал әлеуметтік қорғау бағытталған еңбекке
қабілетті халыққа экономикалық жағдай жасау тұр. Сонымен қатар Германияда
әлеуметтік сақтандырудың төрт түрі бар: зейнетақылық, медициналық,
жұмыссыздыққа және күтілмеген жағдайға қатысты. Әлеуметтік сақтандыру жұмыс
беруші мен жұмысқа тұрушы есебінен қаржыландырып, қызмет түріне байланысты
дифференциацияланып төленеді. Әлеуметтік сақтандыру принципі белгілі бір
қорларына төлемдер төлеген болса, онда төлеген адамға қызметтер алуына
құқық береді. Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі мемлекет есебінен төленетін
балаларға жәрдемақы (бала туылғанда берілетін, күнкөрісі төмен және көп
балалы отбасыларға), босқындарға көмек, білім алуға жәрдемақы, жастарға
көмек, емделуге жәрдемақы, зейнеткерлік субсидиялары, соғыс құрбандарына
көмек, мүгедектер мен қоғамның басқа да кедей, әлжуаз топтарына әлеуметтік
көмек көрсетіледі. Германияның мемлекеттік әлеуметтік саясатының аясында
денсаулық сақтау жүйесінде міндетті медициналық сақтандыру жүйесі
орындалады. Нәтижесінде халықтың 90 пайызы міндетті сақтандырумен, 8 пайызы
жекеменшік , ал 2 пайыз халықтың бөлігіне мемлекет өзі төлейді. 1990
жылдары Германия өзінің экономикалық әлеуметтік даму бағытының шыңына
жетті, уақыт және нарық өзгеріп отырғандықтан Германияның халықты
әлеуметтік қорғау жүйесі модеренизацияны талап етеді.
Халықты әлеуметтік қорғаудың американ-британдық үлгісі. Американ-
британдық үлгі әлеуметтік сферада мемлекеттің минималды түрде қатысуымен
сипатталады. Әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыру тетігі мемлекеттік
бюджет емес, жеке салымдар мен сақтандыру болып табылады. Мемлекет өз
мойнына тек барлық азаматтардың минималды кірістерін сақтауды және халықтың
аса көмекке мұқтаж табын қорғауды алады. Бұл үлгіні негізгі ұстанатын
мемлекеттер: АҚШ, Англия, Ирландия. Әлеуметтік бағдарламалар қатаң
индивидуализацияланған: барлық топтардың тең мүмкіндіктері орнына
халықтың жекеленге категорияларына іріктелген көмек көрсету принципі
сақталады. Оның ішінде зейнеткерлер, мүгедектер, ауру жандар, аз қамтамасыз
етілген отбасылар, толық емес отбасыларға мемлекеттік жекелей қолдаулар
бар. Қазіргі таңда 16 жасқа дейін және толық емес аз қамтамасыз етілген
отбасыларға жәрдемақы төленіп келеді. Міндетті білім мен денсаулық қорғау
жүйесі тегін болып саналады. Бірақ та, медициналық керек-жарақтар
жетіспеушілігі мен дұрыс жетілмеген ақылы медициналық қызмет көрсету
проблемасы туындағаннан кейін бұл саланы реформалау қажеттілігі болып
тұр. АҚШ-та заманауи әлеуметтік халықты қамсыздандыру үлгісінің негізі
1935 жылы Ф.Рузвельт қабылдаған Әлеуметтік сақтандыру туралы Заңның
қабылдануымен қаланды. АҚШ-та әлеуметтік көмектің негізгі бағыты отбасыға
арналған. Материалды қолдау алудың негізгі талабы – отбасыда жан басына
шаққандағы кіріс көзі елде бекітілген күнкөріс өлшемінің ең төменгі
мөлшерінен төмен деңгейде болуы керек. Аз қамтамасыз етілген отбасылардың
балаларына жәрдемақылар төленеді. АҚШ-тың әлеуметтік саясатының ерекшелігі
көмекке мұқтаж адамдарға қаржылайдан бөлек тағы да басқа көмектер
көрсетіледі. Мәселен, ол – тамақтануға, азық-түліктер сатып алуға арналған
талондар, т.б.
Жерорта теңізі елдерінің әлеуметтік саясат жүргізудің өзіндік үлгісі
бар. Ол мемлекеттерге Испания, Португалия, Греция, Италия, Ирландия елдері
жатады. Бұл елдерде әлеуметтік қорғау жүйесінің негізгі мазмұны мемлекет
немесе Үкіметтік емес ұйымдардың ұсынған әлеуметтік сақтандырумен
түсіндіріледі. Жерорта теңізі елдері үлгісінде әлеуметтік салаға көп
қаражат бөлінгенімен, ол халықтың басым бөлігін қамти алмайды.
Демек, әр мемлекеттің әлеуметтік саясат жүргізу ерекшелігі елдің
экономикалық потенциалымен санасады. Жалпы алғанда әр үлгінің мемлекетте
әлеуметтік саясат жүргізу мен халықтың әлжуаз бөлігін қорғап отыруда
өзіндік артықшылығы мен кемшіліктері бар. Бірақ әлем мемлекеттері қоғам
түрленіп, дамыған сайын әлеуметтік саясат жүргізу әдістерін жетілдіріп
отырады, бір-бірімен тәжірбие алмасу үрдісі тоқтамайды.
Халықты әлеуметтік қорғау мәселесін әр мелекет өзінің әлеуметтік-
экономикалық мүмкіндігінің шеңберінде шешеді. Әр аймақтық бөлініске сай әр
мемлекеттің әлеуметтік саясатты жүргізудің өзіндік үлгілері болады.
Мәселен, Ұлыбритания, Жапония, Канада, Жерорта теңізі және т.б. елдерінің
әлеуметтік қорғау үлгілері сияқты Қазақстанның да өз үлгісі бар.
Қазақстанда әлеуметтік саясатты жүргізіп, әлеуметтік қорғауды
ұйымдастырумен 1996 жылы Президент жарлығымен құрылған Еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау министрлігі айналысады. Тәуелсіз Қазақстанның халықты
әлеуметтік қорғаудың өзіндік құрылымы 1999 жылдардан қалыптасты. 2001 жылы
27 маусымды Халықты әлеуметтік қорғаудың концепциясы қабылданды. Бұл
маңызды құжат мемлекетте әлеуметтік сақтандыру жүйесінің енгізілуімен
ерекшеленеді. Сонымен бірге құжат бойынша халықты әлеуметтік қорғау үш
деңгейде жүзеге асады. Олар:
• базалық мемлекеттік бюджет есебінен төлемдер: зейнетақы
төлемдері, мүгедектік бойынша төлемдер, асыраушысынан айырылуына
байланысты төлемдер, әлеуметтік қорғау мекемелері бойынша
әлеуметтік көмек көрсету, мекен-жайлық әлеуметтік көмектер;
• міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі бойынша төлемдер: еңбек
етуге қабілетсіз болған жағдайда, асыраушысынан айырылу
жағдайында, жұмысынан айырылу жағдайында;
• қосымша, жұмыс беруші жауапкершілігімен сақтандыру.
