Уахабилік ағымы

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

Лекция тақырыбы: Уахабилік ағымы

Лекция мақсаты:

Лекция жоспары:

1. Уахабилік қалыптасу кезеңі

2. Уахабилік ағымының қысқаша тарихы

3. Уахабиліктің негізін қалаушы Мұхаммед ибн Абдулуаһ

4 . Уахабилік көзқрастары

5. Қазіргі кездегі Уаһһабилік

1. Уаһһабилік қалыптасу кезеңі

Уаһһабилік Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб (1703-1792) тарапынан Араб түбегіндегі басталған діни және саяи әрекет болып табылады. Бұл есім оларға қарсыластары тарапынан берілген. Мазхаб құрамына кіретіндер өздеріне муаһһидун (тауһидшылар) атын берді.

Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб, Ибн Таймия және Ибн Қайюм әл-Жаузияның пікірлерінің қатты әсер алды. Осы себепті уаһһабилік ханбалилік шеңберінде тауһид түсінігінің жаңа бір негізінде қалыптасқан жаңа бір әрекет болып табылады. Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб 1744 жылы Мұхаммед ибн Саудпен келісе отырып өз көзқарастарын жая бастады. Мұхаммед ибн Абдулуаһһабтың өлімінен кейін Мухаммед ибн Сауд және ұлы Абдулазиз заманында да уаһһабилер араб өлкелерінде жайылу мүмкіндігіне қол жеткізе алды. Уаһһабилік әрекеті Османлы мемлекетін ұзақ уақыт бойы мазалаған болатын. Соңында ІІ Махмуд, Мысыр әкімі Хауалалы Мехмед Али Пашаны ұлы Тосун басқаруындағы әскермен бірге 1813 жылы Мекке, Мадина және Тайфты уаһһабилердің билігінен арылдырды. Осыдан кейін бұл әскер Әмір Абдулазизге қарсы бет алып Абдулазизді өлтірді. Абдулазиздің өлімінен кейін уаһһабилер ауыр соққы алып, жеңіліске ұшырады. Соңында Мехмед Али Пашаның қолбасшысы Ибрахим Паша басқаруындағы әскери Абудалазиздің ұлы Абдуллаһ пен балаларын тұтқынға алып Стамбулға жіберді. Олар сол Стамбулда өлім жазасына кесілген болатын. Біраз жылдар өткен соң Сауд әулиетінен Түрки ибн Абдуллаһ Нәжд өлкесінде жаңадан әрекетке көшіп, 1821-ден 1891-ге дейін жалғасын тапқан екінші уаһһабилік мемлекетін құрды. Алайда кейінірек ағылшындардың көмегімен уаһһабилер мемлекет болып құрылуыда табысқа жетіп, 1927 жылы өз тәуелсіздіктерін жариялады. Уаһһаби идеологиясын иеленген және Хижазды өз биліктерінің астына алған бұл мемлекет Сауд Арабия патшалығы бүгінгі таңда әлі өз биліктерін жалғастырып келеді.

Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб, бүкіл жүйесін тауһид негізінің үстіне құрды. Оның пірінше тауһид Аллаһтың зати сипаттары мен оған жасалған құлшылықтарда бірлеу деп біледі. Тауһид сөзін тілмен ғана айту жеткіліксіз, мұнымен бірге құлшылықта да Аллаһқа ешбір серік қоспау керек. Тауһидті осы үш тармақпен бірлестірмейінше сенім орнықпайды. Аллаһқа құлшылық тікелей жасалу керек. Муршид, шейх, әулие секілді арашы қою шірк. Тауһидқа осы секілде сенбегеннің малы мен жаны адал болып табылады дейді. Амалдар иманның бір бөлігі. Аллаһтың аяттарында және Пайғамбарымыз (с. а. у. ) сүннеттерінде табылмаған әр бір діни бір жаңалық яғни бидғат. Сондықтан та мазардың басында жасау мен оларға құрбант атау және оларды зиярат ету күпірлік. Тұмар тағу, қол сүю, мойын ию, әулие қабірі, Пайғамбарымыздың (с. а. у. ) сақалын зиярат ету, мауліт және қасида оқу, аспап шалу және әуен тыңдау бидғат. Уаһһабилік Сауд Арабияның ресми мазхабы. Сауд Арабия, сәләфилік атымен Индонезия, Малайзия, Орта Азия, араб өлкелерінде бұл мазхабты кеңінен жаюға тырысуда.

