Ерекше қорғалатын территориялар туралы түсінік

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ерекше қорғалатын территориялар туралы түсінік.

Қазақстандағы негізгі қорықтар және олардың сипаттамасы.

Мемлекеттiк табиғи қорық - табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ, оның қызметiнiң мақсаты өзiнiң аумағындағы табиғи процестер мен құбылыстардың табиғи барысын, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi объектiлерiн, өсiмдiктер мен жануарлардың жекелеген түрлерi мен қауымдастықтарын, әдеттегi және бiрегей экологиялық жүйелердi сақтау мен зерделеу және оларды қалпына келтiру болып табылады. Салыстырмалы түрде ғылыми-техникалық процесс қоршаған ортаны бұзып, ластаған сайын қорықтар мен табиғи саябақтар маңызы арта түсуде. Туризм индустриясын құрудағы басты мәселелердің бірі, туристік қызығушылықты арттыратын ұлттық саябақтар торын ұйымдастыру. Оның мақсаты - бұл территориялардағы табиғатты қорғау, бұзылған ландшафты қалпына келтіру және нәтижесінде бұл территорияларды табыс табу көзі болатын, ұйымдастырылған кіру территориясына айналдыру. 1998 жылы республикада 887 мың гектар жерді алып жатқан 9 қорық, 580 мың гектар көлемдегі 4 табиғи ұлттық саябақтар еспке алынған. Ал, қазақстандағы ерекше қорғаудағы территориялар саны ел территотиясының 0, 5 пайызын құрайды. Бұл ТМД елдерімен салыстырғанда әрине, аз. Аталған ерекше табиғи территориялардың ішіне Шығыс Қазақстан обылсының еншісіне кіретіндері мыналар: қорықтар - Батыс Алтай, Марқакөл, Алакөл; ұлттық парктер - Катон-Қарағай; мемлекеттік табиғи резерв - Семей орманы; қорықшалар - Төменгі Тургусински, Тарбағатай, Қаратан құмы, Алет, Солдат шатқалы, Үржар және тағы басқалары.

Айта кететін жайт, 9 қорықтың бірі - екі реликті шағала және "Тоқты" қорықшалары базасы негізінде 1998 жылы Алакөл қорығы ұйымдастырылды. Бұғанға дейінгі аумағы 12, 5 мың гектар болатын "Тоқты" және алма ағаштарынан тұратын 32 мың гектар "Лепсі" қорықшалары болған.

Алакөл табиғи қорығы - 1998 жылы 21сәуірде Алматы және Шығыс Қазақстан обылыстары территориясында 20 мың гектар жерде орын алған. Бүгінгі күні жұмыс атқарып отырған 10 қорықтың ең кішісі. Барлық қорық көлемі сегіз аймаққа бөлінген. Қорық территориясында 270 өсімдік түрі есептелген. Алакөл көлінде 156 балдыр түрі болса, жануарлар әлемінің 290 түрі бар: 315 құс, 21 сүтқоректілер - жәндіктер, жыртқыштар, кеміргіштер кездеседі. Осылардың ішінде сүткоректілердің түрлері кең тарған.

Қорықтың ашылу мақсаты - Тентек өзені суайрығын және Алакөл көлі аралдары - Үлкен, Орта, ждәне Тастыны қорғау болды. Осы территориядағы сулы-сазды кешенді, ұя салатын және көптеген сирек кездесетін Қазақстан Қызыл кітабына енген құстарды қорғау. Табиғи әдемілігі бұл жерде сирек, қайталанбас флора мен фаунаға бай. Алакөл қорығын шөлді және далалы қоңыр-күлгін, қарашірік топырақ жамылғысымен жапқан. Мынандай үсімдіктер түрлері кездеседі: жусан, көлдер жағалауы мен өзендер қуыстарында - тоғай ормандары, өскен қамыстар, дала жусаны, жүзгін және тағы басқалары көптеп кездеседі.