Осының аясында жыл сайын үкімет пен министрлікте ауқымды бағдарламалар
қабылданып, іс-шаралар жоспары бекітіледі.
Қоғамның тағы да бір әлжуаз таптарына арналған мемлекет тарапынан
жасалынатын қолдаулар жүйесі көрсетілген Мемлекеттік атаулы көмек туралы
Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Мемлекеттік атаулы көмек
көрсету қаржылай төлемдер арқылы атқарылады. Атаулы әлеуметтік көмек
жәрдемақы төлемдерінің 4 түрін қамтиды:
• тұрғын үймен қамтамасыз ету;
• кедейшілік шегіне дейінгі жандарға көмек көрсету;
• 4 балалы және 7 жасқа дейінгі балалары бар жұмыс істемейтін
аналарға көмек;
• үйде оқытылып, тәрбиеленетін мүгедек балаларға.
Әлеуметтік саясат минималды кіріс кепілдігін беруге халықты аурудан,
мүгедектіктен, жұмыссыздықтан, қарттықтан әлеуметтік қорғауға негізделген.
Осыған байланысты мемлекеттің минималды өмір жағдайларын қамтамасыз етуі
тек қана өз бетімен жасай алмайтын халық тобына арналады.
Қазақстанның әлеуметтік саясатының стратегиялық мақсаты болып
әлеуметтік бағдарланған экономиканың қалыптасуы болып табылады.
Экономиканың әлеуметтік бағдары ең алдымен (тұтынушының) өндірістің
тұтынушыға бағынуын, халықтың көптеген қажеттіліктерін қамтамасыз етуді
білдіреді, дәл осы дамыған нарықтық механизмі бар экономикаға тән.
Сондықтан адам үшін экономиканы құрудың қажетті шарты нарықтық реформаны
жалғастыру болып табылады. Жергілікті билік органдары жергілікті жерлердегі
халықтың материалды жағдайы үшін жүргізілген реформалардың кері әсерлерін
азайтуға және позитивті әсерлерін күшейтуге ұмтылуы керек, ал бұл үшін
реформалар жүйелі, әрбір кезеңнің жүзеге асырылуынан алдын – ала саналған
нәтижемен жүргізілуі қажет.
ІІ. МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУ БАРЫСЫН ТАЛДАУ (ШҚО
МЫСАЛЫНДА)
Қазіргі уақытта республика кеңістігіндегі әлеуметтік-экономикалық даму
жағдайларының біркелкі болмауы мемлекет тарапынан жүргізілетін аймақтық
саясат ерекшеліктерін анықтайды. Соған орай мемелекеттің аймақтық
саясатының мақсаттары мен міндеттері, оларды жүзеге асыру механизімдері
анықталады.
Мемлекет Басшысының Жарлығын іске асыру мақсатында қаңтар – ақпан
айларында аудандар мен қалалар, ауылдық округтер әкімдерінің халық алдында
есеп беру кездесулері өткізілді [11]. 2009 жыл ішінде ШҚО әкімі 19 қала мен
ауданға 86 рет сапарда болды. Бұл сапарлар жергілікті жерлердегі нақты
жағдаймен танысып, Жол картасы бағдарламасын, облыстың дамуының басқа да
стратегиялық міндеттерін іске асырудың барысын бақылауға алып қана қоймай,
шығысқазақстандықтардың қалай өмір сүріп жатқандығын білуге де мүмкіндік
берді.
Тұрғын үй құрылысы. 2009 жылы тұрғын үйді іске қосу 179,9 мың шаршы
метр жалпы аумақты құрады.
Кесте 1 – Тұрғын үйлерді іске қосу
пайдалы алаңның шаршы метрі
Жылдар: 2009ж-ды 2005 ж-ға %
шаққанда
2005 2006 2007 2008 2009
ШҚ облысы бойынша 181421216625180955204625179967 99,19854923
барлығы
оның ішінде:
Өскемен қ. 62393 88557 29077 58763 50833 81,47228054
Семей қ. 67382 55434 65095 62378 62427 92,64640408
басқа қ-р мен 51646 72634 86783 83484 66707 129,1619874
ауд-р
Дерек көзі: ШҚО Статистика департаменті
ШҚО Статистика департаменті мәліметтеріне сәйкес, 2009 жылы ШҚО
бойынша барлығы тұрғын үйлердің 179967 пайдалы алаңның шаршы метрі іске
қосылды. Тұрғын үйлерді іске қосу 2005 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда
0,8%-ға төмендеген.
Сурет 1 - ШҚО бойынша іске қосылған тұрғын үйлер, пайдалы алаңның
шаршы метрі
2009 жылы Өңірлік тұрғын үй құрылысы шеңберінде мынадай 22 нысан
пайдалануға берілді:
• Өскемен және Семей қалаларында 6 көпқабатты кредиттік тұрғын
үй;
• Өскемен, Семей, Зайсан қалаларында және Ұлан ауданының
Молодежный кентінде 6 көпқабатты жалға берілетін тұрғын үй;
• Бородулиха ауданында 1 төрт пәтерлі жалға берілетін үй;
• Тарбағатай ауданында 8 бір пәтерлі жалға берілетін үй;
• Үржар ауданында 1 екі пәтерлі жалға берілетін үй.
Мұнан бөлек Семей қаласында республикалық бюджеттің кредиттік
қаражаттарынан 40 пәтер сатып алынды.
Барлығы 691 пәтер салынды және сатып алынды, осының ішінде 312 жалға
берілетін (коммуналдық) пәтер және 379 кредиттік (ипотекалық) тұрғын үй
пәтері, бұл 2008 жылдағыдан 178 пәтер артық, осының нәтижесінде халықтың
бірқатар бөлігін қол жетімді тұрғын үймен қамтамасыз етуге мүмкіндік туды.
Нұрлы көш Өңірлік бағдарламасын іске асыру шеңберінде Курчатов
қаласында 200 оралман отбасыны қоныстандыру үшін 4 көпқабатты үйді қайта
жаңарту аяқталды. Тұрғын үйлерді және квартал ішіндегі инженерлік
коммуникацияларды 2010 жылдың бірінші тоқсанында іске қосу көзделуде.
104 сумен қамтамасыз ету объектісінің құрылысы аяқталып, пайдалануға
берілді, 551 км су құбыры салынып, қалпына келтірілді. 264 мың адамның
сумен қамтамасыз етілу жағдайы жақсарды.
Облыстың барлық елді мекендерінде аумақтарды абаттандыру және тазалау
жөніндегі айлықтар өткізілді. 121 балалар ойнайтын алаң жайластырылып, 583
шағын сәулет түрлері орнатылды, 25 спорт құрылғы салынды, 230 мың көшет
отырғызылды, 60 мың шаршы метр гүл алаңдары жасалды, қатты тұрмыстық
қалдықтарды көмуге арналған 572 орын қанағаттанарлықтай жағдайға
келтірілді, 649 рұқсат етілмеген қоқыс төгілген жерлер жойылды, 132 мың
тонна қоқыс тасымалданып шығарылды.