Уаһһаби аты бұл әрекетке жақтастары тарапынан негізгі дінгегін қуалаушысы Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб атына негізделіп берілді. Уаһһабилікке түрік тарихында атақты Осман дәулеті халифаларына көтерілісте жасап қарсы шығулары, амалдарды иманнан деп біліп үлкен күнә жасағандарды кәпір деп санаулары және қорлық зомбылықты қолданғандықтары себепті харижилік деп те атаған. Уаһһабилер аз уақыттың ішінде саяси орын ала білді. Соңғы кездері бұл мазхабтың жақтастары алғашқы үш нәсілдің (сахаба, табиғин және кейінгі нәсілдер) діни көзқарастары мен ұстанымдарына қайтадан оралу мақсатымен сәләфия есімін қолдана бастады. Уаһһабилік ортаға шығуында аз уақыттың ішін саяси бір жетістікке жеттті. Араб түбегіндегі тайпаларға өз биліктерін құра отырып, Әмір Мухаммед ибн Сауд жетекшілігінде мемлекет құрды.

2. Қысқаша тарихы

Уаһһабилік сол дәуірдің саяси, әскери, экономикалық, географиялық діни оқиғаларының нәтижесінде діни әрі саяси бір әрекет болып табылады. Осман мемлекеті XVIII ғасырда саяси экономикалық және әскери алаңдарда үлкен қиыншылықтармен күрделі мәселелер қарсысында өте маңызды жауапкершіліктермен бетпе-бет қалды. Солтүстігінде орыстар болған және жылдар бойы жалғасын тапқан соғыстар, оңтүстігінде болса француздар, италиялық және ағышындардың қанаушылық әрекеттері Османлы мемлекетін әлсіретіп жіберді. Мысыр мен Қырым осы кезеңде Османлы мемлекетінің арасы кесіліп қалды. Осы себепті жалпы түбегінде айрықша айтар болсақ Хижаз өлкесінде ағылшын мен француздардың қолдауымен орын алып жатқан саяси жағдайларды және шөлдегі бадауи өмір сүріп жатқан арап тайпаларын бақылап отыру өте қиындата түсті. Өлкеде құрылған саяси басақурдың жоқ екенін білген араб тайпалары, шет мемлекеттердің қолдауын ала отырып, Османлы мемлекетінен бөлініп, мемлекет құру әректіне көшті. Батыс мемлекеттері бұл жағдайды жылдамдату үшін Османлы мемлекетін олардың назарында күш көрсетіп жатқандай көрсетуге тырысты. Мұның нәтижесінде Османлы мемлекетіне деген қарсыластар және түріктерге деген дұшпандық дайында еш негізсіз араб ұлтшылдығы күшейе бастады. Бұл уаһһабиліктің ортаға шығуына және Мухаммед ибн Саудтың көмегімен мемлекеттің ресми мазхабы келуін жылдамдата түсті. Уаһһабиліктің ортаға шығуындағы екінші себеп араб түбегінде және Нәжд өлкесіндегілердің бәдәуилік мінез-құлқымен сол ортаның өмір сүріп жатқан географиялық шарттары болатын. Бұл өлкедегі араб тайпалары шөлдің қиын шарттарында өмір сүріп жатқан. Бұл адамдар әмірге мойынсұну мен тәртіпке бағынуды өте жек көретін, батырлық, жомарттық және өзгені қорқытумен мақтан тұтатын сипатқа ие кісілер болатын. Бүлік шығаруға бір табан жақын жаратылыстарымен географиялық ортаның тудырған күйзелістердің шығуына байланысты бұл көпшілік тайпа арасында тұрақты бір бейбітшілік тыныштықты сақтау қиын соға түсті. Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб осындай бір ортамда өмір сүріп жетілген әрі Тәмим тайпасынан шыққан кісі болатын. Осман мемлекетінің үкіметі бұл тайпаларға ақшалай сыйлықтар мен мал-мүліктер жіберу арқылы бұлардың назарын өздеріне қарата алса да беделді басшылықтың орнының бостығына пайда бола бастаған кезеңдерде мұны игеру мүмкін болмады. Мұнымен бірге жылдам әрекет қабілеті ие бұл тайпаларды әскери жолмен бақылап, басқаруда өте қиын еді. Бұлар қысқаша айтар болсақ өз басына әмір беретін патшалар секілді өмір сүруге үйрен тайпалар болатын. Бақылауға көнбейтін бәдәуи ұстанымы діни жиһадқа деген жақынтарымен соғыстан келетін олжаға деген қызығушылықтың бірлесуімен өлкеде жаңадан саяси және діни әрекеттердің жеміс болуына жол ашты (Әжәр, 1985, 17-19) .