Жануарлар әлемінен: қасқыр, түлкі, қоян, шошқа, ондатр, қоңыр ая, борсық, арқар, тауешкі, марал - 12 түрден астам кездеседі. Көлде сазанның 16 түрі, көлдік және өзендік маринка, корось және тағы басқа балық түрлері кездеседі. Қорықтың негізгі территориясына 2003 жылы сәуір мамыр айларында барлық ірі суайрық көлдерінде қайық-байдаркалар кедлергісіз жүзу үшін каналдарды тазарту жұмысы жүргізілген. 2004 жылы қорық қызметкерлері Алакөл қазаншұңқыры құстар фаунасы құрамын анықтап, оның толық . . .

Қазақстанда қазіргі уақытта 10 қорық ұйымдастырылған.

Ақсу-Жабағлы (Оңтүстік-Қазақстан облысы) . 1927 жылы құрылған. Атауы екі өзеннің атынан құралған: Ақсу және Жабағлы. Әсіресе Ақсу өзені

өзінің өтуге ыңғайсыз тік жағасымен (300-500 метрге дейін) ерекшеленеді. Жалпы ауданы 85, 3 мың га. Мұнда Талас Алатау солтүстік-батыс шатқалы мен Угам шатқалының көркем биіктаулы ландшафты кіреді. Қорықта өсімдіктің 1404 түрі, аңдардың 47 түрі, 239 түрлі құс мекен етеді. Мінезді тіршілік иелері - сібір тауешкілері, еліктер, малар, қабан, аққұлақ, грифтер, сирек кездесетін қар барысы, түркістан сілеусіні, арқар, тянь-шань аюы, бүркіт, балобан, улы жыландар. Қорықтың Қаратау тауларының еңісінде Қарабастау және Ақбастау палеонтологиялық қабірлері бар. Онда осыдан 120 млн. жыл бұрын теңіз бассейнінде тіршілік еткен сирек кездесетін түрлі балықтар,, моллюска, тасбақа, юр кезеңінің жәндіктерінің іздері бар.

Наурызым (Қостанай облысы) . 1934 жылы Қазақстанның ең оңтүстік массивіндегі қарағай орманы орналасқан Нааурызым қарағайлы орманын, және суда жүзетін жұмыртқалы құстардың мекені көлдерді сақтау мақсатында құрылған. Аумағы - 87, 7 мың га. Қорықта өсімдіктің 961 түрлері, 39 түрлі аңдар мен 239 түрлі құстың түрлері кездеседі. Ерекше тіршілік иелерінің қатарына өте сирек кездесетін ақ қарқара жатады.

Қорғалжын қорығы (Ақмола облысы) . 1968 жылы сирек кездесетін жұмыртқа салатын - қызғылт фламингоны сақтау мақсатында құрылған. Қызғылт фламингоның ең солтүстік отаны Теңіз көлінда. Қорықтың жалпы ауданы - 243, 7 га., акваториясы 199, 2 га алып жатыр. Мұнда 42 түрлі аңның түрлері, 298 түрлі құс, 331 өсімдік түрлері тіршілік етеді. Авиафауна құрамы өте бай. Сирек кездесетіндер қатарына пеликан, фламинго, шипун-аққуы жатады. Тенгіз-Қорғалжын көлі - көктемгі ұшып келу кезеңінде суда жүзетін құстардың мыңдаған санының бірігетін орны, соның арқасында қорық дүниежүзілік атаққа ие болды. Ол ЮНЕСКО тізіміне айрықша қорғалатын батпақты-көл ландшафт есебінде кірді.

Алматы (Алматы облысы) . 1961 жылы құрылды. Аумағы 73, 3 га құрайды. 137 өсімдік түрлері, 39 жануарлар түрі мен 200 ге жуық құстың түрлері бар. Сирек кездесетіндердің қатарына тянь-шань қоңыр аюы, қар барысы, түркістан сілеусіні кіреді. Қорыққа Іле өзені жазығының бос бөлігі қызықты табиғи нысаны - 150 метрлік «Ән салғыш құмдар» құмды төбе жатады, оның ерекшелігі құмдық еңістермен қозғалғанда қатты дыбыс береді. Табиғаты өте көркем. Мұнда мұздар, қарлар мен құздар да бар.