Жол жөндеу жұмыстарын қаржыландыру көлемі облыс бойынша 12,5 млрд.
теңгені құрады, бұл өткен жылғыдан 28% артық, 393 км автомобиль жолдары
жөнделді.
Дағдарысқа төтеп беру үшін облыста 17,3 млрд. теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Беттер
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік саясаттың мәні, мақсаты және
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... 5
1.2 Әлеуметтік саясат жүргізудің әлемдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 11
ІІ. МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУ БАРЫСЫН ТАЛДАУ
(ШҚО МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 16
ІІІ. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .34
КІРІСПЕ
Әлемдік даму аренасына қадам басқан кез келген мемлекет өз қоғамының
мүшелерінің барлық қажеттіліктерін қанағаттандырып, жаңа биік белестерге
қадам басуға әрекет жасайды. Бүгінгі таңда әлеуметтік мемлекет болып
табылатын көптеген әлем мемлекеттері үшін әлеуметтік саясаттың айқын басым
бағыттарын анықтап, салиқалы әлеуметтік саясат жүргізу, халықты әлеуметтік
қорғаудың өзіндік моделін қалыптастыру стратегиялық маңызы бар мәселе
болып отыр. Әлеуметтік саясаттың басым бағыттарын анықтау арқылы мемлекет
ең алдымен негізгі халықтың қажеттіліктерін анықтап, саясатты сол арнаға
бағыттайды. Демек, тиімді тетіктерін табу арқылы қоғамның әр түрлі
топтарына, таптарына, әсіресе әлжуаз әлеуметтік қорғауды қажет ететін
топтарын әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз етеді. Әлеуметтік саясат ұғымын
теориялық-методологиялық талдау бұл саланың ғылыми негіздемесін
орнықтырады. Ал әлеуметтік саясаттың негізі әлеуметтік қорғаудан бастау
алса, әлемнің көптеген мемлекеттерінде халықты әлеуметтік қорғаудың
модельдері (Скандинавия елдері моделі, Жерорта теңізі елдері моделі, Чилли
моделі және т.б.) қалыптасып үлгерді. Осы тұста Қазақстан Республикасының
әлеуметтік қорғау жүйесінің әлем елдерінің озық тәжірбиесі негізінде
өзіндік моделін жасап келеді. Десек те, қоғам түрленіп, нарық құбылып
өзгерген сайын Қазақстанның да басқа мемлекеттер сияқты әлеуметтік саясатын
жетілдіріп отыруы заңды құбылыс болып табылады.
Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару мен саяси
демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басқалы тұр. Еліміз тәуелсіздік
алған жылдардан бері мемлекетіміз әлеуметтік бағытқа үлкен мән беріп
келеді, себебі біз нарықтық әлеуметтік бағытты таңдадық. Бірақ елімізде
жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат әрине мемлекеттің қаржылық
мүмкіндігіне, экономикалық дамуына байланысты. Соңғы жылдардағы
экономикамыздың қарқынды өсуі, ЖІӨ-нің еселеп жоғарылауы әлеуметтік салаға
құйылатын қаржының көлемін ұлғайтты. Бұның бәрі түптеп келгенде халықтың
әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекетіміздің сындарлы
саясатына байланысты.
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік қағидаларының
әлеуметтік өтеу қағидасымен және әр адамның лайықты өмір сүруге ажырамас
құқығының үйлесімімен қамтамасыз етілуі қажет, ал бұл міндеттерді шешуге
және халықтың әлеуметтік әлсіз қабатына адамға лайықты өмір сүру деңгейін
қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралардың жиынтығы оның
әлеуметтік саясатын анықтайды. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің
бастан кешіріп отырған экономикалық даму кезеңінен, сол мемлекеттің ұстанып
отырған экономикалық саясатынан және тағы да басқа факторлардан тәуелді
болады. Еліміз әлеуметтік саясаттың қалыптасуы мен дамуында әлеуметтік
саясаттың заңнамалық негізін, негізгі бағыттарын жасап алды. Негізгі білім,
денсаулық, демографиялық жағдай, халықты әлеуметтік қорғау мен
қамсыздандыруға, зейнетақы төлеу, халықты жұмыспен қамту саясаты болып
келеді.
Мемлекеттік реттеудегі шетелдік тәжірибелердің талдауы көрсеткендей
территориясы үлкен және өмір сүру мен шаруашылық жүргізу жағдайлары әр
текті елдер мен территориясы кішкентай және айқын территориялық
айырмашылықтары жоқ елдердегі әлеуметтік-экономикалық үрдістерге
мемлекеттік араласудың құралдары мен әдістерінің ұзақ түрдегі эволюциялық
үрдісі қазіргі кезде жергілікті жерлердегі муниципалдық әлеуметтік саясатты
қалыптастыру мен жүзеге асырудағы аймақтық тәсілдің басым рөлді алуына алып
келіп отыр.
Сондықтан да бұл курстық жұмыста өзекті мәселе қарастырылып отыр.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде ШҚО-ның әлеуметтік іс-шаралар
жүйесі алынған.
Курстық жұмыстың мақсаты: жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік
саясаттың мазмұнын ашып, қазіргі жағдайына талдау жасап, ары қарай дамыту
және жетілдіру жолдарын ұсыну.
Міндеті:
1. Әлеуметтік саясат мәнін, негізгі бағыттарын қарастыру;
2. Жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың дамуына
талдау жүргізіп, ахуалын қарастыру;
3. Әлеуметтік саясатқа қатысты дамыту жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұрады. Курстық
жұмыстың негізгі бөлімі үш тараудан құралған: бірінші тарауында жергілікт
жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың теориялық аспектілері
қарастырылады; екінші тарауында ШҚО-ның әлеуметтік саясатын жүзеге асыру
барысына талдау жасалынады; үшінші тарауында жергілікті жердегі әлеуметтік
саясаттың тиімділігін арттыру жолдары ұсынылады.
І. ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1. Әлеуметтік саясат туралы теориялық талдаулар
Әлеуметтік саясат ұғымы ежелден бастау алады. Адамзат дамуының
тарихында бұл ұғым түрлі қоғам мүшелерінің қажеттіліктеріне байланысты
өзінің негізгі функциясын орындап отырды. Оның астарныда қоғам мәдениеті
мен дініне негізделген әлеуметтік әділеттілік жатады.
Саяси тарихты талдау барысында көптеген ойшылдардың зерттеу пәні
мемлекет пен қоғамның қарым-қатынасы және мемлекеттің атқаратын қызметі
екенің көреміз. Бірқатар ғылыми мектеп өкілдері мемлекеттің құрылудағы
басты мақсаты – ол өз тұрғындарының жағдайын жасау деген тұжырымға келді.
Платонның айтуы бойынша кез келген билік, ол билік болғандықтан, өзінің
қамқорлығын басқа біреуге емес, тек өзінің бағыныштыларына жасайды, ал
берілген билеуші өзіне тиімдіні емес, бағынушыларына тиімдіні көздейді.