Уаһһабиліктің ортаға шығуында негізгі әсері болған ең маңызды себептертің бірі Ислам әлемінде айрықша айтар болсақ Хижаз өлкесінде кең жайылған дін түсінігі еді. Сопылық халық арасында жоғарғы дәрежеде ахлақи тұрғыдан құлдыраумен бірге әртүрлі діннің бидғаттармен амал етуде діннің әмірлері секілді ұстана бастаған еді. Уаһһабилік шиаларда және сунни халық аймағында имамдардың және рухани күштерге ие болғандығына сенулері, мазарларына шектен тыс құрмет көрсетулері және ол жерлерде намаз оқуларына қарсылықтарын білдірген бір әрекет ретінде сандары көбейе түсті. Себебі бұл өлкеде өте қатты бір діндарлық ұстанымға ие ретінде танылған хадис тараптарларына дейін баратын ханбалилік мазхабының үкімі үстем болатын. ол жерде Ахмет ибн Ханбал және оның көзқарастарын жалғастырған Ибн Таймия мен Ибн Қайюм әл-Жаузияның пікірлері бойынша діни өмірдің іргегі қалыптасуда еді. Ибн Таймияның ақылға салушылармен халық сопылылығының бидғаттарға сарылулары Ислам жамағаттарының ахлақи шөгуіне себеп болып жатқанына байланысты айтқан сындары Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб әрекеттеріне дем бергендей қайтадан әрекетке көшулеріне себеп болды. Ханбалилердің арасында оны құптаған тек қана Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб емес еді. Одан басқада көптеген адамдар бұл көзқарасты иемденді. Бәдәуилердің көпшілігі ханбали мазхабынан болатын. бұл түсінік бойынша муташабих аяттар ақыл жүгірту жолымен немесе жорамалданбайды. Олардың мағынасын тек қана Аллаһ біледі. Діннің негіздері Құран және сәләфтің жүзеге асырғандарындай белгіленеді. Бұл мәселелерде кәләм және ой жүгірту жолына жүгінбейді. Ақыл жүгірту, истидләл, қияс, рей және ижтихадпен ортаға қойылған пікір сенім және оны іске асырулар бидғат болады. Аллаһты аты және сипаттары айтылғандығы секілді қабыл етіледі (Юракан, 1953, 1, 51, 55-56, 59) .

3. Уахабиліктің негізін қалаушы Мұхаммед ибн Абдулуаһ

Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб Араб мемлекетінің Нәжд өлкесінде Риядқа 70 км. ұзақтықта орналасқан Уйайна ауылында дүниеге келген. Әкесі араб тайпаларының алдыңғы қатарлы кісілерінің бірі болып Тәмим тегінен шыққан Абдулуаһһа ибн Сүлеймен деген адам болатын. Әкесі патуа беретін дәрежедегі ұстаз бола отырып шәкірт тәрбиелеп, сабақ беретін және қазылық қызметтерін атқарған кісі болған еді. Жастайынан бастап хадис, тәпсір және ақйд кітаптарымен көп шұғылданған ол ханбали фикхын және сәләф мазхабының негізгі қағидаларын әкесінен үйренді. Кейіннен қажылық құлшылығын орындау үшін Мекке барып, одан кейін Мадина қаласына өтті. Мадиналық ғалымдардан -Абдуллаһ ибн Сәйф ән-Нәжди, Сүлеймен әр-Курди, Мухаммед Хаят әс-Синдм және басқа да көптеген ғалым кісілерден сабақ алды. Ол жерде адамдардың Хазіреті Пайғамбардың (с. а. у. ) қабірін зиярат еткендерін және одан жәрдем тілегендерін көргенде оларға қарсы шыға отырып сын айта бастады. Өйткені оның көзқарасы бойынша бұл істеліп жатқан істер тауһидке қарама-қайшы болатын. Олар мұқтаждықтарын тек қана Аллаһтан сұрау керек еді.