Марқакөл (Шығыс-Қазақстан облысы) . 1976 жылы Оңтүстік Алтайдың табиғи кешенін қорғау мен тану үшін құрылған. Жалпы ауданы 75 мың га. Қорықта 721 өсімдік түрлері, 59 аң түрлері мен 254 құстың түрлері бар. Негізгі түрлері - марал, аю. Тектоникалық текті Марқакөл таулы көлі ерекше қызығушылық танытады: теңіз деңгейінен 1485 м биіктікте орналасқан, ауданы 544 шаршы метр, тереңдігі 27 м. Онда сирек кездесетін сиг-ускуч балығы тіршілік етеді.

Үстірт қорығы (Маңғыстау облысы) . 1984 жылы құрылған. Аумағы - 223 га. Үстірт шоқысының батыс бөлігін алып жатыр. Тұрақты ағынсуы жоқ. Ағынсыз ойыстар бар, олардың ең ірісі - Барсакелмес, өлшемі 70x30 км. Қорықта 261 өсімдік түрлері, 27 түрлі аңдар, 111 түрлі құс және бауырымен жорғалаушылардың -27 түрі тіршілік етеді. Сұр кесіртке Қызыл кітапқа енгізілген. Сирек кездесетіндер қатарына үстірт муфлоны, ұзынаяқты кірпі, жайран, қарақал, бүркіт, улы жылан, құзғын, балобан жатады.

Батыс-Алтай (Шығыс-Қазақстан облысы) . 1992 жылы құрылған. Жалпы ауданы 56 мың га. Қорықта 564 өсімдік түрлері, 30 түрлі жануарлар түрлері, 120 құстың түрлері бар. Ондағы жарыққылқанды және қараңғықылқанды тайга табиғи кешені ерекше назар аударады.

Барса-Келмес (Қызылорда облысы) . 1939 жылы құрылған. Арал теңізінің біратаулы аралында орналасқан. Аумағы - 30 мың га. Флорада 250 түрлі өсімдік саны бар. Жануарлар әлемінде 56 түрлі жануарлар түрлері - құлан, жайран, сайғақ, қарсақ, қасқыр тіршілік етеді. 203 түрлі құстың түрі бар. Сонымен қатар, 1997 жылы Баян-ауыл табиғи бағы ұйымдастырылды. Оның аумағы - 45 мың га жуық. Оны «жазық дала араындағы таулы-орманды оазис» деп аталады. Гранитті, желді, қарағай мен қайың орманымен көмкерілген Баянауыл таулары Қазақ ұсаққұмды жартылайқуаң жазықтармен биіктейді, олардың арасында Жасыбай, Торайғыр, Сабындыкөл көлдері жатыр. Бұдан басқа, Қазақстанда табиғат ресурстарының бөліктерін шектеулі шаруашылыққа пайдалану қарастырылған режимдегі жалпы ауданы 4600 га 83 кіші қорықтар бар. Аң аулау орындары, геологиялық, ботаникалық, зоологиялық, көлді, батпақты, ландшафты кіші қорықтар да бар. Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауданында «Көкшетау» мемлекеттік, ұлттық табиғи парктің Шалқар және Айыртау атты аймақтық бөлімдері орналасқан. Бұлар жоғалып бара жатқтан және аса құнды өсімдіктермен жануарлар, мәдени және тарихи ескерткіштер, сирек кездесетін табиғат жиынтығын сақтауға арналған Солтүстік Қазақстанның аса мұқият қорғаудағы жерлері. Бұл жерлер орманды - далалы және далалы табиғи аймақтарға жатады. Ауа райы құбылмалы - жазы ыстық, қысы суық және қары жұқа. Жануарлар әлемінің көптүрлілігі экосистемалардың әртүрлілігімен анықталады. Мұнда сүтқоректілердің 160 түрі және құстардың 200-дей түрі бар. Осының бәрі экотуризмнің дамуына жол ашады.