Платон еңбек бөлінісіне негізделген, әлеуметтік бөліну мәселесіне ерекше
көңіл бөледі [1]. Демек, ежелден-ақ қоғамның әлеуметтік және экономикалық
ерекшеліктері көрінген.
Аристотель еңбектерінде мемлекет өмір сүру үшін ғана емес, бақытты
өмір сүру үшін жаратылады, мемлекет – ...көмек көрсету мақсатындағы одақ,
ал ең жақсы мемлекеттік құрылым деп, ұлы ғұлама әр адамның ізгілікте және
бақытта өмір сүруіне мүмкіндік берген құрылымды мойындауды ұсынған [2]. Дәл
сол Аристотель айтқан орта табысы бар орта адамдардан тұратын мемлекет
теориясы қоғам тұрақтылығының негізгі факторларының бірі болып отыр.
Т.Гоббс, И.Кант, Ф.Гегель және т.б. мемлекеттің өзінің азаматтары
алдындағы міндеттерін әлеуметтік және ұнамды құндылықтардың негізі ретінде
қарастырады. В.фон Гумбольдт Идеи к опыту, определяющему границы
деятельности государства еңбегінде мемлекеттің бейбітшілік, қоғамдағы
қауіпсіздік, индивидтердің еркіндігі мен құқықтарын қорғау секілді заңды
функциялары мен қатар әркімнің әл-ауқаты мен бақытын қамтамасыз ету деген
әлеуметтік міндеттерін де көрсетті [3]. Яғни, мемлекет қоғам тұрақтылығын,
азаматтардың еркіндігін ғана басты міндетке алмай, сонымен бірге әрбір
қоғам мүшесінің қажеттіліктерін қанағатандырып, олардың бақытының баянды
болуын да назардан еш тастамағаны дұрыс болып табылады.
И.Фихте мемлекеттің азаматтардың өмір жағдайының кезеңдерінде
әлеуметтік қамсыздандыруға максималды қатысуы керек туралы Замкнутое
торговое государство еңбегінде кеңінен талдап өтеді [4].
О.Хеффе бойынша, егер адамзат тұрмысы легитимди сипатта болса, онда
ол біріншіден, құқықтық сипатта, екіншіден, құқық әділеттілік сапасында
болуы керек, ал үшіншіден, әділетті құқық әділетті мемлекет сипатындағы
қоғамдық тәртіппен қозғалуы тиіс [5].
Т.И. Заславская әлеуметтік саясат ұғымын тар және кең мағынада
қарастырады. Оның түсіндіруінше әлеуметтік саясат барлық халықты емес, оның
ішінде мемлекет тарапынан қолдауларды қажет ететін белгілі бір әлеуметтік
топтар жатады. Әлеуметтік саясат тар мағынада – бұл түрлі себептермен
өмірдің қиын жағдайларында күн кешіп, жағдайларын түзеуге шамалары
келмейтін қоғамдық топтар мен тұрғындарды қолдауға арналған мемлекеттік іс-
шаралар кешені. Ал кең мағынада Т.И. Заславская негіздеуінше, әлеуметтік
саясат аса күрделі және ауқымды мақсатты, яғни қоғамдық құрылым мен
институттарды социалистік қатынастар орнатуға бағытталады. Әрине, бұл
тұжырымның сол уаұыт талабына сәйкес идеологиялық астары бар [6].
Әлеуметтік саясат ұғымына Р.Барнер мынадай анықтама береді:
Әлеуметтік саясат – индивидтер, топтар, қауымдастықтар, әлеуметтік
мекемелер арасындағы қатынастарға араласатын, реттейтін және
қалыптастыратын әдістер мен қоғамның қызметі мен принципі [7].
Әлеуметтік ұғымы бізідің әдебиетімізде ХІХ ғасырдың ортасында пайда
болды. Бұл ұғымды зерттеумен айналысқан неміс ғалымдары еді.
Әлеуметтік саясат – бұл тұрғындардың әлеуметтік жағдайын толығымен,
сондай-ақ оны құраушы класстарды, деңгейлерді (қабаттардың), әлеуметтік,
әлеуметтік–демографиялық, әлеуметтік професионалды топтарды, әлеуметтік
бірлестіктерді (жанұялар, халықтар, қала, аудан, аймақ тұрғындары) өзгерту
және сақтау мақсатындағы әлеуметтік топтардың өзара арақатынасы. Әлеуметтік
саясаттың басты нысаны – халық және халықтың әртүрлі бөліктерінің
әлеуметтік жағдайы.
Әлеуметтік жағдай – бұл тұрғындардың және оның құрама бөліктерінің
тіршілік әрекетінің негізгі мінездемесі. Әлеуметтік жағдай тіршіліктің
қоғамдық жағдайларын және қоғам бөліктерінің құрылымдық дамуын
қалыптастыратын жүйенің өте маңызды факторларының әсері ретінде
қалыптасады.
Әлеуметтік жағдайды қалыптастыратын қоғамдық жағдайлардың ішіндегі
ең маңыздылары мыналар:
• Қоғамдық құрылыс. Мұнда қоғамдық рольдердің негізгі үлестірімі
бірінші кезекте қанаушылар мен қаналушыларға бөлу, үстемдік ету
мен бағыну бекітілген.
• Қоғамдағы билік. Әлеуметтік тұрақтылықты ұстап тұрушы әдіс
ретінде. Тікелей диктатурадан әлеуметтік серіктестікке дейін
өзгеретін биліктегі үстемдік етуші топтың басымдылық немесе
үстемдік үлгісі өте маңызды.
Сызба 1 - Әлеуметтік жағдайдың негізгі қалыптастырушылары
Ескерту: Автормен құрастырылған
• Шаруашылықтағы билік (меншік). Меншік – бұл әкімшіл-шаруашылық
қатынастар, яғни шаруашылықта маңызды шешімді қабылдаушылар мен
оларды орындаушыларға бөлу. Мүлікті бөлу билеуші мен бағынушылардың
арасында көрініс табады. Меншіктің негізгі анықтаушылары болып
мүлік емес, әкімшілік-шаруашылық қатынастар табылады.
• Экономикалық жағдай – тіршілік пен дамуды қамтамасыз ететін,
әлеуметтік топтар мен бірлестіктердің әлеуметтік жағдайларының
қалыпты эволюциясын суреттеуге қажетті жағдайлардың жиынтығы. Мұнда
тек қана кірістер емес, сондай-ақ білім, денсаулық сақтау,
коммуналды – тұрмыстық қызметтермен, үймен қамтамасыз ету,
жабдықтау жағдайлары кіреді.
• Экологиялық қауіпсіздік – өндірістік сферадағы, тұрғылықты
жерлердегі, табиғи ортадағы экологиялық қауіпсіздік деңгейлері.
• Әлеуметтік қауіп-қатерден қорғану (әлеуметтік қорғаныс) –
қоғамдағы жағдайды сақтау мен жақсарту талаптарын қозғау кезіндегі
субьектілерге сүйемел болатын әлеуметтік тәртіп.