Ол жерден Нәждке қай оралғаннан соң Басраға, кейінірек Шамға барды. Басрада 4 жыл қалған Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб Ибн Таймия мен Ибн Қайюм әл-Жаузияның кітаптарын оқып, әрі олардың пікірлерін терең зерттеді. Басралық ғалымдар пікірталаст болды және әш-Шейх Мухаммед әл-Мәжмуйиден діни сабақтар алды. Тауһид жайындағы көзқарастарын осы жерде түсіндіре бастаған болатын. мұсылмандар діндерін тікелей Аллаһтың кітабы мен елшісінің кітабынан үйрену керек екендігін айтты. Бұл жерден кейін Бағдатқа барып, кейінірек Иранның Исфахан қаласына өтті. Ол жердегі ғалымдардың мәшшәй және ишрақи философия мен сопылық сабақтарын алды (Әжәр, 2001, 51-52; Фығлалы, 1996, 97) .

Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб 1131/1726 жылы Риядтың солтүстігіндегі Һуреймия қалашығына барды. Ол өз пікірлерін тереңдей ашықтайтын маңызды кітаптардың бірі Китабуд -Тауһидті 14-15 жыл бойы осы қалала қалып, жазды. Әкесінің қайтыс болғанынан кейін ол жерде жақсылықты әмір ету және жамандықтан сақтандыру жайлы көптеген қызметтер атқарды. Халықтың қарсылығы туындауына байланысты Уйайнаға қайта көшіп барды. қаланың әміршісі болып табылатын Осман ибн Халид ибн Муаммарға өз көзқарастарын түсіндіре отырып оны өз жақтастарының қатарына қоса білді. Мұхаммед ибн Абдулуаһһабтың қалауы бойынша Осман ибн Халид Дәрйияға және Уйейна арасындағы әл-Жәбилә атты ауылдағы сахаба Зәйд бин Хаттаптың зиратын зиярат етушелердің шектен тыс көп баруына байланысты әрі Ислам тауһидіне теріс келгендіктен бидғаттардың жайылуына адамдардың діннен шығуына себеп болып жатыр деген сылтаумен қиратып, айналасындағы ағаштарды кестіріп тастайды. Бұл оқиғаға Мұхаммед ибн Абдулуаһһабтың өзі де қатысқандығы жайлы айтылады. Ол бұл оқиғаның әсерінен қысқа бір уақыттың ішінде халық арасында танымал болды. Қазы болып патуа беруге кірісті. Мұнымен қоса пікірлерін сөзбен, кітап және хаттармен жаюмен қанағат тұтпай, іске асыруға әрі зорлықпен орындатуға көшті. Оның саяси қолдауды пана тұта отырып пікірлерін зорлықпен және күш көрсете отырып қабыл еттіруге кірісуі халық арасында қорқыныш пен үрейге және тыныштықтың бұзылуына себеп болды. Халық Нәждтің алдыңғы қатарлы тайпаларының бірінен болған Халид ұлдарының басшысы Сүлеймен ибн Үрейирге шағымданды. Сүлеймен, Уйейна әмірінен оның өлтірілуін немесе жер аударылуын талап етті. Осыған байланысты Уйейна әмірі, өзін қорғай алмайтындығын айта отырып Мұхаммед ибн Абдулуаһһабтан қаланы тәрк ету керек екендігін айтты. Ол да қаланы тәрк ете отырып өзін бұл қауіп қатерден қорғайтын, әрі қолқабыс болатын кісіні іздеп табу үмітімен Риядқа жақын жерде орналасқан Дәрийя қалашығына барды. Ол жерде Мұхаммед ибн Саудпен Аллаһ жолында жиһад ету, тауһид үстем қылу және бір-біріне көмектесу үшін 1157/1744 жылы келісім жасады. Осылайша уаһһаби көзқарасымен ұстанатын мемлекеттің іргетасын құрылған еді. Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб пікірлерін жаю үшін өзіне қол-қабыс болатын күшті бір қолдаушы тапқан болатын. Мухаммед ибн Сауд болса бұл пікірлердің жайылуына деген мүмкіндікпен қолдау арқылы өз ықпалдылығын кеңейте отырып Араб түбегіне ие болу мүмкіндігіне қолжеткізген еді (Әжәр 2001, 52-55; Фығлалы, 1996, 97-98) . Мұхаммед ибн Абдулуаһһабтың пікірлерін Дәрийя әмірі болған Мухаммед ибн Сауд тарапынан қолдауымен саяси бір әрекет сипатына ие болды. Себебі Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб адамдардың шірк ішінде жүргендерін бұлардың жандары мен малдарының өзінің жақтастарына адал екендігін айтты. Әміршісі Мухаммед ибн Сауд осы патуаның арқасында олжаға деген қызықтырумен жақтастарын көбейтіп, күшейте түсті. Мұхаммед ибн Абдулуаһһабтың өлімінен кейін бұл әрекеттің саяси сипаты одан сайын алар орны тереңдей түсті. Мухаммед ибн Сауд кезеңінде басталған жерге ие болу әрекеттері 1776 жылы қайтыс болғаннан кейін ұлы Абдулазиз заманында да жағасын тапты. ХІХ ғасырдың басында уаһһабилік атымен әрекет еткен Сауд әмірлігі Халабтан: Үнді мұхитына Басра шығанағы мен Ирак шекарасына Қызыл теңізге дейін жайылған болатын. Уаһһабилік әрекет Османлы мемлекеті үшін маңызды бір күрделі мәселеге айналды. Осыған байланысты Османлының патшасы ІІ Махмуд, Мысыр басшысы Хауалалы ІІ Мехмед Али Пашаны бұл мәселені шешу үшін сайлады. Мехмед Али Паша ұлы Тосунның басқаруындағы әскермен 1812 -1813 жылдар аралығында Мекке, Мадина және Тайфты уаһһабилерлдің билігенен құтқарды. Бұдан кейін бұл өлкенің әміршісі Абдулазизге қарсы соғысты. Әмірші Абдулазиздің 1814 жылы қайтыс болғандығына байланысты уаһһабилер қатты соққы алып, ауыр жеңіліске ұшырады. Мехмед Али Пашаның қолбасшысы Ибрахим Паша Абдулазиздің орнына келген ұлы Абдуллаһ пен балаларын тұтқынға алып Стамбулға жіберді. Олар 1819 жылы желтоқсан айында Стамбул қаласында дарға асылып өлтірілді. Осылайша уаһһабиліктің алғашқы кезеңі жабылған болатын.