Имантау табиғи аймағы: Өзен мен көл арналары, жазықтар, үстірттер және кішігірім таулар - бәрі Көкшетау қыратының кішігірім аумағында кездесіп жер бедерінің әртүрлілігін көрсетеді. Шығысынан батысына дейін 65-шақырым, солтүстігінен оңтүстігіне дейін 70-шақырымға созылып, Имантау жері табиғи оазис құрайды. Осының негізін құрайтын таулы-орманды жерлері мен су қоймалары және Имантау көлі осы өлкенің ең бір әдемі көлдерінің бірі болып есептеледі. Ормандармен көлдер бұл өңірдің табиғатын көріктендіре түседі. Мұнда көптеген аңдар: құрлар, түлкілер, сасық күзендер, ақ бөкендер және т. б. кездеседі. Табиғи ескерткіштер: «Котелок», «Обозрение» төбелері, «Казачий» аралы, «Буян» атты сайлары өздерінің қайталанбас әдемілігімен жергілікті тұрғындарымен демалушыларды өзіне тартады. Имантау көлінің жағалауы «жабайы демалушылардың» сүйікті орны. Жазда бұл жерде түрлі - түсті шатырлардан кішігірім қалашықтар қаптайды. Көлге бару оңай, демалыс орнына апаратын жолдар торабы Чистополье селосында түйіседі. Одан әрі - Есіл, Торғай, Володарское ауылдарына, Қостанай, Челябі, Көкшетау, Омбы, Түмен қалаларына жалғасады. Имантау демалыс орны «Көкшетау» мемлекеттік, ұлттық табиғи паркінің Арықбалық өлкелік бөлімшесінің қарамағына жатады.

Шалқар табиғи аймағы: Шалқар табиғи аймағы орташа таулы жер бедерімен сипатталады. Көлдің сырт пішіні таға тәріздес, аралас және шыршалы орманмен қоршалып, су бетінің көлемі 3241 га болады. Оңтүстік жағалауы шипалы балшықтан тұрады. Суы тұзды, таза, тереңдігі 10м дейін жетеді, құрамы қара теңіз суының құрамына сәйкес, және де тері ауруларын емдеуге қолданады. Суға түсетін жағалаулары құмды, арасында тасты болып келеді, «Тілек тауы» атты тамаша табиғи ескерткіші бар. Шалқар көлінің жанында «Айыртаушық» және «Саңырау» атты көптеген аңызға бөленген, шағын екі көл орналасқан. Балық аулауды құмартатындарға жыл бойы балықтардың неше түрін аулауға мүмкіндіктері бар. Биіктігі 500 метрдей «Екі ағайынды» таулары көлдерді бөліп тұрады. Жағалаулары шырша орманымен көмкеріліп, жоғарғы жағында гранит тастары кездеседі.

Көне заманғы «Күміс қарағайлы» Солтүстік Қазақстанда далалы қарағайлықтың пайда болуын көптеген ғалымдар ертеде бұл жерде қалың қарағай орманы болғанын, олар Оралмен Алтайдағы қалың тоғайларымен жалғасып жатқанын айтады. Реликтік «күміс қарағайлық» Қызылжар әкімшілік ауданындағы «Большая малышка» атты елді мекеннің жанында орналасып, аумағы 243 га жерді алып жатыр. Қарағай, шырша ағаштарының жартысынан көбінің жасы 100 жыл шамасында. Қарағайлықты айнала ақ қайындар қоршаған. Осыдан «күміс қарағайлық» атанған. Көптеген жылдар бойы қарағай құрылыс материалы ретінде қолданылып келеді. Ең бірінші бұл өңірде: Долматово, Красноярка, Соколовка, Вагулино атты елді мекендер пайда болған. Сол кездің өзінде бұл аймақтың табиғатының сұлулығын байқаған кейбір шенеуніктер қарағай ормандарын кесуге тыйым салғызған. Олардың арқасында «күміс қарағайлық» осы күнге дейін сақталған. Соның өзінде қазіргі қарағайлықтар, ертеде Есіл өзенінің көптеген алқабын алып жатқан қалың ормандардың қалған бір бөлігі ғана. Қарағайлықтың табиғаты ерекше. Мұнда Солтүстікте де және оңтүстікте де өсетін өсімдіктердің түрлері: шие, жидек, қарақат т. б. кездеседі. Мүктер мен қыналар, валерианка және ветряницалармен қатар өседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.