Әлеуметтік саясаттың мазмұнын ашу үшін кейбір маңызды аспектілердегі
өзара әрекеттерін суреттеу қажет. Ол аспектілер мыналар:
• әлеуметтік саясатқа нақты қатысатындар, яғни оның шеңберінде
нақты әрекет етушілер мен әлеуметтік пассив субьектілерді
анықтау;
• ең беделді адамдар (класстардың, әлеуметтік топтардың);
• субьектілердің әлеуметтік жағдайларын шешу жолдары;
• субьектілердің қазіргі таңдағы ең маңызды әлеуметтік
проблемалары (мәселері);
• әлеуметтік саясаттағы мемлекеттің орны;
• әлеуметтік саясаттың беделді субьектілердің мақсаттары,
стратегиялары және бағдарламалық приоритеттері;
• әлеуметтік күштердің нақты тарихи арақатынасы;
• әлеуметтік дамудың қалыптасқан тұрақты тенденциясы және
бағыттары;
• қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықтың деңгейі, оның тұрақтылығы
мен тұрақсыздығының маңызды факторлары (бұл әлеуметтік
қауіпсіздік, тұрақтылық мәселелері).
Әлеуметтік саясаттың пәні – ғылымның құрамдас бөлігі, заңдылықтар,
қоғамның мазмұнды қарым-қатынасы, сонымен қатар қоғамдық тәжірбиенің
процестері мен факторлары. Мұнда әлеуметтік топтар жағдайына байланысты
қатынасқа түседі. Қазақстанның әлеуметтік дамуының мақсатын саяси
басқарумен анықтайды, ол жергілікті басқару органдары мен өндірістік
коллективтер көпшіліктің жағдайын жақсартуға байланысты, әлеуметтік-саяси
тұрақтылықты сақтауға байланысты қоғамдағы әлеуметтік серіктестікті
жоғарылатуға байланысты әлеуметтік мақсат пен нәтижелерге жетуге
бағытталады.
Кейбір зерттеушілердің ойынша обьект – бұл бағынушы, пассивті, екінші
деңгейлі басқарылушы құрылым. Оның өзінің белсенділігі мен инициативасы
болмайды. Бұл көп жағдайда олай емес, өйткені ол қоғамның өмірімен
байланысты.
Бұл контексте әлеуметтік саясаттың обьектілері қоғамның әлеуметтік
және әлеуметтік еңбек саласында кездеседі. Оның негізгі көрсеткіштеріне:
• көпшіліктің білім алуы;
• денсаулығы;
• жағдайы;
• әлеуметтік топтардың қарым – қатынасының конструктивтілігі және
әлеуметтік тұрақтылық жатады.
Әлеуметтік саясаттың субьектілері – бұл дербес әрекет ететін
әлеуметтік топтар, олардың органдары, ұйымдары, институттары, құрылымы. Бұл
әлеуметтік топтардан басқа әлеуметтік саясаттың субьектілеріне осы
әлеуметтік топттың мүдделеріне ұйымдық құрылымдар жатады. Яғни, субьектілер
екіге бөлінеді. Бастапқы субьектілер - әлеуметтік топтардың өздері. Ал
қосымша - бұл олардың мүдделерін көрсететін ұйымдық құрылымдар.
Сызба 2 - Әлеуметтік саясат субъектілері
Ескерту: Автормен құрастырылған
Әлеуметтік саясаттың субьектілеріне мыналар жатады:
• мемлекеттік ұйымдар мен ведомствалар;
• жергілікті басқару органдары;
• бюджеттік емес қорлар;
• қоғамдық , діни ұйымдар;
• мемлекеттік емес құрылымдар;
• коммерциялық құрылым және бизнес;
• әлеуметтік саясатпен айналысатын және оны жүзеге асыратын
профессионалды қызметкерлер;
• азаматтар (мысалы, азаматтық инициативаларға қатысу арқылы,
басқада көмекке қатысу және т.б.) [8].
Әлеуметтік саясаттың негізгі субьектісі – осы саясатты жүзеге асыратын
мемлекет, ал біздің жағдайымызда – жергілікті билік органдары болып
табылады.
Жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясат – бұл жергілікті
билік органдарының әлеуметтік сферадағы белгілі бір әлеуметтік кезеңге
есептелген қаржылық ресурстар мен ұйымдық-насихаттаушы күштермен
нығайтылған, нақты тарихи жағдай мен мақсаттарға негізделген қызметі.
ХХ ғасырдың 30 жылдарында, мемлекеттер қатарында әлеуметтік
шиеленісушіліктің тез жоғарылап өсуімен сипатталатын әлемдік дағдарыс
мемлекеттің нарықтық үрдістерге сонымен қатар, әлеуметтік сфераға арласу
қажеттігін дәлелдейді.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты – қоғам өмірінің әлеуметтік-
экономикалық жағдайларын реттеу бойынша мемлекеттің қызмет бағыттарының
бірі[9].
Жергілікті жердегі муниципалдық әлеуметтік саясаттың мәні – әлеуметтік
топтар арасындағы қарым-қатынастарды қолдау, қоғам мүшелерінің әл-ауқатын,
өмірлік деңгейін жоғарылату үшін жағдайлар жасау, қоғамдық өндіріске қатысу
үшін экономикалық ынталардың қалыптасуында әлеуметтік кепілдіктер құру.
Осыған байланысты, қоғамдық өндірістің шарттарын реттеу мақсатында
мемлекет пен жүргізілетін іс-шараның құрамды бөлігі ретінде жүзеге асатын
жергілікті жерлердің әлеуметтік саясаты тұтасымен елдегі жалпы экономикалық
ахуалмен тығыз байланысты. Жергілікті жерлердегі муниципалдық әлеуметтік
саясатты айта отырып, біз қоғамның әртүрлі мүшелері мен топтарының
кірістерін үлестіруге және қайта үлестіруге бағытталған іс-әрекетін
түсінеміз. Осылай әлеуметтік саясатты тар мағынада түсіндіруге болады.
Ал кең мағынада әлеуметтік саясат бұл қоғамның әлеуметтік тұрақтылығын
қамтамасыз етуге негізделген макроэкономикалық реттеу бағыттарының бірі.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты бұл – өзінің мақсаты ретінде
кірістердің дифференциасын әлсіретуді, нарықтық экономикаға қатысушылары
арасындағы қарама-қайшылықты жұмсартуды және экономикалық салдарда
әлеуметтік қақтығысты болдырмауды мемлекеттің мақсатты бағытталған қызметі,
бұл халықты жұмыссыздықтан, бағаның өсуінен қорғауға бағытталған
мемлекеттің, кәсіпорынның, ұйымның, үкіметтің жергілікті мүшелерінің
әлеуметтік-экономикалық тәсілдер кешені. Әлеуметтік саясатты жүргізудің
негізгі принциптер:
• бағаның көтерілуі кезінде орнына төлеудің әртүрлі формаларын
кіргізу және индексация жүргізу жолдарымен өмір деңгейін қорғау;
• ең кедей отбасыларын көмекпен қамтамасыз ету;
• жұмыссыздық жағдайында көмек беру;
• әлеуметтік сақтандыру саясатымен қамтамасыз ету, ең төменгі
жалақыны белгілеу;
• білім беру, денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғауды мемлекет
есебінен дамыту;
• мамандануды қамтамасыз етуге бағытталған белсенді саясат
жүргізу.