Соғыс кезеңінде қашып құтылып кеткен Сауд жанұясына Түрік Ибн Абдуллаһ, Нәжд өлкесінде қайтадан әрекетке кірісіп 1821 жылдан бастап 1891-ге дейін жалғасын тапқан екінші уаһһаби мемлекетін құра білді. Одан кейін біраз қарсыласу мен көтерілістер болса да Сауд жанұясынан Абдулазиз ибн Сауд 1901 жылы уаһһаби мемлекетін қайтадан құрды. Үндістандағы ағылшын басқаруының да қолдауын алған Абдулазиз ибн Сауд 1916 жылы желтоқсан айының 26 жұлдызында келісім шартпен ағылшындардың жеке пікірі бойынша Нәжд, Хаса, Катиб, Жубәйл және өзіне тиесілі болған өлкелердің әкімі болып сайланды. Бұл келіссөздерде Абдулазиз, бұл жерлерде өзінен кейін мирас жолымен балаларына қадыра алатындығы және өзінің таңдаған жерлерде басқаруда ағылшындарға тәуелді болатындығы жазылған болатын. Осман дәулетінің жеңілісімен біткен бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін уаһһабилер 1921 -1925 арасында Хайл, Тайф, Мекке, Мадина және Жидда қалаларын өз қармақтарына алды. Абдулазиз ибн Сауд 1926 жылы қаңтар айында Нәжд және Хижаз патшасы болып тағайындалды. 1927 жылы 20 мамырда Англиямен жасалған келіссөз арқылы өз тәуелсіздіктерін жариялады. Абдулазиз ибн Сауд 1932 қыркүйек айының 18-де лауазымын Сауд Араб патшасы ретінде ауыстырды. 1953 жылы қараша айының 4 күні қайтыс болды. Ол қайтыс болған күніне дейін Сауд Арабияның патшасы ретінде Хижазда өз егемендігіне алды. Құрылған бауырластық (ихуан) бірлігімен, бәдәуи жергілікті өмір сүру негізіне көшіріле отырып білім беру орталықтарында оқытылып әрі әскерлікке алына бастады. Осы жолмен уаһһабилік куәлігі жасалып аумақтағы тайпаларды өз бақылауына алды. Бұл мемлекет Сауд Арабия патшалығы атымен қазіргі таңда да өз іс-әрекеттерін жалғастыруда (Фығлалы, 1996, 99-100. Айрықша кең көлемді мағлұмат үшін қараңыз: Әжәр, 2000, 115-174) .

4. Уаһһабилік көзқарастар

Мұхаммед ибн Абдулуаһһабтың өзіне тән пікірлерінің қалыптастыруында ханбалилердің ақыл -есті қолдануын қабыл етпеуі және бидғаттарға қарсы соғыс пікірі, мәтіндерді сыртқы көріністеріне қарай жорамалдау, қатал және қатып қалған діндарлықпен амалдарды иманнан деп білген түсінігі өте қатты әсері болды. Әсіресе уаһһабилердің аят пен хадистерді сыртқы көріністерімен амал етулерінде ханбали методикасын жүргізген Ибн Таймияның шектен тыс пікірлері әсерін тигізген болатын. Мұнымен бірге Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб кейбір негіздерде сәләф, ал кейбір негіздерде Ахмед ибн Ханбал және Ибн Таймиядан бөлініп, өзіне тән пікірлерді ортаға шығарды (Юракан, 1953, 1, 51, 55-56, 59) . Осыған байланысты уаһһабиліктің тауһидтік және саяси көзқарастарының негізімен бастау бұлағы Мұхаммед ибн Абдулуаһһабтың тауһид түсінігі және оның айналасындағы серік қосу, бидғат және шапағат көзқарастарынан құралады.

Тауһид: Мұхаммед ибн Абдулуаһһабтың пікірінше, құлшылықта Аллаһты бір деп тану мағынасындағы тауһид Хазіреті Пайғамбардың (с. а. у. ) ең үлкен парызы. Намаздан, оразадан және зекеттен ең үстім болып табылады. Аллаһ елшісінің білдірген парыздарының бірін қабылдамаған кәпір болатындығы секілді, бүкіл пайғамбарлардың жолы болған тауһидті қабыл етпегенде кәпір болады (Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб, 1988, 22) . Мұхаммед ибн Абдулуаһһаб тауһид түсінігін көптеген аяттар мен хадистер арқылы дәлелдеуде. Бұл аяттардың кейбірі мыналар: «Аллаһ өзіне серік қосушыны әрине кешірмейді. Бұдан басқаларын қалағанын кешіреді» (Ниса сүресі, 116) . «(Ей Мұхаммед) : Менің жолым осы Аллаһқа қарай шақырамын. Мен және маған ергендер ашық дәлел үстінде. Аллаһты пәктеймін. Сондай-ақ серік қосушылардан емеспін»-де» (Юсуф сүресі, 108) . «Ал бетіңді ханиф (нағыз бірыңғай Аллаһты бірлеу) дініне бетіңді бұр. Серік қосушылардан болма. Және Аллаһтан басқа саған пайда, зиян келтірмейтін нәрселерге жалбарынба. Егер мұны істесең, онда күдіксіз сен залымдардан боласың. Егер Аллаһ саған бір зиян жеткізсе, сонда оны Аллаһтан басқа айықтырушы жоқ. Ал егер саған бір жақсылық қаласа, оның кеңшілігінде қарсы келетін жоқ» (Юнус сүресі, 105-106) . Кейбір хадистерде де тауһид жайында тоқталған: «Аллаһқа ешнәрсені серік етпей қайтыс болған кісі жаннатқа кіреді. Аллаһқа бір нәрсені серік қосып қайтыс болған адам да тозаққа кіреді», «лә иләһә иллаллаһ деген және Аллаһтан бастақа құлшылық етілетін нәрсе танымаған адамның мал-мүлкі және қаны харам. Оның есебі де Аллаһқа тән».

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.