Әлеуметтік саясатты жасау кезінде мемлекет алдында әлеуметтік алымдар
туралы немесе әлеуметтік міндеттер туралы сұрақ тұрады, ол дамудың нақты
кезеңінде ең қажетті және бірінші кезекті шешімді талап етуші сапасында
қоғаммен қабылданады. Бұл таңдау әлеуметтік сферадағы азаматтық құқығына,
әлеуметтік қажеттіліктер мен талаптар үшін күресудегі мемлекеттік саясаттың
әртүрлі қағидалары арасындағы ұрыс-қысымында және алаңында өтеді.
2. Әлеуметтік саясат жүргізудің әлемдік тәжірибесі
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты әлеуметтік қамсыздандыруға және
әлеуметтік қызметтерді көрсетуге арналған қызметті қамтыған мемлекеттің
бағдарламасы арқылы жүзеге асады. Классикалық үлгіде әлеуметтік
қамсыздандыруға әлеуметтік сақтандыру мен қоғам мүшелерінің әлжуаз
топтарына қолдау, көмек көрсетуге деген әлеуметтік жауапкершілігі арқылы
көрініс тауып жүр. Әлеуметтік қызметтер жүйесіне денсаулық сақтау, білім
беру, кәсіби даярлау, еңбекпен қамтамасыз ету және т.б. мемлекет қамтамасыз
ететін қызмет түрлері жатады. Әлемдік тәжірбиеде бұдан да басқа халықты
әлеуметік қорғаудың қалыптасқан үлгілері көп. Әлеуметтік саясат жүргізу
үлгілерін әртүрлі классификациялайды. Олардың көпшілігі әлеуметтік саясатты
жүзеге асыруда мемлекеттің, азаматтық қоғам институттарының және жекелей
азаматтардың қатысу деңгейі мен алатын роліне байланысты принциптерге
негізделген. Геосаяси аспектіде қарастыратын болсақ, скандинавиялық,
континенталды және американ-британдық әлеуметтік саясат үлгілерін көрсетуге
болады [10].
Халықты әлеуметтік қорғаудың скандинавиялық үлгісі. Әлеуметтік саясат
жүргізудің бұл типінде әлеуметтік қажеттіліктерге деген қаражаттың көп
бөлігін мемлекет өз мойнына алып, оны әлеуметтік қамсыздандыруға бөлу мен
таратуды көзі тікелей бюджет болып саналады. Мемлекет өзінің
азаматтарының әл-ауқатын, жағдайын жасап, негізгі әлеуметтік қызметтерді де
көрсетуге жауапты болады. Скандинавиялық үлгі Швеция, Финдляндия, Дания,
Норвегия сынды мемлекеттердің саясатында кең көрініс табады. Осы елдердің
ішінде Швецияның әлеуметтік саясат жүргізу үлгісі әлемдік тәжірбиеде ерекше
орны бар. Швециялық үлгі 60 жылдардың соңында Швеция дамыған
әлеуметтік, экономикалық қатынастар орнаған ел ретінде статус алғаннан
кейін пайда болды. Дәл осы Швецияда толыққанды жұмысбастылық саясат, пен
жалақы төлеудің мәртебелі жүйесі ұғымдары шыққан болатын. Елдің әлеуметтік
саясатының негізгі мақсаты толыққанды жұмысбастылық пен табысты теңестіру
саясаты болатын. Елдің бұл мақсаты табысты теңестіріп қайта бөлу мен арнайы
мемлекеттік немесе мемлекеттік емес институттар жүзеге асыратын салық және
трансференттік саясат арқылы іске асады. Швециялық үлгінің универсалдылығы
жалпыға арналғаны және бәріне бірдей қолжетімділігінен көрінеді. Әлеуметтік
қамсыздандыру жоғарғы деңгейде және жұмыссыздық бойынша, балаларға арналған
т.б. мемлекеттік жәрдемақы түрлері бар. Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы
жұмыстан айрылып қалған жағдайда азаматтардың қалыпты күн кешуіне арналған.
Ал балалар ата-анасының табысына қарамай 18 жасқа толғанша ай сайын
жәрдемақы алып отырады. Әлеуметтік қызметтердің ішіндегі білім беру саласы
халықтың бар бөлігінің сауаттылығын қамтамасыз етуде. Орта және жоғары
білім ақысыз болып табылады және көптеген қайта даярлау оқыту орталықтары
мен білім беру бағдарламалары жұмыс істейді. Квалификациялы мамандарды
дайындау мен қайта даярлау жұмыссыздық деңгейін төмендетіп, мемлекеттің
халықтың толыққанды жұмысбастылығына бағытталған әлеуметтік саясатын
көрсетеді. Швеция заңнамасында оқу демалысына қаржы төленеді делінген,
жалпы Швеция білімге ЖІӨ-нің көп мөлшерін жұмсайды. Сонымен Швецияның
әлеуметтік саясаты әлеуметтік солидароность пен әлеуметтік әділеттілікке
негізделген.
Халықты әлеуметтік қорғаудың континенталды үлгісі. Әлеуметтік саясат
жүргізудің континеталды үлгісінде мемлекет тек қана әлеуметтік төлемдер
төлеумен ғана айналысады, ал әлеуметтік қызметтерді ұйымдастырмайды. Мұнда
мемлекет бюджетінен және жұмысшылар мен жұмыс берушілердің әлеуметтің
шараларға бөлетін қаражаты бірдей мөлшерде, және негізгі қаражат көзі
мемлекеттік және жеке әлеуметтік-сақтандыру қорлары болып табылады. Бұл
үлгіні ұстанатындар – Германия, Франция, Австрия, Бельгия. Осы елдердің
ішінде Германияның әлеуметтік саясатыны тоқталып өтсек, ең алдымен
Германияда 1946 жылы нарық еркіндігі мен әлеуметтік теңестіру
принциптерін біріктіретін және экономикалық саясатты анықтайтын
әлеуметтік нарықтық қатынас ұғымын енгізді. Мұндай саясаттың мақсаты
экономикалық сферада қоғамның әрбір мүшесінің өзін-өзі жетілдіруіне жағдай
жасайтын әлеуметтік саясат болып табылады. Бұл үшін индивидтердің
шаруашылық қызметін реттейтін институционалды жағдайлар керек. Бірінші
кезекте табысты бюджет арқылы қайта бөлу немес швециялық үлгідегідей тегін
әлеуметтік қызметтер емес, ал әлеуметтік қорғау бағытталған еңбекке
қабілетті халыққа экономикалық жағдай жасау тұр. Сонымен қатар Германияда
әлеуметтік сақтандырудың төрт түрі бар: зейнетақылық, медициналық,
жұмыссыздыққа және күтілмеген жағдайға қатысты. Әлеуметтік сақтандыру жұмыс
беруші мен жұмысқа тұрушы есебінен қаржыландырып, қызмет түріне байланысты
дифференциацияланып төленеді. Әлеуметтік сақтандыру принципі белгілі бір
қорларына төлемдер төлеген болса, онда төлеген адамға қызметтер алуына
құқық береді. Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі мемлекет есебінен төленетін
балаларға жәрдемақы (бала туылғанда берілетін, күнкөрісі төмен және көп
балалы отбасыларға), босқындарға көмек, білім алуға жәрдемақы, жастарға
көмек, емделуге жәрдемақы, зейнеткерлік субсидиялары, соғыс құрбандарына
көмек, мүгедектер мен қоғамның басқа да кедей, әлжуаз топтарына әлеуметтік
көмек көрсетіледі. Германияның мемлекеттік әлеуметтік саясатының аясында
денсаулық сақтау жүйесінде міндетті медициналық сақтандыру жүйесі
орындалады. Нәтижесінде халықтың 90 пайызы міндетті сақтандырумен, 8 пайызы
жекеменшік , ал 2 пайыз халықтың бөлігіне мемлекет өзі төлейді. 1990
жылдары Германия өзінің экономикалық әлеуметтік даму бағытының шыңына
жетті, уақыт және нарық өзгеріп отырғандықтан Германияның халықты
әлеуметтік қорғау жүйесі модеренизацияны талап етеді.
Халықты әлеуметтік қорғаудың американ-британдық үлгісі. Американ-
британдық үлгі әлеуметтік сферада мемлекеттің минималды түрде қатысуымен
сипатталады. Әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыру тетігі мемлекеттік
бюджет емес, жеке салымдар мен сақтандыру болып табылады. Мемлекет өз
мойнына тек барлық азаматтардың минималды кірістерін сақтауды және халықтың
аса көмекке мұқтаж табын қорғауды алады. Бұл үлгіні негізгі ұстанатын
мемлекеттер: АҚШ, Англия, Ирландия. Әлеуметтік бағдарламалар қатаң
индивидуализацияланған: барлық топтардың тең мүмкіндіктері орнына
халықтың жекеленге категорияларына іріктелген көмек көрсету принципі
сақталады. Оның ішінде зейнеткерлер, мүгедектер, ауру жандар, аз қамтамасыз
етілген отбасылар, толық емес отбасыларға мемлекеттік жекелей қолдаулар
бар. Қазіргі таңда 16 жасқа дейін және толық емес аз қамтамасыз етілген
отбасыларға жәрдемақы төленіп келеді. Міндетті білім мен денсаулық қорғау
жүйесі тегін болып саналады. Бірақ та, медициналық керек-жарақтар
жетіспеушілігі мен дұрыс жетілмеген ақылы медициналық қызмет көрсету
проблемасы туындағаннан кейін бұл саланы реформалау қажеттілігі болып
тұр. АҚШ-та заманауи әлеуметтік халықты қамсыздандыру үлгісінің негізі
1935 жылы Ф.Рузвельт қабылдаған Әлеуметтік сақтандыру туралы Заңның
қабылдануымен қаланды. АҚШ-та әлеуметтік көмектің негізгі бағыты отбасыға
арналған. Материалды қолдау алудың негізгі талабы – отбасыда жан басына
шаққандағы кіріс көзі елде бекітілген күнкөріс өлшемінің ең төменгі
мөлшерінен төмен деңгейде болуы керек. Аз қамтамасыз етілген отбасылардың
балаларына жәрдемақылар төленеді. АҚШ-тың әлеуметтік саясатының ерекшелігі
көмекке мұқтаж адамдарға қаржылайдан бөлек тағы да басқа көмектер
көрсетіледі. Мәселен, ол – тамақтануға, азық-түліктер сатып алуға арналған
талондар, т.б.
Жерорта теңізі елдерінің әлеуметтік саясат жүргізудің өзіндік үлгісі
бар. Ол мемлекеттерге Испания, Португалия, Греция, Италия, Ирландия елдері
жатады. Бұл елдерде әлеуметтік қорғау жүйесінің негізгі мазмұны мемлекет
немесе Үкіметтік емес ұйымдардың ұсынған әлеуметтік сақтандырумен
түсіндіріледі. Жерорта теңізі елдері үлгісінде әлеуметтік салаға көп
қаражат бөлінгенімен, ол халықтың басым бөлігін қамти алмайды.
Демек, әр мемлекеттің әлеуметтік саясат жүргізу ерекшелігі елдің
экономикалық потенциалымен санасады. Жалпы алғанда әр үлгінің мемлекетте
әлеуметтік саясат жүргізу мен халықтың әлжуаз бөлігін қорғап отыруда
өзіндік артықшылығы мен кемшіліктері бар. Бірақ әлем мемлекеттері қоғам
түрленіп, дамыған сайын әлеуметтік саясат жүргізу әдістерін жетілдіріп
отырады, бір-бірімен тәжірбие алмасу үрдісі тоқтамайды.
Халықты әлеуметтік қорғау мәселесін әр мелекет өзінің әлеуметтік-
экономикалық мүмкіндігінің шеңберінде шешеді. Әр аймақтық бөлініске сай әр
мемлекеттің әлеуметтік саясатты жүргізудің өзіндік үлгілері болады.
Мәселен, Ұлыбритания, Жапония, Канада, Жерорта теңізі және т.б. елдерінің
әлеуметтік қорғау үлгілері сияқты Қазақстанның да өз үлгісі бар.
Қазақстанда әлеуметтік саясатты жүргізіп, әлеуметтік қорғауды
ұйымдастырумен 1996 жылы Президент жарлығымен құрылған Еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау министрлігі айналысады. Тәуелсіз Қазақстанның халықты
әлеуметтік қорғаудың өзіндік құрылымы 1999 жылдардан қалыптасты. 2001 жылы
27 маусымды Халықты әлеуметтік қорғаудың концепциясы қабылданды. Бұл
маңызды құжат мемлекетте әлеуметтік сақтандыру жүйесінің енгізілуімен
ерекшеленеді. Сонымен бірге құжат бойынша халықты әлеуметтік қорғау үш
деңгейде жүзеге асады. Олар:
• базалық мемлекеттік бюджет есебінен төлемдер: зейнетақы
төлемдері, мүгедектік бойынша төлемдер, асыраушысынан айырылуына
байланысты төлемдер, әлеуметтік қорғау мекемелері бойынша
әлеуметтік көмек көрсету, мекен-жайлық әлеуметтік көмектер;
• міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі бойынша төлемдер: еңбек
етуге қабілетсіз болған жағдайда, асыраушысынан айырылу
жағдайында, жұмысынан айырылу жағдайында;
• қосымша, жұмыс беруші жауапкершілігімен сақтандыру.
Осының аясында жыл сайын үкімет пен министрлікте ауқымды бағдарламалар
қабылданып, іс-шаралар жоспары бекітіледі.
Қоғамның тағы да бір әлжуаз таптарына арналған мемлекет тарапынан
жасалынатын қолдаулар жүйесі көрсетілген Мемлекеттік атаулы көмек туралы
Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Мемлекеттік атаулы көмек
көрсету қаржылай төлемдер арқылы атқарылады. Атаулы әлеуметтік көмек
жәрдемақы төлемдерінің 4 түрін қамтиды:
• тұрғын үймен қамтамасыз ету;
• кедейшілік шегіне дейінгі жандарға көмек көрсету;
• 4 балалы және 7 жасқа дейінгі балалары бар жұмыс істемейтін
аналарға көмек;
• үйде оқытылып, тәрбиеленетін мүгедек балаларға.
Әлеуметтік саясат минималды кіріс кепілдігін беруге халықты аурудан,
мүгедектіктен, жұмыссыздықтан, қарттықтан әлеуметтік қорғауға негізделген.
Осыған байланысты мемлекеттің минималды өмір жағдайларын қамтамасыз етуі
тек қана өз бетімен жасай алмайтын халық тобына арналады.
Қазақстанның әлеуметтік саясатының стратегиялық мақсаты болып
әлеуметтік бағдарланған экономиканың қалыптасуы болып табылады.
Экономиканың әлеуметтік бағдары ең алдымен (тұтынушының) өндірістің
тұтынушыға бағынуын, халықтың көптеген қажеттіліктерін қамтамасыз етуді
білдіреді, дәл осы дамыған нарықтық механизмі бар экономикаға тән.
Сондықтан адам үшін экономиканы құрудың қажетті шарты нарықтық реформаны
жалғастыру болып табылады. Жергілікті билік органдары жергілікті жерлердегі
халықтың материалды жағдайы үшін жүргізілген реформалардың кері әсерлерін
азайтуға және позитивті әсерлерін күшейтуге ұмтылуы керек, ал бұл үшін
реформалар жүйелі, әрбір кезеңнің жүзеге асырылуынан алдын – ала саналған
нәтижемен жүргізілуі қажет.
ІІ. МУНИЦИПАЛДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУ БАРЫСЫН ТАЛДАУ (ШҚО
МЫСАЛЫНДА)
Қазіргі уақытта республика кеңістігіндегі әлеуметтік-экономикалық даму
жағдайларының біркелкі болмауы мемлекет тарапынан жүргізілетін аймақтық
саясат ерекшеліктерін анықтайды. Соған орай мемелекеттің аймақтық
саясатының мақсаттары мен міндеттері, оларды жүзеге асыру механизімдері
анықталады.
Мемлекет Басшысының Жарлығын іске асыру мақсатында қаңтар – ақпан
айларында аудандар мен қалалар, ауылдық округтер әкімдерінің халық алдында
есеп беру кездесулері өткізілді [11]. 2009 жыл ішінде ШҚО әкімі 19 қала мен
ауданға 86 рет сапарда болды. Бұл сапарлар жергілікті жерлердегі нақты
жағдаймен танысып, Жол картасы бағдарламасын, облыстың дамуының басқа да
стратегиялық міндеттерін іске асырудың барысын бақылауға алып қана қоймай,
шығысқазақстандықтардың қалай өмір сүріп жатқандығын білуге де мүмкіндік
берді.
Тұрғын үй құрылысы. 2009 жылы тұрғын үйді іске қосу 179,9 мың шаршы
метр жалпы аумақты құрады.
Кесте 1 – Тұрғын үйлерді іске қосу
пайдалы алаңның шаршы метрі
Жылдар: 2009ж-ды 2005 ж-ға %
шаққанда
2005 2006 2007 2008 2009
ШҚ облысы бойынша 181421216625180955204625179967 99,19854923
барлығы
оның ішінде:
Өскемен қ. 62393 88557 29077 58763 50833 81,47228054
Семей қ. 67382 55434 65095 62378 62427 92,64640408
басқа қ-р мен 51646 72634 86783 83484 66707 129,1619874
ауд-р
Дерек көзі: ШҚО Статистика департаменті
ШҚО Статистика департаменті мәліметтеріне сәйкес, 2009 жылы ШҚО
бойынша барлығы тұрғын үйлердің 179967 пайдалы алаңның шаршы метрі іске
қосылды. Тұрғын үйлерді іске қосу 2005 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда
0,8%-ға төмендеген.
Сурет 1 - ШҚО бойынша іске қосылған тұрғын үйлер, пайдалы алаңның
шаршы метрі
2009 жылы Өңірлік тұрғын үй құрылысы шеңберінде мынадай 22 нысан
пайдалануға берілді:
• Өскемен және Семей қалаларында 6 көпқабатты кредиттік тұрғын
үй;
• Өскемен, Семей, Зайсан қалаларында және Ұлан ауданының
Молодежный кентінде 6 көпқабатты жалға берілетін тұрғын үй;
• Бородулиха ауданында 1 төрт пәтерлі жалға берілетін үй;
• Тарбағатай ауданында 8 бір пәтерлі жалға берілетін үй;
• Үржар ауданында 1 екі пәтерлі жалға берілетін үй.
Мұнан бөлек Семей қаласында республикалық бюджеттің кредиттік
қаражаттарынан 40 пәтер сатып алынды.
Барлығы 691 пәтер салынды және сатып алынды, осының ішінде 312 жалға
берілетін (коммуналдық) пәтер және 379 кредиттік (ипотекалық) тұрғын үй
пәтері, бұл 2008 жылдағыдан 178 пәтер артық, осының нәтижесінде халықтың
бірқатар бөлігін қол жетімді тұрғын үймен қамтамасыз етуге мүмкіндік туды.
Нұрлы көш Өңірлік бағдарламасын іске асыру шеңберінде Курчатов
қаласында 200 оралман отбасыны қоныстандыру үшін 4 көпқабатты үйді қайта
жаңарту аяқталды. Тұрғын үйлерді және квартал ішіндегі инженерлік
коммуникацияларды 2010 жылдың бірінші тоқсанында іске қосу көзделуде.
104 сумен қамтамасыз ету объектісінің құрылысы аяқталып, пайдалануға
берілді, 551 км су құбыры салынып, қалпына келтірілді. 264 мың адамның
сумен қамтамасыз етілу жағдайы жақсарды.
Облыстың барлық елді мекендерінде аумақтарды абаттандыру және тазалау
жөніндегі айлықтар өткізілді. 121 балалар ойнайтын алаң жайластырылып, 583
шағын сәулет түрлері орнатылды, 25 спорт құрылғы салынды, 230 мың көшет
отырғызылды, 60 мың шаршы метр гүл алаңдары жасалды, қатты тұрмыстық
қалдықтарды көмуге арналған 572 орын қанағаттанарлықтай жағдайға
келтірілді, 649 рұқсат етілмеген қоқыс төгілген жерлер жойылды, 132 мың
тонна қоқыс тасымалданып шығарылды.
Жол жөндеу жұмыстарын қаржыландыру көлемі облыс бойынша 12,5 млрд.
теңгені құрады, бұл өткен жылғыдан 28% артық, 393 км автомобиль жолдары
жөнделді.
Дағдарысқа төтеп беру үшін облыста 17,3 млрд. теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz